NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND,
CHRISTELIJK- r
HISTORISCH
Ho. 71. 1900. Satmfag 17 ilaact. Deectieiiife laacgang.
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
mr. P. Dieleman.
G. Bolier Gz. Senior.
Neutraal Volksonderwijs.
VERSCHIJNT
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maande» franco p. pf 0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
en
PRIJS DER ADVERTENTIËN
van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Bij dit nommer behoart een Bijvoegsel.
De gezamenlijke antirevolutionaire
Kiesvereenigingen in het district
Middelburg stelden tot candidaat
voor de Provinciale Staten (vacature
Kloppers) den heer
De Zeeuw steunt
deze candidatuur.
van harte
Voor het kiesdistrict Tholen helpt
De Zeeuw met grooten aandrang
aanbevelen den heer
De stemming heelt plaats 27 Maart.
Zij, die zich met 1 April
a. s. op ons blad vvenschen te abon
neeren, ontvangen het tot dien datnm
gratis.
Daarover valt niet veel meer te zeggen.
En toch wordt nog eenmaal die geestdoo-
dende, karakterlooze, misselijke richting,
welke ook op bet gebied der geschiedenis
zich openbaart, op zoo eestige, pakkende
en krachtige manier gegeeseld door mejuf
frouw Maclaine Pont, wier historische romans
aan menigeen onzer lezers seer zeker be
kend zullen zijn, dat wij ons het genoegen
niet kunnen ontzeggen dat stukje, in het
laatste nummer van de Bode der Heldring-
gestichten opgenomen, onder de oogen van
de lezers van ons blad te brengen. Als onze
„neutralisten" eens wisten hoe lamlendig zij
ons volk maken. (Nederl.)
OVER HET ONDERWIJS VAN DE
GESCHIEDENIS OP SCHOOL.
Dit is de fout, dat men
de mededeeling der feiten
verwart met de kritiek
der feiten I (Hoofdartikel
Schoon hovensche
Courant van 9 Dec.
1899.)
Mijn stukje in de Bode over het onder
wijs in de Vaderlandsohe geschiedenis heeft
op verschillende plaatsen de aandacht ge
trokken. Velen lazen het met instemmingen
verscheidene bladen namen het over, ook die
uit het „vijandelijk kamp", zooalseene dame,
die daarin thuis behoort, mij meldde. Dat
mg daaruit ooa een enkele kogel trof, wien
zal het verwonderen De lezer verontruste
zich echter niet, het waren lyddietbommen,
dus die deden geen kwaad.
In een dezer kwam de zinsnede voor,
die ik boven dit artikeltje plaats. Beschrij
ver wil wel onze geschiedenis onderwyzeu,
maar zonder partg te kiezen. Hg erkent,
dat „het fundament van on ie historie is de
worstelstrgd tegen Spanje", en verder: „De
tachtigjarige oorlog te3en Spanje was een
godsdienstuorlog en da raan valt niets te
veranderen". Maar dan, ah hij tot depractyk
van het onderwgs overgaat, volgt er op
deze krachtige verzekering: „Of Luther ge
lijk of ongelgk had in zijn verzet tegen de
inzettingen van de Moederkerk, dat heeft
de onderwijzer voor züu klasse niet uit te
maken".
Dit lezende, daoht ia voor de zooveelsta
maa Wat is het toch zonde en jammer,
dat er zulk een „breede kloof gaapt"
tusschen de geleerde heeren die de boekjes
(Schrijven en ons, leekm, onontwikkslden
,en kinderen, die ze lezen moeten. Want
wat de schrijver voor ons verzwijgen wil'
daarnaar zyu wg juist in de eerste plaats
nieuwsgierig. Als het een godsdienstoorlog
was, dan willen wg weten, of wij gelijk
hadden met dien te voeren. Zoo staat het
met alles. Luther plakt de 95 stellingen
aan, wij vragen: Had hg gelyk, of onge-
ljk? De Erotestanten plunderen dekerken,
wij roepen: Deden zij daar kwaad aan?
Karei en Filips kondigden de bloedplakka
ten af, weer klinkt onze kreetWas dat
goed? Wij hooren van Oranje en Grativelle,
van Yiglius en Alva, terstond is het weer
was het een slechte of een goede man
De feiten en personen hebben voor ons
allereerst eenmoreele beteekenia, wij willen
(onbewust, natuurlijk) dat de geschiedenis
ons opvoedt, ons karakter vormt. Het is
een laag standpunt, ik erken het, maar het
is er toch óóit een. En, zoo absoluut als
de vraag is, moet ook het antwoord zgn.
Kort en goed: Ja of neen. De sohryver
moeter niet boos om worden, liet ia immers
een blijk van vertrouwen, dat wij hem
geven. Weigert hg om te antwoorden,
dan kan de heele boel ons niets meer
sohelen. Ik zeg het maar zoo als het is,
al kost het iets aan mijn hoogmoed. Het
is beter dat de schrijver het weet, als
hg immers toch voor ons schrgven wil?
Hij moet maar eens bedenken hoe hij
zelf staat tegenover de gebeurtenissen van
onzen tyd. Hebben de Boeren gelgk of
ongelijk? "Was Dreyfus schuldig of on
schuldig? Ziet gy? En zoo vragen wg nu
precies als het feiten uit onze geschiedenis
betreft. Wg willen een hekel aan de men-
Bchen hebben, of ze bewonderen, beiden even
hartelijk, en als de sclirgver ons dat niet
laat doen, kan hg de „mededeeliug der
feiten" ook wel houden. Wat kan htt ons
schelen of er 1000 of 10000 Holanders om
kwamen te Zutphen en Naarden? Of Lo-
dewyk van Nassau sneuvelde by Jemmingen
of op de Mookerhei? Hg zou immers r.ii
toch al lang dood zgn? Wg willen alleen
maar weten, of hg voor „de goede zaak"
vocht.
En dan moet de schryver nog iets be
denken. Wij leeken lezen, ondanks het
„uitstekend" onderwgs, dat wg nu al zoo
veel tientallen van jaren genieten, nog
altijd niet met het verstand, maar met
onze verbeelding. Zie zoo, het booze,
ouderwetsche woord is er uit, het staat er
zwart op wit. Wg kunnen helaas 1 nooit
lezen zooals het er staat, wg gaan altijd
een stap vóór- of achteruit. Wilt gij ons niet
zeggen of een man slecht of goed is, dan
denken wg Nu dan zal er wel een steekje
aan los zgn 1 Als gg in uw lofwaardigen
ijver om geen andersdenkenden te krenken,
wat heenglgdt over de brandstapels, maar
den tienden penning sterk op den voorgroud
plaatst, dan denken wij„Wat waren die
onde Hollanders toch een geldzakken't
Was ten slotte alles alleen, omdat man ze
aan de beurs kwam"Als gg zegt, dat
Alva en Filips te goeder trouw handelden,
dan zeggen wg Zgn dat nu die mannen
waarvan men zooveel kwaad heeft gesproken?
In den grond waren het beste kerels 1 Maar
dat staat er niet I roept gg uit. Wel moge
lijk, maar wij lezen het zoo. Wij zijn niet
wijzer, dat zeide ik u immers? En gg die
voor ons schryft, moet er rekening mee
houden.
Maar het meeste medelyden heb ik toch
nog altyd met onze vijanden, met Alva,
Karei V, met Filips II zelf. Arme Koning van
Spanje wat moet gg ons bitter haten, meer nog
dan de ketters, aan wie^gg ten minste wist wat
gg hadt. Hebt gg ons ooit in het onzekere ge
laten omtrent de wijze waarop gg beoordeeld
wildet worden? Gg, die om God te danken
voor uw behouden (huiskomst na een ge
vaarvolle zeereis, in de zeventig ketters
levend liet verbranden; gij, die zwoert"
gij het hout zoudt aandragen voor den
brandstapel van uw eigen zoon, als gij hem
van ketterij verdacht; gij, die toen u een
oogenblik van menschely kheid vergeef
mg, ik meen van zwakheid overviel,
voor een kruisbeeld nedervielt en God met
tranen smeekiet, u liever over een kerkhof
te doen regeeren dan over een land met
kettery besmet, van u wil men thans de
geschiedenis schrgven zonder een oordeel'
uit te spreken over geloofszaken! Gij hebt
waarlyk wel iets beters aan ons verdiend.
„Gg zyt het waard", hoor ik u zeggen,
„dat ik m.j omdraai in mgn graf en den
s'eeu er van af wentel om op te ryïen uit
het somber Esccriaal en met de heete en
bloedige hand van de Inquisitie u in de
kratg pak en u heen en weer schud, tot
de geest vau onderscheiding weer vaardig
wordt over u eu uw volk"! M. P.
Het leerplichtontwerp is door dr. Kuyper
een schaap met drie pooten genoemd.
Het amendement-De Boer dat in de wet de
bevoegdheid der gemeente-besturen om
eten en kleeding aan arme schoolkinderen
te bedeelen wenscht in te lasachen, noemt
Troelstra een nood paard aan een boom.
Weer een beeld dus.
Overigens heeft Troelstra gelgk.
De minister heeft gezegdde gemeente
besturen hebben deze bevoegdheid nu reeds.
Waarom dit dan nu nog eens uitdrukke-
lijk er bij uitgesproken?
Ofzouien de heeren vreezen dat de
wetuitlegging van den minister minder
juist is
Naar aanleiding van het door dr. Gun
ning in het Handelsblad tegen het leer-
plichtsont werp geschrevene, merkt de Sociaal
Democraat op: „dat is hetzelfde wat onze
partijgenoot A. H. Gerhard schreef naar
aanleiding van het slecht geregelde toe
zicht op de naleving dezer wet."
Gunning en Gerhard eenstemmig.
Uit een tweede artikel van dr Gunning
in Het Hand. blykt dan ook dat zg niet zoo
vreemd van elkaar zgn.
G nning was onder anderen zeer inge
nomen geweest met de verkiezing,'van den
driekwart-socialist Ketelaar.
Tot nog toe zweeg men van liberale zg
Gunning dood.
Een gemeentebestuur is big kens artikel
47 der Schoolwet verplicht het onderwijs
van bedeelden, on- en minvermogenden te
bevorderen.
Minister Goeman Borgesius zegt dat dit
ook geschieden moet do r 't verschaffen
van voedsel en kleeding.
Of 't hierbij big ven zal?
Straks staat een ander op die de leer
verkondigt dat 't gemeentebestuur het on
derwgs bevorderen moet door 't kind ook
te verschaffenschoeisel, eene betere wo
ning en een andere omgeving.
Het kind niet meer van de ouders maai
van den S'aat.
In de Sociaal Democraat van 8 April
1899 kan men 't al lezen: „Maar gesteld
dat het geheele bondsprogram (salaris, zelf
standigheid, opleiding, enz.) werkely kheid
werd, dan zou daardoor nog geen goed,
vruchtdragend onderwgs geschapen worden,
wijl de toestand van 't kind buiten de
school er niet door verbeterd wordt. Deze
toestand is veelal allertreurigst in alle op
zichtenvoedsel, kleeding, woning en
omgeving."
Zoo die schrijver no( eens minister
wordt, krygen wg op school nog iets meer
dan eet- en kleedp iout.
Onderstaande aardige woordspeling lazen
wij in de Middelburgsche Crt.
Gelgk een Redvers Buller niets dan
nederlagen reversesleed, was Roberts
door zijn naam aangewezen de statenroover
^robber) te zgn. Maar Victoria beteekent
uog geen Yictory 1
Koelies behandeling. De Locomotief
van 13 Januari jl. vestigt de aandacht van
Yan Kol: op zekere private waardigheids
bekleeders in Deli, de zoogenaamde tandils.
Wat gebeurt met den koelie als hg bg zgn
nieuwen meester aankomt Hem wordt het
alleerst zijn tandil aangewezen d. i. zg i
opperman, de rechterhand van den admi-
nistiateur. De tandil is altgd een Chinees,
omdat deze veel scherper van opvatting, ij ve-
rigor en vlugger is dan een Javaan. Be
halve dat hg uitblinkt in dezj eigenschappen,
heeft hg een zeer rekbaar geweten en is uit
zgn aard een gekwikste schacheraar; het
zgn deze bg hem ingewortelde neiging en
het groote vertrouwen dat hij geniet bij
zgn meester, welke ten lange leste niet
meer buiten hem kan, aie van hem de on-
hebbelykste plaag voor de koelies maken.
Yan zijn onmisbaarheid trekt hij partg om
den admistrateur onder allerlei gezochte
voorwendsels geld in voorschot afhandig te
maken.
Dit geld is zgn werkkapitaal, hg woekert
er mee op een wgze waarvan wg ons geen
denkbeeld kunnen vormen. Zgn slachtoffers
zgn de koelies. Het werk marcheert, ergo
raakt de rest den beheerder niet; de tandil
doet zgn plicht. Als belooning voor de
yverige betrachting daarvan krygt hij
vergunning tot de oprichting van eeu „gedé"
(een tokotje waar men alles en nog wat
vinden kan) en nu is 's tandils fortuin ge-
maakt.
De tokozaken worden door zgn familie
leden beheerd; hij blij ft, et pour cause,
opperman op het veld, waar het nu voor
hem zaak is zijn lieden hard te laten wer
ken, waarbij de rottan goede diensten
doet; want hoe meer de koelies verdienen,
hoe grooter profijt hg van zijn gedé trekt.
Tegen wil en dank moeten zg bg hem
ter markt omdat zg nergens anders met
hunne plakken terecht kannen komen.
Deze plakken" waarvan men tot nu toe
weinig hoorde, zgn vat merken voorziene
metalen schijfjes, die het best met bons
kunnen worden vergeleken. Iedere onderne
ming heeft haar eigen vorm en merk. Om
zgn meester te believen (niemand mag we
ten dat hg voor dezen goeden diensteen vrij
ruim percentage geniet, bg wijze van as
surantie op de risico die geloopen wordt
neemt de tandil deze eigen mant als betaal
middel aan, maar ook hg alleen. Alleen
bij den tandil kan de koelie met zgn plak
ken terecht, maar de geiéhouder wil er
nooit een wisselen, wel geld teruggeven
als voor een plak het een of ander bg hem
wordt, gekooht. Ook dan nog geeft hij ech
ter zooveel mogelgk plakken" van min
dere waarde (men heeft ze van dollars en
onderdeelen) om een mi"imum in w ttige
munt te suppleeren.
Hoe meer „plakken" in omloop big ven,
hoe dringender de gedé noodig is. Stel
hiertegenover het verlangen van den koelie
om zoo spoedig mogelgk van munt bevrgd
te zgn, die slechts op zgn onderneming
gangbaar is, dan baart het geen verwonde
ring dat hij goedschiks lOdollaroentenagio
heeft om één dollar-plak in zilver gewis
seld te krggen. Voeg daarby dat een dollar
op het postkantoor geldt fl, bg de spoor
f 1.10 en bg particulieren f 1,20, dus lang
geen f 2.5 J, zooals den koelies bij de werving
wordt diets gemaakt, en men begrijpt hoe
veel ook op hun plaats van bestemming (niet
slechts dus door de zoo zwart gemaakte
Javascde ronselaars) deD koelie van zgn
loon wordt afhandig gemaakt.
Tot zoover de Locomotiefmaar
Waarom dit kwaad slechts aan één volks
vertegenwoordiger onder de aandacht moet
gebracht worden, en niet aan alle, begrypen
wg niet.
Hier is een schandelyk misbruik dal ons
aan de Eagelsche ronselaars en aan den
handel in de mijnen te Kimberley en Jo
hannesburg denken doet.
Nederland in beginsel even slecht als Enge
land ziedaar onze conclusie. Laat dit kwaad
ophouden.
Ondersteuningsfonds voor Vrou
wen en Kinderen liter te lande
van strijders in Zuid-Afrika.
Het Nederlaudsch Comité voor Transvaal
acht /ich verplicht, zgn bede om hulp te
herhalen. Met groote dankbaarheid vermeldt
het de ontvangst van ongeveer f 8000.
waaronler niet het minst de giften van
fl. M. de Koningin en H. M. de Koningin-
Moeder het Co iiité hebben verblyd. Naar
het moet een vernieuwd beroep op de
offervaardigheid van het Nederlandsche volk
doen, omdat de nood zoo groot is. Onder-
geteekenden hadden zich niet kannen voor
stellen, dat zich op onzen Hollandschen
bodem zoovele vrouwen en kinderen
bevinden, wier kostwinners in Zuid-Afrika
en die tengevolge van den oorlog broodeloos
zgn. Tal van aanvragen kwamen en komen
in uit alle oorden des lands-Familiën u'.t de
meest verschillende klassen der maatschappy
lyde i armoede. Verscheidene moeders met
9 of 10 ot 12 kinderen ontvingen sinds
September van hare echtgenooten geen
geldelyke hulp meer. Sommigen kunnen
zelfs liet schoolgeld voor hnnno kinderen
niet me^r betalen. De meesten hebben reeds
verschillend huisraad moeten beleenen. In
spanning wechten zij ielere Mail af, maar
geen enkele brief brengt geld, dooh wèl
bg niet weinigen het bericht, dat hunne
kostwinners gevangen genomen, of gewond
zgn. In één woord; in menig gezin in ons
Vaderland wordt tengevolge van den kryg
in Zuid-Afrika veel geleden.
En ofschoon nu niet dan na ernstig on
derzoek hulp wordt verleend, schieten de
middelen, die tot hiertoe werden geschonken,
te kort ter tegemoetkoming in den bestaan-
den nood. Toch wilden ondergeteekenden
zoo gaarne die beklagenswaardige gezinnen
bigden helpen, welke op dit oogenblik
zonder dien steun niet kunnen leven. Daartoe
doet het een vernieuwd berosp op de mild
dadigheid van het Nederlandsche Volk. Wg
gevoelen veel vo >r de Boeren, maar zeker
niet minder voor onze landgenooten, die
met hen lyden en strgden. Toonen wij dat
door onze zorg voor hunne vrouwen en
kinderen, die thans aan onze hoede zgn
toevertrouwd en op ons hoopvol zien, waar
zg het zwaard van den honger vreezen 1
Zeer zou het ons verblijden, indien ook
in de verschillende kerken eene collecte
werd gehouden gelgk dit door de Ned. Herv.
Gem. te Amsterdam wordt gedaan.
Verder verklaren alle ondergeteekenden
zich gaarne tot het ontvangen van giften
bereid.
J. E. N. Baron Schimmelpenninck van der
Oye, Prof. Mr. W. van der Vlugt, Jhr. Mr.
A. F. de Savornin Lohman, Dr. P. J. F.
Vermeulen, Mr. A. F. K. Hartogh, Prof. Dr.
C. B. Spruyt, G. A. A. Middelberg, Paul
den Tex, Prof. Dr. A. Kern, Jhr. Mr. W.
C. A. Alberda van Ekenstein, Prof. Dr. J.
Woltjer, Mr. M. J. C. M. Kolkman, G. P.
Ittmann Jr., H. J. Meerkamp van Embden,
W. A. Genoeken, B. II. Heldt, K, Kater,
W. C. J. Pastoors, Dr. J. Th. de Visser.
BEKEMD VIAKIINGEN.
Goes. Het eind-examen der Burger
avondschool zal worden gehouden voor wat
het mondeling gedeelte betreft op Donder
dag 29 Maart a. s. des avonds van 68,30
ure. Tot bg woning worden belanghebbenden
uitgenoodigd.
De schoonmaakwerken van de openbare
gebouwen, (met uitzondering va.i het Raad
huis) en openbare scholen zullen worden
aanbesteed op Zaterdag den 24 Maart 1900
des voormiddags te 10 uren ten Raadhuize.
Bestek en voorwaarden liggen van af
heden ter secretarie ter inzage voor belang
hebbenden op eiken werkdag vau 92.
16 Maart 1900.
Uit Batavia komt bericht dst de
„Serdan,." eene marinedivisie te Buttrika
(Nieuw Giunea) san wal zette, de inboor
lingen daar verklaarden dat de drie ver
miste officieren van de „Generaal Pel"
vei moord waren onmiddellyk nadat zg
aan wal wiien gekomentn dat de „Serdang"
elf der vermojdelgke moordenaars gevangen
nam.
Verplaatst resp. met 1 Maart en 1
April de klerken der posteryeti en tele
grafie 2e kl. M. v. d. Hal, en A. Vilee,
beiden vau Amsterdam (telegraafkantoorj
naar Goes.
