NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 8.1901
Zaterdag 12 Oetober.
16e iaargartj
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
'tentiën.
ïuwing.
THEM.
12 Oetober a. s.
ri£ zwart Merriepaari.
voer Klaverhooi,
a op veeren,
Büjlt an» Moort een Ipeisel.
Wat Is het Anarchisme?
e r i c h t e n.
if met November
ime aangeboden:
lm! beklante
E L K E RIJ.
rmakersknecht,
2 IMIeld.
NIHiNECHT
VERSCHIJNT
Wed. S. J, DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
UltOOTIIKI» m VAL.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Engeland en Transvaal,
BURG, 10 Oct. 1901.
g van Witteboonen was
idere artikelen uit Walch.
im als vorige week. In
anen is bijna geen ver
ven.
einig aangeboden en van
naar qualiteit gekocht;
van f 7,25 tot f 7,50 naar
>gge f 5,50 a f 5,75 voor
omt weinig voor en van
lid. Zomer dito in puike
iden de f4,75 te bekomen,
onen weder gevraagd en
is enkel f 10,75 doch
ld. Wacb. ronde Bruine
!,35lange dito f 8. Paar-
jond.
Erwten weinig getoond
1,25; Kroonerwten naar
gekocht; Koolzaad hield
[arweizaad niet getoond.
1,30 per KG.
3r 100 stuks.
October.
•ctober.
v d
DE BRUIJNE
en
DE KEIJZER.
Igemeene kennisgeving.
October 1901.
akenden betuigen door
meenenden dank aan allen
er blijken van achting
C. LOUWERSE
en Echtgenoote.
October 1901.
de sigarenpuntjes voor
erschaffing en zend ze
SI ZANTEN Jr., Steen-
iderdorp, die er rook-
:t voor de Oudjes ver-
hten van Liefdadigheid
;e.
•pen seizoen te koop
HRIER, Domburg.
KOOP:
en PARTIJ
AKER, Koudekerk e,
L. P. BRASSER, te
Ier.
Irukkerij OOSTERBAAN,
jE COINTRE.
igd tegen 1 Nov. a. s.
N teWolfertsdijk.
Het Mei
R. KOPPENJAN, te
aankomende
YERHAGE, Grijp s-
ande.
Met Mei
benoodigd bij J. YOS,
Groot Valkenisse.
blken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
"en van
Om deze vraag te beantwoorden, moeten
we weer terug naar de Fransche Revolutie.
We weten dat de openbaring Gods, de
Bijbel, door de Revolutionairen werd los
gelaten en in de plaats daarvan de Rede,
het z. g. gezond verstand van den mensch,
gesteld. Doch met het prijsgeven van Gods
Woord geraakte men geheel in het duis
ter en op tal van vragen kon geen ant
woord meer worden gegeven, dat steek
hield. Zoo ook ten opzichte van deze
vraag: „vanwaar de zonde en geheel haar
aankleve van ellende en misstanden op elk
gebied?" Het eerste boek des Bijbels,
Genesis, geeft ons op deze vraag een dui
delijk antwoord, maar de mannen der re
volutie wilden daarvan niet weten,- en
zochten den oorsprong van al bet kwaad
in den eigendom. Dit was de bron van al
bet kwaad, want daaruit ontspringt de
hebzucht. Ze spraken het dan ook rond
weg uit, dat David aangenomen al
thans dat die bestaan had geheel en al
de plank mis was, toen hij klaagde: „Ik
ben in ongerechtigheid geboren en in zonde
heeft mij mijne moeder ontvangen." „Neen"
sprak o. a. Rousseau, een van de vaders
der Fransche Revolutie, De eerste de beste,
die het in zijn hoofd kreeg, om een stulc land
af te palen, en te zeggen: „dat is het mijne T
en menschen vond oonnoozel genoeg om dat te
gelooven, die was de eigenlijke stichter van den
burgerstaatWat een voorstelling en lees
dan eens wat uw Bijbel van den eersten
mensch en wat God hem gaf, zegt. Maar
daar rekende Rousseau nu eenmaal niet
mee. Volgens hem moest heel die bur
gerstaat opgeruimd worden, juist wijl die
op den eigendom gegrond was. Want
door eigendom ontstaat strijd van belan
gen komt er tegenstelling tusscben ar
men en rijken: voor die eigenaars maakt
men wetten en stelt men een overheid in,
opdat de armen hun goed niet rooven; en
zoo zijn al die maatschappelijke ellenden
ontstaan, die ons oog thans te aanschouwen
heeft.
Dat was de leer van Rousseau. Is het
niet of we het socialisme van thans aan
het woord hooren? Met een voorzienig
bestuur Gods, die goederen uitdeelt aan
wien Hij wil naar Zijn verborgen raad,
werd dan ook heelemaal niet gerekend.
Door Rousseau niet, maar ook door de
socialisten van onzen tijd niet, en evenmin
door de Anarchisten, want tot de laatsten
keeren we thans terug.
Anarchist komt van het woord Anarchie,
en beduidt een toestand van regeeringloos-
heid, waarin een ieder doet en laat wat hjj
wil, zonder zich aan eenige wet gebonden
te achten. Hoe kwam men daartoe? Wer-
18
FEUILLETON.
(Schetsen uit het leven van Napoleon I
Toch meende BonaparteDie prins moest
Enghien zijn. Hij verlaagde terstond zijne
inhechtenisneming. Opgewonden, heftig
van gemoedsbeweging als hij was, bleef hij
doof voor de waarschuwingen zijner vrien
den, die hem deze schending van het vol
kerenrecht ontraadden. Ooulaicourt kreeg
bevel met een detachement dragonders naar
Ettenheim te gaan en den hertog gevangen
te nemen. Ettenheim ligt in Baden en dus
buiten Fransch grondgebied.
Men begrijpt dat de hertog verbaasd op
keek, toen een Fransch detachement hem
in zijn eigen huis kwam arresteeren. Hij
boord eerst tegenweer; doch moest ten
laatste voor de overmacht zwichten. Daarop
werd zijn huis doorzocht om verdachte pa
pieren te vinden, doch hoe men zocht en
keerde, de vordachte brieven waren er niet,
en de generaal Dumouriez was er ook niet.
Wel waren er enkelo uitgewekenen, doch
het waren zeer ondergeschikte onbedui-
den ze gedreven door haat en gruwelijken
moordlust tegen al wat hoog stond, of was
daarvoor een andere reden?
Wie goed nadenkt, zal toegeven, dat hun
stelsel in dat van Rousseau reeds inzat.
Deze sprak vau een opruimen van den
burgerstaat, en zoo ook zij. Doch er is
meer. Wie eenigermate bekend is met den
toestand der arbeidersklasse, zoo in ons
vaderland als elders, zal toegeven, dat door
duizenden aan duizenden van hen veel ge
leden wordt, dat overigens beste werk
lieden zelfs met den besten wil van de
wereld niet in het noodige kunnen voor
zien van vrouw en kinderen. Karei Marx,
de bekende Duitschen sociaal-democraat,
niet het minst door zijn bekend werk »Das
Kapital", bewogen met het lot dier arbei
ders in fabrieken en werkplaatsen, in
kolenmijnen, op het veld, deed door alle
landen der wereld zijn woord weerklinken:
Arbeiders aller landen vereeviigt En
waartoe? Met geen ander doei dan dit,
dat zij door eendracht sterk, zich zouden
losrukken uit de armen van de kapitalis
tische maatschappij, zeiven de voortbreng
selen van hun arbeid zouden overnemen,
en daardoor de macht van het kapitaal be-
heerschen. Op deze wijze zou volgens
Marx »weldra de doodsklok luiden over
heel deze op den eigendom rustende maat
schappij, om zijn eigen woorden te gebrui
ken." En zoo stichtte hij dan ook werkelijk
in 1864 te Londen zijn «Internationale",
d. i. een werkliedenvereeniging, die alle
werklieden der wereld met het boven om
schreven doel moest bevatten.
In deze groote vereenigiDg kwam even
wel scheuring. Marx n.l. leerde, dat de
Staat moest behouden blij ven en de behulp
zame hand kon bieden tot verwezenlijking
der socialistische beginselendat regeering
en wetten eiscb waren ook van de socia
listische maatschappij. Vlak daartegenover
evenwel leeraarde zekere Bakoenie, een
Rus, dat juist alle gezag moest worden op
zij gezet, dat regeering en wetten door een
geweldige revolutie heen moesten worden
weggeruimd, wijl, zoo alleen verbetering
was te verkrijgen; en de socialistische
maatschappij moest zijn zonder gezag of
dwang. Een hevige strijd in den boezem
der vereeniging was hiervan het gevolg,
die hiermede eindigde, dat Bakoenine en
zijn aanhangers werden uitgeworpen. Deze
laatsten constitueerden zich onder den naam
van anarchistische partij.
Wat deze partij beoogt is dus een toestand
te scheppen, waarin regeering noch wetten
noodig zijn, en dus een geheele onderst-
bovenkeering der tegenwoordige maatschap
pij. En weliswaar volgt hier nu nog niet
uit, dat daarom alle voorstanders der anarchie
woestelingen zijn met een moordwerktuig
in den zakmaar evenals bij de socialisten
dende menschenhet meenemen niet waardig
Haastig werd van deze mislukte huiszoe
king, mislukte dewijl zij op een ver
gissing berustte! verslag gedaan aan Bo
naparte. Hij had zich dus vergist en den
verkeerde voor gehad, den onschuldige.
O, zoo hij nu zijn ongelijk eerlijk erken
nen dorst en den hertog onder aanbieding
zijner verontschuldigingen kon doen heen
gaan! Doch dat stond zijn trotsche ziel
hem niet toe. Enghien moest en zou schul
dig zijn. De koningsgezinden moesten ge
troffen werden. Enghien, schuldig of on
schuldig, om het even, zou het slachtoffer
zijn. Hij moest naar Parijs vervoerd worden.
In Bonaparte's naaste omgeving huiverde
men toen men van dit voornemen kennis
droeg. Josephine en anderen smeekten hem
zijn ondoordacht onrechtvaardig plan te laten
varen. Zij sidderden bij de gedachte aan
het noodeloos vergieten van dat koninklijk
bloed, waarin niemand behagen hebben zou
dan een enkele Jaeobijn, en wat velen die
den geliefden naam van Condé ongaarne
aan een moord verbonden zagen, van hem
zoude vervreemden. Vergeefs. Hij was
onverzettelijk, ook in zijn dwaasheid.
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
zijn ook bij hen „mannen van de daad".
En dezen juist zijn het, die door bun
gruwelstukken de woreld in rep en roer
brengen, en waarvan een hunner nu weer
pas den President der N. A. Republiek
vermoordde.
Wiens hart bloedt en toornt niet tevens
bij de wonden, die ze reeds sloegen; maar
wat doen we verkeerd met op hen al de
schuld te werpen. Reeds aan het begin
van dit artikel lieten we uitkomen, dat
juist in het verwerpen van Gods Woord als
richtsnoer van het leven der volken, de
oorzaak is te zoeken van al deze dwalingen
en gruwelen. Het zijn de vruchten van
den Vrijheidsboom van 1789, of wilt ge,
van de beginselen die geleid hebben tot de
Fransche Revolutie. Ziedaar de „vrijheid,
gelijkheid en broederschap!" waarvan men
droomde.
Neen, zal er waarlijk vrede komen in
onze maatschappij, dan weer terug naar het
Kruis van Christus, dat men verlaten heeft,
dan weer de natiën opgevoed naar het
onfeilbaar en eeuwig blijvend woord van
ouzen God; dan met mr. Groen van Prin-
sterers leuze mee: „Tegenover de Revolutie
het Evangelie!" (Gideon.)
11 Oetober 1901.
Vooruit en achteruit.
Ferri, de leider der socialisten die, on
der toejuiching van Nederlandsche geleer
den de leer verkondigd heeft dat misda
digers niet toerekenbaar zijn en niet in
gevangenissen moesten worden opgesloten, is
dezer dagen te Groningen aan 't station
door een aantal hoogleeraren afgehaald en
gehuldigd.
Terecht vraagt de Standaard: Wat moet
er worden van onze rechtsbedeeling als
Ferri's leerstellingen doordringen tot heel
de Groninger hoogeschool en overslaan naar
onze Rijks-universiteiten
Dan herinnert de Standaard er aan dat
toen in 1856 jhr. H. M. C. v. Asch v.
Wijck v. d. Velde's Wonderen des Aller-
hoogsten opnieuw uitgaf, de Gids weigerde
't te recenceeren en de schampere opmer
king maakte dat „het «Opperwezen" niet
mocht betrokken worden in den strijd van
menschen tegen menschen".
Gelukkig zijn wij op dat punt vooruit
gegaan. Maar die Groninger demonstratie
wijst helaas op nog grooter achteruitgang.
Niet A. M. C. Ook was hij niet de
vader van den tegenwoordigen minister van
koloniën, maar een oom. De vader van den
minister is nu wijlen jhr. mr. M. M. v. Asch
v. Wijck, lid der Tweede Kamer voor Amers
foort. Wij maken de Standaard attent
op deze kleine vergissing.
Een juffrouw dominé?
Het Utrechts Dagblad dat mej. M. van
«Vrouwen moeten zich met zulke dingen
niet inlaten," had hij zijne vrouw toege
voegd.
De prins moest naar Vinciennes gebracht
worden om voor een krijgsraad terecht te
staan en ingeval het schuldig over hem
werd uitgesproken, op staanden voet ge
fusilleerd (doodgeschoten) te worden. Dit
alles moest in één nacht afloopen, zou luidde
het bevol van den eersten consul.
Savary zou, als zijn zaakgelastigde, bij
de terechtzitting tegenwoordig zijn.
Zooals 't besteld was, geschiedde het.
Enghien gedroeg zich koninklijk, gelijk het
voegt aan een prins, die tevens onschuldig
is aan iets waarvan men hem beticht.
Met waardigheid wees hjj debeschuldiging
af, als zou hij deel hebben aan de bestaande
samenzwering; maar verzweeg ook niet
dat bij tegen Frankrijk streed. «.Breng mij
tot den eersten consul", zeide hij, «die zal
mij gelijk geven, wetende dat ik mijn plicht
gedaan heb."
De terechtstelling duurde kort. Het dood
vonnis werd over hem uitgesproken. Men
bracht hem hierop naar oen der droge
grachten van het kasteel. Men wilde hem
Hettinge Tromp aan de universiteit te
Utrecht geslaagd is voor het 2e gedeelte
van 't candidaats-examen theologie.
Een vrouwelijke «dominus" dus?
Dan zal 't noodig worden den anderen
naam te zoeken in plaats van dat «domi
nus", dat heer beteekent.
Een dame die «heer" heet, dat is wel
vooruitstrevend.
TIJD VEB ZEN.
Chamberlain's proclamatie
en de Godspraak.
De Brit, vertoornd op Boer-rebel,
Geeft in zijn woede het bevel,
Dat allen moeten sterven
Verdelgd moet het Transvaalsch geslacht,
Wijl het weerstond de Britsche macht;
Die zint op nieuw verderven.
Ik Chamberlain, ik Englands god,
Bestel geheel der Boerenlot,
Ik zal alleen het weten
Het Boerenvolk moet weg van de aard,
Verbannen door het Britsche zwaard:
'k Wil Heer van t' Zuiden heeten.
Hij sprak, maar God sprak ook een woord
„Drijf gij gerust uw lezers voort,
„Maar Ik, Ik zal het weten,
„Wat met uw mannen zal geschiën,
„Of ik den helden hulp zal biên,
„Waarop gij zijt verbeten."
God vuurde de oude helden aan,
Om 't Britsche leger te verslaan
Hij deed hen zegevieren.
ZLjn woord deed aan het wereldrond
Van Zijne groote daden kond
En van Zijn wijs bestieren.
Nu dankt de held, met diep ontzag,
Voor zijne redding dag bij dag
En bidt om nieuwen zegen;
Twee jaar hield hij al worstlend stand,
Gedragen door Gods sterke hand
God kwam de Britten tegen.
Het lijdend, strijdend Afrika
Vond in Gods gunst Zijn ongena
En Zijn barmhartigheden;
Keert God tot de oude liefde weer?
Daalt nieuwe zegen van den Heer?
God zij er om verbeden.
Ltjctor.
Hoewel nog niet volkomen in veiligheid,
schijnt het toch, dat generaal Botha er in
geslaagd is door het binnenste cordon der
troepen te breken, dat gevormd was om
zijn terugtocht te beletten.
Botha, die langs de grens van Zoeloe-
land noordwaarts trok, slaagde er Zondag
in de Britsche troepenlinie te passeeren
een zakdoek voor de oogen binden; doch
hij wees deze zoogenaamde weldaad met
waardigheid af.
»Gij zijt Franschen", zei hij tot de gen
darmen, «en gij zult mij zeker wel 't ge
noegen willen doen goed te mikken."
Daarop trok hij zijn ring van den vinger,
sneed zelf een zijner haarlokken af, en gaf
beide met nog een brief er bij aan Savary,
met verzoek die aan zijne vrouw, de hertogin
ter hand te stellen. Daarop knielde hij
neder. Twintig kogels doorkliefden de lucht
en de moord was voltooid. De jeugdige
hertog had opgehouden te leven. Toen hij
dood was, gaf men aan de gendarmen ver
lof zijne kleederen, zijn geld en gouden
horloge te nemen en onder elkaar te ver-
deelen; doch zoo groot was de indruk
dien deze doode achterliet niemand wilde
er een hand naar uitsteken.
Nadat het doodvonnis voltrokken was,
kwam er ofschoon voor de leus nog
een bode van Napoleon om met den ver
oordeelde te spreken doch te laatDe
moord had zoo juist plaats gehad.
Bonaparte nam de zaak zeer kalm op.
Hg beschouwde haar als een aderlating,
met ongeveer de helft van zijn macht.
Het feit dat dit bericht van EDgelsche
zijde komt, zegt genoegzaam dat het waar
is. Nog bericht men dat 1500 Boeren,
met drie kanonnen en twee pompons te
Bahanango op den weg naar Dundee (in
Natal) zijn gezien; de Buffalo-rivier is
echter niet doorwaadbaar. De Wet werkt
samen met Botha.
De Engelsche berichtgever klaagt dat
de Engelschen geen manschappen genoeg
hadden om de doorkorryng van Botha te
beletten.
Zoo heeft de Heere dan ook dit gevaar
een herhaling van Paardeberg weer
genadiglijk afgekeerd.
Hoe zij zouden gejuicht hebben, deze
onbesnedenen, wanneer ook deze held in
hunne handen gevallen was.
Akelig blijven de verklaringen aanhou
den omtrent de schandelijke mishandelin
gen waaraan vronwen en meisjes in Zuid-
Afrika zijn blootgesteld wanneer zij in
handen van Engelsche soldaten vallen.
Thans werden de getuigenverklaringen
openbaar van verschillende Boerenvrouwen
in bet proces, door de Engelsche krijgs-
overheid te Pretoria aangevangen tegen
den Hollander Spoelstra, die, gelijk dé
lezer weet, door de Engelschen werd ver
volgd en vermoord jegens verraad.
Deze befe'edigde verklaringen zijn die
van mevr. Van Rooyen, te Roodeplaats;
mevr. Jacob, mevr. Gouws, mevr. Suze
Moerdijk en eene mevr. Botha.
De dames hebben volledige inlichtingen
gegeven over schandelijke mishandelingen
met geweld, waarvan zij of hare dochters
vanwege Engelsche soldaten het slachtoffer
waren en die in één geval gelukten.
Andere Boerenvrouwen, mevr. wed. Ber-
nard-Shaw, mevr. Joh. Lampe en mevr.
Joh. Erasmus deelden andere feiten mee.
Bij de eerste vernielde men hare woning
en opende de doodkist van haren man;
te Rietfontein zagen de twee laatsten een
vrouw, die juist moeder geworden was, in
regen en wind buiten zetten, om naar de
concentratie-kampen te worden vervoerd.
Dat overigens de toestand zeer critiek
is in Zuid Afrika, maar inzonderheid in de
Kaapkolonie, en dat op den tweeden ver
jaardag der oorlogsverklaring, dat wordt
ook door Engelschen zeiven erkend.
Thans is in gansch Kaapkolonie ook te
Kaapstad de krijgswet afgekondigd. Bewijs
dat 't heel en al in opstand is. Van Lotters
commando indertijd bij Cradock door de
Engelschen verrast, zijn er weer 53 ter
dood veroordeeld, als rebellen, zij werden,
om zioli het vonnis te hooren aanzeggen,
voor het front der troepen geplaatst. Kit
chener heeft hun vonnis in levenslangen
dwangarbeid een langzamen dood dus
veranderd.
Drie hunner waren echter reeds terecht-
noodzakelijk voor het welzijn der ïepubliek.
Hij stelde zijne omgeving gerust met do
verzekering, dat geen haat of wraak of toorn
hem bij deze daad geleid had.
Toch had bij niet altijd vrede met den
moord. Den man die de terechtzitting ge
leid bad; zag hij sinds dien ongeluksdag
niet gaarne meer. «Hij wekt mij te veel
herinneringen op," zeide hij altijd. En toen
hij later vernam dat niet Enghien, maar
Pichegru de spion was geweest, hij de
saamgezworenen; en men dezen laatste
abusievelijk voor een Bourbonschen prins
had gehouden, toen ontstelde Bonaparte en
riep stampvoetend uit: «De ellendeling!
Wat heeft hij mij laten doenEn op
lateren leeftijd vermeed hij elke wending
in zijne gesprekken, die hem aan den moord
herinnerdeof trachtte in 't oog loopend de
zaak te verdedigen. Velen meenen, dat
zijne vele langdurige oorlogen zoovele po
gingen waren om zijn geweten te stillen.
De meesten in Frankrijk en velen in het
buitenland keurden de heele daad afslechts
de heftigste revolutionairen betuigden er
hunne ingenomenheid mede.
(Wordt vervolgd.)
