NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND
No. 122. 1900
Donderdag 19 Juli,
14e jaargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Unie-Blaadje No. 34.
VERSCHIJNT
Wed. S. J. DE JONGE-VERWEST, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER AÜVERTENTIËN
Het kasteel Westhove op
Walcheren.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE DER FIRMA
en van
van 1—5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent
Familieberichten van 15 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Voortdurend worden postwissels
ter voldoening van abonnement en ad-
vertentiën geadresseerd aan den Drukker
uitgever te Goes, mogen wij er nog
eens aan herinneren, dat alle gelden
voor Goes bestemd moeten gezonden
worden aan de „Administratie van
de Zeeuw". Zonder verder adres
«77oe staat het met de Boeren?"1
Dat was, sedert in October 1899 de oor
log tusschen Engeland en de Zuid-Afrikaan-
sclie Republieken losbrak, dagelijks de
vraag, die onder ons volk werd gehoord.
Wie ergens optrad om de zaak der Boeren
te bepleiten, kon op een overtalrijk gehoor
rekenen.
Algemeen steeg do bede ten Hemel dat
de Heere der heirscharen de wapenen der
Gideonsbende mocht zegenen, en Recht
boven Macht doen zegevieren.
Er was en er is dan ook iets zoo over
weldigend fiers, zoo bij uitstek heldhaftigs
in de houding onzer stamgenooten in Trans
vaal en Oranje-Vrijstaat, dat ons volk daar
door tot een geestdrift werd verwekt, die
zich niet enkel in woorden, maar ook in
ruime milde giften voorgewonden, weduwen
en weezen der gesneuvelden openbaarde.
«Engeland is machtig, maar God is al
machtig: Hij bestuurt de kogels!" Dat woord
van Paul Kruger, den godvruchtigen Presi
dent van Transvaal, greep allen aan.
En dat een natie als natie zich eerbiedig
voor God buigt en den strijd tegen een
overmachtigen vijand biddend begint maakte
diepen indruk, zelfs op de harten, die niet
meer met God rekenden.
Toen, na de eerste nederlagen de Boeren
een reeks van glansrijke overwinningen
behaalden, stonden velen in ons Vaderland
FEUILLETON.
(5
Vei-volg.)
Met de meeste voorkomendheid, zoo niet
hoffelijkheid werd de vriend des huizes
met zijn gade door de leden van het gezin
behandeld.
De familie logeerde 's zomers buiten,
v. d. Palm ging mee. Het bekoorlijke
Duinvliet, thans het eigendom van den
heer Geriach van St. Joosland, in de on
middellijke nabijheid van Westhove, werd
hem tot verblijf van zijn klein gezin aan
gewezen. V. d. Palm hield veel van de
natuur. Het buitenleven heeft hem altijd
aangetrokken, zijn geheele leven lang.
Nog in hoogen ouderdom bracht hij den
zomer door op zijn liefgelegen villa Oos
terhof onder Soeterwoude, waar hij een
koepel met liefelijk uitzicht tot studeer
kamer had ingericht. Nu op Westhove
kon hij natuurgenot in overvloed smaken
en zijn jeugdig hart daaraan dubbel en
dwars ophalen.
Hoe vaak zal zijn oog met welgevallen
gerust hebben op de zware boomen in de
statige allees, het geliefkoosd verblijf van
vogels van diverse pluimage, als hij des
morgens Westhove bezocht, om aldaar den
huisgodsdienst te leiden. Hoe vaak ook
Ifmmi1 v ?ezel,sehaP van zÜn gade en de
e v. d. Perre den rijken voorraad
van bloemen en gewassen, alsmede den
overvloed van boom- en adelaarsvaren be
wonderd hebben, als hij zich door liet
dichte kreupelboscli heen een wPff baan
de naar het mulle duin, waar hun eulle
lach te midden van vroolijken kout het
schuw konijn voortjoeg naar zijn hol
Ieder plekje van dien historisclieu bodem
was hem bekend en had voor hem zijne
eigenaardige bekoorlijkheid.
Behalve de gewone huisgodsdienst iederen
morgen en avond, waardoor de dagtaak
daarover verbaasd, 't Scheen hun toe, als
of nog nooit zoo iets gebeurd was!
En toch, als zij Neêrlands eigen geschie
denis, onzen strijd tegen 't machtige Spznje
grondig hadden gekend, zouden zij weten
dat ook ome Vaderen biddend dien strijd
voerden en dat de Heere soms wonderbare
uitkomsten gaf. Spanje was machtig, maar
God toonde de Almachtige te zijn en leidde
ons tot vrijheid en onafhankelijkheid.
Maar ach, ons volk, voor zoover het in
de Openbare school is opgevoed, kent zijn
eigen geschiedenis niet. het weet niet, dat
op onzen bodem de strijd gevoerd is voor
't vrije gebruik des Bijbels en de vrije uit
oefening der. Religie.
De tachtigjarige oorlog bracht ons vrij
heid, macht, roem, schatten, heerschappij
tot in de verste werelddeelendat weet
men wel. Maar dat daarin de Bijbelbelofte:
Zoekt eerst het Koninkrijk Gods en zijne ge
rechtigheid,en al deze dingen zullen u toege
worpen wordenvervuld werd, dat weet, dat
erkent men niet, omdat men niet meer met
God en Zijn Woord rekent.
De geest van onzen tijd duldt niet, dat
er gewezen wordt op zoo menigen Oran
jevorst, die in Godes Naam voor Gods Woord
het zwaard heeft aangegord.
En juist dat willen en mogen wij op
onze Scholen met den Bijbel de jeugd in
prenten. Wij willen de wonderen die de
Heere onder ons gedaan heeft, niet ver
bergen voor onze kinderen, opdat het na
geslacht zijn haap in God leere stellen.
Het volk dat zijn geschiedenis niet kent,
wordt rijp voor den ondergang.
Daarom willen wij onze jeugd bekend
maken met het Verleden onzer natie, met
het karaktor onzer Pistorie, met alles wat
het kinderhart kan bezielen, kan ontgloeien.
Maar ach, hoe velen onder ons volle kennen
ook hun Bijbol niet meer!
Hoevelen in hoogere en lagere standen
hebben Gods Woord op zij gezet en laten
wijding ontving, was er op Westhove ge
regeld iederen Zondagavond dienst. V. d.
Palm ging daarbij voor. Een der ruime
zalen was afzonderlijk daarvoor als huis
kapel ingericht en van een spreekgestoelte
of katheder voorzien. Een huisvogel be
geleidde den zang. De familie v. d. Perre,
benevens onderscheidene bewoners en gas
ten van de nabijgelegen buitenplaatsen
welke laatsten de invitatie van den heer
van Westhove en zijne gade om den dienst
bij te wonen, hoogelijk waardeerden
vereenigden zich op het bepaalde uur in
de kapel rond den spreker. Op Westhove
heerschte de loffelijke gewoonte ook het
dienstpersoneel in de gelegenheid te stel
len, alsdan de godsdienstoefening waar te
nemen
Met de meeste bescheidenheid ging
de gevierde spreker hen daarin niet voor
wisten zij de hun aangewezen plaatsen
te bezetten en den leeraar, dien zij allen
persoonlijk kenden en zeker ook hoogschat
ten om persoon en werk beide, in zijne
rede met aandacht te volgen. Zooals het
karakter van v. d. Palm, zoo was zijn op
treden, in hooge mate bescheiden.
Waardig en achtbaar in houding en ma
nieren, de deftigheid nog verhoogd door
de witte das en de breedgekraagde, nauw
sluitende jas, haast tot boven dicht naar
de toenmaals heerschende mode.
Bedaard en kalm, ietwat afgemeten, zel
den uit de eenmaal aangenomen plooi ge
rakend, hoewel hij er meermalen neiging
toe gevoelde, een spreker, die de strengste
regelen der rhetorica volgde en niettemin
zichzelven nu en dan betrapte op onnauw
keurigheid van taal en zinsbouw, welke
hoogst waarschijnlijk aan anderer naspo
ring zou ontsnapt zijn.
Uit den aard der zaak deelde zich de
deftigheid van zijn optreden aan zijn kan
selarbeid mede.
Er is in zijne geschriften wel wat van
den goedhartigen stijl, welke aan ieder
zoo gaarne gunt wat hem toekomt en zich
verraadt in het gebruik van deftige taal
vormen. Vele zijner leerredenen in zijn
ook hun kinderen zonder Gods Woord op
groeien
Die ontaarding heeft de vrienden des
Bijbels diep gesmart; en zij hebben van
de vrijheid, die de Staatswet hun geeft,
gebruik gemaakt en scholen gebouwd, waar
Gods Woord tot grondslag van 't onderwijs
wordt gelegd, de Geschiedenis van ons
Vaderland on vervalseht en on verminkt wordt
geleerd en onze kinderen op Gods groote
daden worden gewezen. Zoo werd mede
de eerste stap gedaan, om tot de ware
volksweerbaarheid te geraken.
De strijd dor Boeren tegen de Enselschen
wekte bij velen in ons Vaderland de vuri
ge begeerte, om zich in den wapenhandel
te oefenen, ten einde een vijand, die van
buiten ons mocht aanvallen, te kunnen
weerstaan en afslaan.
Over deze ontwaking verblijden wij ons.
Maar tevens roepen wij ons volk toe:
Niet in de flinke hanteering der wapenen
alléén zij uw krachtzoek vóór en onder
alles uw hulpe bij den Heere der heirscha
ren! Vergeet gij dit, rekent gij met
God en Zijn Woord niet, dan zult gij be-
drogen<suitkomen.
Terug dan, o Volk van Nederland, terug
dan tot der Vaderen God
Terug tot uw Bijbel!
Terug tot uw geschiedenis
En daarvoor is o. a. noodigondersteu
ning der reeds bestaande en stichting van
nieuwe Scholen met den Bijbel.
Fm hoe staat het nu met die scholen?
Niet in overmoed, maar in ootmoed, met
het oog op 's Christens roeping en onder
afsmeeking van 's Heeron hulp, werd, veer
tig jaren geleden, besloten scholen op te
richten, om de jeugd in de vreeze des
Heeren te onderwijzen.
Klein was 't begin, 't Was een zaadkorrel,
die, in de aarde gelegd, opschoot en wies
tot een grooten boom, die thans zijn tak
ken wijd en ver uitstrekt.
tijd vooral om den vorm luide geprezen
zijn schier zonder eenige afwisseling in
zinsbouw en daarom niet vrij van zekere
eenvormigheid.
Zijne volzinnen hebben in hun aanleg
niets van het golvend, ietwat heuvel
achtig terrein van Westhoves bodem, vol
variatie, de slingerpaden wegschuilend
onder het loover, den wandelaar, die deze
kronkelgangen volgt, soms onverwachts
heenvoerend naar de een of andere smalle
lange dreef, zoo recht als een liniaal een
lijn maar maken kan.
Integendeel, zij gelijken inderdaad veel
op regelmatig aangeiegde tuinen, met rechte
lanen, door even rechte gekruist, de bloem
perken, elk van zooveel voeten in 't vier
kant, alle symetrisch aangelegd en beplant
met eenvormige bloemen, de sierlijk ge
snoeide boomen precies op gelijke afstan
den, de hagen op dezelfde hoogte geschoren,
hoegenaamd zonder eenige verscheidenheid
alles op maat en volgens vaste wetten.
Op den duur moet zulk eon streng vol
gehouden regelmaat vervelen. In dit geval
aarzelen we niet om met Rousseau te
zeggen: „Retournons a la nature", naar
de natuur terug met al hare afwisseling,
maar dan ook met al hare bekoring.
Het mooi uit dien tijd is het mooi niet
meer, sinds Geel met alle kracht getoornd
en geijverd heeft tegen al wat een zestig
tal jaren geleden in onze letteren overge
bleven was van het zoetsappige, goedhar
tige, laffe en flauwe uit den tijd vóór de
restauratie.
Toch mag ook v. d. Palm de hulde niet
onthouden worden, welke hem als voor
treffelijk stilist rechtmatig toekomt, de
hulde n.l. dat hij in een tijd, waarin men
alleen hart scheen te hebben voor de be
oefening der poëzie ten koste van het proza,
dit laatste weêr uit zijn haast vergeten
schuilhoek te voorschijn haalde en het
trachtte op te voeren tot. die eereplaats,
waarop het billijkerwijze aanspraak kan
maken.
Daarenboven, wat v. d. Palm aanbood,
men wist het van te voren, was weldoor-
Tot roem van 's Heeren genade mogen
wij er op wijzen, dat het getal Scholen
met den Bijbel op 1 Januari 1900 bedroeg
634, bezocht door ruim 99,000 kinderen.
Dat heeft de Heere gedaan en het is
wonderlijk in onze oogen.
Maar de Heere roept ook ons toe, wat
Hij tot Mozes zeideZeg den kinderen
Israëls, dat zij voorttrekken!
Niet teruggaanneen voorttrekken zij en
blij vo de leus
Er zijn nog geheele streken, waar geen
andore dan Staatsscholen zijn en de jeugd
zoogenaamd neutraal onderwijs ontvangt,
dat mot God en Zijn gebod niet rekent en
's Heoron hand in de Geschiedenis niet
erkent.
Ook dilar worde gehandeld naar Da Costa's
woord
„Bouwt scholen, in wier schoot het
[Evangeliezout
Uit On- en Bijgeloof een dierbre
[jeugd behoudt!"
Brengt de Wet op den Leerplicht ons
misschien nieuwen druk Dit ontmoedige
niet, maar prikkele tot nieuwe krachtsin
spanning. Bedenk hoe de Boeren, na on
dervonden tegenspoed, te ijveriger streden
en overwinningen behaalden.
De overtuiging, dat zonder de School
met den Bijbel onze natie geen heil be
schoren is, deed tot dusver met blijdschap
de groote geldelijke offers brengen, die er
noodig waren. Zullen we, mogen we thans
verslappen
Straks breekt de Oogstmaand aan, en zal
voor de twee-en-twintigste maal de Unie-
collecte worden gehouden. Geve die col
lecte een rijken oogst!
Gij gaaft zoo blijmoedig en zoo mild,
toen U een gave gevraagd werd voor onze
stamgenooten in Transvaal en Oranje-Vrij
staat, zult gij niet even blijmoedig en
even mild uw gave schenken voor de Scho-
dacht en overwogen en daarom de moeite
van het aanhooren dubbel waard.
Wel was de inhoud zijner geschriften
soms wat vaag en nevelachtig, scherpbe-
lijnde begrippen moest ge allerminst van
hem verwachten, eveneens een uitvloeisel
van 's mans karakter, doch veelszins waren
het voor dien tijd althans voedzame spij
zen, toebereid naar den eigenaardigen
smaak dier dagen. Zij moesten dienen tot
«bevordering van gezonde bijbelkennis,
tot aankweeking van gemoedelijke gods
vrucht", verspreidende zachte, oostersche
balsemgeuren. Deze laatste bijvoeging
brengt ons van zelf op oen anderen trek
vau 's mans kanselarbeid. Het kost den
lezer weinig of geen moeite daarin den
trouwen leerling van Schultens te her
kennen.
Haast ongemerkt wist hij zijne hoorders
te brengen op een gebied, waarop hij ge
heel thuis was en zich met groote voor
liefde bewoog n.l. op den ge wijden grond
van het verre Oosten.
Gaarne verwijlde v, d. Palm met zijne
verbeelding onder de wuivende palmen, aan
de oevers van Genezareths meer, of op de
berghoogten van Galilea, om de balsem
geuren der Palestijnsche luchten te ge
nieten en zich te verliezen in de heerlijke
vergezichten van dit gedenkwaardige land.
»Met hem", zoo schrijft een zijner ver
eerders en beste vrienden, «met hem leefdet
ge onder de tenten der zwervende aarts
vaders, zat ge neder aan den disch des
feestvierenden Israëliets, of bewandeldet
ge de paradijsachtige streken van het be-
beloofde land."
Voeg daarbij zijn vriendelijken, kalmen
blik, zijne welluidende stem en het is
duidelijk, dat v. d. Palm reeds vóór zijn
optreden de harten gewonnen had gesto
len ware hier ten eenenmale misplaatst
van den kleinen, doch uitgelezen kring,
dien hij te Westhove rond zich placht te
vereenigen.
In het voorjaar van 1790 maakte de dood
een einde aan het leven van den verdien
stelijken v. d. Perre.
len met den Bijbel van uw eigen Land
En gij, die tot dusver uwe broeders den
schoolstrijd zaagt strijden, maar zelf er geen
of weinig deel aan naamt, moogt go zoo
voortgaan Gij keurt het af en terecht
dat de groote Mogendheden, in plaats
van op de bede der Boerrn tusschenboido
te treden, stilzwijgend toelaten dat Engeland
hen zoo mogelijk uitroeit. Zult gij dan de
bede om geldelijke hulp voor onze Scholen
afwijzen? Wij kuunon 't niet gelooven Gij
prijst en terecht de Vrijstaters die
met hun broeders, de Transvalers, gemeene
zaak maakten, en daardoor hun goed en
hun leven op spel zetten, hoewel zij dit
hadden kunnen behouden door onzijdig te
blijven.
Uw bloed, uw leven wordt niet gevraagd.
Slechts een gave, een vrijwillige, maar
milde gave vragen wij van U, opdat de
onbloedige strijd togen de macht van den
Staat kan worden volgehouden, het aantal
Scholen met den Bijbel vermeordere, en
aldus, onder Gods zogen, ons kroost met
's Lands Geschiedenis bekend worde, Gods
daden leere opmerken en, steunend op
den Bijbel, zijn vrijheid verdedige en be-
houde
Vraag dus niet: „met hoe weinig kan ik
toe maar handel naar de Apostolische
vermaning: Een iegelijk geve, naar dat hij
welvaren verkregen hebbe!
Hij, Die rijk is in genade, zegene uw
gave, tot eere Zijns Naams
18 Juli 1900.
Werkstaking. De laatste berichten om
trent do staking luiden dat vele bootwer
kers hot staken staakten en de overblij-
venden vol goeden moed zijn. Vele erts
werkers werken weer, wat vele bootwerkers
ook weer naar hun werk deed gaan, tot
grooten spijt der leiders en van eene vrou w
die 't zelfs zoo bont maakte dat er de po
litie aan te pas moest komen; zij wist
Steeds is de herinnering aan den vriend-
schappolijken, minzamen omgang met dien
edelen Zeeuw v. d. Palm bijgebleven.
Het beste bewijs daarvan is, naar ons
dunkt, niet de lofrede op zijn onvergete-
lijken vriend, hoe voortreffelijk ook, waarin
hij dezen schetst als een man van uitstekende
godsvrucht vol beminnelijke deugden, even
min de opdracht van «Eenige liederen van
David" tijdens zijn verblijf te Westhove
uitgegeven, aan zij ne hooge beschermvrouw
naar wie hij zelfs een zijner kinderen ver
noemde, maar in de omstandigheid, noem
ze onbeduidend zoo ge wilt, dat de beel
tenis van den heer v. d. Perre te allen
tijde eene eereplaats had in het studeer
vertrek en wel boven den schoorsteen
mantel, tegenover de plaats, waar v. d. Palm
gewoonlijk zat.
Op uitdrukkelijk verlangen van mevrouw
de douairière bleef v. d. Palm in dezelfde
betrekking voortgaan en wel tot haar over
lijden in den nazomer van 1794.
Doch keeren wij tot Westhove en zijne
geschiedenis terug.
Wordt vervolgd.
ERRATA.
In het nummer van Zaterdag 14 Juli ge
lieve men de volgende verbeteringen te lezen
ie kolom ie regel van boven staat: 1593
lefes: 1590.
1 e kolom 3e regel van boven staateen
Fransch uitgewekene van den geloove, lees
een Fransch uitgewekene o m den geloove.
3e kolom 17e regel van onder staatbekend
onder den naam Middelburgs Museum, lees:
bekend onder den naam van Middelburgs
Museum.
5e kolom 19e regel van onder staat: over
den grooten omvang niet minder dan over
de degelijke kennis van den jeugdigen ge
leerde, lees: over de omvangrijke niet minder
dan over de degelijke kennis van den jeug
digen geleerde.
5e kolom 3e regel van onder staatdan die
der studie, leesdan dien der studie.