NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK- sr
HISTORISCH
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Bij dit nummer behoort een Bij voegsel.
Een luchtige memorie.
Stavenlsso. De oogst der zomergra
nen, als tarwe, rogge, gerst, haver, erwten
en paardenboonen, die al eenige weken is
afgeloopen, gaf over het algemeen veel
reden tot tevredenheid. Thans is de ajuin
en aardapeloogst volop aan den gang, waarbij
vooral voor de laatste handen te kort komen
en tot zelfs vier- en vijfjarigen worden
geëxploiteerd. De ajuin is over het geheel
uitstekend van qualiteit en quantiteit. De
aardappelen meest winterblauwe
geven over het algemeen eene vrij goede
opbrengst, terwijl de qualiteit tengevolge
der langdurige droogte uitstekend' is. De
muisjes met Sint Jan gerooid, waren sleoht
jio. 14». im
3afecilag 16 8epfem6ec,
Dcrtifnde laacgang.
>:lkeh MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
'Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Zij die zich met 1 Oct. a. s. op ons
blad wenschente abonneeren, ontvangen
het tot dien datum gratis.
(SLOT.)
De minister gleed wel wat gemakkelijk
been over de quaeitie der adressen.
Tot dusver wij vernamen het uit de
Nederlander zijn over het Leerplicht-
ontwerp aan de Tweede Kamer ingediend
1162 adressen.
„Een zoo groote belangstelling in een
aanbangig wetsontwerp is zeker zeer op
merkelijk, en bewijst hoe geheel het volk
gevoelt dat het hier gaat om een diep
ingrijpend vraagstuk."
Nu hebben van al deze adressen slechts
17 zich verklaard voor verplicht herha
lingsonderwijs.
Of eigenlijk niet voor verplicht herha
lingsonder wijs. Immers den plicht om zijn
kind ook na den schoolleeftijd nog zooveel
mogelijk van voortgezet onderwijs te doen
pretfteeren, beseft nog menig onder.
Daarom zendt nog jmenig vader zijn
zoon die op do ambachtschool gaat, gaarne
eiken avond naar te.kenschool of burger
avondschool, en gaat nog menig meisje op
den leeftijd van 13 jaar en ouder 's avonds
naar brei- of na li- of handwerkschool.
Maar dan wordt het meisje ook bekwaamd
in datgene wat naar moeders wijzen raad
het profijtelijkst zal zijn in de huishouding
of in een toekomstige betrekking.
Aan de ouders verblijft dan de kenzeder
school en de vakken waarin hunne kinde
ren herhalingsonderwijs zullen genieten.
Voor verplicht herhalingsonderwijs is
men gelijk men voor leerplicht is.
Maar wie voor leetplicht zijn behoeven
daarom den dwang niet te aanvaarden dien
dit wetsontwerp hun oplegt.
En zoo kan men ook zeer voor he.ha-
lingsonderwijs zijnen toch tegen den daarbij
uit te oefenen dwang, waaraan aller, jongens
en meisjes beide, overal, door dit ontwerp
worden onderworpen.
Het is derhalve waarschijnlijk dat wel
meer dan 17 adressen zouden inkomen,
wanneer de vraag kwam of men sympathie
heeft voor herhalingsonderwijs.
Die 17 adressen voor verplicht herhalings
onderwijs bedoelen ook iets anders. Zij
vragen ten dwang tot algemeen voortgezbt
onderwijs voor allen.
Onder hen die dezen dwang vragen zijn:
het Centraal Bestuur van het Algemeen
Nederlandsch Werkliedenverbond met 7
plaatselijke arbeidersverenigingendrie
bonden van (openbare) onderwijzers; een
radicale en een paar liberale kiesvereni
gingen; het Nuten „Volksonderwijs".
Hier zijn geen antirevolutionaire of
Roomsche verenigingen bij. Men mag 't
er derhalve voor houden dat Roomschen en
Antirevolutionairen gelijkelijk tegen t
gedwongen herhalingsonderwijs van dit
ontwerp gekant zijn.
Voor leerd wang spraken zich ook genoemde
17 adressen uit en behalve zij ook nog
negen adressen van Roomsche zijde. Bijna
al deze adressen zijn van openbare onder
wijzers; een slechts dooreen kleine werk
lieden vereniging, en een door een pastoor
ingezonden.
Ook van Roomsche zgde is derhalve de
animo voor den komenden leerdwang blijk
baar niet groot.
En hier tegenover staat nu het eerbied
waardige cijfers der tegenstanders van den
leerdwang. Heer dan 1040 adressen heeft
de Nederl. geteld. Dat getal zal derhalve
wel juist zijn.
Onder de antirevolutionairen (het woord
nu eens in den ruimsten zin genomen) zijn
zeer vAe tegenstandersen wel die wat
beteekenen.
Voor den leerdwang zijn alle, of zeker
z°o goed als alle openbare onderwijzers;
«n zij zijn er ook voor, dewijl er voor hen
eene verbetering van positie uit volgen kan
en uit volgen moet, gelijk zij in hunne
adressen ook genoegzaam duidelijk doer,
uitkomen.
Maar nu zou men zeggen, dan moeten
ook allo bijzondere onderwijzers dit wets
ontwerp toejuichen. Ook zij hebben kans
op lotsverbetering; en daar zijn zij over
het geheel meer om verlegen dan hunne
„openbare" collega's.
En toch de bijzondere onderwijzers,
de Christelijke schoolbesturen, de voorstan
ders van de school met den bij bel zijn tegen
dit ontwerp, ook, al zijn zij voor leer
plicht en al steunen zij 't onderwijs op ve
lerlei wijze.
Van hen zijn de 1050 adressen tegen dit
ontwerp.
Zij weten van het practische bezwaar:
dat velen de inkomsten van den 13-jarigen
jongen een jaar lang, niet kunnen missen;
en zijn overtuigd dat op dit punt neoit
mag worden toegegeven: dat de Staat, de
neutrale Staat, zich in de plaats der ouders
stellend, bepalen gaat dat, wat, hoeveel en
hoe lang de kinderen leeren zullen, Groot-
Opvoeder van de Nederlandsche Natie
wordt.
En nu glijdt over deze bezwaren de mi
nister, zoo zeiden wij, wel wat luchthartig
heen.
Aan hunne adressen tegen dit ontwerp
wordt niet veel aandacht gewijd, terwijl
het feit dat er zoo goed als geen adressen
voor 't ontwerp inkwamen, vergoelij kend,
haast goedkeurend besproken wordt.
De minister zal 't misschien te laat
inzien dat dit niet verstandig was.
Vooral niet op zijn standpunt dat de
veelheid der bezwaren eene regeering moet
dringen om haar wetsontwerpen in te
trekken.
Dat heeft de libreale party o. a. in 1888
toen minister Mackay omtrent du provinciale
kiestabel en aftreding van de leden der
provinciale staten deze collegies zich moest
laten uitspreken, de toenmalige regeering
wel anders aan het verstand gebracht.
Het gaat dan ook niet op met terzijde
stelling van de beteekenis dier duizei d
adressen, eenvoudig te constateeren dat de
voorstanders ook vele zijn, ook al hebben
zij het niet noodig geacht van hunne
gezindheid door adressen te doen blijken.
De minister weet wel dat het denkbeeld
om een adresbeweging voor dit ontwerp
in het leven te roepen, wel degelijk be
sproken ie geweest, doch dat men blijkbaar
geen geloof gehad heeft in de mogelijk
heid der uitvoering.
Met dien indruk mist dan ook de opti
mistische voorspelling van den minister in
zake het bijzonder onderwijs alle effect.
Wij nemen dan ook zonder kautteekening
het volgende uit zijne Memorie over:
„Waar ook in verschillende adressen
wordt beweerd, dat de leerplichtwet schade
zil toebrengen aan het bijzonder ouderwijs,
maakt de min. zich sterk te bewijzen, dat
dit ontwerp het bijzonder onderwijs niet
zal schaden, maar integendeel inhooge mate
ten goede zal komen.
„Komt deze wet tot stand, dan zal ook
het bijzonder onderwijs aanmeer kinderen
onderwijs verstrekken, en tevens zal zon
der eenigen twijfel het gehalte van dat
onderwijs nog verbeteren, want de onder
wijzers zullen in de gelegenheid zijn meer
deugdelijk onderwas te geven dan hun tot
nu toe, waar zij gebukt gingen onder het
kwaad van het veelvuldig schoolverzuim,
mogelijk was.
Waar aan den éenen kant het doel, door
de voorstanders van het bijzonder onder
wijs beoogd, veel beter zal knnnen worden
bereikt, en aan den anderen kant aan finan-
ciëele bezwaren zal worden tegemoet ge
komen, daar kan toch bezwaarlijk worden
ontkend, dat het bijzonder ouderwijs in
plaats van geschaad door de voorgedragen
regeling in hooge mate zal worden ge
baat."
Nog een enkele opmerking.
Onoverkomelijk bezwaar bestaat bij ons
tegen het herhalingsonderwijs voor meisjes,
omdat het de onzedelijkheid, het katjes
knijpen in den donker bevordert.
jongens en meisjes saam op den eenzamen
donkeren landweg of in de achteibuurten
na afloop der avondschool, zijn te zeer in
verzoeking om kwaad te doen, al zij 't ook
alleen maar met den mond.
De taal der schandjongens, de gebaren
en aanrakingen dier zedeloozen die 't be
wustzijn onzer meisjes bevlekken, zijn
inderdaad gruwelijk. Aan deze zullen wij
onze dochters nimmer blootstellen.
In dien geest is ook in de afdeelingen der
tweede kamer gesproken.
Doch de minister, wel verre van juist
door dit argument tot intrekking van zijn
ontwerp te besluiten, schudt het zich met
een praatje van den hals; hij meent dat
de onderwijzer daartegen waken zal, de
leerlingen zeiven op elkaar letten zullen;
het kwaad niet geschiedt waar meerderen
huiswaarts gaan en de onzedelijkheid slechts
in de afzondering gepleegd wordt.
Bovendien kunnen de meisjes vroeger
worden naar huis of op een ander uur naar
school gezonden worden!
Ons dunkt naïever kan 't hier niet.
Zeiden wij ook te veel toen wij s raken
van een luchtige memorie?
Men wil Frankrijk, met name Parijs
boycotten.
Wanneer men dit doet om de „Affaire",
dan schijnt ons dit plan niet te verdedigen.
In Frankrijk wonen rechtschapen Joden en
Clericalen en Krijgsraadsleden, en dito oud
ministers, officieren en rechtsgeleerden.
Naast Gonse staat Piquart; naast Beaure-
paire Laborinaast Mereier Trarie ux
naast den verdrukker de verdrukte.
Wil men Frankrijk boycotten, men doe
het om zijne onzedelijke kunst
zijn verderfelijke litteratuur, zijn materialis
tische levensbeschouwing.
Die leveren de smetstof, waarvan verde
digers en belagers van den gevangene, mis
schien ook wel de gevangene zelf, allen
gelijkelijk 't slachtoffer konden zijn.
Denk bijvoorbeeld aan Zola,den verderver
der zielen, wiens vergif letterlijk inge-
zwolgen word t door onze jongens en maagden,
tot eeuwige schade van duizenden.
Zola iade vieze schrijver van realistische
romans als „Het Land" die in alle plaatsen,
waar maar één gewetenloos boekhandelaar
ze durft uitstallen en exploiteeren, zielen
en zinnen verontreinigen en eens zoo stoere
geslachten meedoogloos voeren naar den
afgrond.
Wil men iets uit Frankrijk van zich
afschudden en van zich afhonden, dat het
de litteratuur, de romans van Fransche
schrijvers mogen zijn.
En voor 't overige, niet uit revanche,
maar uit zelfbehoud, uit beginsel, boycotte
men al wat schadelijk is in dit land; koope
er niets wat in ons land evengoed te ver
krijgen is; neme er nergens aan deel dat
in strijd is met de Christelijke beginselen.
In die rubriek vallen de groote confectie
magazijnen en de wereldtentoonstelling, even
goed als de litteratuur.
Uit Gouda is aan kapitein Dreyfus een tele
gram verzonden, betuigende „hunne innige
deelneming met het wreedeslot waarvan
u thans het slachtoffer is, en richten tot
u de volgende woorden„Houd moedge
heel de beschaafde wereld staat aan uwe
zijde in den strijd voor Recht en Waarheid.""
Zouden de afzenders wel zoo zeker zijn,
dat dergelijke telegrammen aan beklaagde
in diens handen komen?
Deze week werd te Amsterdam eene
jaarvergadering gehouden van de Nationale
Christen Geheelonthoudersvereeniging.
Mejuffrouw Werst uit Den Haag sprak
over „De drinkgewoonten en onze Dienst
boden". D». Kampstra uit Heemskerk over
„Alcohol en Litteratuur". Sergeant Wanrooy
gaf een inleiding over „Militairen in indië."
Dr. Brandts uit Zelhem leverde een fantaisie
over „Koning Alcohol achter slot en grendel."
Een motie van ds. Roose wérd aange
nomen, waarbij instemming werd betuigd
met de beginselen door 't hoofdbestuur in
zijn „verklaring" in zake de drankwetgeving
neergelegd.
Deze „verklaring" werd gevorderd door
de omstandigheid dat het hoofdbestuur ad-
haesie had betuigd bij de regeering met
een volledig wetsontwerp met memorie
van toelichting aan de regeering en adres
door de vereeniging tot afschaffing van
sterken drank.
Aangenomen werd een voorstel-Gro-
ningen, door dhr. v. Bruggen verdedigd,
om aan de regeering te verzoeken, maatre
gelen te treffen tegen het verschaffen van
drank op't werk en het uitbetalen van
loon in de kroegen en voorts aan parti
culiere bazen, architeoten, enz. te vragen
om medewerking tot wering van den drink-
dwang in en om het werk.
De oude professor Valeton sprak over
„Alcohol bij het ziekbed".
Dr. Pont uit Utrecht behandelde „Alcohol
en de Zending".
In het bestuur werd onder anderen her
kozen de heer ds. Keerste 'sHeer Arends-
kerke.
Wij vinden nog wel eens gelegenheid
een en ander uit de verslagen te releveerep.
Minister Pierson heeft dit jaar een bon-
heurtje gehad. Hij kan zijn miljoenenrede
uitspreken onder de gelukkige omstandig
heid dat in de afgeloopen maand een mil
joen meer aan belasting is ontvangen dan
in Augustus van het vorige jaar. En dat in
de eerste acht maanden (les jaars te zamen
4'A miljoen gulden meer ontvangen is dan
in de overeenkomstige maanden van 1898.
Het is echter niet waarschijnlijk dat de
voordeelige stand van 31 Augustns zich op
31 December herhalen zal; dewijl toch de
grootste oorzaak der hoogere opbrengst ligt
in de successierechten. En dit is een be-
lssting waarop men weinig rekenen kan.
Geest verwanten van dezen minister meenen
dat de gunstige stand van heden oorzaak
zal zijn dat geen belasting verhooging zal
noodig zijn, wanneer de verschillende wets
ontwerpen die aan de orde komen, worden
uitgevoerd.
Wij weten niet of dat waar zal wezen;
doch willen 't gaarne hopen.
In ieder geval mag ook nu nog wel eens
even herinnerd worden dat indien 't antire
volutionaire stembusprogram had kunnen
uitgevoerd worden, dergelijke buitenkans
jes niet zouden noodig geweest zijn om de
sociale verbeteringen die aan de orde waren
met ietwat mindere bezwaardheid tegemoet
te zien.
De kosten zouden door den buitenlander
betaald zijn.
Nu doet het de landzaat, in elk geval;
onversohillig of hij 't rechtstreeks doet dan
wel langs den zeldzamen weg van buiten
kansjes.
Als het kalf
Een der Fransche kamerleden heeft een
wetsontwerp aangekondigd tot afschaffing
in vredestijd van de krijgsraden.
In elk geval een goede maatregel.
Rechtskennis, rechtsbesef en rechtsgevoel
schijnen in de krijgsraden niet sterk.
Er schijnen in deze colleges meer links-
dan rechtsgeleerden te zitten.
De spons.
De Fransche regeering schijnt voornemens
in November de Kamer een wetsontwerp
aan te bieden tot het uitvaardigen van een
algemeene amnestie (schulduitdelging) in
't Dreyfus-proces en aanverwante zaken.
Zoo vervalt dan 't proces-Zola en 't proces-
Picquart ook.
'tlsde gemakkelijkste weg, maar af on-
schuldigen dien mogen inslaan, is een
andere vraag.
De toestand van Scheurer Kestner, den
wakkeren senator die het de eerste van alle
voor Dreyfus dorst opnemen, is verergerd.
Hij lijdt aan ingewandsontsteking.
C. v. d. Bilt de NewYorksche millionair
was geboren in 1843. Hij was de kleinzoon
van den „commodore" C. Vanderbilt,
den grondlegger van het reusachtige fortuin
der familie. Hij was een weldoener.
Nog pas schonk hij 100,000 dollar voor
den bouw eener protestantsche episcopale
kathedraal te New York.
Dat „protestantsch" en „episcopaal" be
hoort toch eigenlijk niet bij elkaar.
15 Sept. '99.
Een cycloon in de West heeft Dins
dag het eiland Sint Martin grootendeels
verwoest.
Uit 't ons gezonden 5de jaarverslag der
Vereeniging „Ons Huis" te Middelburg
blijkt dat de vereeniging met zekere vol
doening terugziet op hare werkzaamheid in't
afgeloopen jaar.
Leeszaal en voordrachten werden goed
bezocht. Zangcursus en verstellessen zelfs
zeer goed, beperking of afwijzing bleek
noodig.
Een kookcursus kwam tot stand. Meerdere
mede verking is gewenscht. Ook de reisclub
slaagde, een commissie voor de reisclubs
zal worden gevormd.
De vereeniging ontving weder van de
Zangvereeniging Concordia 50 kaarten voor
de groote repetitie voor een concert, waar
van dankbaar gebruikgemaakt werd.Van de
repetitie van Paulus door de zangvereeniging
O. E, U. maakten 85 aangeslotenen gebruik
van kaarten tot verlaagden prijs.
De Vereeniging trad toe tot eene in
Amsterdam opgerichte „Vereeniging tot
het houden van voordrachten met licht
beelden," eene aaneensluiting van een aan
tal toynbeevereenigingen en soortgelijke,
die over een aantal lantaarnplaten beschik
ken en deze aan elkander en ook aan buiten
de Vereeniging staanden uitleenen. Ook
ligt het in de bedoeling nieuwe reeksen
van platen aan te schaffen, en bij zekere
reeksen teksten te maken om aldus 't geven
van voordrachten met lichtbeelden oak op
kleinere plaatsen gemakkelijker te maken.
Ook de mededeelingen van de commissie
voor de leeszaal zijn moedgevend. In de
327 dagen van de openstelling telde men
4734 bezoekers. Als geabonneerden werden
ingesohreven 229 personen, samen 521
abonnementen. Verschillende voordrachten
waaronder zeer belangrijke, met proeven
of lichtbeelden of met beide werden bijge
woond door tusschen de 30 en 95 personen.
Wie er meer van wil weten verwijzen
wij naar het verslag.
Landbouw.
Wij ontvingen het Programma de
Rjjks-Landbouw-Winterschool te Goes voor
den aanstaanden cursus, en gaarne moedigen
wij de landbouwers opnieuw aan hunne zoons
naar die nuttige inrichting te zenden.
