NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 66.1902
Zaterdag 25 Januari.
16e Jaargang.
H1ST0RISGH
CHRISTELIJK-
VERSCHIJNT
Weel. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER AÜVERTENTIËN
Socialisme en Religie.
feuilleton.
catooTifiüu» m VAL.
LANDBOUW,
Hoe ziet de landbouwer, dat er
Kali noodig is?
Gemengde Berichten.
el ken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE DER FIRMA
en van
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten vail 1 -5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Boas schrijft: Merkwaardig is do ken
tering, die in de laatste maanden heeft
plaats gegrepen in de publieke houding
der socialisten tegenover de religie.
Vroeger spraken zij zich uit, zooals zij
het meenden, en openbaarden zij zich als
openbare godslasteraars.
floe Marx over den godsdienst denkt,
kan ons duidelijk worden uit hetgeen
Gorter over hem schrijft in »Het Volk"
van 28 Mei 1900: «Marx gelooft, dat,
wanneer de Klassen «verdwenen zijn, ook
de godsdienst geheel verdwijnen zal, »dat
niemand dan meer om een godheid zal
denken." Marx beschouwt den godsdienst
als de opium van het volk. En om de
arbeidersmassa voor goed van hun juk te
bevrijden moest zij verlost worden van het
religieuse spook. (Zie Deutsch-Französi-
sche Jahrbücher," herausgegeben von Ruge
und Marx (Parijs 18441 Seite 71;ook»das
Kapital", Seite 19.)
Bebel wil met Heine den hemel over
laten »den Engelen und den Spatzen" (d. i.
aan de engelen en de musschen. Zie:
Die Frau 341.) In de rijksdagzitting van
31 December 1881 verklaarde hij als hoofd
der Duitsche sociaal-democratische partij
»Op politiek gebied streven wij naar de
«republiek, op oekonomisch terrein naar het
«socialisme, en op het erf, dat men heden
«tendage het religieuse noemt, naar het
«atbëisme."
Liebkneeht verklaarde op den partijdag
te Halle: «Ik voor mij ben met den gods
dienst spoedig klaar geworden Ik
«ben een stil atbüist, ik geloof niet aan
«God De wetenschap staat vijandig
«tegen den godsdienst over De weten-
«schap zorge voor goede scholen, dat is
»het beste middel tegen den godsdienst."
«(Zie Protokoll der Verhandl. des Parteita-
»ges zu Halle 1890 Seiten 175 177.)
«Het Volk" van 19 Nov. 1900 schrijft:
«Wij geven gaarne toe, dat de socialistische
«wijsbegeerte niet vereenigbaar is met één
«of ander theologisch stelsel (d. i. met óén
of anderen godsdienst.)"
Zoo zouden wij kunnen doorgaan en de
ééne godslastering na de andere van binnen-
en buitenlandsche sociaaldemocraten citee-
ren.
Thans nemen 7. ij echter een meer
gereserveerde houding tegenover de reli
gie aan.
Zij onthouden zich nu van die klin
kende uitspraken tegen de religie. Sommi
gen hunner stellen zich plotseling aan, alsof
zij de echt-religieuze menschen zijn. Zij
volgen het voorbeeld van zekere neefjes,
en voegen bij de roode muts de witte das.
Vanwaar de kentering?
49
/Schetsen uit het leven van Napoleon
Den 9 Juni had de doopsplechtigheid
plaats. De broeders van Napoleon bovonden
zich in den stoet.
De geheele bevolking van Parijs snelde
den stoet te gemoet. Zij was reeds gedeel
telijk verzoend met de teleurstellingen op
handelsgebied. De nijvorhoid was immers
herleefd: do oorlog uitgesteld; de vrede
verlengd; Frankrijlcs hoop vorlovondiml bij
het aanschouwen van dit kind. Wof was
de geestdrift rnindor dan toen Napoloon met
zijne Josephine naast hem gezeten, zijn
eersten keizerlijken intocht deed; doch er
was nog to veel schitterends aan hem en
zijn hof om hem te weerstreven.
Maar de mensch is enkel ijdelheid. Op
Eugenius en den koning van Rome was
aller hoop en aandacht gevestigd. 'tWas
Gods wil dat beiden jong zouden sterven,
delaatsteals balling, buiten zijn vaderland. En
Napoleon zelf? Spijt al deze toejuichingen
zou hij zijn room in plaats van bij jaren,
Kan zij gemeend zijn?
Een duidelijk antwoord wordt op deze
vragen gegeven door den heer Kremer,
hoofd der Christelijke school te Berlikum,
in een ingezonden stuk in de Nieuwe
Provinciale Friesche Courant, dat wij hier
in zijn geheel laten volgen.
Dit stuk luidt aldus:
KUYPER EN SCHAPER.
De lezer weet, dat tusschen genoemde
heeren een debat plaats had over de vraag,
of een Christen sooialist kan zijn. De
eerste beweerde van ja, de laatste bewees
van neen. Onder ademlooze stilte werd
het gesprek door de leden aangehoord.
Geen wonder! Een Christen, al kan hij
't ook in al zijn diepte niet vatten, voelt
het, dat liet pad van 't socialisme voor hem
een weg des doods is. En hij vergast
zich, als een meerdere dan liij, den socia
list aldoend te woord staat. En de liberaai,
hoewel stoelende op den zelfden wortel,
ziet het met genoegen als zijn neefje eens
in den hoek gedrongen wordt.
't Kind is soms ook zoo parmantig, zoo
driest! Hij mag er wel eens van langs
hebben, hoewel bij in eigen tuighuis geen
wapenen heeft om hem te bestrijden.
En de Socialist heeft het ook kwaad ge
noeg, alleen door zich maar aan zoo'n debat
te wagen. Immers hij weet wel beter.
Dat ze er maar steeds op hameren, dat
't onverschillig is, wat men gelooft, dat
men er wei degelijk socialist om kan zijn,
is bij hen slechts een kwestie van taktiek.
Voor eenige jaren trad de heer Schaper
alhier als spreker op. Ik ging er heen
met eenige vrienden die met mij overtuigd
waren, dat het op sociaal gebied niet zuiver
liep. Cnder die vrienden waren er, die
zich wel eens afvroegen, of ze zich ook bij
de socialisten moesten aansluiten. Zooals
ik zei: we gingen hooren. En ik zal u
vertellen wat we hoorden. Ik durf u 't
niet zeggen, hoe 't werk des Heiligen
Geestes bespot werd. 't Was meer dan
profaan, 't was satanisch.
En werden de vrienden ook gelijmd?
Verre van daar. Toen we terug keerden,
waren we allen geërgerd, en de vrienden
zeiden„Meester, wat hebben we nu dui
delijk ingezien, welk eene klove ons van
de socialisten scheidt, 't Is juist zoo, als
in Ps. 2 3 staat: „Laat ons hunne banden
verscheuren en hunne touwen van ons
werpen". Zij en wij hooren niet bij
elkander.
En wat die vrienden begrepen, hebben
do leiders der socialisten ook gevat. Eerst
in Duitschland en toen hier. In Duitsch-
land werd 't ronduit gezegd: „Als we de
hoeren voor onze partij vangen willen,
moeten we over 't geloof zwijgen." En
zo deden het. Duizenden bij duizenden
lieten zich toen in 't garen der socialisten
vangen. En wat daar gelukte, hopen zo
slechts bij maanden meor kunnen tollen. Hem
die zich op het toppunt waande, wachtten
nog tal van teleurstellingen, nog een mis
lukte tocht naar Rusland en een nederlaag
bij Leipzig. Waar, waar was de profeet
om het den ovormoedigen Vorst aan te zeggen
dat men na minder nog dan oen tiental
jaren' op eon afgelegen eiland in den Oceaan
een graf voor den onsterfelijke delven zou?
XXXIX.
EEN PAAR JAREN TERUG.
Inmiddels duurdo do oorlog in Spanje
voort. Wij vorlieten dit volk toon wij van
don oorlog in Oostenrijk molding maakten.
Gaan wij nu nog eenigen tijd terug, om
to zien, koo het in ons vaderland gesteld
was.
Het was in Juli 1809. Engelauds
staatkunde was, nu Napoleons troepen in
Spanje on Oostenrijk werden beziggehoudon,
een aanval op het noorden van Napoleons
rijk te doen. De vesting Antwerpen was
door Napoleon almeer versterkt geworden.
Daar lag zijn oorlogsvloot, die bij steeds
meer uitbreidde. Antwerpen te bezitten was
hem heol wat, waard. Hij noemde het
dat ook hier gelukken zal. Ge hoort hunne
sprekers dan ook heel weinig meer over
godsdienst spreken. Daar kan 't bij 't
regelen der socialo verhoudingen best buiten.
God regeert «hierboven". Aardscho zaken
kunnen wij wol beredderen. Zoo fluit de
vogelaar. En lukt het
We betwijfelen het! Uit het steeds
hameren op ditzelfde aanbeeld, merkt men
het, dat het niet boteren wil. Ook uit
hun quasi zich verwonderen daarover. Ze
kunnen hun pogen dan ook gerust opgeven.
Ze kunnen er op rekenen, dat het woord,
dat er in Ps. 1 staat: «Welzalig is het
volk, dat niet wandelt in den raad der
goddeloozen, noch staat op den weg der
zondaren, noch zit in het gestoelte des spotters
nog klem heeft op het hart van 't volk,
dat God als huil Heer belijdt.
Er mag een enkele overlooper zijn, maar
ia massa gaan ze niet. En van die enkelen
zullen we zeggen: „ze zijn van ons uitge
gaan, want ze waren uit ons niet". Wij
hebben aan nog wat anders behoefte dan
alleen aan brood. Dat voelt ook gelukkig
nog menigeen. En lioe meer de leiders
der socialisten alleen op 't woord „brood"
drukken, hoe verder ze ons van zich jagen.
De doodslueht, die hun tegen waait, be
valt hun niet.
En nu zal Mr. Troolstra, zooals men zegt,
dezen winter ook ons district afloopen om
propaganda te maken, 't Staat hem vrij.
Ons volk zij door deze gewaarschuwd.
Denk er aan, dat genoemde heer S. mij
eens toevoegde, toen ik hem zei: Als wij
ons vergissen, zoodat dood dood is, dan
hebben we nog niets verloren; want die
leeft zooals de Bijbel 't aangeeft, die is een
best burger, maar als gij u vergist, zoo
dat er een leven na den dood is, wat dan
„Dan heb ik toch de eer, dat ik me niet
lieb laten ringelooren door de zwartrokken"
was 't antwoord.
En zoo zijn ze allen. En daarom
vrienden, als ze bij u met de stroopkwast
komen, denkt aan liet Oud-Hollandsche
spreekwoord
„Als de vos de passie preekt,
Boer pas op je ganzen."
Een gewaarschuwd man geldt voor twee.
Dat sommige gronden inderdaad Kaliarm
zijn, gebrek aan Kali hebben en dat daar
door de oogst soms totaal mislukt, is mij
onlangs nog gebleken op een hoeve, waar
van de eigenaar mij mededeelde, dat hij
eenige jaren geleden op het punt stond
zijn hoeve te verkoopen, omdat hij niet
meer met succes kon boeren. Alles mis
lukte of bracht slechts de helft op van
de pistool op de borst van Engeland. Niet
zonder reden dat Engeland ook heel wat
wagen wilde, om deze vesting te bezitten.
Doch dan moest eerst Zeoland veroverd
worden.
Zoo landde dan ook weldra een ontzag
lijk Engelsch leger op hot eiland Walcheren.
Wel trok hun de Franscho genoraal Csten
met 1200 man uit de bezetting van Vlis-
singen tegen, doch hij werd genoodzaakt
zich op Middelburg terug te trekken, welke
stad den Engelschen in handen viel.
Dionzelfdon dag werd ook Voero opge-
ëischt. In deze stad voorde de Hollandsche
genoraal doch met oen Engelschen naam,
Stewart Jan Bruce hot bevel. Zijn Zeeuwsch
legioen, 855 man sterk, telde slechts 300
gowaponde mannen. Een gedeelte zijner
«troepen" had tijdens de landing van 38
duizend Engelschen, het fort «den Haak"
bezet, dat slechts een kwartieruurs van de
landingsplaats verwijderd was. Met dit
handjevol mannon en kanonnen had hij
getracht de landingstroepen afbreuk te doen,
doch voor overmacht wijkende, vernagelde
hij de kanonnen en trok zich in Veere
terug. Hij gaf het bevel over die stad aan
wat het vroeger opbracht; de granen stonden
dun en kort, weinig korrels en weinig stroo
waar vroeger beste aardappels groeiden,
kon hij nu slechts vier of vijf aardappels
van een struik halen enz., totdat hij van
iemand den raad kreeg, zijn lieele hoeve
eens goed en rijkelijk met Kaïniet te be
mesten. De man deed liet. En zie, als
bij tooverslag veranderde de toestandvan
af het eerste jaar waren de oogsten beter.
Dat hij doorgegaan is met Kalibemesting
is natuurlijk. In het algemeen is de beste
manier om te ontdekken of een grond ge
brek heeft aan Kali, of ten minste Kali
zou kunnen gebruiken, probeeren of met
de bemesting, die men gewoon is te geven,
vermeerderd met de een of andere Kalimest,
de opbrengst hooger is dan gewoonlijk. Is
dat zoo, dan kan men er van overtuigd zijn,
dat er kaliarmoede in den grond heei sekte,
of, dat er tenminste niet genoeg oplosbare
Kali aanwezig was. Het is natuurlijk dat
de verschillende gewassen, die op een
Kaliarmen grond gegroeid zijn, ook uiter
lijke kenmerken dragen van het Kaligebrek
van den bodem, waaruit ze zijn voortge
komen. Zoo vertoonen de bladeren van de
aardappelplant als deze gebrek lijdt aan
Kali, kleine roestkleurige vlekken, die al
talrijker en grooter worden. De bladeren
zelf zijn klein en verschrompeldzij krullen
op en maken geheel den indruk van half
verdorde oudachtige plantendeelen. Ook
zal men vaak kunnen zien, dat de aard
appels op kaliarme gronden, vroeg rijpen
en een laag zetmeelgehalte hebben. De
roggeoogst laat ook duidelijk het Kaligebrek
zien. Gewoonlijk is het stroo slap en
vertoont het graan een sterke neiging tot
legeren. Wanneer dit laatste het geval is,
kan men gerust zien, of dit niet door te
weinig Kali komt. Meestal krijgt men door
Kaïniet of een gezuiverd Kalizout daarin
verbetering. Ook bij den verbouw van
wortelgewassen, zooals suikerbieten, man-
gelwortels, rapen enz., die, zooals bekend
is, zeer veel kali behoeven, merkt men
het gebrek aau Kali aan de vlekken op
de bladeren en het ineenschrompelen der
bladranden, alsook aan de weinige ont
wikkeling der wortels.
Biggekerke. Door Burgemeester en
Wethouders dezer gemeente is de verkie
zing voor een lid van den Raad ter ver
vulling der vacature ontstaan door het
overlijden van P. Polderman, bepaald op
Vrijdag 31 Januari a. s.
Schore. De heer P. Janse alhier heeft
tegen 1 April eervol ontslag gevraagd als
brievengaarder.
In het wijnpakhuis in de Pijpstraat
van den heer J. Hackenberg te Middelburg
heeft men gepoogd in den nacht van Dins-
zijn overste Bogaart over en week met
400 man naar Zuid-Beveland waar hij het
fort Bath bezette, en do werkeloosheid boven
do verdediging van zijn vaderland koos.
Inmiddels werd de stad door de Engelschen
opgeëischt en na Bogaarts weigering hovig
van do zeezijde beschoten, waarop de be
zetting zich overgaf en inkrijgsgevangensckap
ging. Op deze tijding liet Bruce ook hot
fort Bath lafhartig in den steek.
Intusschen begaf zich de schout-bij-nacht
Ruisch mot alle beschikbare kanonneer-
booten naar het Zijpe hij Oost-Duiveland,
waar hij post vatte. Zijno macht groeide
weldra aan, daar twee divisiën kanonneer-
booten, te Zierikzee en in het Brouwers-
havensche gat liggende, voor de Engelschen
hadden moeten wijken en zich thans bij
hem voegden. Ook kreeg hij nog verster
king door de divisiën van den overste
Ossewaarde. Deze had het voornemen ge
had zich met de Franscho vloot to ver
eenigen; doch de Engelschen beletten het
hem en zoo besloot hij zijne veertien kanon-
neerbooten met de vloot van Ruisch te
vereonigen. Twee zijner vaartuigen had
hij moeten achterlatendoch de luitenant
dag op Woensdag in te breken; een ruit,
dik mot groene zeep besmeerd, was ver
broken, doch doordien er blinden voor de
ramen waren, met oen spanning gesloten,
is de inbraak mislukt. De dader is on
bekend.
Bruinisse. Aan den gemeenteraad is,
op initiatief van de hier bestaande vis-
scherij vereoniging, een door 117 belang
hebbenden geteekend adres gezonden, waarin
verzocht wordt de haven alhier te doen
vergrooten volgens het door den heer W.
Jumelet Mz. opgemaakte plan.
Heinkenszand. Woensdag werd alhier
een eolleetie voorworpen uit Transvaal voor
een talrijke menigte ten toon gesteld. Er
werd ook een woord gesproken door Ds.
Hoek. De opbrengst bedragende f37,05
is bestemd voor de vrouwen en kinderen
in de kampen.
Met 1 Februari a. s. zijn verplaatst
de kommiezen 4e klasse bij 's-Rijks Be
lastingen J. Hammerlinck van Zuiddorpe
(tijd.), gedetacheerd te Hulst, naar Locht,
en A. J. W. van de Wiel van Aardenbnrg
(tijd.), gedetacheerd te Oostburg naar Well.
Met ingang van 1 Februari a. s. wordt
de Surnumerair der Posterijen en Telegra-
phie J. C. Viersma verplaatst van het
postkantoor te Vlissingen naar dat te Zie
rikzee. Fliss. Crt.)
Met ingang van 1 Februari a. s. is
benoemd tot Brievengaarder te Duiven-
dijke de postbode J. Stoel aldaar, en wordt
de Conducteur der brievenmalen G. van
Wanrooij verplaatst van Rotterdam naar
Bergen op Zoom.
In ons bericht omtrent luit. Boldingh
meldden wij dat hij te Schoonhoven gele
gen heeftdit moet zijn Gorinchem.
Te Amsterdam is een tjalk door
eene stoomboot aangevaren en gezonken.
De opvarenden werden gered uitgezonderd
een kind van drie jaar dat verdronk.
Te Maastricht is in een regenput een
kinderlijkje gevonden. Te Meppel heeft
een politieagent, gehuwd en vader, onge
oorloofde betrekkingen aangeknoopt met
de dochter eener vroedvrouw en zijn jongst-
geborene, kind van genoemde dochter, met
een messteek in het hart gedood en het
lijkje ineen doos gedaan; bieropvroeghij ver
lof van zijn chef om zijn zieke moeder in
Limburg te bezoeken, doch hij reisde naar
Arnhem en wierp waarschijnlijk onderweg
bij Oosterbeek het pakje uit den trein in
den Rijn. Dit is nu uitgekomen en wel
door de letters op een bijl, en 't merk op
de plankjes van oen sigarenkistje die op
't lijkje gevonden werden om het te doen
zinken. Bij onderzoek bleek dat dergeljjke
kistjes bij de vroedvrouw aanwezig zijn en
de bijl de voorletters draagt van haar naam.
Te Barneveld zou een 20-jarige jon-
Story, die ze den Engelschman niet gunde,
had ze in brand doen steken.
Het ontruimen van Bath door Bruce
gaf den Engelschen gelegenheid hunne bat
terijen te bouwen. Een uitval van Osten
uit Vlissingen kostte den vijand wel 1500
man, doch ook de bezetting, die toch reeds
niet groot was, telde 800 dooden. Daarbij
had deze uitval de Engelschen zoodanig
vertoornd, dat zij uit wraak do stad Vlis
singen hovig beschoten, en geen twintig
huizen onbeschadigd bleven. Het was dan
ook uit niet minder dan elf honderd kanon
nen dat de stad beschoten was geworden.
De verdediger, generaal Monnet, gaf hierop
de stad over.
W el waren nu de Engelschen meester van
Walcheren, doch de goed getroffen maatre
gelen van koning Lode wijk, meer nog de
Zeeuwscke koortsen, die hen bij honderd
tallen wegraapten, noodzaakten hen tot den
terugtocht. Toch duurde het nog tot het
einde des jaars eer de laatste Engelschman
den Zeeuwsehen bodem had verlaten. De
nieuwo, door Napoleon aangelegde werken
te Vlissingen werden als ter loops, door
hen uit wraak vernield. (Wordt vervolgdj
