NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Illarnix van Sint Aldegonde.
iBBM
Kiezers 1899.
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
flo. 46.
DinstCag 17 lanuari.
Dertiende laotgang.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Een rede over het Lager Onderwijs.
al
ed
iai
nt
LtA
l bjjif
i(S
es n«v
10 bal
J .id
ox ,nen«A.
edJ si' nx
ebi-D nel>
m. nav nei
.ejjw
og led i»7oi
nee leve el*
88 eb 187©
iud) ,«Mdneqo
,»ia«nin\g njst
ain ai «et o.'I
Tssjfwistn©
.os lielHeilns^
istao ai«tin«q^
ot atsdoB giiijto
ïi eb gilMmsye
tmesiï gefsed rai
x) neb lovonsg»!
ov hnelliwlewij»
edj'ilebedoe eseCI
nsiebnijf el gijs
gsoiv lees xbee
is leem ,neaiod
1 neesswlov net
".fiegnev
Ss'nAO neV
«gnot .JbeH Jsij
oftsg gnilevednee
»i ui e.ii lui jeb
;>e« isno n:i -teid
aaelielsitt mtt «b
.geiiliff
•beK
ei oeqeoieil
baaia. .H .J ,«b
>16 el ne neȕie(I
ebliinBnevod ®j
l'el leyemeiH .X
qmolH .0 .X .eb
nsntoneanRA
V el emBooM ,H
100b iediA jid
ioov IdnebeH
neiwesY el
»1 jleedgoid .A
ïoob ueevieqen
ov ooIsnnH
fttitioir) ei .base
noD ,H .3 loot
jnibiomeW
«lafili] g/ji/njnsl*
7 nebjifmo Jeri
X usi! eb biew
G .nemmeiK 31
jjfflff .'I leed »fc
omsta ejjhavo «fc.
r)
et i:eqeoib8
ledieH «1
nioodeblO el
8 el ïsjislt
jiesxjhH .3 .ut
b nl .eoo
bnovegefcsnsoW
ÜJJ iJienege'W
st ebeiegnibnoS
tebew led sneg
ns nemcjfegqo
svod ?*«ai ,ebéi
II. {Slot.)
En nu dit is het merkwaardigste
7an de zaak nadat eerst de Roomsch-
Katholieken de openbare scholen verlaten
hebben, komen eindelijk ook de geloovige
Joden.
De reden waarom zy dit doen is dui
delijk.
Ik behoef alleen te wijzen op den aan
vang van het schrijven van den opperrabyn
Dünner, waarin deze zegt: „Van oudsher
waren godsdienstzin en heilige eerbied voor
de overheden, vooral de hoogste overheid,
wezenlijke kenmerken der kinderen van
geloovige Israëlietische ouders. Inde laat
ste twee tientallen van jaren echter ver
minderden deze eigenschappen op eene
bedroevende wijze, ook bij kinderen van
stipt godsdienstige ouders. En, wat het
meest bij deze waarneming verontrustte,
was, dat teekenen van dat verval reeds op
jeugdigen leeftijd, bij de scholen van het
lager onderwijs bezoekende jeugd, zicht
baar werdenzietdaar een feit, dat mij
en alle weidenkenden met droefenis ver
vulde en mij noopte, de oorzaken daarvan
op te sporen. In de huiselijke opvoeding
lag zij niet, want deze is streng godsdien
stig evenmin om dezelfde reden, in het
godsdienstonderwijs zelf."
Nu ga ik voorbij de aanvallen, waaraan
de opperrabijn heeft blootgestaan, maar
wat voert men tegen hem aan Men zegt
noem feiten. Dat kunnen zij niet. Het
zelfde heeft men ook altijd tegen ons aan
gevoerd. Het kind proeft ia den regel
het onderscheid tusschen surrogaat en boter
nietdoch als het volwassen is blijkt
wel, dat het niets dan surrogaat gebruikt
heeft.
Een enkele keer zjjn er feiten, die be
wezen kannen worden. Maar wat zegt men
dan Of wel dat bewijs is niet afdoende
(men staat altijd tegenover getuigenissen
van kinderen) of wel, als het feit absoluut
niet meer kan worden ontkend: dat zijn
exception; ik dank uwel voor de mede-
deeling, wij weten nu dat er nog iets aan
de neutraliteit ontbreekt en zullen voor het
vervolg er beter op passen.
De heer Dunner hinkt nog op twee
gedachten; nu eens zoekt hij het in schen
ding van de neutraliteit, dan weer in de
neutraliteit zelve. Dit laatste is het
9)
FEUILLETON.
{Slot.)
Het Boeck der Heylige Schriftuerlicke
Lof-Sangen.
Wg merkten reeds op, dat in de Fransche
en Nederlandsche Kerken in tegenstelling
met de Duitsche van meet af aan na de
Hervorming schier bij uitsluiting de Psal
men gezongen werden. Marnix schrijft,
dat hij geen andere dan Bgbelsche liederen
in zijn bundel opgenomen had „omdat,wy
vele sekerder ende orboorlicker achten,
ende souden oook van herten wenschen, dat
in Godea Gemeynte gantselick niet en werde
ingebracht noch gesongen, noch gelesen,
dan het gene dat uyt de heylige geloof-
waerdige Sohriften des ouden en des nieu
wen Testaments eygentlick getogen is."
Als reden geeft hij op, dat hij aan de
nakomelingschap geen aanleiding wilde
geven, om naar eigen willekeur allerlei
liederen in de Kerken in te voeren, daar
„ons de ervarentheyt der voor-leden tijden
meer dan genoecksaem geleert heeft, hoe
sorgeliok dat het zij, in Godes Gemeynte
yet in te voeren, dat niet eygentlick op
de heylige ende alleen geloofweerdige
Schriften des ouden ende nieuwen Testa
ments gegrondet zij."
Om te gemakkelijker alle aiet-Bijbelsche
i) Nuttiger.
f) Gevaarlijk.
juiste.
De wereldbesohouwing van geloovige
Christenen en Jolen is onverbrekelg k
verbonden met het geloof in de waarheid
van feiten, welke de modernen verwerpen;
vandaar dat eeneandere levensbeschouwing
dan de Christelijke in de openbare school
is gekomen. Dit moet leiden tot een ander
geslacht, met een aader recht en met eene
andere voorstelling van de maatschappelijke
ordening.
Mg heeft zeer getroffen een zeer schoon
stuk, door een liberalen Jood, den heer A.
van Lisad, in de Amsterdamscht Courant
geschreven, waarin zeer helder en ernstig
uiteengezet wordt de groote strijd die,
ofschoon lang aan het oog onttrokken,
ook in de kerk der Israëlieten gestreden
is. Vooral het einde trof mij, waar hg
zegt„De liberale Joden zullen de neutrale
school niet ontrouw worden, en hebben
zij keus tnsschen de hun dierbare Jood-
sche Kerk en de hnn dierbare neutrale
school, dan kiezen zg beslist de sohool."
Ziedaar juist wat ik begon te zeggen,
en wat door deze uitspraak volkomen
bewaarheid wordt. In plaats van de
publieke kerk, die voor 1795 geacht
werd de nationale te zgn, is ge
komen de publieke neutrale school als
symbool der eenheid.
Wanneer men zegt dat wij over het
«penbaar worden van de scheuring ook
in de Israëlietische kerk juichen, dan zeg
ik: neen, voor ons bestaat er evenmin
reden tot juichen, als daarvoor bij de dis
cipelen van Jezus Christus zon hebben
bestaan, toen zg de voorspelling zagen
voltrokken, dat de stad Jeruzalem tot een
puinhoop zou worden. Wij juichen niet
wanneer wg zien dat ons geloof lang
zamerhand aan de natie wordt ontfutseld,
en deze zelve komt te staan op een grond
slag die op den duur zal big ken een
bedriegelijke te zijn.
Waarom zouden wg ook juichen? Het
kleine aantal mannen die het met den heer
Dünner eens zgn, zal ons zeker in den
politieken strijd niet versterken. Ik wil
alleen nog zeggen, dat dr. Dünner 40 jaren
te laat komt, en wanneer hg, of liever
zgne voorgangers het inzicht hadden ge
had van Groen van Prinsterer, dan zouden
zij niet, met de Roomsch-Katholieken, er
toe mede gewerkt hebben ons openbaar
onderwijs neutraal te maken.
De afval van den opperrabijn van de
openbare school is een teeken des tjjds;
liederen uit de Kerken te weren, voegde
Marnix in 1591 aan zgn Psalmbergming
nog toe„Het Boeck der Heylige Schrif
tuerlicke Lof-Sangen, uyt den ouden ende
nieuwe Testamente bij een getogen, ende
in Nederlantschen dichte na de Hebreische
ende Grieckaohe waerheyt trouweliok
orergeset." Daarin waren opgenomen de
beide lofzangen van Mozes met die van
Mirjam, de zegezang van Debora, het lied
van Hanna, dat van David (2 Sam. 718),
de zegening (van Salomo (1 Kon. 8 56),
de lofzang van Hiskia, de liederen vervat
in Jesaia 5, 25 en 26, Jesaia 53, het ge
bed van Daniël, de lofzang van Jona (h.
2) en van Habaknk (h. 3); de lofzangen
van Maria, Zacharias en Simeon, de Enge
lenzang; de Tien Geboden, het Gebed
des Heeren en de Twaalf Artikelen des
geloofs, „welck is een cort begrijp der
Apostolischer leere, uyt haere schriften
getogen."
Aan dit werk gaat een voorrede in
dichtmaat vooraf, opgedragen aan de Ne
derlandsche Gemeenten in het buitenland.
Vooral de eerste conpletten dezer voorrede
zgn aandoenlijk schoon, beide naar inhoud
en vorm. Zelden is mij poëzie uit de zes
tiende eeuw onder de aandacht gekomen,
die bij deze regelen haalt, en ik kan mij
het genot niet ontzeggen, ze hier over te
schrijven
ijU moet ick vrg getuygenisse geven
5) Voorzeker.
een teeken leerrijk ook voor degenen die
niet staan op ons standpunt. Ik mag ook
hnn vragen of zg tevreden zgn; of hun
de nieuwe clerus bevalt; of de maatschappij
die wg langzaam te gemoet gaan op betere
grondslagen rust dau die welke nu door
velen wordt ondermgnd. Gelooven zg
zelve dat het nieuwe fondament, waarop
de maatschappg dan zal moeten rusten,
wel zeer sterk is? Kunaen zg langs amb
telijken weg beletten dat dit nieuwe fon
dament stillekens wordt gelegd in de plaats
van het oude? Of zullen ook zij, die tot
dusverre niet op ons standpunt hebben ge
staan, maar evenmin het opvoedingsstelsel
waarvan ik gewaagde willen aanvaarden,
evenals de Joodsche orthodoxen wachten
totdat het ook voor hen te laat is?
Ik wil hun dan er aan herinneren dat
ook in de vorige eeuw Koning, en hof,
en adel, en Girondgnen gespeeld hebben
met allerlei schoonschijnende beginselen,
en daarmede hebben gecoquetteerd, totdat
zg allen ten slotte door de Jacobgnen zgn
onthalsd.
Met het hoogere, het mystieke wordt
door velen de spot gedreven. De opvoeding
wordt om des kinds wille losgemaakt van
het onbegrijpelgke, van het dogma. Nu
wil ik van deze gelegenheid gebrnik maker,
om te wijzen op de merkwaardige Gifford-
lezingen van professor Tiele, die zeer be
langrijke dingen heeft gezegd. Hg heeft
o. a. deze woorden gesproken, die hij van
toepassing achtte op alle godsdiensten, in
welken graad van ontwikkeling ook: „Alle
godsdiensten zijn verlossingsgodsdiensten,
alle godsdienstleer is heilsleer. Dit is een
der verrassendste, maar ook zekerste re
sultaten onzer wetenschap". Voorts: „de
geloofsleer blijft een gebiedende eisch voor
eiken godsdienst die op den grond der
waarheid staan wil". {N. Rolt. Crt. van
16 Nov.)
Deze woorden van een modern man, die
niet staat op het standpunt van het oude
Christelijke geloof, erkennen dat de ver-
lossingsleer, waaraan wg zooveel hechten
en die mede ten grondslag ligt aan de
opvoeding onzer kinderen, de leer is van
alle mogelijke godsdiensten; hg noemt
het een zeer verrassend feit, dat door
zgne wetenschap aan het licht is gekomen
en hg erkent de onmisbaarheid voor den
godsdienst van eene geloofsleer.
De nentrale school moet steeds meer
godsdienstlooze school worden steeds meer
moet de waarborg verdwijnen voor eene
Van mijne liefd ond broedarlick gemoet,
Diebuytens lantsverstroyt zijt end verdreven,
End' wel gerust leeft onder Gods behoet4).
Hoecond' ick u, mijn Broeders, oyt vergeten,
Daer wy doch zijn in eenen stronek 5) geplant?
Al zijn wy noch so veer van een geseten,
So can ons doch gescheyden zee noch lant>
Ghy zy t.'t is waar, van dit verkeert geslachte'
Onrechtelick verworpen end' versmaet
End uyt u goet verjaecht met wil end' crachte,
Wordt noch alom vervolgt schier end gehaet.
D'een wort alhier als vreemdeling verstooton,
Den andren daer verargwaent end verdacht
Ja ghy en zijt geen werelts erfgonooten,
Maar 't voegselself der wereld schier geacht.
Doch, broeders, 't is om Christi Jesu wille,
Die u aldus hier dobbelfoute) vereert,
Want ghy in hem gelooft, gerust end stille,
End daertoe noch voor hem noch lijden leert0)
Daerom spreeckt fcy, En wilt u niet vertsagen
Ghy cfeynen hoop, dat 't hert u niet beswijck,
Want 't is voorwaar des Vaders welbehagen
Dat hy u scheuck dat hemelsch Koninckrijck.
Oock siet ghy selfs, dat hy, de springend' ader
Van alles goets, u hier niet en verlaet
Maer onderhout, niet anders als 10) een vader
Syn eygen kindt, end' rijckelick versaet.
4) Bescherming, hoede.
5) tronk.
6) scheiden.
7) uitvaagsel. (1 Kor. 4 12).
8) dubbolvoudig.
9) Verg. Filipp. 1 29.
10) gelijk als,
godsdienstige opvoeding op de school. De
logica der beginselen en der feiten drgft
daartoe. Wie dit niet wil voor zgne
kinderen, moet de scho )1 in eigen handen
zien te krijgen. Daaromis onze strijd niet
meer tegen de neutrale maar tegen de
overheidsschool gericht.
En nu begint men weer de legende op
te warman, dat daardoor de onverdraag
zaamheid zou worden aangekweekt. Een
van de apostelen der verdraagzaamheid
heeft o. a. geschreven: „het Jodendom
heeft met geheel den versleten rommel
van ritueel en ceremonieel niet» te maken".
Wanneer de apostelen der verdraagzaam
heid dit verdraagzaam noemen, komt dan
maar liever tot onzen kant over, want op
die wijze hebben de corypheeên van onze
partg zich nimmer uitgelaten over het
geloof of ongeloof van anderen.
Het standpunt, waarop die schrgver
staat, is sedert de wet-Mackay een reacti-
onnair standpunt. Wg staan niet meer
op dit standpunt, dat de openbare school
het symbool der nationale eenheid behoort
te zgn, maar dat de verschillende scholen
in de handen der onders het cement der
natie moeten worden. Eerst wanneer ieder
zich vrg kan bewegen zal de nationale
eenheid ontstaan.
Daarom zeg ik: hoe ruimer de schoei
van Rijkswege begiftigd wordt, hoe vrijer
zg zal worden. Hoe meer zg ontvangt,
hoe onafhankelijker zg zal worden zoowel
van de Kerk als van den Staat, omdat
dan de scholen, in welker financieele
moeielgkheden wordt voorzien van Staats
wege, geheel kunnen komen onder leiding
van de onders, zoodat de vrgheid van
dezen wordt bevorderd en gehandhaafd.
Wij^ herhalen onze ernstige en dringende
nitnoodiging aan kiesvereenigingen en ge
ïsoleerde geestverwanten dat zg vooral
zorgen dat dit jaar allen op de kiezerslgst
komen die daarop volgens de wet aan
spraak hebben.
Laten zg hen die aanvraag moeten doen
voor 15 Febr. toch inlichten.
Om kiezer te worden moet men voor
15 Mei a. s. zgn 25sten verjaardag vieren.
Vooral dient er de aandacht op gevestigd
dat men, door het kiesrecht aan te vragen,
niet daarom in de belasting zal worden
Ick wil my dan by uwer liefden voegen,
End' spreken uyt des Heeren Christi lot,
Om in hem vast te stichten ons vernoegen i
Mits hij daer toe ons geelt volcomen stof.
End wil daerom dit boecxken u toe schrijven
Opdat ghy meugt volherden in den strijdt.
End' allen rou end' doeffenis verdrijven,
Zijnd' ii; d«n Heer volcomentlick verblijdt.
De bergmiug der Bgbelsche lofzangen
is even schoon als die der Psalmen, en
boudt zich, evenals deze, zoo nanw moge-
lgk aan den tekst. Wil men enkele proe
ven? We nemen b.v. uit Jes. 26 4 en
5a, alsook vers 96 en 10a.
Stelt u vertrouwen al eendrachtig
Vrij op den Heer tot eeuwger stont.
Want in den Heere, Heer almachtig:
Staat aller eeuwen rots gegront.
Want sjjne hant doet Nederbucken
Het volk dat inde hoogte woont,
Hij sal de stadt om verre rucken,
Die sick 1S) nu machtig hoog vertoont.
So haest als dijn gerichten weerdich
Zijn tegen 't menschen volck gekeert,
So heeft de werelt stracx boetveerdich,
Recht end gerechticheyd geleert.
Maer 't godloos hert mach in genaden
Gehandelt werden noch so seer
Ten sal daerom met geen weldaden
Gerechtheyt ieeren ymmermeer.
Gaarne zouden we nog meer afschrijven
doch we zullen 'thierbg laten. „Aan de
lij overmits.
Marnix schrijft steeds sick voor zich
aangeslagen.
Daarvoor behoeft geen vrees te bestaan.
Die zich aangeeft als loonkiezer of woon-
kiezer, wordt niet daarom in de belasting
aangeslagen. Het eene heeft toch met het
ander niets te maken.
Wg herhalen dat men zioh niet behoeft
aan te geveD, wanneer men reeds belasting
betaalt tot 't bedrag als de wet aangeeft
en dat de Hoofdelijke Omslag (inkomsten
belasting) over 1898 kiesrecht geeft voor
de gemeenteraad.
Laten ook alle kiesgerechtigden op tijd
de voorloopige kiezerslijsten nazien of hun
namen er wel op voorkomen.
Uitgesloten zgn: onherroepelgk van het
kiesrecht onthevenen, bedeelden (ook van
medicgnen), gevangene», ouder curateele
staanden en in staat van faillissement ver
keerenden.
Terwgl tgdelgk zgn uitgesloten: mili
tairen beneden den rang van sergeanten;
men lette er echter op dat ook korporaals
en soldaten kiezer kunnen zgn, voor hun
belasting of de huurwaarde hunuer woning.
Hoe groot moet in Zeeland de huurprgi
zgn die tot 't kiesreoht leidt?
Antwoord: de huurprgs moet bedragen
f 1,75 te Vlissingen.
f 1,50 te Middelburg,
f 1,25 te O. en W. Souburg, en te
Koudekerke (Zandt),
fl,te Neuzen ,(kom), Axel (kom),
Hulst en Sas van Gent, benevens
in alle gemeenten op Znid- en
Noord-Beveland, Schouwen en Dni»
veland, Tholen, Sint Philipaland
en Walcheren (Op Walcheren na
tunrlgk de bovengenoemde uit
gezonderd).
f 0,80 inde overige gemeenten in Zeeuwsoh
Vlaanderen O. D. en W". D.
En het loon
Het minimum inkomen bedraagt per jaar
voor iemand te
Vlissiugen f450. Vrge kost wordt be
rekend tegen f87,50 'sjaars. Vrge kost
en inwoning tegen f 300 's jaars.
Middelburg f400, Vrge kost wordt bere
kend tegen f 75. Vrge kost en inwoning f275.
Koudekerke t Zandt) en O. en W. Sou
burg: f350.Vrge kost wordt berekend tegen
f 62,50; vrge kost en inwoning tegen f250
's jaars.
Goes, lerseke, BrigdammeNeuzen (kom)
en Zierikzee f325. Vrge kost wordt be-
klauwen kent men den leeuw" Wie betreurt
't niet met ons, dat deze Bgbeièche Lof
zangen nimmer in de Gemeente inge
voerd zijn En wie zou niet met ons
wenschen, dat men nog in onze dagen
men moge dan over 't bg uitsluiting ge
bruiken van Bgbelsche liederen 't met
Marnix eens zgn of niet ten minste
in alle kerken die liederen zong, welke
getrouwe overzettingen van Bgbelplaatsen
zgn, ook buiten de Psalmen Wij hebben
zooveel schoons van dien aard. Da Costa
gaf ons een voortreffelgke overbrenging
van Habakuk III. Ten Kate leverde gan-
sche bundels Bgbel-poëzie, die wel is waar
niet alle even trouw den tekst volgt, maar
waarin toch zooveel is, wat men niet heter
wenschen kan. Beets gaf zgn heerlgke
Kerkliederen: Lofpsalm, Kerstpsalm, Lgdens-
psalm en Psalm van den Goeden Herder,
waarvan 't tweede door Groen van Prins
terer genoemd is, 't schoonste Kerklied,
hem in onze taal bekend. En zon men
ook uit Jonckbloet's Isaïas niets mogen
overnemen, al schrgff de dichter S. J.
achter zgn naam? Schooner berijmde ver
taling van een gansch Bgbelboek bezitten
wjj niet.
Moge Marnix' voorbeeld ook in dezen de
Kerken der Hervorming ook in deze dagen
nog tot leering zgn.
B.
K. W.
