NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK- sr
HISTORISCH
icht of Leerling
iddelburg
mans en Co.
itmeid of
nder kinderen,
Jienstbode,
Ho. 142.
SaMag 2 Scpfemdec.
Decftmtfe Jaargang.
it benoodigd,
I0KNECHT
Vesterschelde.
K
üeemen, Dweilen,
stel werk, Bezems
£KER, Bellinkstr.
K-ROTTERDAM-
12,-
12,—
1,-
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRUS DER ADVERTENTIËN
Saaxumhnizen.
Dreyfus-proces.
MAGAZIJN
CURRENT.
sdoet uw voordeel. Onmo-
e.
ng een lading PUIKE
RDENTAND MAÏS aan
onderd kilogram, PUIK
MAÏSMEEL f 5,50 per
rt onverbeterlijk
en Guldens per 100 Kilo
iovember gevraagd eene
0 jaar, die met de Mel
ig JACOBUS KRIJGER»
1 bouw er, Driewegen.
vraagd
j mej. STOK MES AND,
inke
ERMAN, Arnemuiden,
gd een aankomende
bij B. SCHOONAARD,
Ootober
JANSE, Kondekerke.
3ept.
a m s c h e tg d.
Van Rotterdam:
,30
na.
Vrjd.
Zater.
Zond.
Maan.
Dine.
Woen
l Dond.
Vrjd. 8
Zater. 9
Zond. 10
Maan.11
Dine. 12
Woenl3
Dond.ld
Vrjd.15
Zater.16
Zond. 17
Maan. 18
Dina. 19
Woen20
I Dond.21
Vrijd.22
Zater.23
Zond. 24
- Maan.25
- Dina. 26
Woen27
Dond.28
Vrgd.29
Zater.30
,30
smor.
12.—
10,30
11.30
11,30
11,-
11,-
11,-
11,-
11,30
11,30
11,—
11,—
10,30
11,30
11,30
11,—
11,—
11,-
11,—
11,—
11,30
11,30
11,-
11,—
'amid.
1,—
12,30
E STOOMBOOT
:dt Rotterdam.
Sept.
Van Rotterdam.
9 u.
3
Woen. 6 'smorg. 5u
13 10
20
27
l,55o) nm. 3,25 en 6,20
12,25a) nm. 3,55 en 6,50
10,25 nm. 1,55a) en 4,45
10,40 2,15a) en 5,50
m. 11,55a 3,25 en 6,20»
m. 12,15a 3,45 en 6,40f
10.
40.
naar Breakens ten hoogate
litaingen naar Boraaelen
ngelegd.
qp5®» zmnnm
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
EN
van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Wat heelemaal in 't Noorden van Gro
ningen, in bovengenoemde gemeente, ge
schied ia, heeft de aandacht ook in onze
omgeving getrokken.
Men kent de geschiedenis.
Eenige christenouders zouden hunne
kinderen van de openbare school nemen
en ze zenden naar de Chr. school te
Baflo.
Volgens een bericht in de Nieuwe Rvtterd.
Crtwaren deze ondera daartoe door den
kerkeraad der (chr.) geref. gemeente ge
commandeerd.
Het hoofd der openbare school maakte
toen een stuk op dat hg door dertien
werkgevers liet teekenen, en waarin niets
minder stond dan bedreiging met ontslag
nit hun dienst, wanneer de ouders 't
wagen zouden hunne kinderen op de chr.
school te doen.
Dit protocol was door heeren werk
gevers aan 't plakkebord openbaar ge
maakt.
Patrimonium, op voorstel van den heer
Hovy, heeft tegen „dezen aanslag vau de
zijde der werkgevers op de gewetensvrij
heid hunner arbeiders" krachtig gepro
testeerd.
Deze publicatie behoeft maar gelezen te
worden, zoo dacht men, en terstond zat
vriend en vijand dezen stuiten ien aanslag
veroordeelen. De liberalen zouden zioh
haasten dit kwade stuk van zich te stooten,
en 't met ons afkeuren dat hun geestver
wanten, en onder hen nog wel het hoofd
eener „kweekplaats voor verdraagzaamheid",
zóo den eerbied voor de vrjheid van
schoolkeuze konden uit het oog verliezen.
Deze veronderstelling was echter mis.
Van liberale zijde moet de eerste man
nog opstaan om dezen aanslag op de vrg
heid af te keurenwel wordt hg door
velen hunner, van zuid tot noord, goed
gepraat.
De Arnhemsche Courant had heel wat
op dat „belgdend deel der natie" met
zijne „pretenties" en „eigengerechtigheid"
aan te merken.
De kerkeraad kreeg er van langs voor
zijn dwangzieke bemoeizucht. Hij was de
schuldige, want hij had die werkgevers
„geprovoceerd", dat wil zeggen aan den
gang gemaakt.
En dan „de voorstanders van kerkelijk
onderwijs", die hebben 't ook gedaan.
Zij, althans de armbesturen, „stellen als
voorwaarde van bedeeling dat de kinderen
naar de bjzondere school" moeten. Dat
moesten zij laten, want dat wekt, zegt de
Arnhemsche, ook onze verontwaardig mg.
Men ziet het, niet de liberale werkgevers
van Saaxumhnizen maar de gereformeerde
kerkeraad en de voorstanders van de kerke
lijke school verdienen 't standje.
En de Midd. Crt., die dan ook de philip-
pica van haar Arnhemsche collega met volle
instemming overneemt, borduurt op dat
stramien verder door.
Het zal nog mooier komen, zegt zij
die zich mst zooveel pretentie belijders
noemenden „zonden alles mogen doen om
de openbare school te benadeelen en wij
niets, zelfs geen maatregel van tegenweer
mogen nemen".
En zoo gaat de Middelbnrgsche
pleitster voort „nu staan wij hier nog
voor een maatregel dien men weet en kan
beoordeelen, maar hoevele middelen be
ramen zij zeiven niet in 't geheim om
de ouders te dringen of te dwingen hunne
kinderen naar de z. g. christelijke scholen
te zenden".
En dan krjgen „de leiders eu voorgan
gers" die met hun „gepreek" 'tden menschen
lastig maken" nog een veeg en klaar
is KeesLe tour est fait!
De wolven te Saaxumhuizen hebben de
schapenpij om en de schapen van Patrimo
nium staan in de wolvenvacht gestoken.
Doch hiermee is de toer niet gemaakt.
Deze heeren hebben hunne redeneering
gebouwd op een logenachtig bericht in de
Nieuwe Rotterdamsche en er allerlei bij
gehaald dat met de zaak niets te maken
heeft.
Er was door den Kerkeraad zelfs niet ge
rept van de chr. schoolgeenerlei pressie was
uitgeoefend. Wat er in dat manifest staat,
was door het hoofd der openbare school
verzonnen.
Doch gesteld dat de Kerkeraad wel pressie
op deze ouders, leden van zyn kerk, had
geoefend, dan had hg nog nist meer dan
zjn plicht gedaan met de ouders aan hunne
roeping te herinneren en die er niet naar
geluisterd had zou zich vergrepen hebben
aan de doopsbelofte.
Maar nu is dit niet geschied en 't is
dan ook niets dan een woordenspel wat de
Arnhemsche (en de Middelb. Crt.), ook zelfs
na een protest van ds. Talma tegen haar
valsche voorstellingen, aanvoert.
De bladen melden er niets van dat hier
een stuitend vergr jpjeyens den arme plaats
had; dat hier in de maag en die zijner
kindertjes gestraft werd wie 't zieleheil
zijner kinderen zou wensehen te zoeken
op de Chr. school.
Bedenkt wel, werklieden, zoo dreigden
de Saaxumhuizers, wanneer gij uw kind
van de openbare sohool neemt, dan moogt
gij niet meer voor ons werken, dan zullen
wij u laten verhongeren, en uwe vrouwen
en kinderen ook. Liever uwe kinderen
dood dan op een Christelijke school
Hier is heerschappij vi.eren over de zielen,
door hen die tot zekere hoogte slechts over
de lichamen te beschikken hebben.
Eene aanmatiging, eene dwangoefening,
die aan de tyrannie der oude slavenhouders
doet denken.
En die 't zien en anders o zoo hard roe
pen van „vrijheid, gelijkheid en broeder
schap", zien 'taan en zwijgen still
Is 't wonder dat, over deze blindheid
en ongevoeligheid dezer liberale bladen
verbaasd, ds. Talma de Arnhemsche Crt.
tot de orde riep?
HQ toch schreef onder meer in dat blad
Nu komen de boeren en zeggenlederen
arbeider, die zgn kind durft zenden naar
een christelijke school, jagen wij weg uit
onzen dienst en wij verbinden ons om
elkanders weggezonden arbeiders niet te
gebruiken.
Dat is zuik een brutale rechtsver
krachting, zulk een verloochening van
de eenig juiste opvatting der verhouding
tussohen werkman en patroon, dat ik het
zeer betreur, dat jn een blad als het
uwe ook maar een schijn van recht
vaardiging van zulk een bedrijf voor
kwam.
M. i. moet gebrandmerkt worden ieder
pogen van werkgevers om door zulk een
bedreiging werklieden te dwingen tot
een daad tegen hun geweten.
Kan hier werkelijk provocatie worden
aangemerkt als verontschuldiging? De
arbeiders hebben niet geprovoceerd, maar,
indien al, dan alleen de kerkeraad.
Maar is an werkelijk uw meening, dat
wanneer na een bezoek van mij op mij n
advies een arbeider zijn kind van school
doet veranderen, een patroon rechtheeft
dien arbeider broodeloos te maken e_
dan er zich mee te verontschuldigen, dat
ik hem heb geprovoceerd?
Mag in het vervolg, wanneer een pa
troon of dominé een candidaat aanbeveelt,
ieder werkgever zgn arbeiders wegjagen,
die naar dat advies stemmen?
M. de R. Ik dacht, dat voor n toch
ook wel vaststond, dat de band tusschen
patroon en arbeider, een band was van
twee menschen, elkanders gelijken, die
in elkander hebben te ontzien het recht
der vrije persoonlijkheid.
Daarom hoop ik zeer, dat u nog znlt
kunnen besluiten, om, al is het dan ra
mededeeliug van het geheele zondenre-
gister onzer partij, duidelijk en zonder
bepaling te zeggen, dat de handeling
der liberale boeren vau Saaxumhuizen
onverdedigbaar is.
Door alle rangen der bevolking heen
heerscht helaas! het beginselWiens
brood men eet, diens woord men spreekt.
Het is in het belang van waarheid en
reeht, dat eenparig protest wordt gehoord,
als een sterke het waagt om de toepassing
van dat beginsel aan zwakkeren op te
dringen.
Wij verde Iigen die handelingen der Staat-
verhuizers geenszins, repliceerde de Am-
hesmche; o ja, wij moeten de menschen
vrij laten in de keuze hunner sohool. Maar
En dan volgt ee n lang vertoog dat 't
eerste omverwerptwant 't komt hierop
neer: gij zei ven zijt er de schuld van; en
gij doet overal hetzelfde.
Nu, het eerste is gebleken onwaar te
zijnen het laatste is niet bewezen.
Van dat p ressie oefenen door diaconiën
op bedeelden in 't belang der openbare
school zouden wij treffende staaltjes kun
nen mededeelen. Wij kennen zelfs een
orthodoxe diaconie die hare bedeelden
„dringt" om hunne kinderen naar de open-
fa .re school te zenden, met voorbijgang van
de christelijke school waarvan de meerder
heid dezer diaconie voorstandera zgn.
Doch dergelijke opmerkingen doen tot
de zaak niets toe en de uitvluchten van
de overzy de doen er niets van afte Saaxum
huizen hebben werkgevers en kapita
listen arme arbeiders bij publicatie met
wegjagen gedreigd, wanneer een ander hen
dwong hunne Kinderen van de openbare
school te nemen. En dit onverantwoordelijk
bedrijf is door de liberale partij niet afgekeurd,
veeleer in bescherming genomen.
Het werpt een droevig licht op de ge
zondheid of oprechtheid harer democratie,
verdraagzaamheid en liberaliteit.
Het doet ons genoegen dat Patrimonium
terstODd gevonden werd aan den kant der
vrgheid. Dat de heeren Hovy en Talma
deze quaestie openbaar maakten en langs
dien weg het kwaad hebben gestuit.
Want deze liberale boeren zullen zich
nu wel tienmaal bedenken, eer zj hun
volkje gedaan geven. Zj kunnen hen
negeren misschiendoch voor de goede
zaak zullen deze arbeiders dit wel willen
dragen.
En ook elders, ook in Zeeland, zal, nu
de Middelburgsche Courant er 't eerst
een artikel aan wjdde. het principiëele
vraagstuk dat achter „Saaxumhuizen" ligt,
er te ernstiger door worden ter hand ge
nomen.
De Middelburgsche Courant die in een
volgend artikel dan ook reeds een toontje
lager zong, heeft 't dan ook eerlijk erkend:
wat daar te Saaxumhuizen gebeurd is, valt
ook in 't Zuiden in anderen vorm voor en
't geldt een principe quaestie.
De kinderen, waarom de strgd gaat, heb
ben de openbare school te Saaxumhuizen
reeds verlaten en zjn op de bijzondere
school te Baflo ingeschreven. Die zaak
bloedt derhalve weer wel dood, onver
schillig of hier be-usting of wegzending op
volgt. Maar de vraag of in het klassieke
land der vrgheid den ouder het recht van
eigen vrije schoolkeuze zal verblijven, of
de arme zjn God naar zijne opvattingen
of naar de opvattingen van zjn patroon
zal moeten dienen, die vraag raakt niet
van de baan, zal zoolang er part jen in
den lande wezen zullen aan de orde bij ven;
en niet tot rust komen voor alle werkge-
gever en arbeider in den lande, van Saaxum
huizen tot Middelburg, voor de ware vrg
heid welke is onderworpenheid aan God,
zal gewonnen zjn.
In aansluiting van een ook in een on
zer vorige nommers voorkomende aan
beveling van Honig schrijft een inzen
der in het Nieuws
Die XXIV. 13 noemt
Van d' onden Spreukenschat.
Bedenke, dat dit wjze boek.
Nog meer daarvan bevat,
En zette, opdat het geldig zij,
Er XXV. 16 bij,
Waarop vers 20 dan, plus 7,
Nog een versterkend slot kan geven.
Eindeljk heeft de Heere zich ook over
Zuid Be veland ontfermd en regen gegeven.
Wj hebben eenige zorgelijke weken
van droogte doorleefd, welke herinneren
aan 't woord tot Samaria (Amos 4 7, 8).
„Daarb j heb ik ook den regen van ulie-
den geweerd, als er nog d.ie maanden
waren tot den oogst, en heb doen regenen
over de eene stad, maar over de andere
stad niet doen regenen; het eene stuk
lands werd beregend, maar het andere stuk
lands waar het niet op regende, verdorde.
En twee, drie steden togen om naar éene
stad, opdat zj water mochten drinken."
Gelde nu maar niet van ons wat van
de „koeien van Basan" gold: „nochtans
hebt gj u niet bekeerd tot mg, spreekt
de Heere."
Wj hebben een kleine vergissing gemaakt
ten opzichte van den redacteur van De Sprok
kelaar-, deze is niet of niet meer hoofd
eener school, doch huisonderwjzer. Hg
is in ieder geval vergrjsd in den dienst
van 't Chr. onderwijs. En aan de kracht
van ons betoog doet dit niets af.
De zitting van Woensdag knnnen wj
voorbjgaan 'twasde dag der kleinigheden;
gistereu was het de dag der zoogenaamde
bekentenissen. Lebrun-Renault kwam voor
om te getuigen wat hg trouwens aan heel
de wereld doch ongeveer het laatst aan
den president der republiek zeiven, reeds
had verklaard, dat nameljk Dreyfasgezegd
had „ik ben onschuldig; de minister weet
dit eu ook dat als ik stukken heb meege
deeld aan Duitschland, ik het deed om er
andere voor in de plaats te kr jgen". De
getuige zei dat kolonel d'Attel er ook bj
was geweest toen Dreyfus dit zei.
Getuige sprak verder er over dat hg het
als eeu gewoon nieuwtje op de plaats der
strafoefening had verleid en dat het Mer-
cier ter oore kwam die hem gelastte het
aan den president der republiek te gaan
zeggen. Toen hg bij den president was
binnen gebracht zeide deze gj hebt met
journalisten gesproken, doch getuige zei
dat h j niet rechtstreeks inlichtingen ver
strekt bad aan de pers.
Demange vraagt of Lebrun-Renault de
uitdrukking van Dreyfus gequalificeerd
had voor het hof van cassatie, niet als
een bekentenis maar als een uitlegging of
verontschuldiging, of 't dat althans niet zou
kunnen jjn.
Lebrun-ReDault antwoordtdat beoordeel
ik niet; ik herinner alleen wat Dreyfus
gezegd heeftwat het was moeten de ver
dedigers maar uitzoekendat is een per-
soonljke meening van Dreyfus.
Labori zegt dat Lebrun-Renault op dien
bewusten 5 Jan. 1895 in zjn rapport niet
alleen de diensturen aanteekendemaar zelfs
apart er bj vermeldde: „niets te vermel
den". Eu dat nadat er dingen van zoo'n
gewicht gebeurd zouden zjn?!
Lebrun-Renault zegtik had ook niets
te vermelden; ik had alleen Dreyfus te
bewaken.
Labori vraagt waarom hg vier jaar lang
het blaadje van zyn opscbrjf boekje waarop
hj de bekentenis opgeteekend had, bewaard
heeft en jnist den dag nadat men in de
Kamer er over gesproken heeft, het heeft
verscheurd.
Getuige antwoordt dat hj het stuk dat
hj had als authentiek beschouwde door de
kopie die Cavaignac den vorigen dag er van
genomen had.
Een lid van den krjgsraad vraagt Lebrun-
Renault of hj zich niet herinnert dat
Dreyfus gezegd heeft dat de geleverde
stukken enkel afschriften waren.
Getuige herinnert zich dat niet, maar het
kan wel waar wezen, zegt hj.
Een ander lid van den krjgsraad merkt
op dat het toch jammer is dat hij bj dea
president der repnbliek zjnde, toen niet
van de bekentenissen heeft gesproken.
Getuige antwoordtdat kon ik niet want
de president had het te druk met een uit
lating van Dreyfus over het schrift vaa
het borderel. En ik stond ook niet ge
makkei jk want ik was dien morgen al voor
ellendeling uitgemaakt.
Getuige Antoine zegt ook op den daf
der degradatie Attel te zjn tegengekomen
die hem zei zelf gehoord te hebben uit
Dreyfns' mond dat deze bekende.
Dreyfus verklaart alleen met Lebrun
te hebbeu gesproken, er was anders niemand.
Lebrun eikent dit maar voegt er bj
dat Attel in een aangrenzende zaal was, en
juist binnenkwam.
Dreyfus herhaalt dat hg aan den
krjgsraad reels uitlegging gaf van de
woorden door hem gesproken. En zegt met
aandoening dat Lebruns gedrag na zjn
herbaalde onschuldbetuigingop dien morgen
de verontwaardiging van alle rechtschapen
lieden opwekken moet, om woorden van
een veroordeelde aan zgn chefs over te
brengen, zonder den veroordeelde zeiven
nader te hebben gehoord.
Labori vraagt welke ambtenaar op het
Elysee (bj den president der republiek)
hem bj zjn bezoek aldaar „ellendeling"
schold.
Lebrun zegt dit niet te weten.
Labori zegt zich te verwonderen dat
Lebrun zulk een ingrjpend feit niet voor
het hof van cassatie verteld heeft.
Guerin die Dreyfus had zien degradeeren
vertelt in hoofdzaak wat Lebrun hem had
meegedeeld, en hoe bij Dreyfns bad hoo-
ren zeggenover drie jaar zal mg gerech
tigheid geschieden.
Demange vroeg oik aan dezen getuige
hoe h j 't betuigen van onschuld vereenigen
kon met zjn indruk dat er een bekentenii
werd afgelegd, en ook deze getuige ant
woordde: dat zjn persoonljke zaken van
Dreyfns, die moet de verdediging maar
uitvinden; ik leg slechte mjn verklaring af.
Uit de antwoorden van Guerin en Lebrun
bljkt duideljk dat deze twee afspraak
gemaakt hebben hoe te zullen antwoorden.
Deze getuige verklaart op een vraag van
den voorzitter dat Dreyfus Esterhazy niet
gekend heeft. Ook Dreyfns verklaarde
aldus.
Op een vraag van den voorzitter ver
klaart Dreyfns nooit gezegd te hebben dat
over drie jaar zjn proces herzien zou
worden. Hj begrjptdie woorden trouwens
niet. Hj verzoekt den voorzitter in 't
belang der waarheid de brieven voor te
laten lezen door hem gericht aan den chef
van den generalen staf van 't leger, dan zal
men zien, zegt hj, in welke bewoordingen ik
verzocht dat men een onderzoek zou instellen.
De voorzitter vraagt: waarom juist drie
jaar.
Dreyfus antwoordt: „Omdat, geljk ik
aan du Paty had gezegd, de regeering be
schikte over middelen tot nasporing, en
omdat zj tjd behoefde om zioh ér van
te bedienen. Ik zei daarom dat men over
twee of drie jaar mjn onschnld zou inzien
maar ik verzeker dat ik geen enkele
kwade bedoeling had."
Nog kwam getuige Forzinetti (directeur
der gevangenis Cherche Midi, waarDreyfua
in voorarrest gezeten had), verklaren dat
Dreyfus altjd heeft volgehouden onschul
dig te zjn. Nooit heeft Lebrun getuige
over een bekentenis of over d'Attel ge
sproken. Forzinetti bevestigt dat du Paty
hem aanried zekere middelen te bezigen om
Dreyfus in de war le brengen en dat
Dreyfns zelfmoordplannen had.
Dit laatste bevestigt Dreyfns, doch hj
voegt er bij de kracht om te leven her
nomen te hebben, nadat zjn vrouw hem
tot het bewustzjn van zjn plicht had
teruggebracht.
Dreyfus is over 't geheel zeer kalm ge
bleven. Een sterk roode kleur verving
snel zjn groote bleekheid toen hj Lebrnn
zag binnenkomen. Maar bj zag hqm met
gtrakkenen doorborenden blik aan; daarna
