NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 171.1901.
Dinsdag 20 Augustus.
15e jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Buitenlandseb Overzicht.
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Engeland en Transvaal.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
en van
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
19 Augustus 1901.
Zeeuwsche Kerkhistorie.
Dr. Wagenaar schijnt nogal eens te ver-
poozen in onze rijke provinciale bibliotheek.
Of hij gelijk heeft. Gelukkig dat de ge
legenheid zoo schoon is.
Als vrucht van zijn onderzoek geeft hij
af en toe schetjes in de Kerlcbode. Wij
hebben hoop dat hij ze later ia één bundel
zal samenvlechten.
Aan een er van geven wij weer eens
een plaatsje't is te mooi om 't onzen Noord-
Bevelandschen lezers te onthouden.
„Hendrik Loene.
In 1769 werd in de heerlijkheid Noord
monster onder Middelburg, geboren zekere
Hendrik Loene. In 1799 woonde hij in
Middelburg en hij was blind. Maar praten
kon hij uit de Waarheid, van belang!
Hij kwam te Oats, riep daar een verga
dering samen en hierop werd ingeschreven
voor een predikants-tractement. Voorts be
riep hem de kerkeraad tot predikant en
Loene deed intree op 11 Juni 1799. Alles
buiten 't kerkverband om. Fin de Siècle?
Cats vergaderde toen met de Classis Wal
cheren. En deze eerwaarde vergadering
besloot nog in 't zelfde jaar Loene's werk
te stuiten, kerk en school voor hem te
sluiten en stelde de zaak in handen eener
commissie tot nader advies. Deze commissie
pakte den Kerkeraad aan en nadat Loene
nog een keer gepreekt had werd hem
preeken en oefenen ontzegd en vertrok hij
van Cats. Doch Loene verscheen op de
Classis en diende een verzoekschrift in op
gesteld door notaris Joh. de Vries en door
Loene met twee kruisjes onderteekend.
Maar hij had den zegen uitgesproken
en bleef geschorst!
Een groep leden uit Cats protesteert en
blijft Loene beschouwen als de wettig be
roepen leeraar en eenige diakenen en lid
maten komen om antwoord op de classis,
maar worden afgescheept.
Op Zondag 23 Maart is Cats in spanning.
Loene wou en zou preeken. Maar 't ge
recht had de kerk verzegeld en ze werd
eerst ontzegeld des nademiddags voor Ds.
van der Zoo. Van der Zoo trad binnen,
maar stuitte op twee dienaars der justitie,
die zich geposteerd hadden op 't trapje van
den preekstoel en hem 't opklimmen te
beletten.
Van der Zoo verliet de kerk, maar nu
kwam Hendrik Loene en preekte onge
hinderd!
De Hoog-Baljuw van bewesten Schelde
was dus op de hand der doleerenden.
Den volgenden Zondag moest Ds. Hout
appel van Wissenkerke den ringdienst waar
nemen. Maar hoe de classis dreigde, de
diakenen afzette, enz. het volkje van Cats
handhaafde zijn dominee, die op 5 April
1800 „door den smid van het dorp werd
bevestigd!"
De ouderlingen waren onmachtig deze
disorde te keeren. Loene was niet eens
lidmaat der kerk! Toch kenterde straks de
publieke opinie. Op 6 Nov. werd Loene
„van zijn ambt als leeraar te Cats ontzet"
en keerde de rust in 't anders zoo stille
dorp terug.
De vrienden van Loene moesten de kos
ten van 't geding betalen, wilden ze van
de censuur worden ontheven. Mr. J. G.
de Witt Hamer trad als hun pleitbezorger
op. Doch de censuur bleef gehandhaafd.
In 1810 dook Hendrik Loene weer op
in Vlissingen en hield er oefeningen. Doch
de classis schoof er een schotje voor.
Ook Jan Verstraate uit Arnemuiden was
zoo'n vrijbuiter-oefenaar. In 1801 trad hij
op in Veere. En in 1815 deed hij 't zelfs
„met open deuren" in Arnemuiden. Ds.
Hondius verbood 't hem en hij zei: „Ik zal
het niet doen, dan als gij absent zijt." De
classe daagde hem voor zich. Maar Ver
straate bleef absent tot 7 Maart 1816. Toen
verscheen hij en beloofde voortaan het
oefenen te laten."
De Nieuwe Courant schijnt vol moed dat
Amersfoort weer conservatief liberaal wordt.
Mr. W. H. de Beaufort te Leusden, de
oud-minister van buitenlandsche zaken uit
't vorige kabinet, is in verschillende dorpen
van 'tdistrict nog steeds als „jonker Willem"
van „de Treek" bekend en zal derhalve
met zijn populairen naam vele kiezers
lokken.
Kleurloozen, conservatieven, chr. histo-
rischen, oud-liberalen, vrijzinnig- en soci
aal-democraten zullen wel op hem stemmen,
zoo wordt gehoopt.
Eu dan valt de candidaat der antirevolu
tionairen ook een van Asch van Wijck.
In 1874 hebben de conservatief liberalen
op gelijke wijze dat district veroverd, ook
met een populairen naam, ook met een
jonker Willem, ook met een oud-minister,
ook tegenover een van Asch van "Wijck.
Toen stond W. baron van Goltstein tegen
over den vader van den tegenwoordigen
minister van koloniën. En van Goltstein
won 't.
Maar toen was er beperkter stemrecht
en hielpen de Roomsehen mee.
Zoodat wij nog niet gelooven kunnen
dat de historie van '74 zich morgen her
halen zal in dit, al zoovele jaren als anti
revolutionair gedoodverfde district Amers
foort.
In Sliedrecht hebben de liberalen ook
goede hope.
Daar moeten echter weer niet de oud
liberalen maar de vrijzinnig democraten
den slag slaan; ook zijn er geen Roomschen,
om den doorslag te geven.
Heldt tegenover Seis, den inspecteur van
den arbeid.
Beiden op dat terrein in eere.
Mogen al onze kiezers morgen op hun
post zijn, opdat Amersfoort, het district
van Keuchenius, en Sliedrecht, het district
van Kuyper, voor de antirevolutionaire
partij behouden blijve.
Minister Harte werd in Grave door een
locale specialiteit, door den burgemeester
van Grave vervangen.
Het Centrum spreekt naar aanleiding
daarvan een voorzichtig woordje ter waar
schuwing dat alle partijen zich wel mogen
aantrekken.
Het blad raadt aan om in 't vervolg meer
den ouden regel te volgen: eerst letten
op staatkundige geschiktheid en openbaren
ijver, en pas dan op woonplaats.
„Vooral nu wij eene der regeeringspar-
tijen uitmaken, komt 't bijzonder aan op
een meerderheid, sterk niet alleen door het
aantal, maar tevens door intensieve werk
kracht harer leden".
Heldt is de held die het bekende Zon
dagspraatje omtrent minister Kuyper in
een kiezersvergadering te Sliedrecht heeft
durven debiteeren.
Onze vrienden hebben evenwel dien held
op zijn voorman gezet met een telegram
van den minister, hetwelk aldus luidde:
„Geheel buiten mijn weten en stellig
tegen mijn wil is op Zondag gearbeid
Kuyper".
Of hiermede de monden gestopt zijn?
Van de Middelburgsche in- en uitpraatster
stellig niet.
Immers zij dorst Zaterdagavond nog
schrijven
„Nu durft „men" het voorstellen alsof
dr. Kuyper van het gebeurde niet afwist.
Het is buiten hem om, zonder zijn weten
geschied! Wij kunnen dit beslist tegen
spreken. Dr. Kuyper heeft het wel geweten."
Ee dan spreekt 't blad den wensch uit
dat bij de begrooting de minister eens zal
geïnterpelleerd worden, waarom
„om het christelijk volk de oogen te openen
en te toonen dat niet de liberalen de vij
anden zijn van zijne beginselen, maar de
partijmannen zeiven"; terwijl met een „iet
niet op onze daden maar alleen op onze
woorden" wordt besloten.
Een vhn tweeën de Middelburgsche Crt.
praat in en uit, gelijk zij wel eens meer
doet, of zij heeft de ooren laten hangen
naar laster.
In 't laatste geval mag wel de wenk
herhaald aan den minister dat hij zijn
staatkundige vijanden aan zijn departement
moge in 't oog houden, en tot hun plicht
brengen.
AMERIKA.
Wanneer de regeeringen van Oostenrijk
en Amerika maar wilden beletten dat dui
zenden paarden aan Engeland worden ge
leverd en naar Zuid Afrika uitgevoerd,
zou de oorlog, bij gebrek aan paarden,
spoedig gedaan kunnen zijn.
Maar hieraan is geen denkenen om de
Geneefsche Conventie bekommert niemand
zich.
Generaal Pearson (spreekt uit Piersen)
die thans in Amerika vertoeft om dezen
lagen paardenhandel te voorkomen, in zijn
qualiteit van agent der beide Zuid Afri-
kaansche Republieken, heeft het onmoge
lijke er van ingezienen thans, ten slotte, in
een open brief aan het Amerikaansche volk
zijne klacht over zoo trouweiooze schennis
van 't volkenrecht doen hooren.
Hij schrijft onder anderen;
„Door de wetten uws lands, tot welks
erkenning gij de Britsche regeering ge
dwongen hebt, is verklaard dat de havens
der Yereenigde Staten niet tot een basis
van oorlogsoperatie gemaakt mogen worden
tegen eenige natie waarmede Amerika op
voet van vrede is. En nu koopen Engel-
sche officieren paarden en muildieren bij
u op en voeren ze naar hun leger in Zuid
Afrika. Deze republieken wisten niet toen
de oorlog tegen hunne verdrukkers uit
brak, dat zij ook oorlog tegen u voerden.
Zij kunnen hunne vrijheid behouden en
hun land verdedigen indien gij onpartijdig
zijt gelijk gij beloofd hebt. Maar de pre
sident handhaaft de wetten en tractaten
niet, en zijn ondergeschikten spotten er mee."
Op 't laatst krijgt de klacht 't karakter
van een aanklacht.
Maar 't moest alzoo.
Het is schande dat 't overmachtige Enge
land zoo tegen alle recht en wet in, wordt
voortgeholpen en zedelijk gesteund door
alwat groot is en gezag voert.
Omtrent de verwikkelingen tusschen
Columbia en Venezuelia, waar Amerika
den neus in heeft, verneemt men geen
nieuws.
De Columbianen onder Garbiras deden
een inval in Venezuela; dit is voorloopig
het eenige.
ITALIË.
Met groote praal heeft te Palermo de
bijzetting van het lijk van Crispi plaats
gehad. Aan de straten waardoor de stoet
zou trekken, waren alle winkels gesloten,
uit alle huizen hingen rouwvlaggen, en
kele gebouwen waren prachtig versierd.
Uit de verste deelen van het eiland waren
scharen nieuwsgierigen naar de hoofdstad
gekomen.
Nadat de officieele personen, de familie
leden en vrienden van Crispi die uit Na
pels waren gekomen aan land waren ge
stapt stoomde de kruiser „Varese" met
het lijk langzaam de haven binnen onder
het lossen van saluutschoten die door de
forten werden beantwoord. De kist werd
met de gebruikelijke eerbewijzen van boord
gelaten en naar het land geroeid, waar
het lijk in ontvangst werd genomen door
den burgemeester aan het hoofd van den
gemeenteraad. Een korte wijle werd de
kist geplaatst in de capitanerie van de
haven, waar de stoet werd opgesteld.
Deze was evenzoo samengesteld als die te
Napels. Voor den lijkwagen werd de ba
nier van de stad Palermo gedragen.
Tijdens den tocht door de stad losten
de kruiser en de forten aanhoudend eere-
schoten. Uit de vensters der huizen werd
de lijkkist met bloemen bestrooid. Yoor
de kerk Albergodelle Povere stelden de
militaire detachementen zich in carré op
en terwijl de geweren werden gepresen
teerd en de muziekkorpsen een treurmarsch
speelden werd de kist naar binnen ge
dragen.
Dat naar binnen dragen is een daad ge
heel strijdig met hetgeen de overledene al
zijn leven had betoond. Hij was een vijand
van de Kerk en van den Paus, van God
en Godsdienst; en wijdde 't beste deel zijns
levens aan 't ondermijnen van 't Goddelijk
gezag van Koningen. Tot aan zijn dood
volhardde hij in zijn onverschillige houding
jegens de hoogere dingen.
Hij zelf zou dit slot van zijn leven eer
comisch dan tragisch hebben gevgnden,
indien hij van zijn eigen uitvaart had
kunnen getuige zijn.
Wij zouden nog heel wat uit dit veel
bewogen, veelgevlekte leven kunnen ver
tellen. Maar wat heeft men er aan!
Wij zeggen 't De Lamartine na:
Son cercueil est fermé,
Dieu l'a jugé!
Silence
T U R K IJ E.
De Sultan heeft laatst bijna een conflict
gehad met de Fransche regeering, die door
zijn optreden in geldzaken de belangen van
Fransche onderdanen geschaad achtte. Toen
de Fransche gezant voldoening vroeg en de
Sultan deze op de lange baan schoof, liet
eerstgenoemde zich terugroepen, en toen
heeft de Sultan de voldoening toegezegd.
De zaak is te onbeduidend om er van
te praten. Melden wij alleen dat de kaden
te Constantinopel afgestaan waren aan een
Fransche maatschappij welke daarvoor eenige
rechten geniet, welke de Porte haar thans
had ontnomen. Onder anderen de inkom
sten van een stoompont tusschen Galatakade
en Stamboulkade die echter de Staatskas
met f 3000 daags benadeelde.
Ook werd aan de genoemde maatschappij
het recht om entrepots op te richten en
de vrije beschikking over eenig grond door
droogmaking verkregen, ontnomen.
Dan, gelijk gezegd, de Fransche gezant
heeft deze zaak weder in 't gelijk gebreid.
Wanneer de Porte nu maar over de brug
komt, schijnt alles weer in orde.
Ook met Bulgarije heeft de Sulan quaes-
tie gehad.
Op de grenzen hadden in den laatsten
tijd herhaaldelijk botsingen tusschen Bul
garen en Turken plaats. Zaterdag hebben
de Turken nog een Bulgaarsch grensdorp
verwoest, terwijl in een gevecht vier Tur
ken sneuvelden.
CHINA.
Wij besluiten dit Overzicht met over
neming van onderstaand stuk uit De Neder
lander.
Het handelt over Chineesche Gods
dienstvrijheid.
Men herinnert zich, hoe niet lang geleden
door den heer Henri Borel op zeer hoogen
toon de missie in Ohina is aangevallen.
Ook vele andere meenen, dat in China
de meest mogelijke verdraagzaamheid op
godsdienstig gebied bestaat, en dat het de
Europeanen zijn, die door hun strijdlustig
Christendom de gemoederen verbitteren en
de rust verstoren.
Reeds spoedig na dien aanval heeft de
Leidsche hoogleeraar J. J. M. de Groot in
de Koninklijke Academie van Wetenschap
pen met een doorwrocht betoog de.volkomen
onhoudbaarheid van die stellingen en be
weringen aangetoond.
Maar hij heeft het daarbij niet gelaten.
In twee afleveringen van het nieuwe tijd
schrift Ome Keuw, dat reeds vele belang
rijke opstellen bevat, heeft hij onweerleg
baar bewezen, dat de heer Henri Borel en
allen die van Chineesche verdraagzaamheid
spreken, eenvoudig hoegenaamd niets van
de zaak af weten.
Integendeel bestaat er in China eene van
regeeringswege in stand gehouden ortho
doxe moraal, en een „levensbeschouwing",
waaraan op geenerlei wijze getornd mag
worden. De leer van Confucius bekleedt
den rang van staatsgodsdienst.
Tegen die leer is o. a. het Buddhisme
in verzet gekomen, dat ongetwijfeld, uit
zedekundig oogpunt, oneindig hooger staat
dan de leer van Confucius. In velerlei
opzicht herinnert het leven van menig
Buddhist aan dat der uitnemendste Chris
tenen zelf.
Maar de Chineesche wetten bedreigden
allen, die afwijkingen van de door de re
geering geijkte leer van Confucius ver
kondigen, met zware straffen, nl. wurging,
stokslagen en verbanning.
De ambtenaren zijn verplicht alle ver
spreiders van ketterden te vervolgen en
worden zelve met stokslagen gestraft, zoo
zij dien plicht verwaarloozen. Groote be
looningen wachten den verklikkers of aan
brengers. Zoo wordt, als de aanhouding
van een ketter een doodvonnis ten gevolge
heeft, de bestuursambtenaar, die de arres
tatie bewerkstelligde één graad hooger
ingeschreven in de registers van verdiensten.
In geen land ter wereld, Rusland mis
schien uitgezonderd, zijn ooit van over
heidswege zulke krasse maatregelen voor
geschreven tegen ketterijen, d. w. z. tegen
afwijkingen van de van overheidswege aan
genomen en vastgestelde leer, als in China.
Het Buddhisme leidt er dan ook een kwij
nend leven, ofschoon het nog steeds niet
gelukt is die leer en hare belijders uit te
roeien.
Ook het Christendom valt zonder eenigen
twijfel onder de Chineesche ketterwetten,
en van overheidswege zijn dan ook de
Christenen, die niets anders gedaan had
den dan hunne leer te verkondigen op
de meest barbaarsche wijze omgebracht.
En dat is ook zoo gebleven na den
bekenden opiumoorlog, toen de Europeesche
mogendheden der Chineesche Regeering
bescherming van de Christenen wisten af
te dwingen.
Letterkundige gegradueerden en be
ambten, die zich aansloten bij de Chris
tenen of mot hen verkeerden, werden
gestraft met verlies van rang en be
trekking.
Op allerlei schijngronden en op valsche
aanklachten zijn Christenen vervolgd, mis
handeld en gemarteld, en wanneer zende
lingen voor hen in de bres sprongen werden
deze voor opruiers uitgekreten. Inboorlingen,
die hun eigendommen aan vreemdelingen
verkoopen of verhuren voor kapellen en
hospitalen, worden op stokslagen onthaald,
terwijl de kooppenningen hun worden af
geperst.
De geleerde schrijver leidt uit dit alles
dan ook af, dat de Chineesche Christelijke
kerken de bescherming der vreemde mo
gendheden niet kunnen ontberen, en dat,
zoo deze haar ontviel, zij alle te gronde
moeten gaan; dat derhalve de zendelingen
zich vergissen als zij meenen in deze het
zonder die bescherming te kunnen stellen.
En inderdaad als men die wetten leest, dan
moet men hem gelijk geven.
In elk geval stemmen wij van harte in
met de slotwoorden van den Leidschen
hoogleeraar: „wèl mag het uit de pen dat
zelfs al weigert men om, met het Chris
tendom, de noodzakelijke consequentie daar
van, de propaganda, te aanvaarden die
mannen en vrouwen wat anders verdienen
dan den hoon en den smaad, in den laat
sten tijd door onwetende of lasterzieke
schrijvers over hen uitgegoten.
Er bestaat, voorwaar, een andere reden
voor Chineesche Christenvervolging dan
een saam gedicht zondenregister van zen
delingen."
Van 't lijstje der zwaar gewonde Boe
rengeneraals die wij in een vorig over
zicht noemden, moet Erasmus worden ge
schrapt, hij is niet gewond doch gevangen
genomen.
Gesneuveld daarentegen schijnt, in een
der voor de Boeren nadeelige gevechten
in den Vrijstaat de veldkornet Oosthuizen,
behoorende tot het Jacobsdaleommando.
De Zuid-Australische Woudloopers zijn
