NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
No. 63 1901.
Dinsdag 5 Februari.
15e jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Vrijheid of Dwang?
De Joltannesburgsche politie
vóór en in den oorlog.
V
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
en van
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1—5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Het liberale Kamerlid De Boer heeft
dezer dagen in een meeting te Koog gezegd
dat de vijanden van 't liberalisme zijn de
clericalen en de sociaal-democraten.
HS heeft ook gezegd dat deze twee de
eenigste partjjen zijn die moeten weerstaan
worden, eerstgenoemde partij onder ande
ren wjjl zij voor de vrijheid gevaar brengt.
Wij weten niet of met clericalen hiei
alleen de Roomschen of ook de Antirevo
lutionairen bedoeld worden
Voor 't naaste duchten wij het laatste.
Men heeft ons dien liefelijken onjuisten
naam al zoo dikwijls gegeven. Het zou
de eerste maal niet wezen.
Maar juist dewjjl wij vermoeden dat
men aan die zijde ook van onze partij
gevaar voor de vrijheid ducht, wenschen
wjj bjj de beschuldiging even stil te staan
door alleen te vragen: hoe kan men van
liberale zjjde zoo spreken, waar het jaren
lang alleen de liberale partij is geweest
die de vrijheid der Nederlandsche Chris
tenheid heeft belaagd.
Gaarne nemen wij aan dat de Liberalen
in het begin der vorige eeuw, als gehoor
zame kinderen der Revolutie van 1789
gemeend hebben te moeten doen, gelijk zij
deden. Dat zij te goeder trouw zijn
geweest.
Dat zij uit „godsdienstige" overtuiging
aldus handelden.
Dat zjj den Godsdienst der Rede, door
Rousseau geleerd, als den Godsdienst bij
uitnemendheid in staat achtten Nederland
stoffelpk en zedelijk gelukkig te maken.
Dat zij door gematigde toepassing van
dien „Godsdienst der Rede" gemeend heb
ben de natie te zullen gewinnen voor het
door Thorbecke gevonden „Christendom
boven geloofsverdeeldheid."
Maar dan bljjft toch de keuze hunner
middelen om dien godsdienst in te voeren
ten allen tijde als punt in het klachten-
boek op hun kantoor onzerzijds tegen haar
getuigen.
Want de liberale partij heeft om hare
leer te doen zegevieren, de vrijheid aan
banden gelegd, en gewerkt door dwang
middelen.
Wjj zullen de kleine dwangmiddelen
maar stil voorbijgaan.
Wij herinneren slechts aan enkele van
de groote, en veroorloven ons daartoe
slechts één enkel kjjkje in staat en kerk
en school.
In den staat!
De liberale partij wist uit alle hooge
staatsbetrekkingen te weren wie nog vast
hield aan de geopenbaarde Waarheid.
Groen, da Costa, Keuchenius, Esser, om
van de overigen te zwijgen. De belezen
lezer vuile maar uit de herinnering aan.
FEUILLETON. 3
Na dit gevecht trad weder, behoudens
het wisselen van artillerievuur en het be
schieten der voorposten, een werkeloosheid
m, waarvan generaal French gebruik maakte
om op verschillende plaatsen goede stel
lingen in te nemen. Eindelijk nam de
regeering krachtige maatregelen en gaf
generaal de la Rey de hoofdleiding. Kom-
mandant van Dam verplaatste zijn hoofd-
lager naar Kaerom, nabij Joubert-Siding,
en plaatste kleinere afdeelingen onder de
luitenants op verschillende kopjes. Luite
nant Oosthuizen was aan het hoofd van
een flink paardenkommando op onzen lin
kervleugel; luitenant Pohlmann in het
midden, luitenants Bossel en Krul (de
laatste na het sneuvelen van luitenant
Mare, diens opvolger) bezetten tusschen-
posten. Als assistent-vechtgeneraal over
de politie werd Jan Celliers aangesteld.
Deze aanstelling wekte bevreemding en
werd door zeer velen onzer met leede oogen
aangezien, men achtte dit een onverdiend
voorbijgaan van den algemeen geachten
Te zwijgen ook van lagere ambten, bij
voorbeeld burgemeestersbetrekkingen, die
aan bekwame sollicitanten ontgingen, de
wijl zij 't voor den Christus en Zijn
Woord opnamen.
Nog leeft de oud-minister, die in een
Zuid-Bevelandsche gemeente de benoeming
van een kundig, algemeen geacht ingeze
tene wist te verhinderen, dewjjl deze man
het Yolkspetitionnement had geteekend.
Het Volkspetitionnement waarbij 304
duizend orthodoxe Christenen na de aan
neming van Kappeyne's tirannieke school
wet in 1878 den Koning ootmoedig ge
smeekt hadden, toch deze voor de toe
komst der christelijke volksschool zoo
noodlottige wet niet te teekenen, aan
dezelve zijne goedkeuring te onthouden.
Een verzoek waarvan Zijne Majesteit zelve
aan het Comité van aanbieding van het
petitionnement, verzekerd had de bezwa
ren te voelen. En een man, die onder
zoodanig een smeekschrift zijn naam had
gezet, kon door een liberalen commissaris
des Konings niet ter benoeming worden
voorgedragen, daarom.
Maar ook in de kerk bracht de liberale
partij, of liever de Regeering onder inge
ving en beïnvloeding van liberale denkers
en staatslieden, den staatsdwang en legde
de vrijheid aan banden.
Dit geschiedde door de organisatio van
1816, die een band om de gereformeerde
kerken sloeg, en, met terzijdestelling van
't Koningschap van Christus over Zijne
kerk, de kerk in een kerkgenootschap om
zette, waarin de leervijjheid, terecht door
oen onzer bladen hoordwang genoemd,
werd geproclameerd, en op vernietiging
der historische beljjdenis werd gezonnen.
En niet het minst in de school.
De Staatsschool is door de liberalen,
naar reeds door Groen van Prinsterer
werd aangetoond, tot een „secteschool der
modernen" gemaakt. Onder de valsche
vlag der neutraliteit werd een geBlacht
gekweekt dat van den Christus der Schrif
ten bjjna volkomen vervreemdde, de op
richting van Christelijke scholen werd
verhinderd of bemoeiljjkt. En toen ten
slotte de actie der mannen van de Réveil
en der Afscheiding niet meer was te kee-
roD, werd op allerlei wijze, niet 't minst
door kosteloos onderwijs, en door Staats-
bevoorrechting der neutrale school de con
currentie der Christeljjke school moeiljjk,
zoo niet onmogelijk gemaakt.
Dwang derhalve in den Staat, om den
Liberalen Godsdienst aan te kleven, op
strafte van niet-benoembaarheid in eenige
staatsbetrekking.
Dwang in de kerk, straks in vervolging
der Afgescheidenen en achteruitzetting van
hare verdedigers zijn toppunt bereikend.
Dwang in de School door de natie aan
van Dam, een kundig en stout aanvoerder.
De Pretoriaansche polite en eenige burger-
kommando's sloten zich onderwijl bij ons
aan. Onder hoofdleiding van de generaals
de la Rey en Lemmer werd stoutmoedig
voorwaarts gerukt, den vijand overal ver
slaande en verdrijvende. De afdeelingen
van Oosthuizen en Pohlmann traden zeer
energiek, zelfs brutaal opin korte opeen
volging hadden de gevechten bij Zaaifontein,
Potfontein, Polfontein en Achtertang plaats,
waarbij onze verliezen verbazingwekkend
gering waren, doch de vijand veel leed en
zeer veel gevangenen en grooten krijgs
voorraad in onze handen vielen. Den 12en
Februari deed de hoofdmacht der politie
onder kommandant van Dam een stouten
nachtelijken aanval op Driekopjes, door een
regiment Worcesters bezet, tot generaal
Clements' brigade behoorende, en behaalde
een schitterende overwinning, waarbij een
konon-maxim in onze handen viel. Gelijk
tijdig deed Oosthuizen, die den vijand uit
Vergelegen en Waterkloof verdreven had,
een aanval op het groote Engelsche kamp
bij Slingerfontein. Den volgenden morgen
was de vijand gevlucht, 120 tenten met
grooten voorraad van alles achterlatende.
De Engelschen weken meer en meer terug
't neutrale onderwijs te binden; om na
jarenlange 'tegenwerking ten slotte aan de
„fijnen" te vergunnen zei ven hunne scholen
te stichten en te onderhouden, van hun
eigen geld, doch na eerst behoorlijk te
hebben mee betaald aan de stichting en
instandhouding der Staatsschool.
In dit liberale dwangstelsel is een breede
bres geschoten.
Eerst door de „clericalen" van '91, die
in een nieuwe schoolwet 't groote beginsel,
dat de Staat niets te maken heeft met de
godsdienstige richting der school, dat de
ouders zeiven hierover te beschikken heb
ben, heeft neergelegd.
En daarna door liberalen zeiven, welke,
door schade en schande wijzer geworden,
gezwicht voor den drang van 't recht en
voor de feiten, op dat beginsel hebben
voortgebouwd, gelijk nog pas door minister
Goeman Borgesius weer een stukje rechts
gelijkheid aan de reeds behaalde heeft toe
gedaan.
Niet dat wij door 't geen deze minister
in 't Bijdragenontwerp biedt, volkomen be
vredigd zijn.
Zoolang de rechtsgelijkheid tussclien
Openbaar en Bijzonder Onderwijs niet vol
komen is, ook wat sch^olbouw en toezicht
en voorwaarden voor sttósidiëering betreft,
zullen wij blijven pleiten.
Maar, dankbaar voor den aanvankelijken
terugkeer van haar heilloozen weg voor
dwang en vrijheidberooving, roepen wjj
haren leiders toe: lastert ons niet, als zou
den wij gevaarljjk voor de vrijheid zijn.
Het gansche verleden uwer partij herinnert
ons dat bij haar de dwang, de droeve
dwang is. En de staatswetten der laatste
jaren waarschuwen ons te luider, dat wij
ons met het liberalisme, ook onder zijn
jongste namen, niet zullen verzwageren.
4 Februari 1901.
Zorgt toch dat gij op de Kiezerslijst komt.
Vóór 15 Februari moet gij u aangegeven
hebben.
Er zijn gemeenten waar, gingen allen
die 't behoorden te doen, zich aangeven,
er wel minstens 20 procent meer op de
Kiezerslijst zouden staan.
Laat men 't nu eens niet verzuimen.
Men kan er straks spijt van hebben.
Mr. De Kanter, de anticlericale vooruit
strevend liberaal, waagde een poging in de
dagbladen om de twee groepen in de libe
rale unie bijeen te houden, vergetende het
gebeurde.
De Middelb. Crt. daarentegen meent dat
na 't gebeurde er aanleiding is tot scheu
ring.
Wjj zouden meenen dat de feiten hier te
duidelijk spreken. Doch wijl de zaak ons
en 20 Febr. was de politie tot bij het
groote Engelsche kamp van Arundel ge
komen. Dien dag werd te Rietfontein
zwaar gevochten, vooral bij luitenant Oost
huizen, die zich bjjna den geheelen dag
met elf man in een klein nekje moest
verdedigen tegen een overmacht van 600
man met 3 kanonnen. Toch ontkwam hjj
met de zijnen na hevigen tegenstandslechts
één werd gewond, nl. schrijver dezes. Den
vorigen dag was bij de bestorming van een
kop een man gesneuveld.
Den 25en Februari kwam geheel onver
wacht het algemeen bevel om onze behaalde
voordeelen weder prijs te geven te trekken
op Bloemfontein, om den vijand, die in
grooten getale van Kimberley kwam aan
zetten, tegen te houden. Onmiddellijk ver
trok de politie naar Norvalspont. Zij had
sedert haar komst in de kolonie in alle
gevechten verloren1 luitenant, 9 man
schappen en onderofficieren gesneuveld,
13 gewonden, terwijl de aan den vijand
toegebrachte verliezen aan dooden, gewon
den en gevangenen ettelijke honderden
bedroegen.
Van Norvalspont werd per spoor 29 Fe
bruari de tocht naar Bloemfontein aanvaard,
alwaar omstreeks 1 Maart lager werd ge
niet aangaat, laten wij de betrokkenen deze
quaestie liefst uitvechten.
Alleen komt weer uit dat de „scheuring"
zoo zij komt, veel te laat geprovoceerd werd.
Zij had al een kwart eeuw te voren moe
ten plaats hebben.
Reeds bij Thorbecke's dood bleek de
liberale partij niets meer te zijn dan een
tweedrachtig gezelschap van onder éen hoed
gevangen anticlericalen.
Het oud-radiraal-„conservatief" liberale
kamerlid voor Zaandam, de heer De Boer
herinnerde er zoo pas in zijn politieke rede
nog zoo juist aan„De leuze „clericaal of
auticlericaal" is (onder hen) te langen tijd
de eenige strijdleus geweest. Daardoor
heeft men geen oog gehad voor de opko
mende democratie".
Socialisme.
Er zijn vele on zeer verschillende socia
listische stelsels, maar het is zoo juist door
Mr. N. G. Pierson in zjjn Leerboek der
Staathuishoudkunde opgemerkt, sdaar blijft
niets over, dat de moeite van een onder
zoek beloont, dan het zuivere Staats-socia-
lisme."
Het laatste bedoelt tegenover het stelsel
van ouderlingen wedstrijd, gelijk het nu is,
te plaatsen het stelsel van het aalles voor
allen en alles door allen."
^Gemeenschappelijke arbeid en gemeen
schappelijk profijt.
In zijn Quintessens des Stcialismus heeft
de oud-minister Schttffle dit standpunt
aldus toegelicht:
»Het doel van het socialistisch streven
is, het stelsel van privaat-eigendom, d.i.
de onzekere methode van voortbrenging,
welke ten gevalle van de maatschappij
alleen door de vrije concurrentie van par
ticuliere inspanning geregeld wordt, te
vervangen door een stelsel van gemeen
schappelijk bezit, d.i. door eene wijze van
voortbrenging, welke leiden zou tot eene
ineengevloeide organisatio van het natio
nale inkomen, gebaseerd op gemeenschap
pelijk bezit van alle middelen van voort
brenging, in handen van alle leden der
maatschappij."
Als zoodanig is dit socialisme eene wijs-
geerige denkwijze, welke niet, zooals men
gewoonlijk meent, opkwam uit de kringen
der lagere volksklasse, maar het eerst ge-
leeraard werd door mannen van de weten
schap.
Niet in de arbeidsweken onzer groote
steden, noch op het platteland in de hutten
der arbeiders, maar in de studeervertrekken
der geleerden werd ze geboren.
Sommigen noemden dit socialisme zelfs
niet een stelsel, dat uitgedacht was, maar
louter eene historische ontdekking.
Met haar dwepen niet het minst de
trokken. Intusschen trokken Roberts en
French snel voorwaarts van Kimberley en
Jacobsdal. De politie kreeg toen order
naar Veertienstroomen te trekken. In den
nacht van 8 op 9 Maart echter vluchtten
de Vrijstaters in grooten getale van Abrams-
kiaal en nam de politie onder Celliers en
Van Dam de posities daar in. Op dien
tocht ontmoette men president Kruger, die
een indrukwekkende toespraak hield. Eeni
ge Vrijstaters keerden, door President Steyn
overreed, naar Abrahamskraal terug, Zater
dag 10 Maart werd daar slag geleverd en
hield de politie zich kranig. Het gevecht
tegen de groote overmacht duurde van
's morgens zes tot 's avonds zeven uur.
De politie van Pretoria leed zwaarzij toch
kreeg 28 dooden en gewonden, de Johannes-
burgsche politie slechts 1 gesneuvelde.
Den volgenden dag vertrok het commando
naar Kroonstad om daar eenigen tijd wel
verdiende rust te nemen en versche paarden
aan te schaffen. Dit was echter van korten
duur; opnieuw kwam order om naar Veer
tienstroomen te trekken. Nu begon eeu
zeer vermoeiende tocht; tot Smaldeel ging
het per spoor (generaal Celliers bleef daar
achter) en verder te paard over Hoopstad
en Bloemhof naar Christiana, waar de poli-
socialistische arbeiders, maar ook de ont
wikkelde mannen, die alleen van de Staats
macht voor het maatschappelijke leven
alle heil verwachten.
Het uitzicht wordt immers geopend op
eene maatsehappjj, welke allen kan bevre
digen; waarom zou zulk een paradijstoe
stand dan ook niet vélen toelachen.
Graafschapper.)
De Regeeringen de Eiesvereenigingen.
Toen dr. Kuyper in de Tweede Kamer
bij de Staatsbegrooting vroeg wat positie
het Kabinet innam tegenover den eisch
Grondwetsherziening in 't belang van al
gemeen kiesrecht, antwoordde de minister
dat hij daarop niet antwoorden zou.
Toen een maand later mr. Rutgers in de
Eerste Kamer het Kabinet over dezelfde
quaestie interpelleerde, antwoordde hij dat
»de Regeering" deze quaestie niet op den
voorgrond zou stellen, dewijl zooveel beters
op wetgevend gebied daardoor zou worden
uitgesteld.
Hoe jammer dat de minister ditzelfde
antwoord niet een maand vroeger geven
wilde.
Nu toch ontkomt hij niet aan den schijn
gewacht te hebben op de uitspraak der
i iberale Unie, en zich te vereenigen met de
meerderheid dor Liberale Kiesvereenigingen
die zich tegen de urgentie der Grondwets
herziening hebben verklaard.
Do Christelijke partijen in de staten van
Overijsel hebben een zetel gewonnen voor
het district Enschedé waar de eandidaat
der antirevolutionairen en Roomschen G.
Elhorst gekozen werd met 2332 stemmen
tegen 2328 op den heer Ter Kuile (lib).
Enschedé wordt in de Tweede Kamer ver
tegenwoordigd door H. v. Kol. (soc.)
Men meldt uit 's-Gravenhage dat Zondag
in de voormiddaggodsdienstoefening in de
Nieuwe Kerk, waar de Koningin, de Ko
ningin Moeder en de Hertog tegenwoordig
waren, ds. v. Gheel Gildemeester sprak
over Spreuken 14 34 „Gerechtigheid ver
hoogt een volk, maar de zonde is de
schandvlek der natiën."
In zijn zegenbede smeekte de leeraar
zegen over 't Bruidspaar, met herinnering
aan de woorden uit Tollens' Volkslied
„Bescherm o God enz." Onmiddellijk
daarna speelde 't orgel dat couplet en
zong de gemeente dit lied.
Den geheelen dag vroolijke drukte, feest
versiering, een ondoordringbare volte in
de straten, levendigheid voor 't paleis, waar
duizenden geposteerd stonden om het
Bruidspaar te zien uitrijden. Uitbundig
gejuich toen het Bruidspaar in het Koninklijk
tie onder generaal Andries Cronjé gesteld
werd. Zware regeDS teisterden uienschen
en dieren zeer; niettegenstaande dit werd
flink geageerd en trok een sterk paarden-
commando onder Van Dam, Oosthuizen en
Pohlmann weder van Christiana over Bloem
hof, Ganspan, Veekraal, Driefontein naar
Plessisdam, nabij Boshof, waar slag geleverd
werd en de vijand verdreven mzt verlies
van één doede aan onze zijde. Weer ging
het terug naar ons hoofdlager nabij Chris
tiana, waar nog een zestigtal manschappen
onder luitenant Jacobs, die rechtstreeks van
Klerksdorp naar Zchweizer Reineke waren
getrokken waren aangekomen. De paarden
hadden zwaar geleden en reeds gingen
verscheiden mannen te voet. Daar kwam
eensklaps bericht dat groote vijandelijke
legerafdeelingen langs den rechteroéver van
de Vaal optrokken en poogden in Transvaal
te komen. Nu trokken de voornaamste
Boerenkommando's, waaronder de politie,
langs den linkeroever in oostelijke richting
over Bloemhof en Wolmaransstad naar
Klerksdorp, waar 19 Mei stelling bij Com
mandodrift werd genomen en vervolgens
op 23 Mei te Palmietfontein.
(Slot volgt.)
