NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Ho. 15. 1898.
DonMag 3 flotiemGec.
Detfimife laacgang.
VERSCHIJNT
PRIJS DER ADVERTENTIËN
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
Buitenlandsch. Overzicht.
De restauratie der Kerk
te Wemeldinge.
Middelburg. De Chr. Jongel. Ner-
eeniging Romeinen 1 16a herdacht Maan
dagavond in de zaal van bot Schutters
hof haar 25 jarig bestaan.
UITGAVE VAN
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Prijs per drie maanden franco p, p
0,95.
en
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
Enkele nummers
0,025.
meer 10 cent.
Het Franseke volk keeft weer een mi
nisterie.
Met genoegen begroet men De Freycinet,
den ouden, liberalen protestant en burger, als
minister van oorlog. Vooreerst wijl hij
door deze twee omstandigheden vrij is van
clerical® en militaire sympathieën, die den
Jood en den Kapitein Dreyfus al zooveel
kwaads bezorgden uit 't bureau van de
ministers van oorlog Mercier, Cavaig-
nac, Zurlinden, Chanoine en dan dewijl
hij al zoovele campagnes heeft mee gemaakt,
zoodat hij voor geen klein geruchtje behoeft
bang te wezen.
Een minder aangenamen indruk maakt
het echter dat in dit ministerie de leiding
berust bij denzelfden minister Dupuy
die ook premier was toen Dreyfus veroor
deeld werd.
Laten wij hopen dat hun optreden geen
r.ieuwe verwikkelingen brengt in eigen
boezem en niets in den weg legt aan den
rustigen gang van het nieuw bevolen
onderzoek in zake den balling.
In elk geval is 't onderzoek door den
Hojgen Raad bevolen, derhalve gaat 't
door. En de vrienden van Dreyfus en
van diens eigenlijken redder Picquart, zijn
vol msed.
De vroegere en de tegenwoordige advo
caat van Esterhazy hebben beiden gepro
testeerd tegen de sehenning van 't geheim
der verdediging. Het is namelijk gebleken
dat Mornhardt, de advocaat van mevrouw
Dreyfus, in staat geweest is een telegram
te lezen door Esterhazy aan diens verdediger
gericht geweest.
Pioquart schijnt eindelijk een weinig
op de hoogte te komen. Wel zit hij nog
altijd in de cel, doch zijn zwager, Gast,
heeft permissie hem wekelijks twee maal
een half uur te bezoekenin tegenwoordig
heid van den gevangenisdirecteur, en door
twee ijzeren hekken gescheiden, houden
thans deze twee gesprekken over koetjes
EEUILLETON.
Even als verscheidene plaatsjes in ons
land, bezit ook de Gemeente Wemeldinge
op Zuid-Beveland eene zeer oude kerk.
Deze kerk, in gebruik door de Ned. Herv.
Gemeente aldaar, was niet alleen door
den tand des tijds maar ook door ver
schillende onoordeelkundige veranderiugen
in zulk een toestand geraakt, dat Kerk
voogden overtuigd waren dat ingrijpende
herstellingen en veranderingen noodig
waren.
Kerkvoogden besloten toen in Mei 1897
mijne hulp in te roepen daar ik ook in
het voorgaande jaar de zoo merkwaardige
Kerk te Kapelie eveneens op Znid-Beve-
land gelegen, inwendig geheel had geres
taureerd en verbetering had aangebracht
in den vorm en de indeeling der zit
plaatsen.
Bij myn eerste bezoek aan de kerk te
Wemeldinge trof mij dadelijk de ver
vallen toestand van het oude gebouw en
werden mij toen, na een voorloopig onder
zoek, door Kerkvoogden de twee navolgen
de vragen ter beantwoording opgedragen.
lo. Of hef Kerkgebouw genoeg archi
tectonische waarde bezat en of het mogelijk
was het geheel te behouden en te restau-
reeren en of er verbetering was aan te
brengen in den stand van iden preekstoel
en in den vorm en de indeeling der zit
plaatsen.
2o. Of het wenschelijk was het oude
gebouw geheel te sloopen om een nieuw
gebouw te kunnen bouwen.
Gelukkig kon na behoorlijke opmetin
gen en achtereenvolgende onderzoekingen
van het oude gebouw, de eerste vraag
gunstig beantwoord worden en werd daar
door het oude gebouw voor ondergang
en kalfjestoch heeft de ander al zooveel
kunnen loslaten dat Picquart nu begrijpt
hoe goed alles gaat, eu dat tot de revisie
besloten is.
Melden wij nog omtrent het nieuwe
ministerie dat onder hen besliste voorstanders
der revisie zijn, terwijl uit 't oude kabinet
Brisson ook nog vier leden opgenomen zijn,
van welke drie aan Dreyfus' zijde staan.
Yoor't oogenblik echter heeft het meer
te doen dan op de revisie te influenceeren.
Er dreigen oorlogen of oorlogsgeruchten, in
een van welke de naam van Frankrijk ge
noemd wordt.
Frankrijk heeft zich voor te bereiden om
by een mogelijken oorlog met Engeland
klaar te zijn.
John Buil, wij wezen er reeds vroeger op,
bast hard doch bijt. dientengevolge ook niet.
Toch is Frankrijk blijkbaar ook op dat gebas
niet gerust. De vloottoerustingen, onver
wachts in Engeland bevolen, schijnen dan
ook wel gegronde reden tot ongerustheid
te geven.
Fasjoda zal dan 't struikelblok voor een
van beide zijn.
Wij zullen niet alle toebereidselen in
by zonderheden nagaan. Doch een feit is
't dat in Nieuw Schotland (Halifax) en in
Canada (Esquimault) nacht en dag op de
Britsche werven gewerkt wordt en reeds
zeven nieuwe kruisers gereed zyn; in de
Engelache maritieme arsenalen met al
le krachtsinspanning aan de samenstelling
van een reusachtig vliegend eskader ge
arbeid wordt, dat uit negen groote slag
schepen en een aantal oorlogsschepen zal
bestaan de admiraliteit 200,000 ton beste
steenkool kocht en moet besloten hebben,
onmiddellijk het kust- en havenwachtschip-
eskader mobiel te maken, torwijl te Ply
mouth onverwacht versaheiden oorlogsche
pen zyn binnen geloopen.
Misschien komt het evenwel zoo ver
nietdaar Rusland en Duitschland ook
hun woordje wel meespreken zullen.
Reeds besloot de Duitsche Keizer zyn
B—nae—ctaa—
door slooping gespaard.
Het gebouw is hoogst schilderachtig ge
legen aan het einde der bloeiende gemeente
Wemeldinge, die zich meer en meer in
tegenovergestelde richting, ten opzichte
der ligging van de Kerk, uitbreidt. Zij
(de Kerk) ligt eenigszins op eene hoogte
en is omgeven door een afgesloten terrein
dat als begraafplaats gebruikt wordt. Het
terrein is van den dorpsweg door een
toegangshek afgesloten. De toren staat in
het Westen, zooals bij de meeste oude
kerkgebouwen het geval is en is, evenals de
kerk zelve, in hoofdzaak, in baksteen
uitgevoerd. Van binnen is het gebouw
ingedeeld in twee schepen, waarvan het
Noorderschip, dat eene afmeting heeft van
20 by 9.5 M., het oudste is en het Zui
derschip dat by dezelfde lengte twee
Meter smaller is, van jongeren datum dag-
teekent.
De hoofdtoegang tot de kerkruimte be
vond zich aan den Zuidermuur van laatst
genoemd schip. Het Koor, dat 16 by
8.5 M. groot is en afgesloten wordt door
een halven tienhoek, grenst aan de oost
zijde van het Noorderschip der Kerk, ter
wijl de Consistoriekamer op haar beurt
weer grenst aan de oostzijde van het Zui
derschip tegen het Koor aan, zonder in
den laatsten tijd daarmede communicatie
gehad te hebben.
De twee schepen der kerkruimte zyn
van elkander gescheiden door drie vrij
staande en twee wandzuilen waarboven een
muur is aangebraoht die door een viertal
afgeschuinde spitsbogen ondersteund wordt.
De zuileu hebben schachten, basementen
en kapiteelen uit witten zandsteen die het
karakter der 15e eeuw vertoonen.
De oude kerkboeken van Wemeldinge
gaven omtrent de stichting van het gebouw
weinig licht, hetgeen omtrent het gebouw
bekend geworden is, is geput uit verschil
lende bronnen, en dit heb ik opgeteekend
hoofdzakelijk uit den mond van den reeds
ontslapen predikant Ds. J.F. F.v. d. Hamme,
aeis door het |Heilige Land te bekorten, 't
uitstapje naar Jericho er aan te geven,
yan het bezoek aan Syrië af te zien en
naar Europa terug te keeren, met het oog
op den ernst vau den toestand.
Ook moet de Keizer van Rusland, d.e
Vredevorst, aan de Engelache regeering
hebben te kennen gegeven dat de ontrniming
van Egypte aan de orde komt.
De reis van Keizer Wilhelm.
Zondag bezochten de Keizer en de Kei
zerin Bethlehem, waar zy een godsdienst
oefening in de Duitsche kerk by woonden
onder het gehoor van ds. Böttieher, die
tot tekst bad Joh. 1 1.
Een tocht werd gdaan naar den Olijf-
berg, langss den nieuwen weg opzettelijk
voor deze gelegenheid aangelegd. De plek
der hemelvaart werd bezocht, en de hof
van Getbsemané. Van den Olijfberg had
den de reizigers een prachtig gezicht over
de vlakte van Jericbo, bet Jordaandal en
de Doode Zee.
Het stuk gronds „La Dormition" dat
de Keizer te Jeruzalem gekocht (en niet
van den Sultan verkregen) heeft, is door
hem aan de Katholieken cadeau gedaan,
waarvan hij den Paus melding deed, onder
toezegging van voortdurende bescherming
der Katholieken aldaar. De Pans beant
woordde dit schrijven met betuiging zijner
levendige blijdschap. Zoo is de pauselijke
toespraak tot de fransohe pelgrims onscha
delijk gemaakt.
Omtrent den intocht in Jeruzalem wordt
nog gemeld dat de stoet door zes herauten
werd voorafgegaan. De Keizer, door
trompetters vergezeld, was in uniform met
vele ordeteekenen, en over alles heen
droeg hij een witten zijden stofmantel als
een pelgrimskleed gesneden. De Keizerin
en gevolg kwamen in rijtuigen achteraan.
De Duitsche gemeenten te Jeruzalem,
Jaffa en Haifa boden den Keizer een
prachtbijbel aan.
By het feest van de inwyding der
welke vaji 1887 tot 1895 zyn standplaats
had te Wemeldinge en veel liefhebberij
bezat om zooveel mogelijk van de geschie
denis van het oude gebouw na te snuffelen.
„Wemeldinge", oudtijds ook „Wamel-
dinghe" en „Wemelingen" genaamd, was
oorspronkelijk een afzonderlijk eiiandje,
grootendeels aan de geestelijkheid geschon
ken, heeft voorheen de Heeren van Baar
land toegekomeu. Na de afdamming van
de Wiek of Wijtvliet in de 13e eeuw door
de Heeren van Kats, waardoor Kattendijke
ontstond, werd Wemeldinge op het einde
der 13e eeuw met Dijkwel (het tegenwoor
dige Kapelie) vereenigd.
In 1747 waren in het dorp en Heer
lijkheid 123 huizen en 1 korenmolen. Zij
(de Heerlijkheid) was toen verdeeld in een
Oost-Ambacht, waar vroeger een klooster
van Edele Jonkvrouwen stond, en in 9en
West-Ambacht, zijnde aan schotbaar land
groot 1953 Gemeten 165V2 roeden en be
hoorde grootendeels aan den Heer Dr. Pie-
ter Coomans, oud-Burgemeester der Stad
Goes.
Het kerkgebouw te Wemeldinge,
staande dus onder dat van Kapelie,
schijnt zeer oud te zijn met zekerheid
is het jaartal van Btichting niet aan te
geven. Wel staat op een steentje, hoog
geplaatst in den Noordermuur der kerk
ruimte, het jaartal 1411 in Rom. cijfers
gebeiteld, en wijst de bouwstijl van het
oudste kerkgedeelte, dat het mogelyk is
geweest dat de stichting omstreeks dien
tyd plaats heeft kunnen hebben zeker
heid hieromtrent was echter niet te
verkrijgen. Is 1411 aan te nemen als
stichtingsjaar van het gebouw, dan is de
kerk te Wemeldinge ouder dan die van het
aangrenzende Kapelie, welke dagteekent
uit het jaar 1427.
Waarschijnlijk was de kerk te Wemel
dinge gewijd aan St. Andries, wiens wapen
thans nog dat der Burgerlijke Gemeente is.
(een goud Andries-kruis op een rood veld).
In vroegeren tyd waren in het kerkge-
Verlosserskerk hield de Keizer in de kerk
nog een toespraak. Daarin zeide hij dat
Jeruzalem den gemeenschappelijken arbeid
aangeeft die alle Christenen boven belijdenis
en afstamming in het apostolisch geloof
vereenigt. Van Jeruzalem kwam het licht,
in den glans waarvan het Duitsche volk
is groot geworden. Wat de Germaansehe
volken zyn, dat werden zij onder de banier
dos kruises, het merkt.eekan van zelfop-
opofferende naastenliefde. Gelijk voor
welhaast tweeduizend jaar moest ook heden
uit Jeruzalem de roep klinken van vrede
op aarde
De Keizer vernieuwde op deze gewijde
plaats de gelofte zijner vaderen: Ik en
inyn huis, wy zullen den Heere dienen;
en hy spoorde allen aan hetzelfde te doen.
2 November '98.
De minister van binnenlandsche zaken
heeft een nieuw reglement vastgesteld voor
de onderzoekingen aan de rijks-landbouw
proefstations. Het is opgenomen in de
St. Crt. van 1 Nov.
Te Utrecht is overleden de bekende
gepensioneerde kapitein der infanterie C.
Roelants hy was eenige jaren geleden ge
pensioneerd, onder meer dewijl hij zich
gevegd had bij de middernaebtzending
te Arnhem. De overledene was, vergissen
wij ons niet, inspecteur bij de levensver
zekeringmaatschappij „Utrecht" en werd
slechts 52 jaar oud.
Fin de siècle. In de Nieuwsbode
wordt per advertentie voor notabele by
de hervormde gemeente iemand aanbevolen
omdat hij geen vijand is van 's Zondags
fietsen 1
Te Zierikzee is, 74 jaar oud, over
leden de heer jhr. mr. W. M. H. de Jonge,
neef van wijlen het oud-Kamerlid voor
Middelburg.
De overledene was rentmeester van het
Kroondomein en een groot kunstliefhebber.
bouw vier „vikarijen", nl. gewyd
een aan de H. Maagd Maria,
St. Willebrord,
Nicolaas en
Jacob genaamd „de bedéls (9)
kapelierju.
Zij stonden hoogst waarschijnlijk daar,
waar thans het minder oude gedeelte der
kerk of het Zuiderschip gelegen is, en
welk gedeelte voor de restauratie ook
wel „wandelkerk" genoemd werd, omdat
daar slechts gedeeltelijk zitplaatsen aange
bracht waren.
Of terstond bij de Reformatie de kerk
is overgegaan in handen der Hervormings-
gezinden, de boeken vermelden daaromtrent
niets.
Alleen vonden wy vermeld dat onder
Pieter van Orliensde 2e Predikant te
Wemeldinge, (15791580) vele inwoners
dezer Gemeente den Hervormden Gods
dienst aannamen.
Of de kerk toen al rijke bezittingen
heeft gehad, daaromtrent is niets bekend.
Volgens overleveringen werd in dien
tyd de kerk en hare bezittingen beheerd
door Ambachtsheeren, die voor al het noo-
dige zorgden, doch nogal eens de kerk
goederen als Ambachtsgoederen, dus als
privaat bezit beschouwden.
„Dit zorg dragen vooral het noodige"
schynt soms nog al te wenschen overgelaten
te hebben, gelfik eok blijkt uit een der
boeken, waarin staat aangeteekend
„De toestand van het kerkgebouw is
thans (1807) wel. In vorige jaren was
het, wegens gebrek aan inkomsten en be
zwaard met schulden, zeer in verval. Deze
verbetering was te danken aan eeue tes
tamentaire dispositie van den Heer en de
Vrouwe van Wemeldinge, waardoor na
hun overlijden de kerkgoederen zeer ver
meerderd zouden worden en dit „tot on
derhoud van het kerkgebouw."
Van Rijn zegt Wilgefortius.
(2) spreek uit „bedeels".
Hij behoorde tot de weinig overgebleven
palstaanders op Schouwen der eens zoo
bloeiende conservatieve party, en stond in
zijne omgeving in hooge achting.
Bij kon. besluit is benoemd tot voor
zitter van het dagelijksch bestuur voor het
waterschap Schouwen mr. A.J. F. Fokker.
De St. Crt. bevat de statuten der
Vereeniging: Afdeeling Goes van den
Christelijken werkmansbond voor Zuid- en
Noord-Beveland te Goes.
De vereeniging is aangegaan voor deu
tijd van 29 jaren, te rekenen van den dag
der oprichting, 3 Juni 1898.
De vereeniging stelt zich ten doela.
by de leden het besef levendig te houden
dat gehoorzaamheid aan Gods Woord de
oplossing bevat van alle sociale vraag
stukken b. den leden een pensioen, en
hunne weduwen eene ondersteuning, als
mede bij overlijden van de leden aan hunne
nabestaanden of rechtverkrijgenden eene
uitkeering te verschaffen.
Zij tracht dit doel te bereiken door:
a. samenkomsten te houden ter bespreking
van onderwerpen van Christelijk socialen,
Christelijk historischen, en Christelijk let
terkundigen aard; b. vorming van een be
grafenisfonds c. vorming van een fonds
tot uitkeering van pensioen d. vorming van
een fonds tot ondersteuning van weduwen.
Aan den hoofdinging van 't gebouw
prijkte de Bonds vlag van het Ned. Jonge
lingsverbond, terwijl de zaal zslve zeer
fraai versierd was. De aan beide zyden
zich bevindende spiegels waren met bloemen-
guirlandes getooid op de eene was in
schoonschrift aangebracht de zinsprenk
der vereeniging „Ik schaam mij het
evangelie van Christus nietbenevens het
jaartal 1873 en op de andere die van het
Ned. Jongelingsverbond„Zij zullen allen
Dit legaat bestond in verscheidene
landerijen.
Was de kerk hierdoor reeds in beter
doen, hoogst aanzienlijk werden hare bezit
tingen door eene testamentaire dispositie
van Jonkvrouwe Maria Coomans of zooals
de officiëele stukken haren naam vermelden,
„Maria Koomans".
Dit testament, gemaakt den 24s ten Maart
1787, ten overstaan van den Notaris Cor
nells Dijkwel, geopend den 15en Augus
tus 1791, vermaakte aan de kerk en aan de
armen van Wemeldinge ieder 1/6 part
harer bezittingen, dat op ongeveer hon
derdduizend gulden uitkwam.
In dat testament was echter eene eigen
aardige conditie gemaakt, nl.:
„De kerk mag niet uit hare middelen
een orgel in het kerkgebouw doen plaat
sen. Doet zij dit toch, zoo vervalt daar
mede bovenstaande testamentaire dispesitie
en komt dit legaat ook aan de armen
dezer Gemeente".
Alzoo was en bleef tot heden toe de
kerk te Wemeldinge, als hooge uitzondering
voor eene Protestantsche kerk, zonder orgel.
Eenige bijzonderheden hier en daar
vermeld gevonden, voeg ik hier nog aan toe.
In vroegeren tijd was de ingang tot de
kerk door het Koor, waardoor men tevens
iu de Consistoriekamer kwam. Een andere
ingang had die kamer toen niet. Zij was
voorzien van een grooten schouw en had
een steenen vloer.
Behalve de twee testamentaire disposities
bovenvermeld staat nog eene 3e aangetee
kend, nl. van Dr. Pieter Coomans, Heer
van Wemeldinge, Burgemeester en Raad
der stad Goes, bij eigenhandig testament
dato 5 November 1756, bestaande in 42
Gemeten, 238 Roeden beplant bosch, als
mede revenum van tienden in's Graven
polder.
In 1746 is in het Koor een schot met
deuren aangebracht, waardoor dit van de
kerk gescheiden is geworden en wel omdat
de tocht zoo voor Predikant als voor Ge-
