NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 114. 1901.
Donderdag 9 Mei
15e Jaargang.
HISTORISeH
CHRISTELIJK-
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Ce Subsidiewet.
FEUILLETON.
,,'t Was een vergissing-".
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
en van
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Eenigszins uitvoeriger komen wij op de
besprekingen terug.
Wij hebben hierbij een vergissing te
herstellen.
Afgaande op de verslagen meenden wij
dat de gronden van den heer Pyttersen
voor dit ontwerp, in algemeenheden be
stonden. Doch bij kennisneming van het
offieiëele verslag blijkt ons dat diens argu
menten zeer ad rem waren en de heer
Pyttersen meer dan zijn geestverwanten,
of liever, hij alleen volkomen rechtsgelijk
heid voor openbaar en bijzonder onderwijs
pleitte.
De minister van binnenlandsche zaken
Bileam Borgesius zagen wij hem in
een blad niet ten onrechte genoemd, con
stateerde met ingenomenheid het feit dat
er wij citeeren hier uit de Ned. nu
zooveel kalmer en zakelijker over onder
wijszaken gesproken wordt dan vroeger,
en dat de wet-Mackay een uitnemende
moreele werking heeft gehad op onzen ge-
heelen onderwijstoestand. Ziedaar de »jam-
mer" en de «ellende", waarmee volgens
de N. 11. Ct. het Kabinet-Maekay ons land
heeft bezochtDe vruchten van dien jam
mer staan tastbaar voor ieders oogen, en
zelfs een oude schoolwetpaladijn als de heer
Borgesius wordt als een andere Bileam
gedwongen ze te zegenen.
Er was in de heele Kamer dan ook geen
enkel afgevaardigde meer, die aan de be
ginselen van '89 wilde tornen. De geest
van mr. v. Houten bleef volkomen buiten
gesloten. Van den heer Tydeman af, die
schoorvoetend meegaat, en deze verhoogde
subsidies niet als een uitvloeisel van leer
plicht maar als een feestgave bij de heug
lijke gebeurtenis der leerplichtinvoering
wil beschouwd zien, tot den heer Pyttersen
toe, den loyalen liberaal, die voor volko
men rechtsgelijkheid pleit, opdat de strijd
over de school voor goed worde omgezet
in een strijd vóór de school en voor de
belangen van het kind, bood de ge-
heele linkerzijde aan den minister steun.
Men mag verwachten, dat deze ontwik
keling allengs op die wijze zal voortgaan.
Mannen in den dienst der openbare school
vergrijsd, als de heeren Tydoman en v.
Gilse, mogen zich nog eenigszins noodge
dwongen bij de nieuwe richting neerleggen,
de eerste moge min of meer schamper
spreken van den «hinkenden standaard"
dien wij sinds '89 hebben (twee soorten
van Staatsscholen), reeds iemand als de
heer Den Hertog, die meerdere mildheid
gewenscht had, scheerde daarbij openbaar
en bijzonder onderwijs over één kam, en
de heer Pyttersen had al de juiste ge
dachte van het Unierapport te pakken, n.l.
Was het geen vergissing, die gemeene,
lage Jameson-raid en was ie bescherming,
waarop deze steunde, niet klinkklaar eene
vergissing van allen, die daaraan deel
namen en van hen, die op een anderen
uitslag rekenden?
Was het geen vergissing, toen een prins
van den bloede met den schandelijken aan
legger van dat plan, met een frauduleus
bankroetier, omging als een vriend, toen
men dien man andermaal, beladen met
Engelands sympathie en eerbewij zingen,
weder naar Afrika zond, toen men Jameson,
in stede van in den Engelschen kerker
het nationaal geweten te wreken en de
nationale eer, die hij schandelijk voor de
oogen van heel de wereld had verkracht,
tot herstel van gezondheid naar Afrika
ongestraft deed wederkeeren?
Was het geen vergissing, dat men, van
verkeerde markt tehuisgekomen zijnde, nog
gruwelijker spel op touw zette, het bloed,
den goeden naam, de nationale schuld van
eigen volk licht achtende, den moord, dien
men pleegde op duizenden onschuldige,
eenvoudige lieden ginds, die niets beoogden
deze, dat alle rivaliteit tusschen openbare
en bijzondere scholen moet ophouden en
in een volkomen gelijke behandeling de
basis moet worden gezocht voor een strijd
voor de volksontwikkeling. Dit is ook de ge
dachte, die ten grondslag ligt aan de bro-
chure-Hubrecht.
Het ontwerp kan echter links noch rechts
voldoen.
Ketelaar, Kool, Den Hertog aan den ra
dicaal-vrijzinnig demoeratisch-oud-liberalen
kant; dr. Kuyper, dr. De Visser, Van Dedem
aan den antirevolutionair-Christelijk his-
torisch-vrij antirevolutionairen, somden
hunne bezwaren op. Eerstgenoemden von
den de verbetering groot genoeg, laatst
genoemden achtten de waarde der subsi
dies er door verminderd. Zedelijk, sprak
dr. De Visser, door de minder goede ver
standhouding tusschen besturen en onder
wijzers, welke van de tractementsverhoo-
ging voor de openbare onderwijzers allicht
het gevolg zou zijnfinancieel, voegde
dr. Kuyper er bij, wijl de ministriëele be
lofte dat de bijzondere school niet in slech
ter conditie zou komen niet was vervuld
wijl immers de tractementsverbetering voor
de bijzondere onderwijzers niet in rekening
was gebracht.
Dr. Kuyper ging terecht van het stand
punt uit, dat wat aan de openbare onder
wijzers gegeven werd, op den duur voor
de bijzondere niet kon achterblijven, en
rekende dus de tractementsverbetering mee
onder de financieele gevolgen van leerplicht
die de minister door dit ontwerp zou onder
vangen. Bij die berekening kwam uiteraard
een aanzienlijk tekort te voorschijn.
Hier was te onderscheiden tusschen de
quaestie Borgesius die volkomen in den
haak was de minister had loyaal woord
gehouden en de quaestie Bartjens, dat
wil zeggen de becijferingen en die zijn
niet in den haak. Spreker wilde echter
't ontwerp niet verwerpen; anders toch
waren wij, nu leerplicht er eenmaal is, nog
verder van huis.
Doch anafhankelijk van deze stelde hij
met de heeren Lohman, Mackay en De
Visser en den heer v. Alphen de reeds
door ons meegedeelde motie voor, welke
ligt in de richting van het Unie-rapport.
Een stoute motie, maar een andere uitweg,
of men 't gelooft of niet, is niet mogelijk.
De financiëele geeuwhonger der gemeente
kassen, bij de steeds hoogere eischen van
't onderwijs aan de gemeenten, is niet
meer te stillen.
Wij moeten den weg van het Unie-rap
port op; het was maar de vraag wie het
eerste voorstel in die richting doen zou.
De heer Lohman in de Nederl. was de
eerste. Hij deed den stouten greep. Hij
dan den grond hunner vaderen vrij te
houden van een meester, welks weldadig
heden ze bij ervaring kenden, niet reke
nend was het geen vergissing, zoo vraag
ik mij nog eens, dat men de pers in En
geland en Afrika omkocht, grieven van
uitlanders creëerde, rechten voor hen vraag
de, die zij zelf niet wenschten, die men
uitlanders, ja, burgers in eigen gebied ont
hield, dat men den oorlog wilde en toch
zich hield, alsof men tot eiken prijs vrede
zocht, dat men conferentiën hield, maar
telegrammen verminkte, dat men voorstellen
deed en, als ze aangenomen werden, nieuwe
formuleerde, dat men, als de eene con
cessie gedaan was, die den oorlog zou
vermijden, nieuwe eischen uit den zak
haalde, welke den oorlog gebiedend zouden
maken, dat men meende met een stoer en
eenvoudig volk en zijne fiere presidenten
te kunnen spelen, zeg mij, was dat geen
vergissing?
Was het geen vergissing, troepen bij
duizenden, kanonnen, paarden, dum-dum-
kogels, bedreigingen, verklaringen van den
bloedigsten haat te zenden, het vrije grond
gebied van oprechte, eenvoudige lieden te
omringen, zoodat het hart hun tot stik-
kens toe vol werd van zorg en spanning
en toch te meenen, dat zij nog altijd ge
zag den eenigen uitweg. En wat anderen
niet dorsten zeggen, al leefde 't ook in de
ziel, dat zei hij
Het rijk betale de tractementen van alle
onderwijzers.
En dat denkbeeld belichaamde dr. Kuy
per, door de vier genoemde heeren ge
steund, in een motie.
Ze zal op een later te bepalen dag
wat wel de nieuwe zitting zal worden
behandeld worden. Voorshands, zegt de
Nederl., heeft Ze alleen dit betreurens
waardig resultaat, dat ze de fehrus electora-
lis, de verkiezingskoorts der liberalen op
kookhitte schijnt te brengen. Men leze b.v.
het Vaderland:
Wij zien in die motie het beginsel van
het Unie-rapport neergelegd. Was het een
middel om zich zelf absolutie te geven
voor het aannemen van een stelsel, dat aan
dit ideaal nog geenszins beantwoordt? Of
was het een middel om de kiezers te ver
kondigen ziet, hoe lief wij elkander heb
ben en wat van een Christelijk Kabinet u
te wachten staat Beschouwt men Haar uit
dit oogpunt, dan hebben vooral de namen
der onderteekenaars beteekenis. De beide
antirevolutionaire fracties stonden haar
beste mannen af en dr. De Visser is de
trait d'union. Of de heer Bronsveld zijn
zegen daarover heeft uitgesproken en of
de Katholieken zich ermede vereenigen,
ziedaar het mysterie. Opmerkelijk is het
zeker, dat aan de Katholieke partij geen
mede-onderteekening schijnt te zijn ver
zocht. Geen vast of los accoord, naar het
schijnt.
Dit slechts als staaltje van de zenuw
achtigheid van sommige persorganen.
De heeren ter linkerzijde die het ont
werp wilden «verbeteren", niet in de rich
ting van het Unie-rapport maar van de onder
wij zersbelangen, waren ongelukkig. Van
hunne vijf amendementen allen salarisver-
booging bedoelende, werd er slechts één
aangenomen, en dat wel met één stem
meerderheid, dank zrj den steun van een
deel der rechterzijde. Onderwijzers van
28 jaar krijgen nu f 50'sjaars meer wegens
bezit der huwelijksacte. Verhoogingen voor
het bezit van andere acten werden afge
stemd.
Weinig verheffend was de discussie tus
schen den heer Ketelaar en den minister
over deze amendementen.
De minister had ze onaannemelijk ver
klaard met 't oog op de kosten. Gelijk
een leurder noodigde de heer Ketelaar den
minister uit tot «bieden". Hij vroeg hem
do amendementen afzonderlijk te willen
taxeeren, wat er nog wel, en wat er half
ür Kuyper, v. d. Velde en Michiels.
loofden aan Chamberlains goede bedoelingen»
aan Milners liefde voor Afrika, aan Rhodes'
eerlijkheid en aan Engelands goede trouw,
was het geen vergissing te meenen, dat
ook de republieken zich niet wapenen
zouden
Was het geen vergissing te hopen, dat
zij zouden wachten totdat, omsingeld door
Engelsche huurlingen en Engelsche ka
nonnen, ingesloten door Engelands oorlogs
schepen en gepantserde treinen, zij mr.
Chamberlain in dien kring voor zich zouden
zien verschijnen en hij met zijn revolver
op de borst van Kruger gericht, tot hen
zou spreken: „Uw goud of uw leven?"
Bij den rechtvaardigen God in den hemel,
den Kenner der harten van u en mij, als
dat geene duivelsche ingeving is, ja, maar
wat is het dan?
En als eene natie, een vorst dat alles
lijdelijk toezien, neen, als ze de mannen,
die zulke vergissingen begaan, steunt en
hun spel laat spelen, tot Engeland er als
onder zucht en in barensnood is tot nu
toe, tot eer en naam, prestige en macht,
bloed en goud verloren, reddeloos verloren
zijn, wat is het anders dan eene vergissing
uit de hel?
,,'t Was een vergissing" zoo erkende mr.
Chamberlain het zelf, „dien oorlog te be
en half, en wat er heelemaal niet door
kon. De minister achtte dit terecht bene
den de waardigheid der regeering, voor
welk antwoord hij een standje van den
heer Ketelaar opliep.
Het lot der amendementen kent men.
8 Mei 1901.
Minister Kool zag zijn legerwetten aan
genomen.
De wijziging der militiewet ging er door
met 59 tegen 38 stemmende landweerwet
met slechts 9 stemmen tegen.
Bij de stemming ontbraken de liberalen
Van Gijn en Van Kerkwijk, en de Katho
liek Truyen.
Van de ministrieelen vielen 17 leden de
regeering af. Ook Staalman, de 4 socia
listen en de meeste Roomsche leden stem
den tegen.
De regeering moest derhalve weer steu
nen op de antirevolutionaire minderheid.
Die redde de wet.
Tusschen ZTme-liberalen en vrijzinnig
democraten in schijnt weer een nieuwe
groep te zijn ingeschoven te weten die
der „verstandig" vrijzinnig democraten.
Hiertoe schijnen dan te moeten worden
gerekend de heeren Rink, Lieftinck,
Veegen s?
Ds. Lieftinck althans heeft volgens
Eet Volk in een kiezersvergadering te
Wommels, waar een jeugdig collega hem
aan den politieken tand voelde gezegd
dat hij is verstandig vrij zinnig democra
tisch. De vrjj zinnig democratische rich
ting noemde hij met den kop tegen den
muur loopen, dollemanspolitiek, een spelerij,
een spook in de lucht, een opgeschroefd
denkbeeld. Dezulken waren öf dubbelzin
nig, öf hadden gebrek aan inzicht, en
daar doet hij ds. Lieftinck niet aan
mee. Zeker, ieder burger moet het kies
recht hebben; maar er waren dringender
dingen; de sociale strijd moest voortgezet
worden.
Men noemt wel eens dollemanspolitiek
wat om des beginsels wille niet anders
kan.
Maar zou de opmerking omtrent het
algemeen kiesrecht en „dringender dingen"
niet 't beste antwoord zijn namens ds.
Talma aan 't adres van die anticlericale
vrijzinnig democraten welke, begaan met
„de goede mannen van Patrimonium"
dezen laatste beschuldigen het arbeiders
kiesrecht te hebben uitgevlakt van Patri
moniums program?
Er schijnt echter tusschen de „verstan
dige vrijzinnig democraten" en de vrij
zinnig democraten nog een andere groep
te bestaan.
ginnen". Immers zonder die vergissing
zouden Oranje-Vrijstaat en de Z.-A. Repu
bliek na eenige decennia van jaren Engelsch
geworden zijn; nu zullen ze het niet worden
in eeuwen. Want op die vergissing in
het groot zijn „vergissingen in het klein"
gevolgd. Lanciers hebben gewonden dood
gestoken, officieren hebben Roode-Kruis-
doktoren doen mishandelen, Kaffers hebben,
als Engelsche bondgenooten, mannen ver
moord en vrouwen verkracht; hoeven zijn
verbrand; vee is gestolen; vrouwen en
kinderen zijn opgesloten en uitgehongerd.
Zie, dat waren vergissingen in het klein,
maar die al te zamen maken, dat Engeland
zich vergist, als het Transvaal en den
Vrijstaat annexeert. „Gij kunt het land
annexeeren", roept Botha hun toe „doch
niet het volk". „Gij zoudt u vergissen,
indien gij meendet voordeel te hebben bij
het annexeeren van een land, dat meer
vragen zal tot het behoud, tot verdediging
tegen een wrokkende en mokkende be
volking dan het goud, dat het u geeft".
„Gij vergist u, zoo gij meent, dat land
ooit te krijgen!" zoo roepen thans reeds
de oorlogsberichten, zoo roepen de politieke
woelingen nu in Engeland zelf, als om
strijd. Laat optimisme ons echter de oogen
niet verblinden, doch nemen wij twee kan-
Tenminste volgens het verslag eener
vergadering der liberale kiesvereeniging
te Dordrecht in de Dordreohtsche Courant
van 4 Mei heeft de voorzitter, de heer
Veth, van den heer Smeenge die ook tot
de vrijzinnig democraten behoort, gezegd
„dat hij niet is wat men noemt een ur
gentie-man door dik en dun."
Wij hebben dus: de groep-Drucker die
„met den kop tegen den muur loopt", de
groep-Smeenge die wel loopt doch voor
dik en dun op zij gaat; de groep-Lief-
tinck de verstandige stappers en de groep
Van Gijn, de „vooruitstrevenden".
Nu komen de schakeeringen nog in de
meer ouwerwetsehe liberalende groep
Hennequin, de groep Mees, de groep
Karnebeek
Hoe een kiezer daar in die vier weken
uit wijs worden moet.
Intusschen vernemen wij dat de heer
Smeenge is tegen de „urgentie". Maar
de heer De Klerk die verklaard heeft
voor de „urgentie" te zjjn, schijnt de ur
gentie niet urgent te achten.
Zoodat de groepenindeeling zoo blijft.
De stormloopers; de verstandigende
strevenden; de tros.
Men schrijft aan Het Handelsblad:
«Heden bracht ik een bezoek aan onzen
stadgenoot .den heer J. H. Donner, van
wien bekend geworden is dat hij zich
niet meer herkiesbaar stelt voor het lid
maatschap der Tweede Kamer.
»U komt mij dus bezoeken in uw quali-
teit van reporter", begon hij, na mjjn
kaartje nog eens te hebben ingezien.
Ik verzekerde hem dat het mjj aange
naam zou zijn een poosje met hem te
praten en nu volgde een discours, waaruit
ik een en ander mededeel.
Niet omdat hij naar rust verlangde
trad hij af van het Staatstooneel, maar uit
het besef dat zijn tijd gekomen is en dat
jeugdiger krachten worden vereischt om
de taak van Volksvertegenwoordiger opk
maar eenigermate naar behooren te ver
vullen. Hij gevoelde niet moer aan dien
eisch te kunnen voldoen.
«En trekt gij u nu geheel uit het poli
tiek leven terug?"
«Dat zal ik nog niet zeggen", sprak hij
glimlachend.
«En hebt ge uwen profetenmantel nu
dominee Rudolph om de schouders go-
worpen?" vroeg ik.
«Ik acht ds. R. hoog en geloof dat hij
een aanwinst voor de antirev. partij in
de Kamer zou zijn, maar en hier
glimlachte hij fijntjes wie mijn opvol
ger zal zijn, moeten de kiezers van Kat
wijk uitmaken."
Verder vernam ik dat hij in Febr. 1880
sen aan:
of de Boeren herwinnen hun onafhanke
lijkheid;
of ze boeten die voor korter of langer
in en hun staten worden koloniën van het
Britsche rijk.
Bij beide kansen blijft, dat Botha gelijk
heeft, wanneer hij profeteert: «misschien
het land, doch nooit het volk!" dat Enge
land „zich vergiste", toen het, om het
volk te overwinnen, dezen oorlog begon.
Slachtersnek was bijna vergeten, doch deze
oorlog met zijne Engelsche gruwelen en
barbaarschheden heeft de bloedlijn tusschen
Boer en Brit opnieuw geteekend en door
volgende eeuwen heengetrokken. Over
winnaars of overwonnenen, maar de be
woners der Republieken hebben een on-
verzoenlijken afkeer van Engeland en ze
zullen dien houden, totdat, neen, lang na
dat hun kinderen dien reeds als een pa
trimonium van hun vaderen erfden.
Zoo heeft dan Engeland zich vergist, toen
het meende, het Hollandsch element in
Afrika te knnnen uitroeien, neen, veeleer
zal het door dezen strijd versterkt en uit
gebreid worden. Meer dan ooit te voren
is er een Jong Holland voor Afrika en een
Afrika voor Jong Holland.
(Slot volgt.)
