NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK- sr
HISTORISCH
Eerste Blad.
Verschelde.
ROTTERDAM.
Hulst-Vlake.
fËSiEaKAM.
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
De Joden en de Openbare
School.
ïddelburg.
OV.
mac he tij d.
Van Rotterdam:
Dond.24 9,
fto. m. 1898.
Safpcifag 26 loocmGec.
Decfienrfc laucgang.
Vrijd.25
Zater.26
Zond. 27
Maan.28
Dins. 29
Woen30
9,30
9,30
9,30
9.30
9,30
9,30
LHDIENST.
MIDDELBURG,
l Zeilm. Tin. 4,50 r.
11, 11,45; nm. 12.30,
i, f4.15, 5,10, f5,55,
15, 10,15.
imiae.
rg(Markt) vm. 5.20,
50, nm. -j-12.35, 1,20,
20,f5,15, 6,17,7,50,
goederen.
|)RBOOTDIENST
de
ftTDIENST.
naar Ylake vm. 5,20
Isoorden onmiddellijk
correspondeerenden
|L, 2,15, 5,15 uur.
HENST.
Talaoorden vm. 7,—
ur,
>nmidde!lijk na aan-
eveer vm. 9,en
5 uur.
ERDAM:
andag) 'g morg.
SERPEN
indag) 'g morg.
7.u
7.—n
JDIENST
IE YEER—GOES,
udering van Dinsdag.
7 ertrek Y eer 'g morg,
'g avonds 5,uur.
morg. 8,37,'snamid.
I's avonds 6,30. Des
's morg. 9,—, 's ar
Hot Ostende), 's nam
ITDIENST
J.-ROTTERDAM
Tan
Ta»
delburg. Rotterdam.
n 7.30
8,15
7,30
8,15
7,30
8,15
7,30
8,15
7,30
1? 8,15
7,30
8,15
rDIENST
en Zierlkzee.
zee Spoorweg Gom
Van Zierikzee:
'«morg. 8 mldd
'ond.24 6,30
[rijd.25 7,50
ater.26 7.50
^nd.27
|aan.28
[ingd29
7oen30
7.50
6,30
6,30
7.—
2,-
2-
2-
2,-
2,-
2,-
OP ZOOM-THOLEN
naar Tholen,5,5C,
[ief), 11,—, 1,30,
jrgen-op-Zoom 6,25
9,35, 12,40, 2,10
i-Zoom n. Halsteren
Tholen 15 min
nm. 3,25b).
nm. 3,55.
nm. 1,55.
2,15.
3,25 b)
n 3,45.
preskeng hoogstens
van Vlissingen
akt.
spoorwegstation
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 15 regels 50 cent, iedere r-ogpl
meer 10 cent.
Dit nummer bestaat uit twee bladen.
Naar aanleiding van de circulaire van
den Joodschen opperrabijn dr. Dunner
heeft zich in de liberale pers een penne-
strijd ontsponnen.
Veel merkwaardige woorden zijn ge
sproken voor en tegen 's mana sensatie
wekkend advies om zuiver Joodache scho
len te stichten teneinde de rechtzinnig-
Israelitisohe jeugd te beveiligen tegen de
gevaren van het rationalisme.
Onder wie hem geljk geven is o. a. een
openbaar onderwijzer die in het Handels
blad onder meer het volgende opmerkt:
Het feit dat de ciroulaire van dr. D.zoo-
veel aanvallen te verduren heeft nog vóór
men de gronden kent waarop zijn ge
tuigenis steunt, bewijst, behalve groots
partijdigheid dat er vrees bestaat in het
kamp van de voorstanders der openbare
sohool.
Of die vrees nu juist in groote liefde
voor de openbare school haar oorzaak
vindt dan weljin politieke overwegingen
zij in het midden gelaten. Tegenover de
vooralsnog ongemotiveerde, onlogische
en ontjdige aanvallen acht ik mij daar
om verplioht eens een tegenovergestelde
meening uit te spreken. Op grond eener
langdurige ervaring als onderwijzer aan
een openbare school verklaar ik de cir
culaire van Dr.Diinner van zijn standpunt
volkomen gerechtvaardigd en juist.
Merkwaardig is ook een brief van een
Israëliet die het niet eens is met zijn
opperrabijn. Hij betuigt zijn leedwezen
over diens brief en verzekert dat hij op
den steun zijner geloofsgenooten althans
de rijken en verlichtenniet te re
kenen heeft. Hij'juicht in de openbare
sohool het middel toe om den Joden hun
speciaal Joodsch karakter te ontnemen.
Hij schrjft;
Het meer ontwikkelde deel der Joden
is tevreden de benauwde Ghetto-bedompt-
heid met vrijs Hollandsche lucht ver
wisseld te hebben. Tegenwoordig is het
veel minder het geloofsverschil van den
Jood dat zijn medeburgers aanstoot geeft
dan wel zijn karaktereigenschappen, ma
nieren en uiterlijk. Waarom ons dan nog
meer vervreemden van onze landgenoo-
ten door de jeugd af te zonderen. Wilt
gij ons dan de eenige gelegenhtid ont
nemen om met het volk,wiens gastvrijheid
vrij genieten, nauwer in aanraking te
Ikomen
Wij staan voor de moeilijke task de
■klove te overbruggen en den daardoor
•ontstanen afkeer te doen overwinnen.
iDe verscheidenheid van dialect en an-
•dere eigenaardigheden mseten verdwij-
men en de eenige weg daartse is ge
meenschappelijke opvoeding der jeugd.
Wij moeten niet steeds big ven een volk
in net volk, een staat in den staat.
Opmerkelijk dat deze Jood erkent dat
de neutrale school het speciaal Joodtch
karakter in de Joden doodt en nog
opmerkelijker is dat hij dit een aanbeve-
ling vindt van die school in het belang
der Joden. Een Israëliet die den Israëliet
in den Israëliet zoekt te dooden om Israë
liet te kansen big ven
Daartegenover maakt het schrijven van
een anderen Israëliet een beteren indruk
op ons. Hg schrgL
In den laatsten tijd is het voorgesteld
als zou de zeer begrijpelijke poging der
geloovige Israëlieten, om hun kinderen
te behoeden voor het verval, waarmee
hun godsdienst bedreigd wordt, tot anti-
semiotische stroomingen leiden.
Hoe, zouden de Nederlanders van onzen
tijd niet zoo hoog staan als hunne voor
ouders. Hebben deze den ballingen toe
geroepen, wij zullen u wel gastvrijheid
leveren, mits gij uw jood zijn verloo
chent Dan zouden zij immers ten
antwosrd gekregen hebben zeer beleefd
maar die soort gastvrijheid zijn wij in
Spanje ontloopen.
Neen, Nederland is niet achteruitge
gaan op het stuk van verdraagzaamheid;
maar als iets in staat zou zijn weerzin
te wekken, dan is het juist het optreden
van enkele Israëlieten, die, onder luid
ruchtig betoon hunner onjoodsche ge
zindheid, hun landgenooten trachten aan
.te hitsen tegen hun geloofsgetronwe
stamgenooten, wier eenige vijanden
juist zij zgn. Pogingen die zij, als
nutteloos, zouden achterwege laten, zoo
zij slechts eenig begrip hadden van den
^Nederlandschen volksaard, die zich
nimmer zal verloochenen.
Nu volgt een verklaring die zoo onge
veer denken doet aan den veerman die
de geit en de kool tegelijk wil overbrengen;
of water en vuur tegelijk bezig tot het
aansteken of blusschen van het brandje.
De heer A. v. Loen, opperrabijn te
Groningen, schrijft namelijk
Ik acht bijzondere Israëlitische scho
len wegens hst weinige godsdienstonder
wijs dat de Israëlitische kinderen ont
vangen, noodig en nuttig. Ik huldig
en waardeer echter het schoone beginsel
dat de openbare sohool verkondigt.
Het bestuur der „maatschappij tot nut
der Israëlieten" heeft een motie gesteld
waarin zij zich vierkant stelt tegen den
heer Dünnerimmers zg
„geeft als haar onwrikbare overtuiging
te kennen, dat de openbare neutrale
school van overheidswege in Nederland
in het leven geroepen, uit een gods
dienstig, zoowel als maatschappelijk
oogpunt, geenerlei schadelijken invloed
uitoefent op de Joodsche schooljeugd
en integendeel voor de Israëlietische
bevolking een der heilrijkste instellingen
blijft, waardoor geloofsverdeeldheid ge
keerd en de burgerlij ke gelij kheid voor
alle Nederlanders het krachtigst be
vorderd wordt;
„is van meening, dat zooal de ver
wezenlijking der denkbeelden van dr.
Dünner door de stichting van bijzondere
Israëlietische scholen voor maatschap
pelijk onderwijs, op onoverkomelijke
flnanciëele bezwaren zal afstuiten, de
pogingen om tot verwezenlijking dezer
denkbeelden te geraken op zich zelve
reeds esn zeer noodlottigen invloed
kunnen uitoefenen door het schokken
van het vertrouwen in de door art.
33 der Schoolwet gewaarborgde on
zijdigheid der openbare school
„keurt de oprichting van bijzondere
Israelietische scholen voor maatschap
pelijk onderwijs als tegenwicht tegen
de openbare Staatsschool met de meeste
beslistheid af als schadelijk voor het
belang van het Nederlandscbe Jodendom
en als een onverdienden aanval op het
karakter van de Staatsschool en de on
partijdigheid van het openbaar onder
wijzend personeel".
Een niet minder onzeker geluid geeft
de bazuin van den heer Armand Sassen,
den man die voor 't openbaar onderwijs,
volgens zgn eigen zeggen, zooveel gele
den en gestreden heeft.
Deze ziet al met ongerustheid de Jood
sche ij veraars voor liberale Kamercandi-
daten hem ontvallen. Immers, zegt hij,
De ervaring heeft mij geleerd dat de
Joden steeds warme, overtuigde voor
standers waren van de openbare school
en vurige strijders bij verkiezingen, niet
het minst in het belang dier school.
Hnn ijver (bij verkiezingen) voor de li
berale zaak stak vaak weldadig af bij
de traagheid en lauwheid van vele li
berale christenen. Daarom heeft de brief
van dr. Dünner onaangenaam verrast.
Juist in dezen tijd, nu zich in tal van
landen zulk een afschuwelijk antisemi
tisme op zoo dreigende wijze vertoont,
moesten de Joden de verdraagzaamheid
welke door de openbare school wordt
bevorderd, waardeeren en moesten zij
terugschrikken voor het trekken van
grenslijnen, die onvermijdelijk tot gevolg
hebben dat reeds in hun prille jeugd
Neerlands burgers elkander leeren on
derscheiden in Christenen en Joden.
Wanneer zegt de schrijver een
onderwijzer in de school den Joodschen
godsdienst niet eerbiedigt of de socia
listische leer predikt, dan moet men een
aanklacht tot de autoriteiten richten
en wanneer hij de kinderen met neo-
malthusianisme bezig houdt, dan moet
men hem in een krankzinnigengesticht
plaatsen. Maar er is geen reden om
daarvoor bijzondere Joodsche scholen op
te richten.
Men merkt wel dat hier een man aan
het woord is die voor het openbaar on
derwijs gestreden en geleden heeft.
Maar helpt hij er zich niet wat al te
gemakkelijk af?
Durft hij het aan, zijn kinderen aan so
cialen en malthusianen toe te vertrou
wen, wg zouden er hartelijk voor bedanken.
Wij vertrouwen die menschen niet als
onze volksopvoeders.
Wij hebben 't al eens meer herinnerd,
thans herrinnert het een sociaal democra
tisch blad
De Beaufort, conservatief-liberaal leider,
schreef„Tusschen liberalen en radicalen
bestaat derhalve een verschil in beginsel
dat zelfstandig sptreden op staatkundig
gebied van beiden rechtvaardigt".
Goeman Borgesius, vooruitstrevend-libe-
raal leider, schreef: „Bij verschil van
nuance staan de meeste radicalen met
de vooruitstrevend en op hetzelfde stand
punt".
Dat zgn de woorden. En de daden
Juist deze beide leiders zitten naast
elkander aan dezelfde regeeringstatel, zijn
beiden leden van een ministerie.
Ons verwondert dit r.iet.
Want naar onze meening had de Beau
fort ongelijk of wist hij beter.
In 't bekende trapje, waarvan wij ech
ter bij nader inzien de onderste trede
hebben weggezaagd, volgen de radicalen
op de liberalen, verschillend ja, maar
niet in beginsel, alleen in graad van be
weging.
De Roomsche Kiezers in Deventer
ten getale van 400 bijeen hebben op
Zondag, zegge Zondag! jl. besloten de
candidatuur te steunen van den „geschikt-
liberaal" de Beaufort tegenover die van
den vrij antirevolutionair Van Weeae en
van den halfslachtig-sociaal-radicaal-Iibe-
ralen candidaat v. Loenen Martinet.
De tegenstelling „halfslachtig" en „ge
schikt", een tegenstelling van nieuwe
vinding, is van hen. Zij is uitgedrukt
in een door hen aangenomen motie.
De Deventer verkiezing is er wel een,
geschikt om aller belangstelling in den
lande te genieten.
Het Vaderland vond indertijd dat de
heer v. ;Delden gekozen moest om de
positie van dit ministerie te sterken.
Nn is een geestverwant van den heer
Van Delden candidaat gesteld doch vindt
geen steun aan die zijde.
En 'tschijnt niet onmogelijk dat de
car.didaat der 7ier liberaal-radicaal-sociale
kiesvereenigingen, de officiëele candidaat,
voor den niet-ofiiciëelen candidaat strijken
moet.
Uit dit oogpunt gezien is de tactiek
der Roomschen wel leep. Zij begrijpen
dat een liberaal in herstemming komt en
bij herstemming door de geheele liberale
bent van Van Kol tot Bastert xal
worden gestemd enjgekozen. Nu willen
zij tenminste zorgen dat de kans om in
herstemming te komen en gekozen te
worden toekomt aan een liberaal naar
hun believen.
Wij willen echter niet vooruitloopen.
Immers er is geen onzekerder ding dan
een Kamerverkiezing.
In 't belang der Zending is in de tweede
kamer gisteren menig goed woord gespro
ken door dr. de Visser in 't belang dier-
zelfde zaak en van de rechtspositie der
gereformeerde kerken liet ook de heer
Donner zgn belangrijk jaarlijksch protest
en advies hooren en sprak de heer Kete
laar een warm woord van afkeuring der
lichtzinnige wegwerping van miljoenen bij
de werken in de Solo-vallei.
.Wanneer wg het Bijblad voor ons heb
ben liggen, kannen wij op een en ander
meer breedvoerig terugkomen.
Omtrent deze werken in de Solo-vallei
geven wij eenige inlichtingen.
In het (oosten van Rembang zou een
vaste s'nwdam gebouwd worden in de
Solo-rivier, die het water 8 meter hoog
zou opstuwen, ter voeding van een kanaal
dat gegraven zou worden iangs de zuide
lijke grens der vallei met diie groote
armen en vele vertakkingen.
In Soerabaja zou de rivier door de heu
vels van het kalkgebergte heen, over een
lengte van I2V2 kilometer naar zee afge
leid en haar tegenwoordige bedding afge
sloten worden.
Overstrooming en verdere aanslibbing
moest op die wijs worden voorkomen; terwijl
door schutsluizen de sproeiingskanalen
tevens voor de praamvaart zonden worden
ingericht.
Het werk zou 19 miljoen kosten, doch
liep al tot 38 miljoen.
Bij de uitvoering stuitte men echter op
velerlei bezwaren, grootendeels gevolg van
mistekeningen en oneenigheid tusschen de
uitvoerende deskundigen.
Zoo werden de kosten verdubbeld en
ziet men van dit grootsche werk nog het
einde niet.
Er blijkt reeds veel geld te zijn weg
geworpen met opnemingen enz. en ver
schillende begrootingen bleken opgemaakt
zonder goede ontwerpen.
Regeering en Kamer zitten nu in groote
moeielijkheid en angstvallig vragen de
Kamerleden, wier tolk de heer Ketelaar
was, wat hieruit groeien moet.
In ieder geval zal het werk nu wel
eenige jaren onuitgevoerd blijven liggen.
En wat dan
In de Tweede Kamer heeft de heer
Waal Malefgt 'tdeze week weer eens op
genomen voor de verbetering der rechts
positie van inlandsche christenen en voor
de bescherming der Zending.
Nog maar al te veel kiest 't gouverne
ment in den strijd tusschen den Christus
en de Halve Maan uit vrees voor de Mo-
hameJaansche priesters tegen het Christen
dom partijen dat moet ophouden.
Zij 't nu maar niet aan doovemansdeur
geklopt.
Immers al veertig jaren werd van Chris
telijk historische zijde hierop aangedrongen.
Groen, Elout, Vader, de Jonge, Keu-
chenins, Mackay, Kuyper, v. Limburg
Srirum, Waal Malefyt, en veel heeft 't
rog niet geholpen.
Wij zeggen dit, onverminderd ons res
pect voor dezen minister van koloniën die
der Zending een warm hart toedraagt.
De heer Bergmeijer, onderwijzer aan eene
openbare school te Utrecht, is redacteur
geworden van het socialistische scheidblad
Recht voor Allen.
Hij is opvolger van Hermans den re
dacteur van De Roode Duivel.
Zulk eea man zouden wg wel eens
christelijke deugden willen hooren aan-
leeren op de openbare school volgens 't
model van artikel 33.
Maar 't is waar ook verscheidene
predikanten in de nederl. hervormde kerk
denken al net eender als hij.
Het type Klein, Biibler, Bax Senior,
Bax Junior, v. d. Heide, Melchers, Kijlstra
en vele anderen met milder of strenger
toepassing zgn de leer der socialisten toe
gedaan.
Van der Heiden zei 't nog laatst in eoa
openbare vergadering dat hij geen liefde
predikte zoolang wij met deze maatschappij
zitten.
Ook hier derhalve twee betrekkingen
waarvan de combinatie vrij ongerijmd
schijnt.
De pattgstrijd blijft in de Hongaarsche
Kamer van Afgevaardigden heftig woeden.
Een der ministers had de liberale partij
eene eenoofster gescholden. En dit had.
haar leden zoodanig ontstemd dat zij
hem allerlei liefelijkheden naar hot hoofd
wierpen, waarvan „Oosteorijksche huurling"
en „onhebbelijk varkeu" de minste waren.
De voorzitter sohorste tot viermaal toe
de vergadering zonder dat er iets anders
gebeurd was dan gillen en janken.
En ook na de vijfde heropening ver
gunden zij den sprekers nog niet het woord
te voeren. Telkens als de minister of een
ander het woord nam, stond de geheeld
oppositie op en verlangde het woord, en
als ze het niet kreeg, begon ze te schelden
en te zingen en te duiten en met de
vuiBten op ie lessenaars te trommelen, net
zoolang tot de voorzitter de vergadering
schorste.
Het spelletje duurde 'tot S's nachts half
12. Toen werd de vergadering gesloten
en die leden der iiberale partij welke het
hardste leven hadden gemaakt, werden
door de studenten op de tribune luidruchtig
toegejuicht en toegewuifd.
Treurig heden en treurige toekomst met
zulke hedendaagsche en aankomende volks
vertegenwoordigers, ordeverstoorders en
gezagvertreders.
25 Nov. '98.
Bij kon. besluit is met 1 Jan. 1899
aan dr. A. D, v. d. Harstop zgn rerzoek
eervol ontslag verleend als leeraar aan de
rijks boogere burgerschool te Middelburg.
Bij de Tweede Kamer is een wets
voorstel ingekomen tot naturalisatie onder
anderen van F. X. Manhardt, horlogemaker
en muziekonderwijzer te Goes.
Door Ged. Staten van Zeeiand is
goedgekeurd het besluit van den Raad der
gemeente Ond-Vossemeer tet het reduceeren
van de kermis van drie tot twee dagen,
omdat, omdat zij in beteekenis voortdurend
achteruitgaat.
De zittingen van den Militieraad,
buiten Middelburg te houden, worden ge
opend te Hulst 20 Dec., en te Oostburg
24 Dec. en te Zierikzee 28 Dec. a.
Aangewezen zgn: voor die te Hulst de
gemeenteuAxel, Boschkapelle, Clinge,
Graanw en Langedam, Hengstdijk, Hoek,
Hontenisse Hulst, St. Jansteen, Koewacht,
Neuzen, Ossenisse, Overslag, Philippine,
Sas van Gent, Stoppeldijk, Westdorpe,
Zaamslag en Zuiddorpevoor die te Oost
burg de gemeentenAardenburg, Biervliet,
Breskens, Cadzand, Ede, Groede, Hoofd
plaat, St. Kruis, Nieuwvliet, Oostburg,
Retranchement, Schoondijke, Sluis, Water
landkerkje, IJzendijke en Zuidzande voor
die te Zierikzee de gemeenten Brouwers
haven, Bruinisse, Burg, Dreischor, Duiven-
dijke, Eikerzee, Eliemeet, Haamstede, Kerk-
werve, Nieuwerkerk, Noordgouwe, Noord-
welle, Oosterland, Ouwerkerk, Renesso,
Serooskerke (S.), Zierikzee en Zonnemaire;
alsmede St. Philipsland, St. Annaland en
Stavenisie.
X7
