NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELÏJK-
HISTORISCH
ito. 82. 1698.
SKnsifitg 18 3)ecpnfa,
éDerfiMitfe Innrgnng,
PHILIPS VAN MARNIX,
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK. te Goes
F. P. D'HUXJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Dr. Kuyper in Amerika.
FfiUILLETON.
Waarde. Op voorstel van B. en W.
werd in de Zaterdag j.l. gehouden raads
vergadering, het hoofd der school J. Ouds
hoorn met algemeene stemmen niet eervol
ontslagen, op grond vau zijn vonnis,
waarbij hij is veroordeeld tot éeri j ar
gevangenisstraf. Dit ontslag is ingegaan
deu 1 Juli dezes juars.
Golijnspiaat. Vr.jdag wercl het laatste
punt op 't programma kroningsfeesten
alhier afgedaan. Dien dag toch werd de
Wilhelminaboom geplant. Door de hoogste
klasse der lagere school werden onder
leiding van het hoofd der school, eenige
vaderlandsche liederen gezongen, waarna
genoemd hoofd eenige toepasselijke woorden
sprak, daarbij ook den Heer Ph. Engel-
vaart, den man van hot initiatief in dezen,
dankzeggende voor zijne bemoeiingen.
ELKEN MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
EN
van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
£22SC5UflBffiXHiai
Nu dr. Kuyper op punt staat naar zijn
vaderland terug te keeren, vestigen wij
de aandacht op hetgeen hij in Amerika
is wezen verrichten.
Hij is er heen gegaan om lezingen
Stove-lectureI tB houden aan de Princeton
Universiteit en heeft tegelijk van de
achoone gelegenheid gebruik gemaakt om
in verschillende voordrachten heel Amerika
door, zoo wetenschappelijke ais meer po
pulaire, de beteekenis vau het Calvinisme
uitéén te zetten.
In Chicago sprak hij in Marlowe Hall
te Englewood, waar hij, na introductie,
onder meer 't volgende zeide
Gelijk op andere plaatsen in Amerika
ontmoette ik ook hier vele Hollanders.
Chicago is eene stad van een zuiver Ame-
rikaansch type. Niet gelijk NewYork of
andere groote steden van Amerika. Neen,
zij is bepaald «enig. Verschillende talen
en tongen zijn hier samen geatroomd en
in dien stroom beweegt zich ook de Hol-
'landache natie.
Over het algemeen ben ik voldaan en
!zyn zij mij meegevallen de Amerikaansche
menschen en toestanden, en niet het minst
die der Hollandsche kolonisten en zij zeiven
hebben een goeden indruk op mij gemaakt.
Voor emigratie en kolonisatie naar Ame
rika ben ik van mijne jeugd af aan ge
weest, want Amerika is op Calvinistischen
grondslag gesticht.
Ook in den jongstgevoerden oorlog was
mijne sympathie aan de zijde der Ameri
kanen. Toen er in Nederland stemmen
opgiagen voor Spanje, toen werd het mij
al te erg en ik greep naar de pen om het
goed recht van Amerika te verdedigen en
uiteen te zetten, dat de oorlog niet beoogde
de groote geldwolven te verrijken en ook
niet om Cuba te exploiteeren, maar om
een einde te maken aan het ellendig wan
beheer van Spanje.
Wat Nederland heeft gedaan in. tachtig
jaren, heeft Amerika volbracht in tachtig
dagen. Wat Nederland in het klein doet,
verricht Amerika in het groot.
Wrj, Hollanders, pakken de zaken wat
bedaarder aan. Dr. Kuyper trachtte nu
het onderscheid en de overeenkomst tusschen
beide landen aan te toonen. Nederland is
de oude dochter, Amerika de jonge dochter,
zeide hij.
Bij de troonsbeklimming van Koningin
Wilhelmina, toen Nederland aan de schoone
traditie van het huis van Oranje getronw
bleef, zijn tot mijne vreugde ook de zegen-
HERINNERING
AAN
HEER v. ST. ALDEGONDE,
1538—15 Dec.—1598.
Ea bildet sick fin Talent in der Stille,
Ein Character im Strudel der Welt.
Aan den prachtigen, door hooge olmen
overwelfden straatweg, welke Zeelands
hoofdstad met Vlissingen verbindt, ligt aan
de overzijde van het kanaal, te midden
der heerlijkste landouwen, een stil lande
lijk dorpje.
Hoewel van beide genoemde steden uit
gemakkelijker dan vroeger te bereiken,
deelt het nog steeds in dezelfde schijnbaar
onverstoorbare kalmte van weleer.
En toch bezit dit eenvoudig, stil verge
ten dorpje een plekje van historische ver
maardheid, waardoor het voor immer aan
de vergetelheid ontrukt blijft.
In de onmiddellijke nabijheid toch van
dit betrekkelijk eenzame plaatsje verhieven
zich reeds in de 15e eeuw de torens en
tinnen van een adellijk kasteel, dat in
den loop der tijden aanmerkelijk werd
verfraaid.
Genoemd slot diende nu en dan tot tij
delijk verblijf van hooggeplaatste en vorste-
wenschen en heilbeden van hier naar Hol
land gezonden. By die troonsbeklimming werd
bijna de geheele buit.mlandsche pers ver
tegenwoordigd, omdat men gevoelde, dat
hier eene daad van beteekenis plaats greep,
wiil Oranje en Nederland reeds zoo vele
eeuwen aan elkander waren verbonden.
In den vreemde acht men Nederland
anders vaak klein en onbeteekenend. In
Amerika betitelt men ons met den naam
„Dutch". Men beschouwt Nederland als
een ingedoken goederenwagen, en zijne be
volking als stijf en strak. Maar zoowel
hier als in Transvaal, waar Nederlanders
onder and re natiën verkeeren, gevoelt
men, dat er vlot in bet Hollandsch bloed zit.
Het msnschom, dat uit éénen bloede
is ontsproten, bestaat thans uit driehonderd
verschillende valken. Amerika geeft er een
beeld van wat bet zegt: volksvermenging.
Men heeft mij geplaatst tusschen de
Hollandsche vlaggen, doch de vlag van
Amerika met zijne sterren en strepen is
thans de uwe. De taal van dit land is uwe
taal eveneens, 't Is de volkstaal, welke
noodig is in den dagelijkschen omgang;
doch bij de beoefening der wetenschap ge-
bruike men de Hollandsche taal. Als zoo
danig leere men haar kennen in al hare
fijnheden.
De Christelijke vrijheid is hier beter
geregeld dan in Nederland. De antirevo
lutionaire partij heeft aan de regecring in
haar land gevraagd ter gelegenheid der
Inhuldiging der Koningin, om het initia
tief te nemen een biduur uit te schrijven,
doch zij heeft nul op haar request gekre
gen. De Amerikaansche president daaren
tegen heeft den 24en November als een
dankdag uitgeschreven, om God den Heere
dank te brengen, voor de vele weldaden
ook dit jaar geschonken. En ook in den
jongsten oorlog werd na eene behaalde
overwinning, door den generaal den man
schappen toegeroepen „Jongens, eerst de
pet at en God gedankt." Dat doet mijn
hart goed.
Met een beeld over de tulp bewees Dr.
Kuyper, dat wij hier Hollandsche Ame
rikanen moeten worden. In Holland is de
prijs eener tulp 10 cent. In Amerika
echter een dollar. Nu moet men dat
Hollandsche tulpenzaad vermengen.
Wil men dat niet, dan behoudt men
Hollandsche tulpen, maar krijgt ook slechts
tien cent betaald. Het Nederlandsch
element moet wortelen in den Amerikaan-
schen staat. Laat het Hollandsch karakter
beheuden blijven. Gij moet volbloed Cal-
vinist sch zijn, en gij zult in dit land een
lijke personen.
Hier had keizer Karei V kort na zijn
troonsafstand zijn intrek genomen, wach
tende op een gunstigen wini, om met zijn
gevolg, de verkorenen uit zijne hofhou
ding, van Vlissingen uit, naar Spanje te
zeilen. Hier op dezen grond werd, naar
men wil, het keizerlijk decreet uitgevaar
digd, waarbij het bestuur in zijne Duitsehe
Staten aan zijn broeder Ferdinand, den
iateren Keizer, werd toevertrouwd.
Op bei laatst der 16e eeuw was het
kasteel te W. Souburg want zoo heet
het lief gelegen dorpje bewoond door
een Vlaamsch edelman, van Brussel ge
boortig. Hij was van middelbaren leeftijd,
achtbaar van houding en manieren.
Uit den ietwat stroeven blik, uit het
koele gelaat, slechts bij uitzondering, bij
gezelligen kout te midden zijner vrienden
verhelderd door den vroolijk gullen lach,
sprak de diepe ernst van den door erva
ring gerijpten man.
Bij wijlen placht deze ernstige uitdruk
king ongemerkt over te gaan in een veel-
zeggenden, fijn ironischén trek om mond
en lippen. Echter had deze eigenaardige
trek op het anders zoo gesloten gelaat
niets gemeen met dien alledaagschen, on-
beduidenden glimlach, weike iemand in
het onzekere laat omtrent den aard dei-
gewaarwordingen, welke dezen lach hebben
opgewekt.
Stil en rustig bracht de edelman naar
zegen zijn want ook uwe verre nazaten
moeten kunnen getuigen wij stammen af
van Calvijn.
De politieke partijen staan hier niet op
den grondslag van den godsdienst. In
Holland echter wel. De antirevolutionaire
partij draait geheel om den spil van den
godsdienst. Handhaaft dat Hollandsch
element. Bij de oprichting der eerste
koloniën heeft er dikwijls een psalm ge
klonken, en was Gods Woord het richt
snoer. Zoo moet het bij u zijn.
Nederland verbaast Europa op het ge
bied van wetenschap, kunst, handel, land
bouw en nijverheid. Toont hier, dat
ontwikkelde Hollandsche karaktertrekken
groot kunnen wezen en ten zegen worden
voor Amerika, ,'t Wilhelmus van Marnix
laat heerlijk en duidelijk Holland? grootsch
karakter zien. Niet het lied van Tollens
die dichter leefde in een slappen tijd en
zong van „Wien Neerlandsch bloed en
ons wiegje."
Hierna werden door dr. Kuyper Jeffer
son's revolutionaire begrippen kort uiteen
gezet en de Calvinistische daartegenover
verdedigd. Met den uitroep Amerika
kan niet huiten de zielsverheffing van hot,
Calvinisme en daarom moet het Calvi
nistisch bloed ;in Amerika ansche aderen
gegoten worden, eindigde dr. Kuyper.
De groote zaal was met meer dan twee
duizend mensoben gevuld. Onder adem-
looze stilte, doch gedurig onderbroken
door luidruchtig applaus sprak Dr Kuyper
deze rede op de hem eigenaardige, geestige
en eenvoudige wijze uit.
Nadat de vergadering gezongen had
„Dat 's Iieeren zegen op u daal", sloot
de. Kuiper van Roseland met gebed.
De lezer merkt aan dit verslag dat wij
aan de N. Gron. Crt. ontleenen, boe Dr.
Kuyper te Chicago in zijn populaire voor
dracht voor de Hollanders heeft trachten
duidelijk te maken dat ook in Amerika
de Nederlandsche taal on Ier hen de taal
van het onderzoek moet blijven en het
Calvinistisch beginsel de [politiek moet be-
heerschen.
De N. Sprokkelaareen chr. historisch
blad, schrijft naar aanleiding van bet be
sluit der Hervormde Synode in zake Bruna
het volgende:
„Schuldig verklaard aan openbaren strijd
met den geest en de beginselen van de
belijdenis der Herv. Kerk" Ziju niet al
de modernen daaraan schuldig, en wat doen
den wensch van zijn hart in deze lande
lijke omgeving eenige zijner levensjaren
door.
„Welk heerlijker lot toch," schrijft hij
in ,deze dagen, „ware er te bedenken
dan ik hier thans geniet I Ik leef als
een landbewoner onder de mijnen." Zoo
even noemden wij het woord rustig in
verband met 'smans leven. Vrij overbo
dig, zoo niet erger, is hier de opmerking,
dat met rust geenszins bedoeld wordt, een
zich verledigen tot niets doen, eon dolce
far niente, gewoonlijk het ideaal van tra
gen en levensmoeden. Zulk een toestand
toch zou minstens zijn ergernis en veront
waardiging hebben gewekt.
Of is verandering en verwisseling van
werkzaamheid, en wel van gepaste en pas
sende, niet het eigenlijk kenmerk der rust
Wel verre van ooit lage rust te zoeken
had hij daartegen het „Repos ailleurs"
tot zijne lijfspreuk gekozen. Aan dit devies
bleef hij zijn geheele leven trouw.
Die edelman was niemand minder dan
Philips v. Marnix, Heer van St. Aldegonde,
eene heerlijkheid in Henegouwen, enkele
uren van Charleroi.
In 1538 te Brassel uit een oud adellijk
geslacht geboren, was de vurige jongeling
tegelijk met zijn ouderen broeder Jean,
Heer v. Thoulouse, te Geneva iu aanraking
gekomen met het Calvinisme, welks be
ginselen hij met, toewijding verdedigde.
Op 21-jarigen leeftijd kwam hij in de
de kerkbesturen er tegen Erger nog, staan
daaraan niet schuldig die socialisten die
als predikant in de Ned. Herv. Kerk den
kansel door hunne Schrift en Belijdenis
hoonende theorieën ontheiligen Maakte
Louis Ballier zich daaraan niet schuldig
toen hij naar aanleiding vau de inhuldiging
onzer geliefde Koningin een tekst uit de
H. Schrift nam om daarmede het „Eert
den Koning" en at wat verder tan opzichte
van de door God gestelde machten daarin
begrepen is, te bestrijden. Waar zulke
mannen in eere gehandhaafd worden, had
men zich voor den heer Bruna ook niet
zoo plechtig behoeven aan te stellen. Hon
derdmaal lieve waren wij een eerlijke
roomscbe dan socialist op den kansel in
de Herv. Kerk. In het eerste geval zou
den we godsdienstig en maatschappelijk
aanspraak mogen maken op achting. In heit
laatste geval ook
„De heer Bruna heeft begrepen geen
aanspraak moer te mogen maken op het
brood der Ned. Herv. Kerk. Beseffen de
heeren Bax (Sr. en Jr,) Melchers (-), v. d
Heide, de Koe, Biihler, (Klein, Kylstra),
enz. dat ook
Do hoor Melcher3, predikant te Zuid
Schar woude, heeft ontslag gevraagd uit
deze betrekking om zich geheel te kunnen
wfiden aan de propaganda voor de begin
selen der „Sociaal-Democratische Arbeiders
partij".
De Sprokkelaar vestigde ook 'toog op
't volgende
Ds. J. Pot (orthodox predikant) te Oos-
terbierum, trad dezer dagen te Tju ui ma-
rum op om ds. Mees (modern) te beves
tigendoch wijl ds. Mees niet antwoorden
wilde op de bevestigingsvragen ging de be
vestiging niet door en deed ds. Mees zijn
intrede zonder bevestiging.
De modernen zijn hierover slecht te
spreken, in plaats van de schuld op ds.
Mees te steken, werpen ze die op ds. Pot
In de Kerkelijke Crt., officiéél orgaan der
Nederl. Hervormde Kerk, schryft ds. Dam-
sté nit Wirdutn, een man van 60 jaar en
dus geen kleine jongen meer, gelijk de
Sprokkelaar opmerkt, op stuitende manier
erover en merktprofaneerendop: „Waarom
moest van wat ernstig dient behandeld,
een kerks'andje -worden gemaakt Maar
't is eenmaal zoo, de menschen zijn nist
allen van 't zelfde maaksel „Heeft niet
de pottebakker de macht om uit denzelfden
leemklomp een pot tot eer, een ander tot
oneer te maken", zegt Paulus."
Nederlanden terug. Het gezicht van
schavotten en brandstapels, een vrij volk
onwaardig, deed hem voor eenige jaren de
wijk nemen naar Italië.
Te dien tijde was Oranje nog weifelend.
Hij ziet de beweging, zonder haar te
kunnen verklaren. En dit toch is onmis
baar om haar leider te zijn. Van daar
die langzame, doch zekere worsteling van
zijn machtigen geest, om alle kluisters af
te schudden en het naderend morgenrood
van den nieuwen dag te gaan begroeten.
Van daar ook het verschijnsel, dat de
eerste kampvechters voor de zaak der
vrijheid in di n tijd, behalve andere jeug
dige edelen, voornamelijk Marnix ea zijn
broeder waren.
Zij wisten in het bekende Compromis,
den band van den adel tegen de schending
der vrijheid, uitdrukking te geven aan
hetgeen destijds in aller hart leefde.
Jammer voorwaar, dat een misschien
onberaden stip, een uitval op deZeeuwsche
kust om zich van de havens meester te
maken in 1567 de aanleiding werd van
Thoulouse's dood.
De komst van den hertog v. Alva deed
ook Marnix de wijk nemen naar Dnitsch-
laud.
Aan het hof van den ridderlijken keur
vorst van de Paltz, vond hij eene veilige
wijkplaats.
Het slat te Heidelberg was het centrum,
waar velen zich 'ereenigden, die den dwang
Dat „pot tot eer" ziet natuurlijk op d?.
Pot. En daar moet een der teederste uit
spraken nit de fe'chrift voor verdraaid
worden
O, verdraagzame vrijzinnigheid
Dhr. Engelvaart droeg alsnu den boom
op aan de kerkvoogdij van de Ned. Herv.
Kerk, op wier grond hij slaat. (Men had
bij gebrek aan eene geschikte plaats,
hiertoe vergunning gevraagd en verkregen.)
De opdracht werd, lij monde van "den
President kerkvoogd, welwillend aanvaard.
Gortgfonö. Naar aanleiding van ge
wone conditiën van huur en verhuur der
weiden, bleek dat een perceel der weiden
door het grazende vee, veel schade dezen
zomer aan het jonge geplante plantsoen
gedaan was, van schellen der boompjes.
Men heeft nu schadevergoeding gevraagd
of gerechtelijke tussohenkomst.
Onder het vee van den [landbouwer
F. Geluk te Sf. Aimaland is het mond
en klauwzeer uitgebroken. Niet minder
dan 31 van de 35 stuks vee zijn door
deze ziekte aangetast.
Benoemd tot commies ter directie der
belastingen te Middelburg de heer 8. P.
Tismeer, tijdelijk belast met het waarnemen
dier betrekking.
Schipper A. van 't Hof van Ieiseke
heeft eene gunstige beschikking ontvan
gen op zijn verzoekschrift om een over
zetveer van de Kanaalstraat naar de aan
legplaats .der pennyboot te Vlissingen
(haven) te openen.
moede en ontkomen, snakten naar de vrij
heid. J
In dien tijd houdt Marnix zich, be
halve met wetenschappelijken arbeid, ook
en vooral bezig met theologische werk
zaamheid.
Hij bezoekt verschillende kerken aan
den Neder-Rijn, en neemt deel aan hare
synoden.
Zijne brieven uit dien tijd ademen steeds
een dankbaren geest voor genoten gast
vrijheid of roepen op tot geldelij keu steun
der verdrukten. Dit laatste blijkbaar niet
zonder succes.
Maar grooter victorie nog wachtte den
leerling van Calvijn.
Hier in Duitschland toch ontmoet hij
Willem van Oranje.
In die ontmoeting ligt een keerpunt in
Oranje's leven, maar evenzeer de verkla
ring eener innige vriendschap, aan weike
slechts een noodlottige dood, zoo onver
wacht, een einde kon maken.
Marnix n.l. slaagde er in, Oranje lang
zamerhand te winnen voor de beginselen
van Calvijn.
Zoo werden zij één in geloof, één in
overtuiging.
Alleen in de meer of minder strenge
toepassing der beginselen op staatkundig
gebied lag eenigermate het verschil.
Z.
de R.
