lerder
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
delbQj
cnecht
CHRISTELIJK- sr
HISTORISCH
necht
eid
46 1900
Domfrnfag 18 lanuati.
Ufptfimifp ïaMgaiig.
iccht
isknecht
Huisknecht,
iknecht,
)TTËRIMH.
ïterschelde.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
I!
1 Een Werkverschaffing.
egen 1 Man1'', bij
aker, Kiabbendgk».
•JE te Zoatsland»,
JEMAKER Mr.,
Koudekerko.
aan een
bg C. 3. VAN DE
'ge-
aard kan beslaan,
aid te Nieuwdorp.
IEU, Driewegen,
iden aan
>UT Seisweg.
en buiten in Zeeland,
paardrijden en tafel-
n dienst te tre 'en.
ihuwd en vrij van
goede getuigen oa-
jlden. Brieven franco
boekhandelaar R.
irg-
sen buiten in Zeeland
jrvormd en bekwaam
rstond in dienst te
getuigen onnoodig
prieven franco onder
ekhandelaar R. M.
[DIENST
SLB.-ROTTERDAM
|iri.
gs en Vrijdags: van
pan Middelburg 7.30.
igs en Zaterdags
8.15.
ische tg d.
Van Rotterdam:
kri.
's morg.
)ins. 16 10,
Toenl7 10,
)ond.l8 10,
7rgd.l9 10,
5ater.20 10,
Zond. 21 10,
laan.22 10,
)ins. 23 10,
7 oen24 10.
)ond.25 10.30
7 rgd.26 9,
Zater.27 9,30
Zond. 28 10,
Iaan.29 10,
)ins. 30 10,
7oen31 10,
lIEUAAts
van Antwerpen
adag) 'a morg. 7.u,
a) nn. 3,354)
5a) nm. 4,05
nm. 1,55
2,15
11,55, 3,25 b)
2,15, 3,45
Breskens en hoogst
van VlifÉjngen
remaak t.
.23
MIXEN MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p.0,95.
Enkele nummers0,02 s.
UITGAVE VAN
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 centiedere regel
meer 10 cent.
0
Onze aandaoht trok een artikel in Het
Centrum over „tuingrondverstrekking en
werkverschaffing."
Het komt hierop neer.
„In het „Maandblad tot verbetering van
Armenzorg" staat ean opstel over deze
qnsestie. Pastoor Gruel te Brussel vatte
het plan op de armenzorg te verbeteren
door aan on- en minvermogenden de gele
genheid te verschaffen een lapje grond te
paohten om daarop groenten te telen voor
eigen gebruik.
Een lid van den gemeenteraad hielp hem.
Men begon met dertig tuinen, en nu zijn
er in Brussel al tweehonderd, saam 10
hectaren beslaande.
De terreinen zijn gepacht voor 120
francs per hectare; de koopprijs is 114
francs per vierkanten meter, gemiddeld.
Het is veel, maar 't is Brussel.
Te Sint Nicolaas begon men heel klein
en trok er het eerste jaar slechts een on
beduidende som uitmaar alles vlotte zoo
goed dat men kon uitbreiden.
Om niets van hun wtekloon te verlie
zen, bewerkten de huisvaders en huisgezin
nen den grond in hnn vrije nren. De
ondervinding bewees dat 30 k [40 roeden
(de roede a. 14,85 vierk. meter) zonder te
veel inspanning gemakkelijk in die tas-
schenaren bebouwd kannen worden. Zon-
dagsarboid is verboden.
De opbrengst van 900 roeden was 2756
francs, .tegen een uitgaaf van 580 francs.
De bouw bestond nit aardappelen, boonen,
erwten, salade, kool, nien, spruitjes, enz.
De behoeftigen verkregen dns een
waardeopbrengst van 2756 francs waarvoor
slechts 580 franes was uitgegeven.
Dat is mooi.
En dat 't gewild is, big kt nit de vele
aanvragen die tot de commissie komen van
arme huisvaders, om mee te mogen doen.
Het werk begon met 7 akkers, thans
zijn er 50.
Nn zijn dit groote plaatsen. Maar ook
voor kleine plaatsen kan 't zijn nut hebben
op deze manier van hulp bieden aan de
Armenzorg de aandacht te vestigen.
Over de uitvoerbaarheid in kleine plaat,
gen zal men het bijvoorbeeld te Goes wel
eens zijn.
Daar toch bestaat het sinds jaren bekende
„genadewerk." Daar is de schans afge
graven en in bouwgrond herschapen.
Hebben wij 't wel dan zijn daar metter-
daad kleine stukken land in pacht afgestaan
aan onvermogende huisvaders die in hun
vrije uren hun stukje land bebouwen en
gedurende den winter er met hnnne ge
zinnen de noodige aardappelen met groenten
nit trekken.
Dat deze maatregel doel treft, bleek
meermalen daar de pachters weer wel wilden
inpachten.
Dat de maatregel ook geen schade doet
aan de groenteteelt, ie ook klaar, dewgl
toch de belanghebbenden in den regel niet
tot hunne afnemers kannen worden gerekend.
Te Goes tenminste waren de pachters
van dergelijke gronden geen mensohen die
gewoon zijn hnn groenten bij den groente
man in te slaan.
Helaas, onder hen zijn er maar al te
veel, bij wie de stuitende maar toch niet
onjuiste leus: aardappelen met laaiwaai-
saus, van toepassing is. Aardappelen, som
wijlen driemaal daags, ziedaar wat in menig
arbeidersgezin in den winter op tafel komt.
Het spreekt als een boek dat dezulken
met een dergel ijken [maatregel als te St.
Nicolaas wordt toegepast, zonder schade
voor eenigen tak van handel of nijverheid
zouden gebaat zijn.
Het spreekt van zelf dat de „grooten"
in de gemeente in den beginne znllen moe
ten bijspringen.
Gaarne echter zullen zij 't particulier
initiatief, de diaconieën, de armbesturen, de
gemeentebesturen desnoods, naar wij ver
bouwen steunen.
Wat te Goes op zeer kleine schaal mo
gelijk is, kan misschien te Terneazen, te
Ylissingen en Middelburg, te Zierikzee, te
Yeere met nog grooter gemakkelijkheid.
Daar is de draagkracht grooter, en met
uitzondering van Vlissingen misschien, geen
beletsel van woninggebrek en overbevolking.
Het Centrum zegt dat op sommige plaat
sen in België en Frankrijk met f200 be
gonnen werd.
Misschien wil bijvoorbeeld Patrimonium
deze zaak wel eens overdenken.
Wanneer iets dergelijks levensvatbaarheid
had, zou er ook opvoedkundige kracht van
kunnen uitgaan. Wie een man aan zijn
eigen verdiend brood helpt, redt ook een
gezin van den ondergang, en behoedt ook
in de toekomst de kinderen voor den
bedelstaf.
Wat Armenzorg aan werkverschaffing
uitgeeft, is nimmer weggegooid, al kos<
het in den beginne wel eens iets meer,
aan geld en aan zelfverloochening
De Standaard klaagde laatst dat de
distantie tnsschen Rotterdam en Utrecht
wegslinkt.
De Nederlander zegt, schoon de feitelijke
juistheid in het midden latende, dat
de afstand tnsschen Amsterdam en Rome
of Parijs zeker nog grooter is dan die tus-
sehen Rotterdam en Utrecht, en de afstand
van Utrecht tot Rotterdam veel geringer.
Nu worden met Utrecht de Chr. histo-
rischen type-Bronsveld, met Amsterdam de
antirevolutionairen, met Rotterdam de vrij
antirevolutionairen, met Parijs de revolu
tionairen bedoeld.
Ook weten wij dat dr. Bronsveld meer
malen geschreven heeft dat de oud-libera
len ongeveer hetzelfde zijn als de chr.
historischen en deze met de antirevolutio
nairen hoegenaamd geen verwantsohap
hebben.
Dus volgens dr. Bronsveld is de afstand
tnsschen Utrecht en Parijs zoo klein en
tnsschen Amsterdam en Utrecht zoo groot
mogelijk.
Volgens de Nederl. is de afstand tnsschen
Rotterdam en Utrecht niet zoo groot als
tnsschen Parijs en Amsterdam.
Volgt hieruit nu niet dat dan Rotterdam
veel dichter bij Parus staat dan Amster
dam?
Deze afstandenschatting is, op de keper,
het voordeeligst voor Amsterdam.
Maar bovendien wanneer samenwer
king van alle partijen voor een bepaald
doel ook door de Nederl. wordt goedge
keurd, komt dan een dergelijke conclnsie-
trekkerij eigenlijk wel te pas?
In 1894 stond, om nn eens een naam te
noemen in dit verband, de heer Lohman
in „entente cordiale" met roomschen en
oud-liberalen, in denzelfden zin als dr.
Kuyper met roomschen en radicalen, dns
hadden beiden een bruggetje naar Rome of
Parijs.
Want dat de radicalen en de ond libe
ralen beiden Parijzenaars zijn, heeft de
tegenwoordige hoofdredacteur van de Nederl.
ons wel leeren inzien.
Nog eens, is 't dan niet beter dat men
die quaeatie '94 en de qnaestie Amsterdam
(of Rotterdam)-Parijs er bniten houdt?
c
Weer aardbeving in Indië.
Een ernstige aardbeving heeft te Soe-
kaboemi vele hnizen benevens den spoor
weg vernield.
Soekaboemi is de hoofdplaats van de ge
lijknamige afdeeling welke de meest weste
lijke is van de residentie Preanger Re
gentschappen. Het ligt aan den grooten
spoorweg die van Batavia door gansch Java
loopt.
De stad ligt op een der uitloopers van
den Gedeh. Men heeft er een fraai uit
zicht op den Solak, een uitgedoofdea vul
kaan, die echter door de inlanders nooit
wordt vertrouwd, en aan den anderen kant
op den Gedeh, die nog altijd werkzaam is
en al heel wat uitbarstingen en aardbevin
gen op zijn geweten heeft.
Soekaboemi is een fraaie plaats, waar,
om haar gezond klimaat, vele Hollanders,
die aan de strandplaatsen ziek zijn gewor
den, genezing komen zoeken.
9
Er is een Yolks-weerbaarheidsbond tot
stand gekomen.
Jongstleden Zaterdag te Utrecht.
Die bond bedoelt, blijkens zijne statuten,
„de weerbaarheid van het Nederlandscbe
volk te verhoogen"; terwijl „naar dat doel
wordt gestreefd door het bevorderen van
lichaamsoefeningen; het opwekken tot af
gemeene deelneming aan vrij willige oefe
ningen inden wapenhandelliet bevorderen
van schietoefeningen, het uitgeven van ge
schriften en het honden van openbare
bijeenkomsten; alle andere wettige mid
delen welke tot het dosl kannen leiden".
Mannen van allerlei richting zijn lid
van dien Bond.
KuyperYsrkonterenLohmanSchaap
man—HeldtDe Koo.
Meetderen znllen wij maar niet noemen.
Het zijn al „vogels van diverse plui
mage".
En dat is goed ook.
Het geldt «en nationaal volksbelang.
Wij zijn het van harte met dien Bond
eens en juichen zijn optreden toe.
Wij noemen het eene eere voor den Bond
dat een oud-minister van oorlog de
heer Seyffardt te 's Gravenhage er lid
van is.
Hij herinnert ons aan een Janderen oud-
minister van oorlog, wijlen graaf van (Lim
burg Strium, die den anti-Dienstvervan-
gingsbond stichtte en dezen Bond tot
eene gedachte nationale macht in den lande
wist te maken.
Brenge de heer Seyffardt zoo ook dezen
Bond tot bloei.
En hg kan 't, dewgl het hier in nog
veel grooter mate een nationaal belang
geldt: ons ouafbankelgk volksbestaan.
In den strijd daarvoor kennen wij geen
liberaal of calvinist; maar staan wij met
alle Nederlanders, die 't wel meenen,
schouder aan schouder.
Wie lid wil worden, tegen een contributie
van 25 oents, die geve zich aan den heer
Seyffardt op of aan prof. Kalff te Utrecht,
die met hem en den heer mr. C. J. Pekel
haring te Amsterdam het hoofdbestuur van
dezen Bond uitmaakt.
Onze opmerking omtrent Weesp is door
de Nederl. overgenomen en in een lijst ge
zet, die het beeld onkenbaar maakt.
Er gaat een beschouwing van de Vader,
lander een chr. liberaal tegenstander onzer
beginselen aan vooraf; en er wordteen
barre ontboezeming van haarzelve aan toe
gevoegd, over „partydrijverg".
Blgkbaar moet hier de antirevolutionaire
partg een hak gezet, en daartoe gaf ons
stukje geen aanleiding.
Wy hadden hier Weesp op 't oog en
misschien was de conolusie van de Nederl.
ten opzichte onzer geestverwanten aldaar
wel verdiend.
Maar wg plaatsten het „exempel"
slechts ter waarschuwing voor 't vervolg.
Hadden wij om het verleden gedacht,
wg hadden nog wel op een vroegere ver
kiezing, dichterbij huis, dan Weesp,kunnen
wyzen, waarin nn de geestverwanten van
de Nederl. niet op al te voordeelige wys
openbaar zouden geworden zyo doch wat
behoefde dat.
Men leert de menschan altijd het best op
hunne fouten acht geven door het voorbeeld
wat ver van huis te nemen.
Wij willen de Nederl. wel zeggen in
dien er partij drij verg onzerzgds bestaat, wat
te Weesp niet onmogelgk sohgnt, zg ook
aan de partg van de Nederlander niet
vreemd is.
In Engeland begint een gedachte omme
keer in de publieke opinie omtrent den
oorlog openbaar te worden.
Clarke, Hartcourt, Labouchère, Stead,
Herbert Spencer, krygen bondgenooten by
twintigtallen.
Denk aan Silas Hocking, den bekenden
methodistenprediker, nit wiens kostelyke
werken, in het Hollajdsch vertaald, wij er
onlangs een paar hebben aanbevolen. Een
spreker, in macht van talent en populari
teit van uitdrukking naast een Spurgeon,
een Moody, een Arthur Pierson te stellen.
Denk aan de Indêpendance Beigedie
de gansche briefwisseling tusschen Jameson
en Rhodes en andere Bchurken, vóór de
invasie van '96, bij welke briefwisseling
de Engelsehe minister Chamberlain zoo
werd gecompromitteerd, een correspondentie
haar zeker wel doer een invloedryk En-
gelschman versohaft, heeft openbaar ge'
maakt.
Donk aan de mannen die Zaterdag te
Londen in Et eter Hall vergaderden en 't
besluit namen om door middel van plaatse-
lgke coalite's den tegenzin tegen den oorlog,
onder het volk reeds zoo sterk, te vermeer
deren en een rensenmeeting tegen den oor
log the war to the tear I te organ!
seeren.
Denk aan Massingham, den ond-hoofdre-
dacteur van „The Daily Chronicle", die
wegens zyn protesteeren tegen den oorlog
door de aandeelhouders van zgn blad uit
geworpen, thans voortgaat de geesten om
te zetten, de waarheid hoog te honden en
zelfs een motie wist te doen aannemen
waarin de aftreding van Chamberlain we
gens kwade trouw wordt geëiseht.
Denk voorts aan de „vrye" predikanten
Clifford en Fairba:rn wier bazuin geen on
zeker gelnid geeft; aan F. B. Meyer, den
gereformeerden predikant, bekend schrij
ver van Bgbslstudiën en spreker op we
reldconferentiesder jongelingsvereenigingen;
en aan dr. Temple den Angüaanschen bis
schop beiden te Londenaan deken Scott
Holland, van de Staatskerk en kardinaal
Yanghan het hoofd der Roomsche kerk in
Engeland die den oorlog scherp hebben
afgekeurd; en wij vragen u: ziet gy de
wolke als eens mans hand, die zwelt en
straks in een stortregen zich ontlast
En dat zal opfrisschen.
Onder de Engelschen, die in geschrifte
de Rbodeskliek over haar roekeloos be
ginnen van den oorlog aanvallen, nemen
Stead en J. A. Hobson een eerste plaats in.
Deze laatste herinnert in het blad „The
Speaker", aan de middelen, die deze kapi
talisten gebruikt hebben, onder anderen
het koopen der pers, om hnn doel te be
reiken; en vraagt zich af welk voordeel
zg van den oorlog verwachten.
Dat is geen geheim, zegt hg.
In 1896 reeds zeide Fitzpatrick dat de
grieven werkelgk de volgende waren: de
Nederlandsche spoorweg, het dynamietmo-
nopolie, de drankhandel en de Kafferarbeid,
die te zamen een onnoodigen last van 2Vs
miljoen pond sterling op de mijnnyverheid
legden. Een welgeslaagde politieke of mi
litaire handgreep das zon een nieuw bestuur
brengen en dat zon de hervormingen in
voeren en daarmee de 2V« miljoen pond
winst geven.
Bij „een goede regeering" verwacht de
bekende ingenieur Hammond een winst van
6 shilling per ton, hetgeen met de goud
opbrengst van verleden jaar tot grondslag
ook weer op een kleine 2Vs miljoen pond
vermeerdering ran dividenten zou komen
te staan.
Fairbairn betwijfelt of Engeland den
oorlog begon „met reine handen", Vaugban
schreef een va-den uiten Scott Holland
vergeleek in een preek Engeland met Ne-
bukadnezar in verwatenheid en zelfver
blinding. En ook de anderen oordeelen in
denzelfden geest. Er komt moed der over
tuiging, onder herders en volgelingen.
Hoe moet nu die overwinst verkregen
worden? De opheffing van het dyaamiet-
monopolie, de verlaging der spoorwegwach-
ten, de verhindering der gouddiefstallen
zonden inderdaad maar weinig verschil
maken. Waar het op aankomt is goed-
kooper werkkrachten, zoo blanke als zwarte.
Daar sit de knoop. Loonen vormen 55 pCt.
van de uitgaven eener mijn; en Curie, ook
een deskundige, schat dat van Hammonds
6 shilling winst 5 shilling verkregen zon
wordendoor wetten, die de Kaffers beletten
weg te loopen en te drinken.
En om die goedkoope werkkrachten, zegt
Hobson, ie de oorlog begonnen. Steeds is
van de regeering geëiseht door de mijn-
industriëelen, dat zg hun de Kaffers zou
leveren. In Juni 1899 berekenden zg er
een 12 duizend te kort te komen en pro
beerden ze overal ze van daan te halen,
ook van Goudkust; ook Hindoes en Italia
nen. Want de Kaffers uit Zoeloeland, Ba-
soetoland, Natal en Swazieland weigeren
meerendeels in de mijnen te werken, die
uit BetsjoeanalanA en Kaapkolonie zgn
wispelturig en niet te gebruiken. Die nit
het Noorden van Transvaal zgn beter, maar
de meeste komen nit Mozambique.
In Rhodesië denkt men er aan hen door
een hntbelasting en dwangarbeid te nopen
„nit eigen beweging" zich aan te bieden.
Én dat willen de kapitalisten-uitlanders in
Transvaal ook. Ja zg noemen het ziekelg ke
filantropie zich tegen dien dwang op de
Kaffers te verzetten. En dan let wel,
het is een Engelschman die het zegt I is
een der redenen waarom de oorlog begon
nen heet deze dat den Boeren belet moet
de Kaflers „nog langer" zoo hard te be
handelen 1
Uitlanders, als de bekende Randmagnaat
Albn, hebben gezegd dat de Kaffers te
veel verdienen en dat zg slechts f 60 in
'tjaar behoeven over te leggen. Ook beve
len zg het compound-stelsel te Johannes
burg aan, dat wil zeggen dat de Kaffers
in een ruimte opgesloten wonen, gelijk te
Kimberley, er niet uit kannen en alles
moeten koopen van de maatschappy die
daarmee den eenszoo bloeienden handelsstand
van de diamantstad geruïneerd heeft, en
dat ook dien te Johannesburg zou doen
zoo zg het heft der regeering in handen
kreeg. Maar met dat compound-stelsel zou
den zg anders wel voorzichtig moeien zgn:
Immers zg houden wel de Kaffers die ze
hebben doch zouden er geen nieuwe hg
krggen.
In ieder geval hun zelfzucht heeft den
oorlog doorgedreven metallerlei drogredenen.
Twee jaren geleden, zegt de heer William
Stead in zgn Review of Reviewsdeed ik een
vermetele poging om een voorspelling te
doen van hetgeen er gebeuren zou. Thans,
nn ik dit overzicht weer overlees, sta ik
byna verstomd van de juistheid, waarmede
ik al hetgeen ons zou overkomen, voorspelde.
Ik wees er tooh op, dat de oppositie ten
val zou komen, dat de leger-organisatie in
elkander zou storten en op het gevaar, dat
de indnstrieele overheersohing zou loopen in
het coquetteeren met Dnitschland en Amerika.
Wg zijn thans meer dan ooit tot aan die
gevaren genaderd en hun bestaan kan niet
meer ontkend worden, zelfs niet door de
grootste optimiste-, wijl de toestand van
de liberale partij op het oogenblik zelfs
hopeloozer is dan in 1898, en het leger in
zijne gedesorganiseerdheid den val van het
Keizerrijk verhaast, en do toestand oneindig
slechter is dan de zwaarmoedigste pessimist
twee jaar geleden ooit heeft kunnen droo-
en.
Zuid Afrika is inderdaad een groot Lady-
smith geworden, waarin onze troepen en al
onze generaals in werkelykheid krijgsgevan
gen zitten en dat op een oogeublik, dat de
verbittering van het vasteland tegen ons tot
een hóópte gestegen is, zonder vergelijk.
Tien duizend yeomanry worden bg elkaar
geschraapt ten einde de laatste rest /an een
geregelde bereden troepenmacht van Enj
