NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK- r
HISTORISCH
Ho. 58 1900 Donderdag 15 .feCtmtci. UeectimiCe Jaargang,
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Het Kiesrecht en de Liberale
Unie.
Buitenlandsch Overzicht.
'OUDEN MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie nvmndffl franco p p0,95.
Enkele nummers -»0,03*.
UITGAVE VAN
EW
von 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
EamiBeberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
In 1894 is uitgemaakt dat de finale kies
recht-uitbreiding niet in eenen, maar in
tweeën geschieden zou. Aan dit rechtmatig
zaoht verwijt van De Standaard werden wij
herinnerd toen wij dezer dagen kennis
maakten met het manifest der liberale unie
tot het opnieuw aan de orde stellen van
de kiesrecht-qunestie.
De geschiedenis behoeft niet te worden
opgehaald. Zij ligt nog versch in 't ge
heugen.
Zy is de wigge geweest die de party en
in tweeën kloofde, en naar links en rechts
deed uiteenstuiven, wat tot hiertoe broeder-
lyk was samengegaan.
Op den strijd en de nederlaag van 1894
is gevolgd de kieswet-Van Houten die
sleohts weinigen voldoet, en een hin er
is voor een ieder, die wel eens aan loon-
kiezeri of spaarbankboekjekiezers of wo
ningkiezers den weg wijzen moest om aan
hun kiesrecht te komen. Hoe spoediger
de legeering ons van die ingewikkelde
kieswet met haar zeven deuren af helpt,
hoe beter.
Want wel sluimert de kiesrecht-quaestie
eenigszins, maar met ieder jaar, wanneer
de nieuwe kiezers dooreen der zeven deuren
moeten worden binnengeleid, rij zen de be
zwaren tegen deze wet die, om het kies
recht te verkrijgen, den aspirant kiezer al
te veel hindernissen opzyn weglegt.
Dit weten alle partijen.
En de Liberale Unie maakt hiervan ge
bruik door dit vraagstuk op eenmaal weder
aan de orde te stellen en er de kiesver-
eenigingen als met één forschen slag weer
midden in te plaatsen.
De oude twistappel, maar aan een schar
laken draad opgehangen.
In 1894 stelde men zioh nog tevreên
met iets dat op algemeen stemrecht geleek;
in 1901 moet 't een heusch algemeen stem
recht zij a met kiesrecht ook voor bedeelden
en absoluut verlof om het ook te verlee-
nen aan vrouwen.
De oude vaan, maar met een nieuwe
vuurroode baan er aan toegevoegd.
In 1894 zon het een kiesrecbtuitbrei-
ding zijn die alle lezende en schrijvende
niet-bedeelden omvatten zou. Nu moet er
eerst grond wets erziening worden uitgeschre
ven, om daardoor te komen tot algemeen
individueel stemrecht.
In een rondschrijven aan haar kiesver-
eenigingen heeft (het bestuu: der) liberale
Unie dit eerste punt van het toekomende
liberaal-radicaal stembusprogram bereids
meegedeel1
Dat de ontplooiing der oude vaan een deel
der volgelingen onwillekeurig de hand aan
het oog- zou doen brengen, was te voorzien.
Dat anderen op het gezicht der roode
baan een juichtoon zouden aanheflen, was
ook op duim en vingers uit te rekenen.
Toch is teleurstelling op 't eogenblik by
meerderen dan toejuiching.
Nieuwe Rotterdammer staat verbijsterd,
gelijk te verwachten was van den pen
voerder der oud-liberalen.
Hij somt het weinige op dat de regeering
op sociaal gebied wrocht en het vele dat
zy nog werken kun het gaat wel langzaam
z®Sl bij, maar het gaat dan toch. Hoe komt
gi-, Liberale Unie, er dan toe, dit al met
uw „Grondwetsherziening" te verstoren
Handelsbladsinds '94 met deftige wijs
heid tusschen ouden en vooruitstrevenden
in geschoven en daardoor links en rechts
by de familie thuis, vindt de zaak daardoor
natuurlyk niet zoo onbegrijpelijk toch
raadt hy de beweging af, wijl grondwets
wijziging hem niet noodig schijnt.
Maar Vaderlandde vooruitstrevende op
en top, de gloeiende Takkiaan van 1894,
en thans m nistriëeler dan de ministers die
toch ook kort geleden voor Troalstra's al
gemeen-kiesrecht-motie stemden, die vooral
is van deze vlagontplooiing geschrokken.
Hy wil niets van de zaak weten. Hy acht
zelfs grondwetsherziening in den hier be
doelden zin kortweg onmogelijk.
Eenigszins kregel vraagt hywat wilt
gij toch met het uitvaardigen van uw ma
nifest op dit oogenblik? Hebben wy hier
een uiting van een politiek die meent te
schuiven en juist wordt geschoven, of wilt
gy, volkomen u van uw doel bewust, stem
ming maken voor „zekere" politiek hy
bedoelt kennelijk de sociaal democratische/
in de kiesvereenigingen Laten de kies
verenigingen dan toch toezien dat zy niet
daarheen geschoven worden waar zy niet
wezen willen.
Men ziet hetèn te Amsterdam, én te
Rotterdam, èn in Den Haag geeft de bazuin
geen onzeker gebied.
Alleen de Sociaal Democraat is blijde.
Hoe kan 't ook andershet hier voorge
stelde is zuiver socialistisch. Het ligt op
Troelstra's lijn. Het is de consequentie van de
daad, mede door r.e ministers-Kamerleden
gepleegd toen zy de leiding der Unie-libe
ralen uit de handen gaven en deemoedig
de teugels grijpen lieten door den leider
der sociaal democraten, en de zweep dooi
den socialist.
Wat in de Kamer feitelijk heeft plaats
gehad moet ook in den lande plaats hebben.
Wat in beginsel bijeen hoort, moet tot
elkander komen. Wat in de „LiberaleUnie"
feitelyk reeds soeiaal democratisch is,moet
trachten de heele party aldas te maken. In
naam zi 1 dan by de eerstvolgende cam
pagne de „LiberaleUnie" vooropgaan; maar
metterdaad is het een ander.
Veendam heeft het geleerd.
Srnidt, de radicaal, door Smeonge aan
bevolen, maar met de boodsohap er by dat
hy 't Schaper ook wel gunde, en daarna
Smidt uit 't zaal geworpen door den sociaal
democraat.
Hier was beginselloosheid in 't spel.
Het was de echo van 't ledrijf in de
Kamer afgespeeldde vooruitstrevenden
hadden zich by de herstemming in 1897
van de vooruitstrevenden uit de Christe
lijke partijen afgewend, en bogen voortaan
weer voor 't gouden kalf der liberale
concentratie.
Zoo verloor de radicale party haar pro
gram en haar positie.
Om de laatste te redden, is thans het
oude program niet meer dienstig, er moet
een nieuw program komen, of althans
het oude program met eene nieuwe in
leiding.
Dat zal echter bloed kosten.
De fractie-Kerdijk moet de fraotie-
Pyttersen en deze de fractie-Mees loslaten.
Of omgekeerd- de fractie-Mees met de
fractie-Pytteisen saam, de mannen van de
principia en van de utiliteit, de mannen
van het algemeen stemrecht verloochenen.
Trtelstra-de Boer en Mees-Pyttersen zullen
dan de beide helften zijn, waarin de anti-
clericale „party" uiteen valt.
Dat de voorstanders van het „vooruit en
niet terng" hieraan denken, blijkt wel uit
hunne symp 'thiebetuigingen met het voor
stel der „Unie".
Het zal er ook juist mee zijn als in het
Engelsche kamp tegenover de Boeren. Er
is een Butler en er is een Buller.
De Butlers willen met groote macht
vooruit, zonder drukte, dooh gaan dan ook
beslist niet lerug.
De Bullers willen ook vooruit en zeggen
niet terug te willen, maar gaan metterdaad
terug.
En nu zal het te bezien staan wiens
geest in de „Liberale Unie" de overhand
heeft.
Bu/ler of BuZier?
Yooruit en niet terug; of vooruit en
wel terug.
De Middelburgsche Courant plaatst zioh
beslist op het standpunt der grondwetsher
ziening en finale kieswetuitbreiding, door
haar in 1894 met groote kloekheid in
genomen en verdedigd.
In dezen, wat het beginsel betreft,
spreakt zij ook thans zich onbewimpeld
uit, vierkant positie nemend tegen hare
Haagsche en Amsterdamsche vrienden.
En toch hoe radicaal dit blad in
principe ook zij, het is voor alles anticle-
ricaal en overrekent op haar weg van al
geheels instemming altoos de gevolgen.
Wij zouden niet durven beweren dat zij
dit ook thans niet heeft gedaan.
In de quaestie Buller af Butler schijnt
zy ons Jdan ook practisch meer Bullers
den Butlers geest te vertoonen.
In theorie volkomen zuiver, schynt zij
ons in de practijk een schrede terug te
zullen gaan.
Immers, Grondwetsherziening beveelt zy
hartelijk aan, teneinde de onbillijkheden
uit de wereld te helpen, om uit de im
passe te geraken. Maar niet nu.
Hard vooruit naar algemeen kiesrecht,
maar houd den draf gematigd.
Zoo denken meerdere liberale bladea er
over, zoodat men verwachten mag hen,
als 't zoo ver komt, bezig te zullen zien
galoppeerend met langz me schreden 1
Wy hebbes al eens meer getracht het ons
in te denkeneen wagen waarvan de
wielen rechts heel snel en de wielen
links heel langzaam zich voortbewegen.
Doch dit caricatuur van vooruitstrevend
is ons altijd ontsnapt.
Tooh zou het best kunnen zijn dat de
Middelburg sche Courant en anderen gelyk
hadden en metterdaad de gedachten van het
Unie-bestuur juist vertolkten.
In dat geval zullen wij krijgen een
„stemming voor dat vooruitstrevend idee
van algemeen kiesrecht, een voorbereiden
om te komen tot een bepaald plan de
ca-npagne te juister tijdom met de
Middelburger te spreken, die de circulaire
van het bestuur der „Liberale Unie",
„beschouwt alleen als eene vingerwijzing
in een richting die wy reeds nu moeten
inslaan, als het sein voor eene vruchtbare
campagne voor het algemeen kiesrecht, dat
wij eenmaal tooh zullen moeten invoeren
en aan hen, die daartoe willen medewerken,
is het overgelaten den juistentijd te kiezen
om dat doel te verwezenlijken. Of dit in
1901 zal zijn, zal afhangen van hetgeen
er dit jaar op parlementair gebied in ons
land voorvalt".
Is deze opvatting juist, dan is, wij her
halen het, in bovengenoemde circulaire,
Butler meer dan Buller aan het woord.
Wij voor ons evenwel zien in haareene
oorlogsverklaring aan het toegezegde voor
stel van minister Goeman Borgesins, tot
technische verbetering der kies wet-Van
Houten.
Wij zien er een duidelijk uitgesproken
meening in dat men van dat werk, den
naam van lapwerk waardig, niet gediend is.
Een ruiterlijk, ridderlijk tegenvoorstel,
dat niet wacht op, maar zich stelt voor
en in de plaats van de „technisobe ver
betering".
Een waarschuwing aan de regeering dat
de radicaal-getinte groep reeds nu terug
treedt uit Piersons liberale concentratie.
Niet Piurson maar Troelstra zal het zijn.
En of men er nu al een doekje voor 't
bloeden om doet, of de ramp nog een wijle
wenscht te verdagen, de eisoh schijnt ons
er niet naar dat de regeering (hem kalm
naast zich nederleggen zou.
Wij wagen ons aan geen voorspellingen;
maar onmogelyk schynt het ons niet dat
in de Liberale Unie een strijd op handen
is tusschen Butler en Buller en Bulwer.
Tusschen vooruitstrevenden en oud libe
ralen, met de vooruitstrevenden-met-een-
achterdeurtje als tusschengroep.
Want machtig is daar ook nog de groep
die eiken vorm van oorlogzoeken afaeuit,
gelyk dit de staatsman Bulwer doet in
de Zuid-Afrikaansche aangelegenheid.
Van die.i Bulwergeest getuigt allicht
onder meer het feit dat een der bestuur
ders van de „Liberale Unie", dr. W.
P. Ruysch, geweigerd heeft de circu
laire mede te onderteekenen.
Volksleger.
Het verheugt ons dat in Goes pogingen
worden aangewend om eene burgerschiet-
vereeniging op te richten. Zulk een plan
heeft onze volle sympathie, te meer nu
uitdrukkelijk door wie het initiatief namen,
bepaald werd dat de oefeningen niet op
Zondag zullen worden gehouden. Wy
Lopen en vertrouwen dan ook dat achter
staande advertentie in dit blad succes zal
hebben, en velen uit Goes en vlakbij lig
gende dorpen hun naamkaartje zullen in
zenden of adhaesie betuigen.
Laat Goes in deze beweging, die door
gansch Nederland gaat, niet tragelijk achter-
aankomen.
Wij gaven ter drukker.j jongstleden
Maandag ee i lang verslag uit het Handels
blad, van de rechtszaak der twee Neerbos-
sche suppoosten, beschuldigd een armen ster
venden weesjongen zoodanig geslagen te
hebben de een met een karwats op de
knieën de ander met de hand om de ooren,
dat de arme jongen nog dien eigen morgen
gestorven is.
De kuaap was reeds den vorigen dag
ziek geweest en wyl hy was blijven liggen
en zijn bed had bevuild kwamen deze sup
poosten hem wekken en mishandelen. Nota
bene een der twee lag zelf somwijlen an
derhalf uur na bezetten tjjd op zijn bed
en liet zich, ook door meisjes, zyn koffie op
zyn bed brengen I
Uit 't verhoor bleek dat de beeren Van
't Lindenhont slecht toezicht houden; dat
de jonge heer Van 't L. hoogstens driemaal
in een jaar eens komt kijken, eu dat de
oude heer wel toezicht houdt doch niet ter
plaatse waar't juist het meest noodig schynt.
Voorts dat er in de inrichting veel gesla
gen wordt en dat het bestuur van Neer
bosch, met name de voorzitter daar niets
van wisten.
Ook had de dokter der inrichting gecon
stateerd dat bedoeld jongetje niet door de
mishandeling, maar door een inwendig
aboes is overleden, terwijl toen den heer
Jacob Van 't Lindenhont de ernstige mis
handeling ter oore kwam deze niets anders
deed dan den verpleger die 't misdrijf
pleegde er over onderhouden en verder de
zaak blauw blauw liet.
Nu kon bedoeld verslag wegens plaats
gebrek niet worden opgenomen, wat ons van
achter beschouwt, verblijdt. Het is beter
dat wy dit verslag niet helpen verbreiden.
Den korten inhoud er van deelden wij nu
toch mede.
Maar wij vestigen er ernstig de aandacht
op dat helaas, op Neerbosch' inrichtingen
rotte toestanden aan den dag kwamen en
dat wij wel goed ingelicht waren (trouwens
dat wisten wy wel) toen wij de vrijheid
namen, een en ander in zeer zachte termen
onder de aandacht te brenger.
Vele lezers van ons blad hebben zich
hieraan geërgerd; doch wij v agen zou 't
niet beter geweett zijn indien wy eerder
op deze wondeplek den vinger hadden ge
legd opdat het bestuur maatregelen hadde
kunnen nemen om een rechtszaak als deze
in de toe omst te voorkomen?
Onze opmerking dat de verslagen van
Neerbosoh niet in alles klopten met de
werkelijkheid, blijkt evenzeer juist geweest
te zyn. Een der rechters maakte dezelfde
opmerking aan den directeur.
Wij hopen dat de daders, zoo de aanklacht
juist blij kt, hunne straf niet zullen ontgaan.
Maar ook dat, door de uitzuivering van
dit kwaad, Neerbosch winae in kracht en
invloed, en de liefde, bij sommigen terecht
verbeurd, door strengere tucht en betere
controle, en streven naar waarheid, herwinne.
Neerbosch heeft aanspraak op een recht
vaardige en zachtmoedige Leoordeeling.
Kerk ép maatschappij zyn haar zeer veel
verplicht.
En zoolang die hunne roeping niet ver
staan om zelf voor hunne weezen te zor
gen, blijve waardeering het waehtwoord
by alle critiek die men om der waarheid
wil en in 't bGang onzer weezen jegens
haar moet uitspreken, dooh in geen geval
verwijgen mag.
Dit was onze leus toen wij meenden
tegen Neerbosch wat te moeten zeggen
en 't zal ook onze leus blijven.
Een onzer antir. bladen maakt de op
merking dat wij indertijd na ons over
Neerbosch als boven te hebben uitgelaten,
een „uitbrander" hebben opgeloopen van
de Nederlander, en daarna gezwegen hebben.
Van de Nederlander hebben wij geen
afstraffing over ons „lichtvaardig" geheeten
oordeel gehad, wel van den heer Lohman
in ons blad wy hebben toen echter onze
meening nog eens herhaald, en verder over
Neerbosch gezwegen, dewijl wij vernamen
u t de bladen dat de rechter een speciale
aanklacht in onderzoek had. Wy meenden
toen gevoegelijk verder te knnnen zwijgen
de rechter zou nu wel recht spreken en
de tijd zou 't leeren.
Wij meenen voorloopig te mogen vast
stellen dat wij in deze quaestie in'tgelyk
zjjn gesteld. Maar voegen er den wensch
bij dat de toestanden op Neerbosch zooda
nig mogen worden dat onzerzijds geen klaoht
meer noodig zy.
De Transvaaloorlog is een strop om den
hals van Engeland.
Het is gebleken, alvast in Azië, het be
gint ook uit te komen in Noord-Afrika.
Dat Rusland gebruik maken zou van
Engelands machteloosheid, is te begrijpen.
Na Perzië voor goed aan Engelands
leiding onttrokken te hebben, is het bezig
zich in Afghunië te nestelen.
Ook de inboorlingen in Birma (Engelsch
Indië) hebben zoo iets vernomen van de
nederlagen der Eagelschen in Zuid-Afrika
en nemen na op sommige plaatsen een
onbeschaamde houding aan. Op 35 mijl
van Kanlory Ferry hebben driehonderd
i boorlingen een Engelsche commissie, die
daar werkzaam is voor de afbakening der
grenzen, aangevallen, zy doodden er een en
wondden er twee man van. Veisterking
nit Rangoon werd er dadelijk heen gezonden.
En ook in Egypte boterde het in den
laatsten tyd niet.
Daar werd een samenzwering in het
Egyptische leger openbaar, welke doet zien
hoe men ook daar de Engelsche heerschappij
moede is.
Wel zijn de troebelen voorloopig onder
drukt; maar men zou wel van alle men-
schenkennis gespeend moeten zyn om
daaruit te besluiten dat nu alles weer in
orde is.
Het veertiende bataljon Egyptische troe
pen weigeit nog steeds de patronen terug
te guven die zij aan de ammunitie hadden
onttrokken; en de jongere Egypt sche
officieren zyn allea op de hand der rebel
len. Eenige hunner bevinden zich in
hechtenis.
Of Engeland den toestand niet ernstig
inziet, of dat het zoo zyn aandacht voor
Transvaal nubdig heeft, weet men niet;
men zou het anders opmaken uit het feit
dat uit Kaïro zes maxims zyn ingescheept
voor Kaapstad. Dat zou Engeland nog wel
eens kunnen bero wen!
Overigens van Engelands zijde de oude
tactiek. Men verkleint de quaestie. Het
is zoo erg niet. Evenals Al va in de Neder
landen zich by iedere gelegenheid met een
„no es nadau h t is niets, trachtte gerust
te stellen, doet de Engelschman het met
zijn gecensureerde telegrammen. De staat
kunde der struisvogelen
Sir Edward Clarke, de bekende en uit
nemende conservatief die het tot 't laatste
toe met de liberalen en daarna met de
Ieren eens was in zyn afkeuring van den
oorlog, en de eenige tory die voor het
amendement der Whigs heeft gestemd, is
door de leiders van zijn kiezers, by zat
voor Plymouth, gedwongen zijn ontslag
te nemen als lid van het lagerhuis.
By zyn afscheid nemen van parlementaire
vrienden zoide Sir Clarke dat hy zyn
