NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 128. 1902.
Zaterdag 17 Mei
16e Jaargang.
HISTORISGH
CHRISTELIJK-
Bij iil nier Moart eei Bijwpel.
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Tweede lliiietlag'.
RIG L A
Belangrijke Nieuwstijding
uit Biervliet.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DER FIRMA
en van
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 15 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Wegens het Pinkster
feest verschijnt Maandag geen
nummer van dit blad.
Vervolg.
Trachten wij nog verslag te geven van
prof. Fabius' rede.
De professor dan, bij zijn optreden ter
stond spontaan door allen toegejuicht, sprak
over „de Vrijheid van Onderwijs" onder
meer
Het gezag is heilig. Voor het gezag te
strijden aller roeping. Nochtans heeft de
a. r. partij zich steeds gekenmerkt door
zin voor de vrijheid.
Reeds in zijn eerste serie nam Groen
dat standpunt in.
De a. r. is partij van 't gezag inzcover't
haar te doen was om die ordinantiën Gods
ook voor het staatkundig én maatschappelijk
leven. Maar niet in dien zin dat zij alleen
en uitsluitend en eenzijdig de aandacht
zou vestigen op dat deel der ordeningen
Gods dat met 't instituut verband heeft.
Neen het gaat om al de ordeningen van
God, niet alleen maar om 't gezag maar
ook om de vrijheid. Jln dan't gezag alleen
met 't lichtsnoer der Goddelijke ordeningen
niet met dat van menschelijke willekeur
gemeten. Absolutisme i3 den a. r. steeds
een woekerplant geweest. Voor den revo
lutionair bestaat de vrijheid in 't niet heb
ben van gezag. De a. r. aanvaardt het gezag
als beschermer der vrijheid, gelijk zij de
vrijheid als dierbaar kléitiood der vaderen
eert.
Spr. zal de navolgende punten behandelen
I. Wat is de vrijheid van onderwijs
II. Vrijheid van onderwijs wordt te on
zent gemist.
III. Waardoor ontbreekt ze
IV. Welke veranderingen zijn noodig
om vrijheid van onderwijs te verkrijgen
V. Welke vruchten zijn te wachten van
het systeem der vrije school?
VI. Hoe is die vrijheid te verkrijgen
I. Wat is vrijheid van onderwijs?
Vrijheid is geen bandeloosheid, geen
willekeur. Zij is de mogelijkheid van be
staan en ontwikkeling naar eigen aanleg
en bestaan.
Die de zonde doet is een dienstknecht.
Dien de Zoon heeft vrijgemaakt is waar
lijk vrijdat is de ware, de voornaamste
emancipatie waaraan de mensch behoefte
heeft.
"Waarom is de zondaar niet vrij en het
kind Gods wel?
Omdat de mensch is aangelegd op God,
of gelijk Augustinus zegt, geen rust heeft
voor hij die in God gevonden heeft.
De macht der zonde past niet bij ons
wezen, gaat in tegen ons wezen, aanleg
en bestemming. De mensch is geroepen,
niet om den duivel te dienen maar om
God gehoorzaam te zijn.
Nederland was niet vrij toen 't zich buigen
moest onder Napoleontische heerschappij
wel vrij toen 't geregeerd werd door Oranje.
Waarom Napoleon poogde de ontwikke-
ling van den Nederlandschen geest ten
onder te houden. Oranje had zich voor
Nederland en de vrijheid gegeven.
De macht der vrijzinnigheid die ons volk
zoo lang heeft gevangen gehouden, gaat in
tegen de historie van ons volksbestaan,
dat is voortgekomen uit den strijd voor
de vrijheden. De vrijzinnige beginselen,
zei Groen, zijn anti-nationaal.
Wat is nu vrijheid van onderwijs?
Vrij is 't volk in zake onderwijs eerst
dan als 'tdat kan inrichten in zijn geest.
Als 't voor den burger geenerlei verschil
meer maakt of hij in deze of die richting
mag sturen.
Vrijheid van onderwijs beteekent niet
dat de Overheid niets mag te zeggen heb
ben bepalingen mag zij maken omtrent
velerlei, ook eischen stellen ten opzichte
van de bekwaamheid enz. Dat mag omdat
in dit alles nog niet zit belemmering van
't stichten van scholen die zich aansluiten
aan 't gezin.
Vrijheid van onderwijs is nog iets tneer
dan dat in de Grondwet staat dat 't onder
wijs vrij zal zijn. Zij kan op papier zijn
gegeven, en evenwel in werkelijkheid ont
breken. Wanneer
Als de overheid aan de vrije school
zulke zware lasten oplegd, dat haar bestaan
onmogelijk isals zij op haar eigen scho
len geen of laag schoolgeld heft, zoodat
de concurrentie van de vrije school met
deze onmogelijk wordt.
Dezer dagen is, nota bene nog wel
in de Tweede Kamer! door den socialist
Helsdingen op hoogen toon afgekeurd dat
't bestuur eener R. K. school de bedeeling
van eenige onvermogenden had af hankelijk
gesteld van het zenden hunner kinderen
naar die school! Alsof een particuliere
instelling niet zekere voorwaarden mag
verbinden aan door haar te verleenen
steun
Terwijl van vrijzinnige zijde, van Over
heidswege de meest volstrekte drang wordt
uitgeoefend, waar 't geldt hare school
Voor de vrijheid vau onderwijs heeft
Groen jaren lang gestreden. De strijd
werd gevoerd om Chr. onderwijs te ver
krjjgen voor wie 't begeerde, onverschillig
op wat wijze. In later tijd drukte Groen
hetgeen hij wenschte aldus uitde vrije
school regel, de openbare aanvulling. Wij
strijden tegen de openbare school die als
neutrale school de natie is opgelegd. Wij
zijn tegen die school voor ons zelf, en
voor anderen..
Wij zijn wat de veranderingen aangaat
die wij op staatkundig gebied begeeren,
tegen de openbare school, die geprotegeerd
wordt door den staat, en opgelegd wordt
aan allen. Wij willen de vrije school.
Ook al was er een Chr. openbare school,
dan nog zouden wij haar bestrijdenvelen
toch willen geen Christelijke school. En nu
strijden wij voor hun rechthet recht van
een ander even hard als voor het onze. Wij
vragen de vrije school voor heel de natie
en dan daar waar de vrije school niet wordt
begeerd, voor dezulken de openbare school.
Wij moeten van de openbare school niets
hebben, maar wenschen ter andere zijde
niet te beletten dat anderen die er voor
zich de voorkeur aan geven, van de open
bare school gebruik maken.
Dr. Lamping, modern predikant hoofdred.
der Nieuwe Rotterd. Crt. stelde 't reeds in
1869 voor alsof wij de neutrale school
wilden vervangen door de kerkelijkeof
schoon Groen had bedoeld volkomen vrij
heid van onderwijsde openbare school
te vervangen door de vrije. Zoo slecht
begreep zelfs Lamping, de toongevende
pers Groens strijd.
De openbare school de vrije!!
O ja, vrij van den Bijbel, vrij van alles
waarop de Christen prijs stelt.
Er is ook een modern clericalisme
Yan Houten noemde clericalisme dienst-
baarmaking van den staat aan de hand
having en verbreiding van een kerkgeloof,
en dat door den Staat te doen protegeeren.
Hij erkent ook clericalisme bij Modernen
en Jacobijnen. De vervolging der afge
scheidenen, zei hij, bewijst dit. Ook blijkt
't, zei hij, bij de inrichting der openbare
school met haar douce violence tot Christen
dom boven geloofsverdeeldheid. Eu dat is
juist. En wij wenschen geen clericalisme
te ondergaan noch te beoefenen. Wij zijn
voor de vrije school, doch willen haar de
natie niet opleggen, gelijk de vrijzinnigheid
dit haar de openbare school deed. Wij zijn
tegen alle clericalisme, ook tegen modern
en socialistisch clericalisme, welk laatste
in Helsdingens straks aangehaald hoog
woord aan het licht trad. Wij zijn tegen
dat opleggen van de neutrale staatsschool
aan de natie. Dat is de tirannie, de achter
stelling.
Cort v. d. Linden, schroef in 1887, den
schoolstrijd besprekende: Nog houdt het
schrikkelijk pleit van dwang en vrijheid
aan. Hij noemde 't een voorbijgaande
strooming. Toch nam hij eenige jaren
later in het ministerie plaats dat den leer-
dwang over ons bracht.
Mr. Hub recht (ook een liberaal) schreef
in 1898: „Een dwingeland deed in de
schoolwetten van '57 en '78 zijne macht
tor dege gevoelen. In 1889 is de dwang
eenigszins gebroken, doch op verre na niet
alles is gedaan wat noodig is om den
dwingeland te verdrijven."
Zoo zegt mr. Hubrecht.
En zie daar jubileert de oppervlak
kigheid van de ons geschonken volledige
vrjjheid.
Maar zoolang er achterstelling is heerseht
nog de dwingeland en die is het modern
clericolisme
II. Vrijheid van onderwijs wordt ten onzent
O ja, er is verbetering; er is eenige
verlichting gekomen. Het is nog erger
geweest. Er is een tijd geweest dat het
stichten van een vrije school door do auto
riteiten werd belet of bemooilijkt. En het
heeft met name in Goes heel wat moeite
gekost eer de voorstanders der vrijheid
tot het stichten eener school mochten over
gaan. Nog ergerWij hebben in een
eeuw geleefd waarin in ons christelijk
Nederland men strafbaar was, ook al was
men een onderwijzer door 't Gezag als
zoodanig erkend, om in eeno vrije, chris
telijke school onderwijs te geven. Wel
bestond die vrijheid, en onbeperkt, tot het
inrichten eener tapperij. Daar was geen
vergunning voor noodig. Maar wel voor
het stichten eener school, zelfs door man
nen met de acte, door Staatsexamens ver
worven Ziedaar de hooggeprezen vrij
zinnigheid
In 1848, na de Grondwetsherziening
kwam er eenige verademing. Let wel
eenige. Toen was de „vrijzinnigheid'' wel
zoo vriendelijk van te decreteeren dat
opening van een chr. school voortaan
geen misdrijf meer zou zijnDat was
vrijheid, maar die weer te niet gedaan
wordt door de bepaling in de Grondwet
dat de overheid alleen voor de openbare
school zou zijn. Wie een vrije school be
geerde, kon haar op eigen kosten oprich
ten en onderhouden, en daarbij tevens
mee betalen aan de niet door hem be
geerde neutrale school. Maar 't is waar,
dat was dan toch vrijheid dat dit geen
misdrijf zou zijn.
O, welk een heerlijke vrijheid toch dat
men, dit doende, niet gevangen gezet
wordt
In 1889 bracht Mackay's initiatief
meer verbetering. Doch niet voldoende.
Op vele plaatsen was men er niet mee
vooruit gegaan, dank zij de voorwaarden,
door den Staat, en terecht, aan de subsi
diering der vrije school verbonden.
Er moet nog veel verbeterd worden, zal
er vrijheid van onderwijs zijn. Van hooger
onderwijs, dat geen subsidie ontvangt, en
het jus promovendi mist. Van gymnasiaal
onderwijs. Van lager onderwijs, waar immers
de uitkeering aan vele scholen betrekkelijk
weinig voordeel bracht, terwijl van de be
voegdheid aan de gemeenten gegeven tot
schoolgeldheffing een voor de vrije school
zoo nadeelig gebruik gemaakt wordt. En
dan van wat de gemeente voor het lager
onderwijs uitgeeft, ontvangen de vrije scholen
niets. Te Amsterdam brengen de meer dan
honderd openbare scholen, zelfs voor min
vermogenden, gemiddeld elk nog geen f 60
's jaars op.
Ziedaar hoe de hoofdstad het voorbeeld
geeft van een wet te verijdelen.
Vrijheid van onderwijs! Ach het is er
nauwelijks de schaduw van. Wel heeft
professer Crabbe gezegd„Met de school
wet van '89 wordt der liberalen afgod de
neutrale school verbrijzeld en de stap
gezet op den weg naar de vrije school."
Maar van die vrijheid kent men in menig
opzicht nog slechts den naam.
Met de staatskerk is wel gebroken. In
werkelijkheid was echter die band tussehen
Kerk en Staat maar zeer slap geweest. Er
kan echter ook zijn een onbeschreven staats
kerk. Dat heeft de 19e eeuw vertoond!
Dat mag onder de bijzonderheden dier
eeuw worden genoemd! .ilvf
Er werd stipt op gelet of men van die
moderne staatskerk was. De universiteiten
zjjn voor allen (voor 't heele volk), zoo
heette het. Toch werden Bilderdijk en
anderen geweerd, was daar geen plaats
voor Groen en de anderen.
In de Grondwet staatieder Nederlan
der is tot alle betrekkingen benoembaar.
Toch werden de beljjders van den Chris
tus stelselmatig achtergesteld. Dit ge
schiedde zelfs met de Grondwet m de
hand.
Natuurlijk heeft men er niet in gezet
„maar de vrijzinnigen moeten voorgaan".
Daarvoor waakte echter de ongeschreven
wet der vrijzinnigheid.
Hetzelfde geldt van de theologische fa
culteiten der openbare Hoogeschool, wel
ker afschaffing reeds in 1862 door Groen
aan de orde werd gesteld, wijl zjj slechts
dienen om eenige kerkelijke hoogleeraren
te handhaven.
Ook vrijheid van godsdienst was er.
Maar wij hebben dan toch gehad ge
loofsvervolging. De vrjjheid van gods
dienst was slechts toegestaan voor u en
uw huisgenooten. In huis kondt gjj met
hen vrij bidden en psalmzingendat was
zei men, de vrijheid van godsdienst. Maar
met anderen te vergaderen, buiten uw ge
zin, was misdaad. Men had u dus nog
iets gelaten!
En dit was het tergende er van, wan
neer gij klaagdet, kon men u, met dit
weinigje in de hand, altijd afdoend tegen
spreken.
Men was er zelfs verontwaardigd bij
Wat, durft gij beweren, dat de beker ledig
is, o snoode logenaar die gij zijt, één drup
pel ligt daar op den bodem, en gij zoudt
willen beweren dat de beker ledig is. Wat,
zou ik niets aan de armen geven. Ik niet
mijn beurs openen. Hoe durft gij 't zeggen,
waar ik zelts wekelijks mijn vaste bijdrage
van een cent niet onthoud. De graanschuur
ledig, zoo lastert gijik heb het voorwerp
in mijn hand, vermetele, dat u overtui
gen kan. Niets in de graanschuurEn
dezen korrel vond ik daar juistis dan
de graanschuur ledig?
Gij hebt vrijheid van onderwijs. Gij
moogt uw kinderen gerust thuis laten les
geven, door huisonderwijzers, die gij zelfs
uit Zwitserland moogt laten komen, is dat
nu geen vrijheid Maar wanneer kinde
ren uit andere gezinnen zich bij de mijne
voegen, zie dan is dit onderwijs geven
weder een misdrijf, en kan ik in de ge
vangenis komen. Neen, de liberale profes
sor had wel gelijk. Wij zitten nog onder
een dwingeland. In plaats van de vrijheid
die men het volk onthouden heeft, bond
men het in de vrijzinnigheid.
(Slot volgt).
Wie kent of heeft nooit hooren spreken
over het dorp Biervliet, de geboorteplaats
van Willem Beukelszoon de uitvinder van
het haringkaken. Thans ontvangen wij
uit dat zelfde plaatsje eene belangrijke
mededeeling, en haasten ons zulks onder
de oogen van onze lezers te brengen.
De Heer Jannis Leenhout, landbouwer
Beukelspolder, Biervliet heeft ons het ge
neesmiddel doen kennen dat aan zijne
dochter de gezondheid heeft terug gege
ven. Hij heeft een dochter Sara Magda-
lena genaamd, 12 jaar oud, zij was steeds
moedeloos, geen eetlust, brakingen en van
tijd tot tijd moest zij wel eens een dag te
bed blijven. Nooit was zij opgewekt, 't
zij om te spelen of om te leeren. Nu is
zjj, zoo zegt de dankbare vader, Gode zij
dank, genezen en zulks na 't gebruik van
een achttal doozen Pinkpillen van Dr.
Williams. Een ieder zal ik ze aanbevelen.
Jongejuffr. LEENHOUT, volgens portret.
Er is niets wonderlijks in de bekomene
genezing, want deze pillen zijn heden ten
dage zoo bekend, hunne werkdadigheid is
zoo vele malen reeds bewezen geworden
dat niemand meer aarzelen kan om ze
tegen bloedarmoede of bleekzucht, neu-
rasthónie of rheumatiek aan te wenden,
maagaandoeningen en hoofdpijnen, daar al
deze ziekten veroorzaakt worden door de
verarming van het bloed, de Pinkpillen
verrijken op zekere wijze het bloed en doen
deze aandoeningen verdwijnen.
Wanhoopt dus niet bloedarmoedigon en
bleekzuchtigen, volgt de vele voorbeelden
die gij elk oogenblik voor u ziet, zoo gij
er aan twijfelt, welnu wendt u recht streeks
tot de genezene personen zij zullen u naar
waarheid antwoorden, want zij verbergen
hun adres woonplaats niet.
Men zij echter op zijne hoede, want
ongelukkiger wijze, worden deze Pinkpillen
op grove wijze nagemaakt. Bestelt ze
slechts bij de depothouders, die onder de
attesten staan of bij onzen hoofd depothou
der, als dan zijt gij zeker van uwe zaak.
Prijs f 1,75 de doos f 9.per 6 doozen.
Verkrijgbaar bij Snabilié, Steiger 27, Rot
terdam, hoofddepothouder voor Nederland
en apotheken. Franco toezending tegen
postwissel.
Ook echt verkrijgbaar voor Middelburg
en omstreken bij Joh. de Roos, K 157
Vlasmarkt te Middelburg.
Ook echt verkrijgbaar voor Goes en
omstreken bij Gebr. Mulder, drogerijen
en Verfwaren.
16 Mei 1902.
Daar woedt in het ingewand der aarde
een vuur dat niet uitgebluscht wordt.
Wie hoort niet van, wie spreekt niet over
de ontzettende ramp het kleine West-Indi
sche eiland Martinique overkomen?
St. Pierre verwoest. Een stad waar
dertig-, veertigduizend menschen verblijf
hielden of tijdelijk toevlucht hadden gevon
den. En nagenoeg geen ontkomen.
De verwoesting van Herculanum en
Pompeji uit de grijze oudheid in onze dagen
herhaald. Maar schrikkelijker, vreeselijker
herhaald. Rekende men het aantal omge
komenen in Herculanum en Pompeji op
vierduizend, hier is het cijfer tienvoudig.
Veertigduizend.
Dat wil zeggen meer dan er strijders,
beiderszijds, in den driejarigen oorlog tus
sehen Engeland en de Zuid-Afrikaansche
republieken gesneuveld of aan hun wonden
bezweken zijn.
Wat doodsstrijd zal onder onder die gloei
ende lava in die in vlammen opgaande stad
geleden zijn!
Het gansche schepsel zucht!
De krijgsraad te 's-Gravenhage heeft een
sergeant uit Leiden die zijn kind uit school
hield wegens haar wintervoeten veroordeeld
tot f 1 boete. Wintervoeten werden geen
wettig verzuimmiddel geacht.
Men mag veronderstellen dat de heeren
officieren die dit vonnis velden dit op grond
Van ervaring hebben vastgesteld.
Maar hebben zij 't dan wel zoo erg ge
had als het kind van dien sergeant, zoo
mag gevraagd worden.
Intusschen weer een stukje tirannie