NIEÜWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Ho. 35! 1898.
3)tnsifag 20 Deccm6cc.
Mienife laöcjjang.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
GEMOTIVEERDC
ELKEN MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Zij die zich met 1
Januari a. s. op om
blad wenschen te abbonneeren,
ontvangen de tot dien datum ver
schijnende nummers g r a t u s.
De Nederlander erkent dat wij het hoor
en wederhoor hebben toegepast in betrek
king tot de Lombokfeesten. Zij meent
echter dat wij ons afkeurend oordeel niet
hadden gemotiveerd.
Welnu, onzea inziens is niets gemakke
lijker dan dat.
Daartoe hebben wij slechts de motivee
ring van mr. Mackay en de verdediging
van diens standpunt door de Nederl. na
te gaan.
En dan blijkt hieruit duidelijk dat
laten wij nu maar zeggen de toepassing
hunnerzijds van het antirevolutionair be
ginsel niet ligt op de lijn van dit beginsel.
Reeds terstond vonden wij de verdediging
door den heer Brummelkamp wel op die
lijn toen hij deed uitkomen dat hier met
terdaad een handreiking geschiedt van
't Christendom als godsdienst aan 't Hei
dendom als evenknie.
Wel gold het hier niet een offerfeest,
maar een oogstfeest, maar dan toch een
feest waarbij de heiden zijn god hulde
brengt, en daarbij gesteund wordt door
geld van een Christelijke regeering.
Immers de heer Mackay erkende zelf
dat de Heiden hier het beginsel huldigt
van het bestaan van een god van wien de
groei zijner veldvruchten afhankelijk is.
Zij brengen een dankoffer zegt hij
aan hem dien zij als God erkennen.
Een afgod wel is waar, maar 'toffer ver
dient waardeering.
En uitdrukkelijk voegde hij er aan toe
dat men den heiden niet tot God brengt
door hem 'tgeld voor 't offeren aan zijn
afgod te weigeren.
Wij zijn overtuigd dat een Chistelijke
natie 'teen moet doen en 'tander niet
nalaten.
Den Heiden 't Evangelie prediken en
hem tegelijk gelden versohaffen om te doen
wat dit Evangelie absoluut verbiedt, is
een afkeuringswaardige dubbelhartige daad.
Wij zonden het oordeel onzer zendelingen
wel eens willen hooren. Wij stellen ons
voor dat zjj nader bij de Brummelkamps
dan by de Mackay's zullen staan.
Uit de toelichting van een en ander
blykt dat van frontverandering bij mr.
Mackay geen sprake is, wijl hg reeds in
1897 op 't standpunt stond dat offerfeesten
slechts dan moeten geweerd wanneer zij
met de landswetten in strijd zgn.
Maar ook met't eerste gebod der hoogste,
der goddelijke wet, zoo oordeelden wij,
rijn alle afgodsfeesten in strijd.
En nu meenden wg uit het ten verigen
jare door hem gesprokene, te kunnen op
maken dat hg ook op dit standpunt stond.
Helaas,'t big kt dat wij ons vergist hebben.
En nu heeft de Nederl. zich op enkele
autoriteiten beroepen die ook bg ons ge
zag hebben.
Wg kunnen echter in 't citaat van Groen
nooh in het verzuim van Keuohenius eenig
bewgs zien voor de juistheid harer ziens-
wgze. En wat de uitlating van dr. Kuyper
aangaat, bg de aanstaande behandeling van
diens interpellatie zal wel big ken of de
bestrgding van 't amendement Brummel
kamp door deze gedekt werd. Wg twiBten
hierover met niemand, gelukkig als wg 't
achten dat althans deze uitlegger van zijn
eigen woorden nog in leven is, om zich te
verklaren omtrent de j uiste opvatting daarvan.
De Nederl. zei ookHet uitwendige
en een regeering kan zich slechts met het
uitwendige inlaten behoort een uiting
te zgn van den inwendigen toestand van
mensch of volk Maar aangenomen dat
Door verspringing van een regel in dezen
volzin in ons Pers-overzicht van 10 Dec-
j.l. werd de zin er van onduidelijk.
•en staat tot directe inmenging geroepen
is, kan de Nederlandsche staat dit dan doen
zonder den schgn van schgnvroomheid. En
dan wgst zg op de afwezigheid van elke
Godsvereering bij de inhuldigingsfeesten.
Maar wg meenen dat 't niet betamelgk
is daarvan een argument te maken tegen
hen wier protest juist tegen dat negeeron
van Gods naam was uitgegaan.
Nu de regearing weigerde op dit volks
feest bg uitnemendheid het Chnstelgkcachet
te leggen, moest zeker van óhristelgke
zgde geen poging gewaagd worden om haar
in 't gevlei te komen met een argument
dat haar verzuim vergoelgkt, of zooveel
als op den hals tracht te schuiven van
wie aan dat verznim niet mede wenschen
schuldig te staan.
En hiermede stappen wg van een onder
werp af dat wg met groot leedwezen
hebben aangeroerd.
Mochten alle christen-staatslieden en
volksvertegenwoordigers maar wat meer
elkander leeren verstaan, opdat er een
gezamenlgk atrgden voor eenzelfde goede
zaak meer door ons volk gezien worde,
gelgk met name bg de behandeling der
onderwgsqnaestie de heer Lohman weder
zoo uitnemend de tolk was van alle an
tirevolutionairen iu de Kamer, in de Pers
en in den Lande.
Op de belangrgke rede van den heer
Lohman hopen wg later terug te ktmen.
Na Groningen Overgsel.
Groningen had in October zgn provin
cialen partgdag, waarop Pieraoa, Heems
kerk en WierBinga spraken.
Overgsel zal 'm in Januari hebben.
Sprekers Bavinck, Wiersinga en Wgers.
Zeeland, en gg
Het wetsontwerp op den leerplicht heeft
velen openbaren onderwgzers een „dankbaar
maar niet voldaan" ontlokt.
Zg vinden dat dit ontwerp niet ver ge
noeg gaat.
Zekere heer Maritz te Tjamsweer ver
dedigde in een onderwgzersvergadering te
Appingadam namens velen en hlgkbaar
met instemming de stellingverplicht
schoolgaan op een lagere sohool van 't 5e
tot 't 13e en verplicht herhalingsonderwgs
tot 't 20e jaar!
In onzen tgd van vroegrgpheid beteekent
deze eisch: leerplicht ook voor huisvaders.
Zoo leeft men onder den leerdwang tot
zgn 20ste, om reeds met zgn 23e of 24e
dienzelfden dwang reeds weder op zich
te zien toepassen voor zgn schoolgaande
kinderen.
Waarlgk die heeren zouden 't nog erger
maken!
19 Dec. '98-
MIDDELBURG. In de raadsvergadering
van Woensdag 21 December te 2 uren, a. s.
komen onderstaande zaken aan de orde: In
gekomen stukken, Benoeming leden Bur-
gerl. Armbest. Bestuur godshuizen, Com-
missiën van toezicht onderwijs, Gezondheids
commissie, rijschool. Aangehouden voorstel
van B. en W. teruggaaf van pacht van L.
J. van Pagé. Adres afd. Middelburg der
Sociaal democratische arbeiderspartij, hou
dende verzoek dat van gemeentewege voor
alle kinderen, die kostelooze lagere scholen
bezoeken, in de behoeite aan voldoende voe
ding en kleeding worde voorzien, met
voorstel van B. en W. dienaangaande. Voor
stellen betreffende den prijs van hec duin
water benoodigd voor het verpleeghn.s tot
vaststelling van bepalingen omtrent mini
mum-loon en maximnm-arbeidstijd tn bestek
ken en voorwaarden van aanbesteding van
gemeentewerkenbetreffende het doen
maken van een volledig plan van afsluiting
van het afgesneden gedeelte der voorma
lige Middelburgsche haven door middel van
bedijking, met begrooting van kosten. Staat
oninbare posten. Begrooting Middeburg-
Vlissingsche rijweg 1899. De puinplaats-
Voorstel van B. en W. betreffende het loon
van een zieken werkman ran de gasfa
briek en duinwaterleiding.
Tot concierge, tevens bediende bij de
Provinciale bibliotheek te Middelbnrg is
door Gedeputeerde Staten van Zeeland be
noemd D. Passenier te Domburg.
Da heer Krone, commies-verificateur
bg 's rgks belastingen te Ter Neuzen
wordt verplaatst naar Rotterdam.
Tweede Kamer.
De heeren Troelstra en Staalman vroe
gen den minister van Marine een onderzoek
naar onrechtmatig opgelegde straffen.
Eerstgenoemde protesteerde nog tegen de
gedwongen godsdienstoefeningen aan boord.
De heeren Kerdijk en Lohman prote
steerden tegen 't aan boord verstrekken
van sterken drank.
De minister deelde mede dai hg de
verplichte bg woning der godsdienstoefe
ningen gelast had, doch wegblgven was
toegestaan aan wie wettige reden opgaf.
In een nieuwe aanschrijving heeft de mi
nister zgn bedoeling verduidelgkt door te
gelasten dat niet behoeven ter kerke te
komen personen die verklaren dat door
't aanhooren der preek hunne godsdienstige
gevoelens zonden worden gekrenkt. Maar
de commandant moet er van weten. Vrg-
heid laten van komen en wegblgven mag
de minister niet toestaan.
De heer Staalman drong aan op meerdere
Zondagsrust voor du Ytaf muziek bg de ma
rine, en op betere loonregeling voor tim
merlieden, bootslieden en hunne rang-
De heer Lucasse wees op het groote
verschil dat bestaat tusschen de bezoldiging
van de kwartiermeesters en roeiers bg het
loodswezen hier te lande en in België, te
wier behoeve de billgkheid een betere
regeling eischt.
Deze spreker en de heer de Klerk we
zen op de wenschelgkheid eener maande-
lgksche aflossing van de lichtwachters aan
boord der lichtschepen. De minister ant
woordde dat de eischen van den dienBt
dit niet toelaten. En ook de billgkheid
eischt geen verandering. De matrozen op
da lichtschepen hebben veel minder zwa-
ren dienst dan de eigenlgke opvarenden
waartegen de heer Staalman opmerkt dat
het niet zit in 't zware werk maar in
de eentonigheid.
De minister heeft er zgn tweede pantser
schip nagenoeg zonder slag of stoot er door
gekregenen zag zijn hoofdstuk ten slotte
aangenomen met 57 tegen 8 stemmen.
De onvoorzichtigen die liever de heele
marine maar zagen opruimen uit humani
teit (gelgk v. d. Zwaag), uit zuinigheid
(gelgk Heldt) of om andere niet bekende
redenen zgn v. d. Zwaag, Troelstra,
Van Kol, Ketelaar, v. Gilse, Smeenge,
Schepel, Heldt.
Door den heer F. van Bylandt c. s. is
een amendement voorgesteld strekkende,
om art. 180 der Waterstaatsbegrooting te
verminderen met f25,000.
De bedoeling is van het aangevraagde
orediet voor de Parijzer tentoonstelling
te doen vervallen d9 som, uitgetrokken
voor „het zoogenaamde landbouwbeeld".
Wg hopen van harte dat dit amende
ment aangenomen wordt.
De Regeering doet veel voor den Land
bouw en dat {niettegenstaande er geen
geld is maar dan moet er ook geen
f 25000 worden weggegooid voor een
landbouwbeeld; dat zou schande wezen.
HULDE AAN MARNIX.
Hoogst waarschgnlgk zou de sterfdag van
Filips van Marnix, Heer van St. Aldegonde
gelgk die van zoovele beroemde mannen
onopgemerkt zgn voorbggegaan, of slechts
in een beperkten kring van enkelen zgn
herdacht, indien niet de Antwerpsche af-
deeling van het Willemsfonds het initiatief
genomen had dezen dag te wgden dooreen
hulde betooging aan dezen edelen strgder
voor waarheid en recht.
Aen dit „comiteit" danken wg voor
een groot deel de artikelen in bgna alle
bladen ook in Noord-Nederland, ge wgd aan
een overzicht van het leven en de werken
van dezen grooten Nederlander der 16e
eeuw. Nauwelgks had zich de mare ver
spreid, dat het voornemen bestond tot het
houden van een betooging op het graf
te West-Souburg door vereerders uit Ant
werpen, of ook in Walcheren werd een
comité gevormd om deze broeders uit het
Zuiden waardig te ontvangen.
Dit comité bestond uit de heeren P. S.
Buteux, burgemeester van O. en W. Sou
burg, Jhr. Mr. L. Schorer burgemeester
van Middelbnrg, dr. J. C. de Man, dr. H.
Japikse, H. Sngders, M. Fokker, J. A.
Frederiks, H. Tak, Mr. M. J. de Witt
Hamer, C. L. van Woelderen, J. J. H.
Doorenbos, Mr. G. N. de Stoppelaar, Mr.
R. Fruin, P. Dumon Tak, Mr. F. J. Spren-
ger, Mr. H. Lenshoek van Zwake, W.
Hioolen en J. W. de Raad, allen te Mid
delburg, Jhr. Mr. A. A. v. Doorn, Mr. C.
Bakker, Jos. v. Kaalte, J. C. de Ruyter
de Wildt, F. Delvoye, J. L. Gruber allen
te Ylissingen en J. J. Plugge en M. Gem
ier te O. en W. Souburg.
De leden van dit comité, eene deputatie
uit de loge: l'astre de l'orient te Vlissingeu
en zeer vele belangstellenden begaven zich
heden tegen half 12 naar het station alhier,
alwaar hat muziekkorps der stedelgke
schutterij op het perron was opgesteld.
Zoodra de trein, waarmede de afgevaar
digden uit Antwerpen verwacht werden, in
het gezicht kwam, klonken de vroelgke
tonen der Brabangonne als een welkomst
groet van het Noorden aan de Broeders
nit het Zuiden.
Na het uitstappen richtte de heer Buteux
zich tot den voorzitter van het gezelschap
Burgemeester Jan van Rgswgck en heette
allen hartelgk welkom. De heer van
Rgswijck beantwoorddejdezen welkomsgroet
met de betuiging, dat de Antwerpsche ver
eerders van Marnix het zich een heiligen
plicht rekenden, deze hulde te brengen
aan den grooten Marnix hg achtte zich
vereerd de broeders uit Noord-Nederland
de hand te mogen drnkken, als een bewgs
van broederzin en dankte voor het tele
gram, reeds te 'sHeer-Arendskerke ont
vangen.
Voorafgegaan door het muziekcorps en
de geuzenvlag van den „liberalen strijders-
bond uit wgk I" stelde de stoet zich thans
in beweging om zich naar de in de nabg-
heid liggende provinciale boot te begeven.
Onder het spalen der muziek en de toe
juichingen eener groote menigte werd de
tocht naar Souburg ondernomen.
Ook hier was een groote schare aanwe
zig om getuige te zgn van de plechtigheid.
Allereerst begaf de stoet zich naar Oost-
Souburg, vraar van vele huizen de nationale
vlag wapperde. (Wg misten op dezen dag
ongaarne de daarbg behoorendeoranje-wim-
pel zelfs ook op den toren).
In de gemeente-school, die zeer fraai
met bloemen, Nederlandsche en Belgische
kleuren versierd was, bevond zich de zang-
vereeniging "Uitspanning door inspanning"
van Oost en West Souburg, die onder
directie van den heer Cornelisse op ver-
dienstelg ke wgze het Belgische volkslied
ten gehoore bracht, dat door daverende
„bravo's" werd beantwoord. Hierop volgde
het voor dezen dag zoo veel beteekenende
Wilhelmus, dat dermate de geestdrift op
wekte, dat een herhaling noodzakelijk bleek.
Na het aanbieden van den eerewgn nam
de Heer Buteux het woord. Hg achtte
het voor zich en zgn gemeente een groote
eer dat zoovele groote mannen naar het
kleine Souburg waren gekomen om hulde
te brengen aan Marnix van St. Aldegonde.
Wij zgn er trotsch op, dat de asch van
dezen beroemden Nederlander hier rust
en blgven den geuzenbond dankbaar die
het gedenkteeken oprichtte. Ik heet de
leden van het Willemsfonds hartelgk welkom.
Moge door deze plechtigheid de broeder
band nog nauwer worden toegehaald die
N. en Z. Nederland verbindt!
Ook deze rede werd hartelgk toegejuicht.
Thans was het de beurt van de spes patriae,
om op kinderlgke wgze van hare belang
stelling blgk te geven. Door de beide hoog
ste klassen werd gezongen het welbekende
Schoollied van Schooleman: Jan Koppestok.
„In naam van Oranje doet open de poort.
De watergeus ligt voor den Briel".
Burgemeester van Rgswgek dankt de
zangers voor hetgeen zg ten gehoore brach
ten. De pittereske kleederdraeht doet „het
besef der jaren verliezen" zoodat hg niet
weet of hg moet zeggen lieve kinderen
of lieve juffrouwen, maar hg is verrukt
over de hartelgke ontvangst. We hebben
wel geen mooi weder uit Antwerpen mede
gebracht maar de zon schgnt toch in ons
hart en de kloeke Zeeuwen en Vlamingen
zgn niet bang voor een beetje mist. Wg
bewonderen het natuurschoon van Zeeland
en hopen dat Zeeland steeds meer worde
het lievelingsoord voor de Belgische broe
ders. Wat ik u verzoeken mag legt toch
niet uw schoone pittoreske vaderlandsche
costumes af, die ons zoo aantrekken. Hg
besluit zijn toespraak met uitnoodiging aan
de Soubnrgsche Zangvereeniging om weder-
keerig een bezoek te brengen aan Antwerpen.
De Heer Max Roosses die nn het woord
bekomt biedt het Gemeentebestuur van
O. en W. Souburg een fraaie oorkonde
aan als een herinnering aan dezen gewioh-
tigen dag, en als hulde aan uw medebur
ger, die ook eens onze medeburger Was.
Bg ons vertoefde hij in een tgdperk van
strgd en heldenmoed, toen hg in Zeeland
kwam ging voor u de zon der vrijheid op,
belaas niet voor het onze, 300 jaren ge
leden zongen wg deze liederen ook, maar
nu na de herleving der vrgheid is de
broederband gesloten waarvoor Marnix
streed. Scheiding bestaat slechts op de
landkaart, wg gevoelen ons vereenigd in
gemeenschappelgken zin.
Bnrge meester Buteux dankt voor het
fraaie d ecument en verklaart gaarne van
de uitn oodiging om naar Antwerpen te
komen gebruik te willen maken.
Thans werd de tocht naar het kerkhof
te West-Souburg aangevangen.
Daar aangekomen neemt de heer Jan v.
Rgswijck het woord en zegt het volgende:
300 jaren scheiden ons van Marnix, maar
Antwerpen heeft zgn burgemeester niet
vergeten, getuige deze pelgrimstocht en de
feesten, die reeds in Antwerpen ter zgner
eere gevierd zgn. Spreker zal thans geen
biographie leveren van dezen man, dien
de Zwijger zgn rechterhand noemde en die
door zgn veelzgdig talent ds eerste naast
den Zwgger was. Moeilgk is 't te zeggen
wat hg geweest is; als edelman, redenaar,
theoloog en schrgver in de Nederl. en
Fransche taal wordt hg in é«n adem ge
noemd met de heroën van zijn tijd; als
dichter sohildert hg de majesteit van den
Bij bel. Hg was geen veldheer maar toch
sloeg hg ook de hand aan 't gevest als
diplomaat boezemt hg te Worms ontzag
in. Maar Marnix is voor ons nog meer
door zijn karakter; zgn gansche loven
offerde hij op voor de zaak van de vrij
heid des gewetens tot zelfs in 't gevang.
Voor ons Vlamingen is hij het symbolnin
van de vriendschap tusschen Noord- en
Zuid Nederland. Naar Antwerpen gezonden
op een post van gevaar deed hg al wat hg
kon; en zijne tijdgenooten hebben moeten
erkennen, dat hg niet anders kon doen dan
de stad overgeven om een bloedbad te
voorkomen, maar hij wist te bewerken dat
het leger met slaande trom mocht uittrekken.
Zgn honderdjarige sterfdag werd evenmin
als zgn 300jarige door Belgen herdacht,
eerst na onze onafhankelgkheid kon dit
geschieden; thans komen wg hem hulde
bieden namens duizenden. Had hij Ant
werpen mogen behouden, dan ware hg als
een der grootste mannen van alle eeuwen
gehuldigd geworden. Hoe jammer dat
Antwerpen viel juist toen de Zwgger ge
storven was en Manrits nog zoo jong was,
maar een man moge sterven, een volk
leeft voort en het kwade kan nog worden
hersteld. De eenheid tusschen Noord- en
Zuid kan bevestigd worden, ook al levon
we niet onder hetzelfde Vorstenhuis; we
kunnen twee kleine broedervolken zgn:
het ideaal van Marnixzes en twintig jaar
