NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK- sr
HISTORISCH
taaffde laargang.
J. BOS A Jz.
Ho. 114. 1898.
Dinsdag 28 futu.
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
De herstemming te Vlissingen.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,02 5.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Bij dit nummer behoort een bijvoegsel.
Bij de herstemming op aanstaanden
Woensdag zullen de Antirevolutionairen
tegenover zich vinden de Liberalen en
Christelijk historischen. Deze beide part gen
wedijveren om de eer van bet hardst te
hebben geloopen voor hunnen candidaat
den heer Van Lynden.
Ds. Doorenbos en ds. Hg mans, moderne
en orthodoxe broeders, vooruitstrevende
liberalen en „gematigden" waarmede de
geavanceerde Middelburgsche Courant
zie o. a. haar artikel in de krant van
Zaterdagavond bijzonder veel op heeft,
werken samen om onzen candidaat te weren,
en trachten de deugden van hnn candidaat
te verkondigen ten koste van den onzen.
Aan antirevolutionairen en Roomschen
werd wel eens een bondgenootschap ver
weten. Indien samengaan op eigen gelegen
heid bondgenootschap heeten moet, dan heeft
dit bondgenootschap van „vrijzinnigen" en
„rechtzinnigen" in een distriet waar de
grens tusschen deze zoo scherpelgk pleegt
in 'toog gehouden, iets dat onaangenaam
aandoet.
In den wortel zijn Liberalen en Christelijk
historischen twee.
Dit komt zelfs uit bij een eenvoudig
stemminkje in een ooilege van slechts een
weinig toezicht op 't beheer der kerke-
goederen.
Zelfs daar kunnen modern en orthodox
elkaar niet vindenmaar staan zg scherp
tegen elkander over; betwisten elkaar 't
terrein en laten voer de beginBelenvraag
alle andere vragen, bij voorbeeld die omtrent
karakter en geboorte zwijgen.
Men zag het Vrijdag nog.
Er moest voor Waloheren een lid ge
kozen worden in de commissie van toezicht
op de goederen in de ned. hervormde kerk.
Een liberaal en graaf v. Lynden stonden
tegen elkander over; en met 38 stemmen
woa het de liberaal Sprenger. Van
Lynden bleef met 26 stemmen in de meer
derheid.
En nu. zullen diezelfde liberalen, die
tegenover diezelfde Christelijk historischen
den heer Yan Lynden uit een kerkelijk
college weerden, met de Christelijk histo
rischen saam dezen heer trachten te doen
verkiezen in een politiek collegewaar
't toch, stellig niet minder dan in de kerk,
op de beginselen aankomt.
Dit is eene voor ieder voelbare inconse-
kwentie.
Verbiedt 't beginsel iemand uit een ad
ministratief kerkelgk college te weren, dan
doet het dit ook bij eene Statenverkiezing.
Immers het is nog slechts pas enkele dagen
geleden dat men de kiezers juist het meest
en het eerst over deze beginsel vraag bij
de Statenverkiezing zich deed uitspreken.
Ons dnnkt het moet voor de liberalen
geen aangename positie zijn om een man te
moeten aanbevelen dien zij twee dagen
geleden in de kerk hielpen bestrijden en
acht dagen geleden hielpen weren, dewijl
hij blijken gegeven had bij politieke keu
zen in het ataten-college onbetrouwbaar
te zijn.
Ook voor de Middelburgsche Courant
niet, die altijd op flink kleur bekennen
aandringt, en thans tot de theorie der ver
trouwensmannen bekeerd, zuiver conserva
tief graaf v. Lynden aanbevelen komt als
„een man wiens verdiensten op verschil
lend, niet het minst philantrophisch (I) en
maatschappelij k gebied in onze streek al
gemeen bekend zijn".
Hoe 'thaar hinderen zal, de fiere, de
vooruitstrevende, de democratische, dat zij
niet geeselen kan, ja zelfs ditmaal met
terdaad toejuichen moet, het laffe, het
conservatieve, aristocratisch argument ha-
rer Christelijk historische bondgsnooten
dat 'teene eere is om tegenover alle
vraag om tot een party te behooren, te
leggen ik ben die ik geweest benen
vrat zij voor „onbetrouwbaar" verwerpt, als
„zelfsstandige en trouwe persoonlgkheid" te
moeten aanbevelen.
Of is zij 't niet met deze aanbeveling
eens Dan erkenne zg dat deze aanbeve
ling van Chr. historische zijde op haar
standpunt eene bestrijding is, ja dat zoo
danig eene aanbeveling, teneinde haar niet
in conflict te brengen met haar verleden,
haar dringen moest tot een ernstig protest
Of dan wat de Middelburgsche Courant
en de geschriften der Christelijk historische
kiesvereeniging van den mensch graaf v.
Lgnden zeggen, op zich zelf te verwerpen
zoHde zijn
Dat zij verre.
Ook wij eeren in den persoon elke
deugd die tot bevordering van des naasten
welzijn dient; doch wij vragen aan den
candidaat voor de staten nog iets meer.
Wij vragen en verwachten dat hg, met
erkenning van den zedelijken band tus
schen kiezers en gekozenen, de beginselen
in wier belijdenis hg verklaart met hen
in te stemmen, zooveel mogelijk zal hel
pen in toepassing brengen en ook bij de
gewichtige politieke stemmingen waarvoor
de provinciale staten geroepe* worden,
daarvan zal doen blijken.
Niet een vertrouwensman, die de kie
zers met een wacht maarof met een
politiek wegschnilertje afscheept, maar een
man die, overeenkomstig den eisch der
beginselen en van den tijd waarin hij leeft,
kort en klaar zegt wat van hem te ver
wachten zg.
Van weerszijden hebben kiezers en ge
kozenen recht om te weten wat zij aan
elkander hebben.
Wie een dergelijk candidaat partijman
scheldt,of't niet behooren tot een partij tegen
over de zoodanigen als daad van eene „zelf
standige tronwe persooniykheid"roemt, toont
van de eischen en de beteekenis van zoodanig
een zedelijken band zelfs geen flauw be
grip te hebben.
Zulk een band belemmert niet, integen
deel hij waarborgt juist zelfstandigheid
en getrouwheid.
Hij voorkomt dat de afgevaardigde met
zijn kiezers zou moeten gaan raadplegen
hoe hij stemmen zal, zijn overtuiging zou
moeten gaan kneden naar de wisselende
meeningen van wie hem afvaardigen.
De kiezers mogen aan de stembus geen
sprong in het duister doen niet iemand
kiezen die hoe ook verdienstelijk op 't
punt van kerk en philantropie, in zake
de politieke beginselen een vraagteeken
voor hen is. Zij moeten weten in wat
richting zij hnn stem uitbrengen.
Door een zoodanigen zedelijken band
wordt niemands consciëntie geweld aan
gedaan. De candidaat blijft vrij om de
gevraagde verklaring te weigeren, de
kiezer om in dat geval naar een anderen
candidaat om te zien.
Dit is ook te Vlissingen geschied.
Zoodra toch graaf v. Lgnden verklaard
had ik ben niet van uwe richting, kon
hg de candidaat der antirevolutionaire
kiesvereenigingen niet zijn, en haastten zg
zich een anderen candidaat te zoeken, die
wel verklaren kon met de antirevolutio
naire beginselen in te stemmen.
En zg hebben hem gevonden in dhr. Bos.
Dat hg een nieuweling was, hinderde
volstrekt nietdat was graaf v. Lgnden
ook, toen hij nog beginnen moest.
Maar een vreemde was hij ons ook niet.
Wij kenden hem als een eerlijk, begin
selvast man; die zich reeds eenmaal gege
ven had in 1895 toen hij 't evenzeer
tot herstemming bracht, doch het daarna
tegen 't liberale aftredende lid moest af
leggen.
Zal dit lot hem ook thans weer bescho
ren zijn, laat 'tdan toch vooral niet zgn
door de mindere waakzaamheid der Anti-
revolutionaire kiezers.
Vlissingen en de dorpen gaven reeds een
flinke meerderheid aan den heer Loois
met een weinigje meer krachtsinspanning
onzerzijds er ontbraken nog slechts elf
stemmen aan de meerderheid zou ook de
heer Bos verkozen zijn geweest.
Het zou plichtsverzuim wezen, zoo de
kiezers niet met verdubbelde krachtsin
spanning aan 't werk togen om dit ver
zuim te herstellen.
Daarbij blijft de onde leus ons samen
binden dat 't niet om personen maar om be
ginselen gaat.
Het is ook hier niet de vraag is de
persoon Bos weldadiger dan de persoon van
Lynden, is hg al of niet hoog geboren
doet hij meer of minder in 't belang van
een bepaalde kerk; is hg een geacht hout
handelaar of een geliefde oud-burgemeester.
Vragen die misschien waarde hebben bij
benoeming in eene Kroningscommissie of
in een college van toezicht op het beheer
der kerkelijke goederen; maar van weinig
belaDg bij eene herstemming voor een
stellig ook politiek lichaam als de provin
ciale staten.
De groote vraag is ook niet of hg lid
is van een Kuyperiaansche kiesvereeni
ging gelijk de Middelburgsche Courant in
sinueert immers dan konden zeven acht
sten der antirevolutionaire statenleden wel
weer henengaan.
Het komt slechts aan op de vraagis
hij een overtuigd belijder onzer Antirevo
lutionaire of Christelg k-Historische be
ginselen en daarbij met voldoende gezond
verstand toegerust om de polder- en sluis-
en reglementsvragen die in de staten ter
sprake komen, te beoordeelen of zoo noo-
dig daaromtrent rapport uit te brengen.
Aan die vereiscbten voldoet onze can
didaat; en dierhalve bevelen wij hem bij
vernieuwing met groote vrijmoedigheid
bij al onze geestverwanten aanmet de
bede dat die God, die ons reeds op 17 Juni
zulk een schoone overwinning schonk, deze
overwinning op 29 Juni voor ons vol-
tooie wijl 't ook bij deze verkieziug geldt
den strijd tegen het liberalisme en zgn
heeie en halve vrienden, deu strijd tegen
't kwaad van het neutrale, het halve, het
kleurlooze, het onzekere en onbesliste
gelijk dit bg deze verkiezing door het
liberalisme in bescherming wordt genomen,
zoo 't al niet dienen moet tot misleiding
van een breede zoom van kiezers die
eigenlgk tot ons behooren, doch niet ge
noegzaam onderscheidend waar 't thans om
gaat, door strooibiljet en advertentie van
de wijs gebracht, zich argeloos ten buit
zullen maken van wie op ieder gebied
hun felstetegenstanders zgn.
Hen te waarschuwen is de taak van
allen die met ons instemmen. Nog is h«t
tijd. De stemming is Woensdag 29 Juni
van 85 nnren men make het bovenste
witte puntje zwart, zoo men met ons de
verkiezing wenscht van
In onze aanbeveling van Zendingslectuur
vergaten wij de „Mededeelingen ter be
vordering der Zendingszaak onder alle
Heidenen", onder redactie van den grijzen
Zendingsvriend T. M. Looman.
Wg ontvingen afl. 1 en 2, door een
aantrekkelijk |plaatje, een Zendeling het
Evangelie predikende aan allerlei volken,
gesierd; de inhoud is boeiend en de
gelijk. Het kost slechts f 1 per jaargang.
Naar aanleiding van het stemmenverschil
in 't district Doesburg waar de antirev.
candidaat Brantsen met 1519 stemmen her
kozen werd en de Roemsche candidaat
Helmich met 1294 stemmen in de minder
heid bleef, een feit waarover De Maasbode
erg boos is en dat door de Middelburgsche
Courant natuurlijk tegen ons geëxploiteerd
wordt, merkt De Graafschapperdie 't
weten kan, het volgende op:
„Dit verschil is niet ontstaan omdat die
Antirevolutionairen niet trouw op laatst
genoemde hebben gestemd, maar omdat
jhr. Brantsen èn als aftredend lid èn als
gedeputeerde nog vele stemmen vau on^
versohilligen, Christelg k-Historischen en
zelfs van Liberalen kreeg, wat met den
heer Helmich niet het geval is. Als men
nagaat dat in 1897 in de gemeenten welke
het district Doesburg uitmaken, 138 stem
men van den Christelijk-Historischen kiezers-
bond werden uitgebracht, baart het geen
verwondering dat ook nu het verschil
tusschen beide heeren zoo groot is".
Een exemplaar van de Graafschapper,
waarbij de aangehaalde woorden, waren
aangestreept, is Zaterdag aan de redactie
van de Middelburgsche Crt. verzonden
zij zal van deze opheldering, indien het
haar althans om waarheid te doen is, in
haar no. van heden wel gewag maken.
In haar no. van gisteren deed zg 't nog
nieten in dat van morgen zon de waar
heid de leugen niet meer kunnen achter
halen dit weet zg wel.
Misschien citeert de Middelburgsche Crt.
er onderstaand betoog uil De Tijd nog bij.
De Tijd, een onverdacht katholiek blad
in de taal der Middelburgsche Conrant
mag men wel spreken van een „gematigd"
katholiek blad I constateerde evenzeer
deze zeere plek in de samenwerking, doch
verzocht de Maasbode, c. s. om niet te
hard te schreeuwen. Want zegt zij
Men gaat evenwel, naar onze moering,
te ver wanneer men daaruit concludeert
tot trouweloosheid aan de andere zijde en
als men het denkbeeld verspreidt a'sof
daarbij sprake kon komen van het niet
naleven van contraeten.
Beschouwt men het samengaan van de
twee partijen in zijn wezen en de werke
lijkheid, dan heeft men tocb slechts te doen
meteen afspraak tusschen eenige bestuurders
van rereenigingen. Deze hebbén alleen een
zeer sterk vermoeden of hoogstens eenige
zekerheid, dat het gros hunner geestver
wanten ook die buiten hun vereeniging
staan, hen zal volgen tot meer kunnen
zjj zich nooit verbinden en hebben zij zich
ook nooit verbonden. Zeker kunnen zij
geen vast te stellen aantal kiezers leveren.
Nu is het waar, dat als regel de katho
lieke candidaten de kinderen van' deze re
kening wordenmaar aangezien dit bijna
overal te voren is vast te stellen, kan men
bezwaarlijk zeggen, dat die rekening een
misrekening is.
Daar waar er, ook nu weer, voorbeelden
genoeg zijn, dat de antirevolutionaire leiders,
die de afspraak gemaakt hebben, ook waar
het de verkiezing van katholieken betreft,
in ijver en voortvarendheid niet te kort
zijn geschoten, schijnt het ons niet raadzaam
de animositeit, die van zelve opkomt, tot
een soort wanhoop te prikkelen. En hiertoe
zou men toch komen door het koesteren
van dï vrees, dat op de thans gevolgde
wijze de verkrijging eener meerderheid voor
de rechterzijde een illusie zou zijn, of door
te duchten, dat in deze meerderheid, zoo
zij tot stand kwam, de „trouweloosheid"
zou kunnen steken, die men thans bij eenige
antirevolutionaire kiezers waarneemt.
Tusschen de antiievolutionaire leiders
en hun gekozenen en de zoogenaamde staart
van hun kizersvolk is een groot onderscheid.
In elk geval kan het geen kwaad, dat
men steeds den waren aard van het zoo
genaamd contract tusschen kiezers in het
oog houdt en niet voorbijziet, dst eischen
van stiptheid en eerlijkheid bij de uitvoe
ring niet de gewone beteekenis kunnen
hebben als bp de uitvoering eener notari-
eele overeenkomst.
De Nieuwe Rott. Crt. nam eerlijkheids
halve, dit nuchtere betoog vau haarRoomsche
collega overdit eert haar, naar onze mee
ning, en 't eert ieder blad dat het artikel
van De Maasbode had opgenomen, gelijk
de Midd. Crt. in haar no. van Vrijdag
avond deed.
Maar zal de leerdwangwet zoo kostbaar
zijn
Wg' gaven reeds enkele adviezen van
voorstanders ten beste.
Wg hebben er nog meer.
De heer Gerhardt, hoofd eener koste-
looze openbare school te Amsterdam, socia
list, vurig voorstander der wet, heeft be
rekend dat voor zgn school alleen gedu
rende Januari en Februari 230 gevallen
per maand van schoolverzuim hadden moe
ten worden nagegaanen daar 't geheele
arrondissement Amsterdam 50 maal zooveel
kinderen telt als zgn school, zoo wordt
het aantal per maand en per arrondisse
ment 11500.
Waar dan nog bij komen de kinderen
die nu „afgeschreven" worden wegens voort
durend verzuim, maar die later niet meer
afgevoerd mogen worden.
Hij stelt dan ook voor het aantal school
opzieners minstens van honderd op dui
zend te brengen en ze dan goed te
bezoldigen.
Deze duizend ambtenaren zonden dan
nog moeien worden bijgestaan door een
schoolraad van 3 tot 5 leden in elk ar
rondissement dus 1000 schoolraden met
een personeel van 5000 man. Aan deze
zou de controle op de naleving der wet
moeten opgedragen worden.
Is 't wonder dat vele onderwijzers, inzon
derheid die met hoofdacte, over't algemeen
voor deze wet zgn
De vooruitstrevenden.
„Voor 1897, zegt De Standaard terecht,
stonden de mannen der Liberale Unie kloek
en fier op de politieke planken.
Er sprak nit hun woord overtuiging. Ze
wisten de Conservatieve strop zich van den
hals te honden. Ze speelden toekomitmu&iek.
Zelfs op 15 Juni '97 klonk hnn vrij
heidslied nog lustig door het land.
De roornitstrevenden, zoo schreef Borge-
sius toen nog, moeten voor hnn tegen de
oud liberalen gekeerde overtuiging niet
alleen pal staan, maar ook weten te lijden.
Van Houten met zgn ralliements-geknut-
sel was hem een doorn in het oog.
Thans echter, niet veel meer dan een
jaar later, behoort al dit frissohe heroisme
reeds tot het grijs verleden.
Lees de Vooruitgang maar.
Let maar op de combinatiën bij de stembus.
Merk ook op het merkwaardig artikel
door den nltra-progressieven heer Fan Gilse
in de Arnhemsche; ter wille van „ons
sterk kabinet" gevoerd.
Aan alles komt uit dat de oud-Liberalen
hnn te slim af zgn geweest. Van Houten
heeft ze gedwongen in zgn kielzog bg te
draaien. En Mees en Van Delden zgn de
aanwinsten waarmee ze de linkerzij der
Kamer hielpen sieren.
Nu te Weesp kozen ze bg de herstem
ming zelfs voor den Conservatieven lieer
Van Lennep. Een uiterst respectabel men,
maar zoo niets van een progressist 1
Hier vallen wij de Standaard even in
de rede.
Vergeet gij nu de Vlissingers niet,
de partg van de onde broekjes die haar
candidaten zoo maar voor 'tgrgpen heeft,
en reeds bg eerste stemming, hun vrgzin-
nigen naam ten «pgt, iemand candidaat
stelden die zelfs het station Conservatief,
nog niet heeft bsreikt?
Merktet gg niet dat de Middelburgsche
Courant bg herstemming den goeden heer
Van Lynden aanbeveelt en alzoo, het record
slaand van beginselverzaking,hand- en
spandiensten leent aan de Christelg k histo
rische partg
De Standaard vervolgt
Zelfs in de Kamer is van een eigen
gedragslgn sinds maanden niets meer te
bespeuren. Ze hebben blgkbaar voor de
Oud-Liberalen het hoofd nog wel niet in
den schoot gelegd maar toch reede danig
diep gebogen.
En gevolg hiervan zal zijn dat de So
cialisten, die aan de linkerzg dan nog de
eenigen zgn, die principieel en rusteloos
den strgd tegen het Conservatisme opne
men, straks de velden gaan afmaaien,
waarop de vooruitstrevenden, met zoo keu
rige kennis van den politieken landbouw,
hnn beste zaadkoren aan de omgeploegde
voren hadden toevertrouwd
Wg zouden hieraan gaarne toevoegen
de opmerking dat telkens weer uitkomt,
hoe weinige slechts van de politieke ver
zekeringen in Jnni '97 omtrent vooruit-
streving en wat dies meer zg, aan die
zijde oprecht gemeend zjjn geweest.
