OfiP,
iman,
i
ilie
LY,
Illy,
llANS
CHRISTELIJK-
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
HISTORISCH
iri"
e b,
lazen en
jzen.
haren.
Ho 84. 1900.
DotuMug 19 ftprif.
Deertiemte laatpiii).
rFSEL"
|L ROOS
haumens 9
Is
VERF^
IEREN
r ty
])K ROOS.
APPIJ
Crediet
Zonen,
succes
t 100
limachines,
Nauwkeurig
(•stellende
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Werkliedenvergaderingen.
KOLEiNiNOOD.
AKER,
Middelburg.
OUSEN.
RMESSEN,
Verrekijkers,
ïermometers,
id voor slijpen.
|>ROCUREUR
urg,
LC van IO2
preien zijn,
IAT C 13,
'oolmeijer.
putetijfsel.
voornaamste
liandel en be- -
Stijfsel van
am het best
n
lor mij niet,
maar riohte
Gr
KCOURANTEN
lik gereed.
jrg.
I-avenhage,
ste Hypothecair
en 3Vs pCt.
srkrijgbaar ten
liddelbitrq
V
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
tITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK., te Goes
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Met een enkel woord maken wij melding
van enkele werktiedenvergaderingen die
deze week gehoulen werden, en wel door
die werklieden welke nog by voorkeur den
Zondag daarvoor gebruiken. Zondag en
Maandag vergaderden het Algemeen Neder-
landsch Werkliedenverbond, de Sociaal
Democra'ische Arbeiderspartij en de Socia-
lUtenbond; natuurlijk niet te zamen, maar
elk afzonderlijk. Het Algemeen Neder-
l&ndsch Werkliedenverbond is liberaal in
den geest van de Liberale Unie, met een
radicale minderheid.
De beide and-re voeren de staatkunde
door hun raam -angeduid, doch zijn even
min vrij van schakeeringen.
Allereerst dan die van het Werklieden
verbond. Heldt was voorzitter. Hy en
De Klerk en Nolting zijn de werklieden
vertegenwoordigers in de tweede kamer.
De debatten liepen daar het meest over
bet Kiesrecbtvrasgstnk.
Het meer behoudende standpunt werd
verdedigd door Heldt en De Klerk; de meer
vooiuitstievende richting door Nolting; de
meest geavanceerde stelling werd ingenomen
door de afdeeling Zutfen.
Het Centraal Bestuur wearin Heldt en
De Klerk den toon aangeven, had voorge
steld een tweetal conclusion, waarin ge-
eiscbt werd algemeen kiesrecht met wij-
aiging van artikel 80 der Grondwet; terwyl
me i „het wen8chelyk(aoht) dat bij politieke
verkiezingen dezerzijds worden gesteld of
gesteund candidaten van een democratisch
vooruitstrevende richting, geen protectio-
naten en die zyn voor herziening van
artikel 80 der Grondwet in den boven
aangegeven zin"en voorgenomen wordt
„in zake de beweging voor Grond wetsher
ziening en algemeen kiesrecht krachtig op
(te) treden."
Gelijk men weet had de Liberale Unie
by monde van haar bestuur als verkiezings
leus voor 1901 aangegeven „algemeen
kiesrecht met gronde wetsherziening in
boveage oemden zin!" met den eisch den
candidaten te stellet dat zij daarmee on
voorwaardelijk meegaan.
Toen echter van verschillende zijden
deze lens tegenstand rond, had 't Bestuur
in een nadere verklaring te kennen ge.even
dat niet bedoeld werd dat reedt in 1901
deze leus gelden zou.
In da vergadering van het Werklieden
verbond bleek dat de heeren Heldt c. s.
het met deze politiek van bet Liberale-
Uniehestuur eens zyn. Dat derhalve slech's
een platonische liefdesbetuig:ng voor bet
beginsel van algemeen k'esrecbt zal gevor
derd worden.
Heldt sprak een krachtig „woord" daarbij.
Men moet „beslist zijn voor kiesrechtuit
breiding door grondwetsherziening
De Klerk was het daarmee wel eens;
maar hy vond dat toch bete.' was dit
krachtig „woord" niet uit te Bpreken. Hij
vond 't heter niets te zeggen, hoogstens
maar te denken dat men zoo sterk voor
genoemde kiesrechtuithreiding is; want
„men zal in 1901 niet met het hoofd door
een muur kunnen loopen."
Daarom stelde hij namens zyn afdeeling
(Rotterdam) voor te verklaren dat „'men)
van oordeal (is) dat het van de omstandig
heden zal afhangen op welk tijdstip de
Grondwetsherziening aan de orde kan
worden ges'eld."
Dat wil met andere woorden zeggen
wy zyn voor algemeen kiesrecht met
grondwetsherziening, doch hangen deze
q iaestie voorloopig aan den kapstok.
Nolting daarentegen wenschte op den
voorgrond gesteld te zien dat weldegelijk
in 1901, de verkiezingsleus „grondwets
herziening met algemeen kiesrecht" luiden
moet.
Ziedaar de drie stroomingen, die wy ge-
I voeglijk zonden kannen onderscheiden als
I die van daad, woord en gedachte.
Hier komen dan nog twee stroomingen
kyde meer conservatieve (Zwolle) die zich
tevreden stelt met de platonische verklaring
van den eandidaat dat hy „pogingen tot
grondwetsherziening te beproeven zoo mo-
gel ;k zal steunen'*en de meer radicale
(Zutphen) die de zaak niet op de lange
baan wil zien; maar candidaten verlangt
die haar „in het eerste tijdperk reeds aan
de orde willen stellen."
Dus feitelijk de vijf meeningea van oud-
liberalen tot sociaal democraten in het
werkliedenverbond vertegenwoordigd.
Allen waren echter even sterk er voor,
naar zij zeiden. Doch De Klerk wilde
practisoh zyn en wachten tot er een meer
derheid voor de zaak in de Kamer was;
terwyl Nolting, ook practisch wilde zyn
doch liever dadelijk wilde optreden. Deze
spreker betreurde de zwenking van het
bestuur der Liberale Unie, en nog meer
be reurde hy het dat deze zwenking door
het Bestuur van bet Werkliedenverbond
werd mee gemaakt. Een klacht die hem
een ernstige afstraffing bezorgde van het
bestuurslid Kouw uit Leiden, welke op zyn
beurt weer een standje van Helsdingen (in
de vergadering van de S. D. A. P.) zich
op den hals haalde, dewijl hij gezegd had
dat de sociaal democratische leiders niet te
vertrouwen zyn.
Het slot was dat de uiterste rechterzijde
(Zwol) met 52 tegen 5 stemmen ongelijk
kreeg; de uiterste linkerzijde (Zutphen) het
met haar voorstel: aansluit1 ng by het
Comité voor Algemeen Kiesrecht, niet
eens tot stemming brengen konen de
middenparty het centrum het won
met 31 tegen 28 stemmen; nadat vooraf
met 44 tegen 18 stemmen de aan-de orde-
stelling in 1901 was afgestemd.
De sociaal democratische arbeiderspartij
besprak velerlei dat getuigt van krachtig
leven en meeleven, wat minder van de
party van Heldt c. s. kaj gezegd.
Daar was ook wel verschil van meening
doch veel meer in detailpunten, niet in de
hoofdzaak.
Ook hier, gelyk daar was het Amsterdam
dat oppositie voerde.
Besproken werd ook de vraag hoe 't
congres te staan had tegenover 't wetsont
werp tot wijziging der artikelen 240 en
243 der gemeentewet, regelende de hef
fing der plaatselijke inkomstenbelastingen.
De beer P. L. Tak voerde het wo rd
en de vergadering was 't met hem eens,
dat de sociaal democraten vijandig moeten
staan tegen de voorgestelde wijzigingen.
Zy vond he-, stelsel te ingewikkeld, den
aftrek voor noodzakelijk levensonderhoud
keurde zij af en eisebt grootere progressie.
Om het tientje van den millionnair mach
tig te worden, moet eerst de gulden van
den kleinen man in de gleuf van den
automaat geworpen en dat mag niet. De
gemeenten zullen zich in dit ontwerp
kunnen schikken, doch dan kunnen zy
niets doen aan sociale hervormingen dat
was de algemeene indruk.
Een ander leider Helsdingen,'kwam op
tegen de verdachtmakende woorden door
Kouw gesproken op de algemeene verga
dering van het Nederl. Werkliedenver
bond bij de behandeling van het Kies-
reebtvraagstuk ten aanzi- n der sociaal
democraten, wegens de stemmen van Troel
stra c. s. tegen het leerplichtontwerp. Ook
deze spreker werd luide toegejuicht.
lot leden van het partijbestuur werden
gekozen of herkozen Troelstra, Schaper,
Melchers en Cornelie Huygens (de be
gaafde schrijfster van „Barthold Meryan").
Zij is derhelve de eerste vrouw in het
partijbestuur, en wierp met 44 tegen 30
stemmen den beer Spiekman, nota bene
voorzitter der vergadering, by herstem
ming uit bet 7aal.
Nog verschillende kleine zaken werden
afgehandeld. Ouder meer werd gepro
testeerd tegen de benoeming van Troelstra
ia de redactie van het nieuwe partyblad
„Het Ve!k", wijl hy het toch al zoo vol-
handig beeft; en tegen zyn hooge salaris
van f1500 wyl hy toch ook al 1'2000
krijgt voor zyn baantje van Kamerlid.
De opmerking liep met een sisser af.
Troelstra heeft beloofd, wanneer het bem
te druk wordt, zyn taak te zullen neer
leggen.
Er werden nog andere voorstellen inge
diend, toegejuicht en weer ingetrokken
dit drieledig lot trof de motie der Rotter-
damscbe afdeeling der Sociaal democratische
Onderwyzersvereeniging in zake samen
smelting met den SocialistenbonH, waar
voor Bergmeijer een bartig woord sprak
met een seitenbicb aan Domela Nieuwe,n-
huis er by, namelyk dat 't gekakel in de
hoenderren uit moest zijn a's „wij den
baas van b6t hoendeikot er voor goed
uitgejaagd" zullen hebben. Ook hy weid
'onderend" toegejuicht.
Van der Goesde ori vaat docent hield
een rede over de maand gevangenisstraf
van Troelstra. Hij hekelde 't afwijzend
besluit op 't ierzoek om gratie; hij wees
op Troelstra's verdienste in de zaak-Ho-
gerhuis en beloofde hem aat in den geest
alle aanwezigen bem zonden vergezellen
in zi;n cel. Ook mevrouw Troelstra, ter
vergadering aanwezig, stak hij het hart
onder den riem en eindigde met de fami
liare betuiging dat zij Piet noch Piet z'n
vrouw in die dertig dagen zullen verlaten.
Ook deze spreker werd „daverend"
toegejuichten „Piet," mr.Troelstra
dankte voor zooveel hulde. Tranen ver
stikten zyn stem; waarop in groote geest
drift hem staande het Vrijheidslied werd
toegezongen.
Na een pakkend slotwoord van den
voorzitter ging de vergadering uiteen.
Hielden Heldts volgelingen ee vergade
ring; de sociaal democraten hadden hun
congres; de „vrije socialisten en anarchis
ten" haddey hun „conferentie".
Daar werd veel gesproken; in den breede
zelfs; doch of de besprekingen vruchtbaai
waren, wagen wy, na de verslagen gelezen
te hebben, te betwijfelen.
Er werd gesproken over weerstands-
kassen, door een lid „baantjeskassen"
geheeteu, goed voor de gesalarieerde be
heerders, ongeschikt voor de werklieden
zeiven, die 't gelag betalen en 't conser
vatisme in de hand werken.
Ook over werkstaking en uitsluiting had
men het; doch men hoorde geen nieuws.
Het denkbeeldhuuvweigering vond geen
instemming.
OA over federatie (samengaan met andere
partijen) en centralisatie (samensmelting
onder één bestuur) werd gesproken. Het
eerste werd aangeprezen door Van Emmenes,
als zijnde niet in stryd met het beginsel
der vrije socialisten doch Domela Nieuwen-
huis was er tegen, dewijl daardoor iets
tot stand zou kannen komen wat min of
meer zweemt naar den socialistenbond en
daarvan is hij beu.
Van Praag daarentegen verlangde er zeer
naar en wenschte dat de conferentie er
zich over zou uitspreken. Hij was zelfs
voor een zekere discipline wei te vinden.
Natuurlijk kwamen daar de andere leiders
tegen opVrij socialist. Anarchist 1 En dan
discipline 11 Met verontwaardiging wees
Domela een dergelijken gedisciplineerden
bond af. Onze kracht, zoo sprak hij, ligt
meer in het individneeie.
Maar hoe moet 't dan gaan, vroeg Van
Emmenes, straks op het internationaal
socialistisch-anarchistisch congres, zonder
federatie tusschen de ver. chillende groepen?
Hierover werd men het niet eens; maar
benoemde toch drie afgevaardigde.. Me-
tböfer, Domela en Cornelissen.
Langen breed werd gesproken over de
productieve associatie. Onmogelijk, zegt
Domela, in een kapitalistische maatschappij.
Het stichten vanlandkoloniënislep werk. Maar
Samson vond dat uien dan 'tgeheeie socialisme
moet veroordeeien wijl er socialisten zyn
die hun geld steken in arbeidersuitzuigende
ondernemingen.
Was dat op Domela Of op' Anseele
In ieder geval, zei Methüfer, in 't
buitenland bloeien die dingen ook niet.
Van Mierop echter, de „christelijke anar
chist", noemt landkoloni n een eersten stap
op den goeden weg.
Domela bleef er bij, zy zyn zuiver phi-
l&ntropiscl e instellingen, afhankelijk van
den geldschieter. De grondslag deugt niet.
Eerst een algemeene werkstaking die ons
in 't bezit der arbeidsmiddelen brengt, en
dan knnnen deze ten algemeenen nntte wor
den aangewend.
In zake de vrije school kwamen deze hee
ren tot de slotsom dat ook zij begeeren de
vrije school, wyl de neutrale school mo
derne secteschool is en geen karakters
kweekt.
Over de algemeene werkstaking als de
eenige weg tot een vry-communistische
maatschappij werd lang gepraatmaar nog
meer over het christelijk anarchisme.
Van Mierop sprak hierbij goede woorden
doch op zijn Tolstoïsch als de man van
het lijdelijk verzet.
Vrijheid wil ook hij, maar geen zelf
zucht. Niet bet ik zijn maar het Godsge-
voel in ons moet den anarohist leiden. Dan
hebben wij allen nog wel een persoonlijken
wil, de vrijheid blijft ons lief en gezag
o s vreemd; maar er is één wil in ons
gemeenschappelijk, de „Goddelijke wil" en
die houdt ons harmonisch in een „alieveu"
vereenigd.
Domela zeide bij de rede van Van Mierop
terug te denkeu aan (de vervlogen idealen
van) zijne jeugd, toen hij nog in de kerk
kwam. Over v. Mierops rede lag een my
stiek waas. Thomas a Kempis zou 't met
hem eens geweest zijn. En, zei Domela,
terug wil ik niet, dus verwerp ik uwe
ideeën. Gij noemt u anarchist en erkent
tegelijk als Tolstoï het gezag van
Christus 1 Dat is ongerijmd.
Op die manier werd nog drie uren in
onvolgbare disenssiën gepraat, waarop men
gesticht en ontsticht uiteenging.
Uit de vergadering van het Nederl. Werk
liedenverbond deelen wij nog mee dat zij
zich uitsprak vóór onve wijlde aanneming
der Ongevallenwet; voor den onafwijsba-
ren eisch van kindervoeding en kleeding op
de scholen; voor zedelijken steun aan
loonbewegingen voor instemming met de
werkstaking der schildersgrzellen te Am
sterdam voor onderzoek naar den Zon-
dagsarbeid op het platteland enz.
Heel Europa klaagt over den kolennood.
Engeland had sinds 1^73 niet zulk een ge
brek aan steenkolen als tegenv oordig. Het
zal ook in de leverantie van dit artikel
zyn oppermacht verliezen.
Ook in Dnitschland, Frankrijk, Rnsland
en België heerscht groot gebrek.
Eensdeels gevolg van de groote vermeer
dering van vraag en van de verplaatsing
der bes emming hunner ko'.entransporten.
In Natal en Kaapkolonie hield de kolen-
productie op. Ook vertrokken veie mijnwer
kers naar het leger in Engeland.
M»ar de grootste oorzaaK moet liggen in
de toenemende vraag wegens de ijzer- en
staalnijverheid. Die is weliswaar in Enge
land verminderd, maar in de andere straks
genoemde lan ïen sterk vooruitgegaan.
In Duitsehland wordt alle steenkool die
boven den grond komt dadelijk opgekocht.
In het jaarverslag der Kamer van Koop
handel te Essen wordt geklaagd over het
onvoldoend aantal mijnwerkers, de ver
mindering der productie per man ondanks
hooger loonen en de veelvuldige willekeu
rige vrije dagen. Ook over te weinig spoor
wagens in den herfst en den win'er voor
het vervoer.
In Oostenrijk staat het met de steenkool-
nijverheid slecht. De mijnwerkers in Bo-
heme, Moravië en Silezië, 50000 in aantal,
eischten en verkregen 20 procent hooger
loon en een achturigen werkdag. Hierdoor
moesten vele treinen hnn loop beperken.
Gevolg van deu kolennood in Oostenrijk
was ook dat bestellingen in andere landen
vermeerderden.
Ook België ontving veel m$er vraag.
En in Rusland breidt zich de industrie zoo
snel uit dat, ondanks het uitgebreide ge
bruik van petroleumafval als brandstof de
productie dit jaar geheel ontoereikend is
voor de behoeften van dit land.
Groote kans bestaat d t de groote vraag
zich nu verplaatst naar Amerika. De At
lantische booten nemen na al sedert lang
hun kolen voorraad daar in en niet meer
in Engeland.
In verband hiermee verdient 't opmerking
dat in Amerika de kolen goedkooper wor
den, terwyl ze i:i Europa in prijs stijgen.
Het eerste is een gevolg van het algemeen
verbeterde gebruik van mijnwerktuigen
waardoor de productie per mijnwerker met
EO, soms met 100 procent vermeerderde.
Amerika rekent derhalve op een even
m icbtigen uitvoer van kolen als van katoen
en suiker.
Wat overigens den wereldvoorraad aan
gaat, het menschdom zal waarschijnlijk eer
der gebrek aan zuurstof krijgen dan aan
steenkool.
Zoo ongeveer luidt de conclusie van een
Amerikaan de heer Brough in de „Nineteuth
Century" waarvan Het Handelsblad dezer
dagen de vertaling gaf.
Tegen de neutrale school blijven wy
principiëel gekant.
Wij gedenken het woord van nu wijlen
professor Allard Pierson: De openbare
school is secteschool der molornen.
Wij herinneren ons het volgende uiteen
geschrift van nu wijlen professor Rauweuhoff:
„De wereldbeschouwing der Schrift is
geheel tegenovergesteld aan die van onzen
tijdde Bijbel maakt het godsdienstig
leven arm en ongezond. De begrippen
van eene schuld der menschheid tegenover
God, van verzoening dasrvoor ioor Jezus'
kruisdood teweeggebracht, van eeuwige
zaligheid voor de g loovigen, tegenover
eeuwige rampzaligheid voor de onge-
loovigen; ai die begrippen, in ons oog
zoo onwaar, zoo schadelijk voor eena zui
vere godsdienstigeontwikkelint, leert de
gemeente altijd opnieuw uit den Bijbel.
Wij moderren die deze begrippen
verwerpen hebben onder de onder
wijzers een aantal geestverwanten. Wij
kunnen dus op school een niet onbelang-
rijken invloed uitoefenen.'1''
Wij herinneren daarbij aan de moderne
predikanten vergadering van 'tvorige jaar,
waar ds. Colenbrander, modern predikant
te Enkhuizen, een afbrekende critiek leverde
op de zoogenaamd neutrale school; waarbij
professor Braining, toen nog predikant te
Krommenie, zich aansloot. Hij toch zeide
onder meer dat l\ij geen vrede kanen mag
hebben met scholen, waar alles geleerd wordt
behalve het allernoodigste. Daarom pleitte
hij voor sectescholen en betreurde hij het
dat de moderne richting niet bij machte is
die te stichten.
Een ander spreker wees er op, hoeveel
onderwijzers gebroken hebben met allen
godsdienst. Hoe nu een atheïst onderwijs
kan geven dat tot opleiding in christelijke
deugden strekt, w?s dien [spreker een raadsel.
Dt. Vrendenberg geloofde niet meer, dat
de openbare school het plechtanker der natie
is. Wenschelijk ware het, dat zij de heele
natie kon omvatten. Maar dat is nu eenmaal
niet zoo. Feitelijk is zij niet meer de eene
nationale school, net zoo min als üe Her
vormde kerk is de eene volkskerk. Op
kerkelyk en op onderwijsgebied moeten wij
verschillende wegen gaan. Of 't ons leed
dost of niet, het kan niet anders."
Nu is dit wel grootendeels gevolg van
de vermindering van 't aantal moderne
belijders op die school en om de toeneming
van 't aantal atheïstische socialistische te
genstanders van het in hun oog „halve,
laffe" modernisme.
