CHRISTELIJK-
NIEUWSBLAD
HISTORISCH
VOOR ZEELAND.
lo. 48 1900
Düising 23 lamiaci.
IDeecticntfc Haartang.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Drie Klippen.
Buitenlandsch Overzicht.
CLKEIT MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Er'iele nummers0,02B.
UITGAVE VAN
EN
van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Er is tegenwoordig in de maatschappelyke
toestanden, zedelijk en stoffelijk, veel dat
ernstig om verbetering vraagt, of om
hervorming roept.
Zeker, het is ook ons niet onbekend, dat
in de klachten over het lot van velen onzer
medeburgers veel overdrevens schuilt, ja
zelfs, dat vele menscheu stelselmatig onte
vreden worden gemaakt.
Dooh, al wordt er zeer veel overdreven,
feit is het, dat de toestanden niet altijd
en overal zijn, gelijk ze behoorente wezen.
Er is ellende op velerlei gebied.
En bij het stelsel van zelfzucht, dat de
revolutie van 1789 ten aanzien van dc vtr-
houdiagen tusschen patroons en arbeiders,
tusschen rijken en armen, tusschen grond
eigenaren en paohters heeft weten in te
voeren, is het te verwachten, dat het er
niet dadelijk heter op zal worden.
Al moet dus ook worden toegegeven, dat
de aandrang tot hervorming soms meer aan
een zekeren hartstocht dan aan een op
feiten gegronde innige overtuiging, meer aan
persoonlijke eerzucht dan aan wezenlijke
liefde voor het volk, is toe te schrijven,
zoo kan het toch niet worden ontkend,
dat die aandrang in zeer vele opzichten
volkomen gerechtvaardigd is.
Onwillekeurig komt nu de vraag boven,
welke houding moet de antirevolutionaire
partij by dien drang, bg dit pleiten om
hervormingen aannemen?
Zien wg wel, dan zou die party gevaar
kunnen loopen, dat haar scheepje in deze
ernstige en veelbewogen dagen op drie
klippen stootte, indien ze zich niet bewust
blyft van uit een eigen beginsel te leven,
een beginsel, dat vierkant staat tegenover
de theorieën van al de partgen, die uit de
revolutie van 1789 zgn voortgekomen: van
radicalen zoowel als van sociaal-democraten,
van conservatieven ais van liberalen.
Hjt zelfzuchtig stelsel van vryheid, het
staathuishoudkundig individualismeheeftin
de laatste jaren met den dag niet weinig
terrein verloren.
Steeds grooter wordt de kring, waarin
de verderfel |ke gevolgen van dat liberalis
tisch stelsel worden gevoeld.
Mannen van talent en van naam als
Quack en Cort v. d. Linden hebben aan
dat stelsel den oorlog verklaard en menig
Christen heeft met belangstelling hun op
treden gadegeslagen, omdat tegenover het
egoïsme van den eenling, door hen een
pleidooi voor „gemeenschapszin", voor sociale
rechtvaardigheid werd gevoeri.
Maar laat mei voorzichtig zijn en sym
pathie niet in warme ingenomenheid doen
overgaan.
Hoeveel schoons er ook in de denkbeel
den van die woordvoerders ligt, een anti
revolutionair zal er zich niet mede kunnen
of mogen vereenigen. Zij toch willen een
uitbreiding van Staats-bemoeiing, dis vrg
juist met den naam van Staatssocialisme
wordt aangeduid.
Een Staat, optredende voor allen en alles.
Maar dit juist hebben Mr. Groen vanPriD-
sterer en Dr. Kuyper steeds bestreden, dit
is in vierkanten strg d met wat wg antire volu-
tionairen steeds verkondigd hebben. Reeds
hierom, omdat een Christen aan een onge-
loovigen Staat en een anderen hebben de
heeren Quack c.s. zeker niet op het oog
geen vertrouwen kan schenken.
Wg herh'len er ligt voor den opper-
vlakkigen beschouwer der dingen, die het
meetsnoer mist om de diepte der beginselen
te peilen, in hetgeen die mannen voorstaan,
wel iets goeds, zelfs veel dat aantrekt.
Een Staat, die zorgen zal, dat de grove
onbillgkheden en ongelgkheden worden
weggenomendie op zich neemt de behar
tiging van de belangen der invalide en oude
werklieden die de armenzorg op zich wil
nemen; die wel niet de maatschappelyke,
maar dan toch de Staatsrechtelg ke en bur-
gerlyke gelijkheid volkomen zal invoeren.
Wie voelt daarniet ietB voor?
Doch juist omdat de leuzen, waaronder
het Staats-socialisme optreedt, oo verlei te
lg k zgn, dient tegen dit stelsel gewaar
schuwd te worden, met al den ernst, die
in een antirevolutionair hart wonen kan.
Want dit ftelsel loopt uit op een Staats-
god, die zedelyk en stoffely k in alle nooden
zal hebben te voorzien.
Geen Staats-socialisme 1 Maar wat dan
Kunnen, mogen wg antirevolutionairen
ons dan aansluiten bg hen, die onder den
naam van oonservatief-liberaal te boek staan?
Dit nog minder 1 Oppervlakkig beschouwd
ligt ook in hun stelsel iets, dat allen tegen
standers van een „Staatsgod" aantrekt.
Zg willen niet de zedelgke, maar
de stoffelijke belangen aan den partieulier
overlaten en de bemoeiing van den Staat
inkrimpen.
Op zich zelf zeer juist.
Maar waar het liberalisme zelf het maat
schappelijk leven, juist do >r den krachtigen
Staats-arm, heeft ontwricht en verwoest, zou
het veeleer op zijn weg liggen om de slacht
offers van net stelsel der individueele vrijheid
door den Staat te helpen.
Daarom verdient Quack en verdient het
radicalisme onzerzyds tot op zekere hoogte
sympathie.
Overtuigd, dat het liberalisme den Staat
heeft misbruikt om de verhoudingen veel
scherper te laten worden, willen zg, schuld
belgdende, den Staat nu ook als genees
meester van de bestaande kwalen laten op
treden.
De antirevolutionair is tegen uitbreiding
van Staatsbemoeiing. De oud liberaal zegt
dat ook, hoewel op geheel andere gronden.
Hg wil liever alles aan zich zelf overla
ten, de toestanden uit zich zelf laten ont
wikkelen, de zaken laten gaan, zooals zg
gaan het zoogenaamde laat-maar-waaien-
stelsel. Slechts wanneer de aandrang al te
sterk wordt, zal een De Beaufort aan een
kleine reparatie medewerken en wil hg zioh
bg een langzame uitbreiding nederleggen.
Men ziet verschil van beginsel bestaat
ei tusschen de radicalen en de liberalen niet.
De een wil met volle zeilen zoo spoedig
mogelgk de haven van het Staatssocialisme
binnen varen de ander slechts langzaam,
en dit slechts dan, wanneer de stroom
daarheen te sterk wordt.
Noch met het Staats-socialisme van
Quack, noch met het liberalisme van De
Beaufort, mag een antirevolutionair ge
meenschap hebben.
Principieel staat hg tegenover beiden.
Wat hg dan wel wil? Doch laat ons
in dit artikel nog op een derde klip wyzen,
die ons antirevolutionairen bedreigt.
Er gaan nu en dan stemmen op, die
het doen voorkomen, alsof het voldoende
zou zgn, wanneer ons volk slechts een
volkomen vrge school had en wat nog
meer bg een onbelemmerde verkondiging
der Waarheid behoort.
Nu behoeft onzerzyds niet meer te
worden verklaar 1, hoezeer ook wg daarop
hoogeu pr js stellen. Ieder, die taarvoor
strydt, is van zelf ons een geestverwant,
met wien wg gaarne optrekken.
Doch er is in een maatschappy, waarin
slechts enkelen zioh warm maken voor
de hoo^ere, voor de zedelgke en geeste-
lgke belangen, nog iets anders dan een
vrge school.
De stoffelg ke, de economische vraagstukken
staan thans op den voorgrond.
En tot de roeping van den Christen
behoort het ook op dit gebied zgn licht
neen het licht van Gods Woord te laten
schgnen.
Wordt die roeping verzuimd door zich
in een bepaald geestelyk kringetje te big ven
bewegen, dan loopt men u straks voorby
en luistert men ook niet naar uw pleidooi
voor eene vrge school of voor eene vrge
kerk en vrge zending.
En nu weten we wel, dat het sociale
vraagstuk voor ons Christenen in de eerste
plaats een zedelijk vraagstuk ismaar ook
hier moet men rekening houden met het
feit, dat de stoffelijke zyde van die quaestie
telkens op den voorgrond dringt, en dat
duizenden bij duizenden dit vraagstuk door
den Staat wenschen opgelost te zien.
Dra doer is het een sociaal-politiek vraag
stuk geworden.
jt JHoe nu moet te dien aanzien onze houding
zyn[? Geen StaatssoeialNt, geen liberalist of
conservatief, maar ook aiet uitfluitend op
gaan ineenstryd voor wat men de geestelyke
belangen noemt.
De roeping van den Slaat tegenover de
maatschappelyke toes'anden dit vraag
stuk is thans aan de orde en daarover
behooren ook wg ons uit te spreken.
Natuurlijk begeeren wij niet, dat de
Staat zal voorzien in de stoffelijke nooden.
Maar toch kan en moet de Staat door
andere wetten terdege fnwerken op de
bestaande stoflelyke en zedelgke verhou
dingen.
Beschermend, regelend, desnoods dwingend
heelt hg dit te doen.
Hoe dit mogelgk is?
Op die vraag komt het aan. En eerst
dan zal zg afdoend kunnen worden be
antwoord, wanneer in onze kringen duide-
lyk en klaar is aangegeven, wat uit
Christelgk, uit antirevolutionair oogpunt
verstaan moet worden onder eigendoms
recht, erfrecht, zelfstandigheid van den
arbeid en zoovele andere zaken meer,
die met het sociale vraagstuk in nauw
verband staan.
Een Christelgke, antirevolutionaire be
schouwing van al die vr agpunten, welke
het sociale vraagstuk uitmaken te geven,
is eisch van dezen tgd. Daaraan willen
ook wg in dit jaar, zooveel mogelgk,
mede arbeiden.
De Unie collecte voor de scholen met
den by bel in ons land heeft in -1899 opge
bracht f82,499,92, dus nagenoeg 83 duizend
gulden, en op enkele guldens na driedui
zend gulden meer dan in 1898.
Ondanks den achteiu.tgang der tyden
steeds grootere geefvaardigheid.
Wel bereiken wg de honderdduizend voor
eerst n;et meer. Maar er hebben vele
Hervormden die een Oranjecollecte in April
houden, zich aan de Unie onttrokken.
Gelukkig offeren ook deze kerkelijke
menschen ook nog trouw voor hunne scholen,
van Christelgk Volks mderwgs.
Gode de eer voor zooveel milddadigheid.
Met genoegen constateeren wg dat het
aantal Engelschen die zich tegen den oorlog
verzetten, toeneemt. De predikant Kennedy,
die niet voor de Engehche troepen, maar
alleen om rechtsherstel voor de Boeien
wil bidden, heeft hiermede een daad van
heroïsme verricht, zoo groot dat men de
beteekenis er van niet hoog genoeg kan
aanslaan.
Zgn voorbeeld heeft een goeden invloed
geoefendwant tal van rechtsgeleerden,
predikanten en staatslieden staan hem ter
zgde.
En dit doet te meer goed, nu de liberale
party in Engeland zoo duidelyke blgken
van corruptie en imperalisme, van bederf
en zucht tot uitbreiding van Engelands
macht ten koste van wat ook, aan den dag
legt.
Sedert de godzalige staatsman Gladstone
zgn taak als leider neerlegde, is de party
zedelijk achteruit gevlogen, gelyk zg ook
in 'tcyfer was gedaald, sinds deze oud
minister het home-rule vraagstuk als punt
1 op zgn program had aangekondigd.
Maar dat is niets. In quantiteit achteruit
te gaan, kan voor eene party wins'e zgn,
maar dat de qualiteit verminderde is een
onherstelbare schade voor de eens zoo mach
tige party der Whigs die het langst de
traditiën van Europa's grootsten staatsman,
Willem III der Nederlanden, bewaard had.
Maar ook in deze party is thans het
fijne goud verdonkerd, en heeft het imperia
lisme het Calvinisme overschreeuwd.
Rosebery ziet niets meer dan zegevie
rende troepen; Herbert Gladstone zweeg
liever over den oorlog, doch als hij spreekt,
is het om dien te verbeerlykenAsquith
predikt een „gezond imperialisme" dat on-
gerechtige machtsuitbreiding beteekenten
Campbell-Bannerman blgft, zelfs in zgn
beste oogenblikken, beneden het ideaal
van een opposant wien 't alleen om de
eere Gods en het recht te doen is. Zoo
zgn de leiders der liberale party, en zoo
zijn natuurlijk ook de volgelingen, en ook
de kieners nog voor het grootste deel.
Vandaar dan ook dat de liberale party
niets weten wil van eene oppositie die het
ministerie omverwerpt. Veel meer bg
zgn eigen geestverwanten vindt Salisbury
oppositie. Daar schuilt de ,vyandschap die
hem ten val brengt. En dat niet ter wille
van het geschonden recht, maar ter wille
van de slechte organisatie van het leger-
Hier is de geslagen ezel die wel over
straf niet over schuld klaagt. En hierin
heeft Herbert Gladstone gelyk: naar hnis
zenden van dat tory-ministerie doet den
oorlog toch nitt ophouden.
Het is voor Transvaal hetzelfde wie het
bijtde kat of de kater.
Oostenryk versleet nu in vier maanden
tyds zgn derde ministerie. Het ministerie
Clary maakte voor het ministerie Körber
plaats dat met zeer veel moeite ter wereld
gekomen, nauw verschenen, weer wel henen
wou.
Clary, de vorige samensteller van het
kabinet, had een „cabinet d'affaires", een
ministerie dat alleen zaken afdoet, zonder
naar beginselen te vragen, in het leven
geroepen. Bg de groote verdeeldheid der
partgen, en het Ooetenrgksche Parlement
telt er ruim twintig! was dit misschien
het beste dat hg doen kon. En hg kous
zich ambtenaren aan 't hoofd van elk ka
binet echter zonder op de kleur der par-
tgen te letten.
Maar, nu was het meerendeel der minis
ters ^vroegere ambtenaren) Duitsch gezind;
en dit was voor Czechen, Polen en andere
„volks" partg en voldoende om zich te ver
eenigen en eene felle oppositie tegen het
ministerieClary te openen. En zoo viel het.
Zgn opvolger was Körber, doch die
was „wyzer" en koos zich mannen
die zooveel mogelijk alle partijen ver
tegenwoordigden en stelde byzondere
secretarissen aan, „zoogenaamde Landsmann-
minister" die als bemiddelaars tnsschen
party en er, ministers op zouden treden.
Zy waren in Oostenryk reeds meermalen
gebruikelgk, en zgn zelfs, naar 't ons voor
komt, in alle landen en landjes met
velerlei party groepeeringen in de Volks
vertegenwoordiging, zooals onder anderen
in Nederland, (nat urlij konder een anderen
naam) noodzakelyk. Zg zgn goede blik
semafleiders. Zg maken dat de oppositie
tegen een wet niet den minister, of tegen
den minister diens wetsontwerp treften
bewaren de eenheid van handeling, wanneer
er zoo eens een regeeringspersoon henengaat.
Körber beging echter ééne onvoorzichtig
heid. Hg nam onder deze landsmann-
ministers ook een Duitscher open dit
wekte wantrouwen.
De Duitschers, zoo redeneerden de oppo-
sitiepartgen, hadden immers van zelf
vertrouwen. De benoeming van dezen
Duitschen natieminister, zoo oordeelden zg,
was een gelgkstelling van deze natie met
de Czechen. En zoo wisten zg te bewerken
dat de Duitsche ambtenaar ontslagen werd
nog voor hg benoemd was geworden.
En zoo ging dan het ministerie Körber
in zee, nadat de Keizer deszelfs voo 'ganger
in hartelyke bewoordingen had bedankt
voor de diensten den lande bewezen. Er
zgn weinig vorsten in Europa die zoo
moeilyk een taak hebben als de keizer - an
Oostenryk, die zoo verschillende nationali
teiten heeft te bevredigen, en zoo tegen-
strydige belangen moet verzoenen.
Nu de stryd met de Derwischen ten
hunnen nadeele beslist was, hoopten de
Engelschen er op nog hun trouwen aan
voerder, Osman Digna, in handen te krygen.
Deze trouwe handlanger van den Mahdi en
den Khalifa is thans in Engelsche handen
Het was bekend dat hg zich in de nabij
heid van Tokah ophielden verscheidene
Engelsch Egyptische expedities nitSoeakin
werden uitgerust om hem te „vangen."
Dit laatste is eindelykaan kapitein Burgesi,
gelukt.
Wg zgn benieuwd wat de Engelschen
met hem doen zullen? Verbannen of
fusilleeren.
In ieder geval onschadelyk maken. Maar
Egypte was toch zgn vaderland en op
zgn standpunt had hg gelyk dat de
Engelsch man niets over hem te zeggen had.
En in die overtuiging heeft hg dan ook,
als opperbevelhebber der Dsrwischen,
twintig jaar lang hem weerstaan. Gedu
rende al de veldtochten van |den zegevie
renden Mahdi was hg diens trouwe raads
man en generaal.
Uit de Telegraaf AtvMkm wg zgn levens
geschiedenis over
Osman Digna, van 't Arabische dikn, de
Baarl, werd te Rouaan in 1836 als zoon
van Fransche ouders geboren en heet eigen-
lyk George Nisbet. In 1849 vertrok hij
met zgn ouders naar Alexandrië, waar zgn
vader spoedig stierf en zgn moeder met
den Mohammedaanschen koopman Osman
huwde. De stiefvader liet George in 't
Mohammedaanscke geloof opvoeden en de
krygsschool te Caïro bezoeken en noemde
hem Osman.
De koopman vertrok later naar Suakin
en dreef daar een slavenhandel, die hem
veel geld opbracht. Toen hg in 1865 stierf,
nam dejoi.ge Osman de „zaak" over. De
jonge Osman werd nu korten tgd een van
de invlcedrgkste mannen in Suakin en
sloot zich in 1882 bg zgn ouden vriend en
studiegenoot Arabi Facha aan. De sheiks
in Oostelyk Soudan benoemden hem daarna
tot aanvoerder. In dien6t van den Mahdi
streed hg tegen de Engelsch-Egyptische
troepen en verloor in een slag den linker
arm. In 1887 trok hg tegen Suakin op
en sloeg zgn kwartier eerst bg Tokar,
daarna bg Handub op, vanwaar hg in
1888 een aanval op Suakin deed en hst
bombardeerde. Hg tra htte de Engelschen
Suakin te doen ontruimen, door het valsche
gerucht te verspreiden, dat Stanley en
Emin Pacha in handen van den Mahdi
waren gevallen. Op 20 December 1884
werd hem door ce Engelsch-Egyptische
troepen, onder leiding van generaal Grenfell,
een ernstige nederlaag toegebracht.
Toen de Mahdi in Juli 1885 san do
pokken stierf gaf hg op zgn sterfbed zgn
zwaard aan Abdullah, zgn neef, die den
naam van „khalifa" of „opvolger" ontving
en die kortelings in Soudan een zoo
schoonen dooi stierf. De Khalifa benoemde
Osman Digna tot zgn opperbevelhebber.
Hoewel het hem aan moed noch taktiek
ontbrak, was zijn leger niet bestand tegen
de Maxims, dum dums en moderne vecht-
wijze van het Engelsch-Egyptische leger.
Sedert den slag bg Omdurmnn enden dood
van den Khalifa, was hg met een kleinen
troep getrouwen voortvluchtig.
Men vraagt zich af wat de zending van den
heer Maknem, ex-consul van Amerika te
Pretoria, wel beteeken en mag. Zou het
waar zgn dat hg een brief van Krnger aan
Mo. Kinley bij zich draagt Zou 't waar
zijn dat Kruger de tusschenkomst derAme-
rikaansche republiek tot beëindiging van
den oorlog verlangt
De man weigert zich te doen interviewen
dus zulleu de vragen wel niet beantwoord
worden, alvorens hg te "Washington zal
zgn aangkomen. Hg reist over Napels,
Rome, Pargs en Londen en heeft te Parys
ook nog zaken te doen.
Laten wg echter bg deze reis niet stil;
