NIEÜWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
lo. 94. 1898.
Ditistfag 10 Het.
itnaaffiCe laatjjattft.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
SPAARBANKEN.
Buitenlandsch Overzicht.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 15 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
O-
Onze voorvaderen waren bij al hunne
weelde en grootheid „zeer zunich, sober
ende gesparich" en stonden daarvoor overal
te boek.
Ieder kind ontving bij den doop tegelijk
met den naam een spaarpot met een „pil-
legift" er in.
Met dit eeTste geldstuk werd de finan-
tiëele grondslag voor het maatschappelijk
leven gelegd. Op den verjaardag van den
kleine en verder bij alle feestelijke ge
legenheden werd er steeds een nieuw
„potstuk" bjjgevoegd.
Zoo prentte men reeds in het huisgezin
bij het kind de maatschappelijke deugd
of hebbelijkheid van spaarzaamheid in.
Bij onze voorouders spaarde dan ook ieder.
Het was een echt vaderlandsch gebruik.
Wie zich nog geen peorter kon noemen,
spaarde zoolang tot dat hij het poorter
schap kon koopen, terwijl hij, die reeds
poorter was, het noodige bijeengaarde om
in zijn eigen huif te kunnen wonen.
En had men het eenmaal zoover gebracht,
dan moest de lang gekoesterde spaarpot
in rteen gebeiteld in den gevel pronken,
en vandaar vooral dat vroeger in onze steden
zooveel „Spaarpotstegen" gevonden werden,
want waar op het hoekhuis zoo'n spaarpot
in den gevel stond, kon het niet anders
•f men noemde de straat of steeg er ook
naar. Niet alleen voor eigen persoon werd
door onze voorvaderen gespaard, ook menig
Godshuis heeft aan dit oud-Hollandsche
sparen zijn rijkdom te danken.
Toen nu in later jaren het sparen in
het huisgezin begon te verminderen, was
het van de Maatschappij tot Nut van 't
Algemeen een goede daad, dat zij in 1817,
in navolging van het buitenland, den eer
sten stoot aan de oprichting der volks
spaarbanken in ons vaderland gaf.
En dit wel om meer dan één reden.
Vooreerst, omdat de spaarbanken de ka
pitaalvorming van een volk niet weinig
begunstigen.
De spaarbanken toch brengen de kleine,
hier en daar bij dienstboden en werklie
den verspreide sommen, die anders wel
licht renteloos zouden big ven liggen en
niet den minsten kapitaaldienst bewijzen,
bg een, om ze, door het uitlcenen aan
anderen ten voordeele der maatschappij
produetief te maken.
Want men vergete hierbg toch niet,
dat voortbrenging zonder kapitaal, nu een
maal niet denkbaar, ja onmogelgk is, daar
kapitaal, in welken vorm dan ook gedacht,
zelfs een der eerste vereischteu tot de
voortbrenging is.
Zelfs zal de productie beter en voor-
deeliger zijn, naarmate het kapitaal, waar
over men vrij kan beschikken, grooter is,
waaruit met andere woorden volgt, dat
de stoffelijke rijkdom van een volk ten
deele ook door het voorhanden zijnde
kapitaal wordt begrensd.
Wauneer dus nu de spaarbanken een
krachtigen steun bieden in de vorming
van steeds nienw kapitaal waaraan de
maatschappij bij toeneming harer bevol
king steeds grooter behoefte gevoelt
dan zijn zij reeds om deze reden aanbe
velenswaardig genoeg.
Maar er is nog meer. Nog om een
andere reden zijn de spaarbanken voor
een volk aanbevelenswaardig te achten,
daar zg voor het maatschappelijk leven
niet alleen een stoffelgke, maar ook een
zedelijke beteekenis heben.
Immers, ieder die spaart, verkrggt iets,
dat hg niet gaarne zal willen verliezen,
Waardoor van zelf het begrip van de on
schendbaarheid van het particulier bezit
reeds dieper wortel bij hem zal schieten.
En dit is vooral in dezen tijd, nu men van
verschillende zgden zich aangordt om deze
hoofdpilaar van het gebouw onzer samen
leving omver te rukken, niet gering te
schatten. De arbeider toch die iets heeft,
zal zich niet zoo spoedig, zoolang hg
ten minste niet met den geest des onge-
loofs en der revolutie geheel doorzaurd
is in het socialistisch leger laten in-
deelen, om tegen de muren van het oude,
maar daarom nog niet verouderde gebouw
onzer samenleving storm te gaan loopen.
Geen wonder dan ook, dat de socialisten
met dergelgke inrichtingen steeds den spot
hebben gedreven en nog drijven.
Maar niet alleen voor de maatscbappg
in baar geheel, maar ook voor de sparenden
zelve zgn Ie spaarbanken, jnist omdat zij
het particulier bezit aankweeken, van het
grootste belang.
Het particulier bezit is een bepaald onaf
wijsbare eiscb van de menschelijke natuur.
Zonder dit geen volkomen zelfstandigheid,
geen vrijheid in den waren zin van het
woord, geen algeheele vervulling van per
soonlijke plichten en geen vooruitgang der
stoffelijke welvaart.
Wat meer is, zonder particulier bezit
komt de eigenaardige persoonlgkheid van
ieder mensch niet aan het licht, nog min
der tot haar recht, daar deze dan de mid
delen niet heeft om zich te openbaren.
De welbekende Berlgnsche Hoogleeraar,
Dr. F. J. Stahl schreef dan ook eens,
dat wanneer men het particulier bezit
opheft wat het streven is der sociaal
democratie, men aan den menschelgken
geest voor het grootste gedeelte de stof
ontneemt, waarop hij den stempel van zgn
eigen wezen kan drukken.
Zie, daarom zgn de spaart anken, die
medewerken om iemand langzamerhand
een particurier bezit te bezorgen of het
reeds aanvankelgk bestaande helpen ver
meerderen, ons bedunkens, prijzenswaard.
Wg gaan nog een stap verder. De spaar
banken kunnen medewerken om armoede
te voorkomen. Hij, die in gewone tijden
heeft leeren sparen, dit wil zeggen, iets
van zgne verdiensten of inkomsten heeft
leeren wegleggen, zal niet zoo licht in
schuilen, die de vloek van het werkmans
leven zgn, vervallen.
Hg behoeft, wanneer do donkere tg den
van volslagen werkeloosheid of ziekten
aanbreken, niet dadelijk gebrek te ly den
of bij bnurmans woning aan te kloppen.
De instellingen, die de maatschappelijke
deugd der spaarzaamheid aanwakkeren,
gaan tot een zekere hoogte het drankge
bruik, ten minste het drankmisbruik tegen.
Hg, die gewoon is om hetgeen hij kan
missen naar de spaarbank te brengen, gaat
niet zoo spoedig den onzaligen drankwin
kel binnen, waar hg met zgn eigen geld
zgn eigen lichaam voor tgd en eeuwigheid
verwoest. Hg heeft het geld beter leeren
waardeeren. Een dronkaard is wel een
verkwister, maar geen spaarder.
Om bovenstaande redenen nu zija de
spaarbanken voor ons aanbevelenswaard
en daarom is het, ons bedunkens, ook
een uitstekende gedachte van sommige per
sonen, die, bij wgze van belooning, ge
woon zijn een spaarbankboekje, met eene
gift, als eersten inleg, uit te reiken.
Toch versta men ons niet verkeerd en
meene men niet, dat wg van de gedachte
uitgaan, dat de reeds meer genoemde in
stelling een geneesmiddel is, goed voor
alle kwalen dezes tgds. Zoo oppervlakkig
zgn wg niet. Wg weten zeer goed, dat
het huisgezin de aangewezen plaats is, van
waar elke verbetering van het leven moet
voorkomen.
De spaarbank is slechts een hulpmiddel
om bovengenoemde maatschappelgke deug
den te helpen bevorderen, of om bestaande
maatschappelijke ellende, voor zooverre
dit mogelijk is, te helpen voorkomen.
Schoolverzuim.
Het verschil tusschen ons en
de liberalen op dit punt bestaat
alleen hierin dat dezen over de
voortreffelijkheid van goed onder
wijs veel praten en ook, maar
dan liefst op andermans kosten,
veel doen; terwijl wij er minder
over praten, maar destemeer uit
onzen eigen zak er voor over
hebben.
{De Nederlander.)
Vrucht van de democratiseering der
tweede kamer is zeker ook dat tegenwoordig
ook hetgeen in de afdeelingen gebeurt, al
openbaar gemaakt wordt.
Ook de gesprekken in de afdeelingen, die
toch geheim zijn, zgn derhalve niet veilig
meer. De telegraaf brengt ze nog denzelf
den dag op de publieke markt.
Wij keuren dit natuurlgk afal hebben
wij er nu de wetenschap aan te danken dat
het ontwerp leerplicht van antirevolutionaire
en roomsche zijde krachtige bestrijding
vond, en in een der afdeelingen de heer
Bastert (lib.) tot de krachtige bestrijders,
de heer Schaepman (kath.) tot de verde
digers van het beginsel behoorde.
De toeJeg der publieke vermelding van
dit laatste feit schgnt doorzichtig.
Men wil hoogstwaarschijnlijk dezen afge
vaardigde bij de openbare beraadslagingen
binden aan zgn advies in de afdeelingen.
Uit deze taktiek zou zoo onze onder-
stellling jmist is wel eenige gejaagdheid,
eenige ongerustheid spreken, iets wat toch
niet noodig moest zgn wanneer men een
goede zaak verdedigt
En dat bg deze meorderheid
De vraag rijst of onze vrienden in ie
districten Sluis en Zierikzee niet wgs
zouden doen, wanneer zg voor de aanstaande
statenverkiezing maar geen candidaten
stelden.
Zg hebben toch hoegenaamd geen kans
van slagen. De kiesvereenigingen zullen
derhalve groote onkosten maken voor nie
mendal. De gemeenten in het district heb
ben de kosten van stembureaux en deze
laatsten de moeite van hot zitting nemen
den ganschen dag.
Tgd en geld konden onze kiesvereeni
gingen misschien beter sparenof, zoo zg
van bet laatste te veel hebben er hunne
zuster» in de andere districten waar de
cindidaatstelliog wei noodig is en de strijd
heet zal zgn een plezier mee doen.
Zierikzee kon op deze wgze Tooien
helpenen Sluis kon Hulst tot een hand
en een voet zgn.
Ook een oordeel.
Minister Mr. J. J. L. van der Brngghen,
de vader van de beruchte schoolwet van
1857, waartegen Groen van Prinsterer zich
zoo kloek verzette, heeft in zgne dagen
reeds een oordeel over leerplicht als Sta&ts-
dwang gegeven, waaraan we hier gaarne
herinneren.
In een zgner werken komt hierover e. m.
het volgende voor
„Immers, men zal toch wel niet kunnen
ontkennen, dat het denkbeeld van opvoe
ding niet enkel de religieuze en
z e d e 1 jj k e ontwikkeling van den mensch
omvat, maar ook zjjne intellectueele en
lichamelijke.Indien men nu doorzicht genoeg
heeft om in te zien, dat het onderdeel der
opvoeding, dat de zedelijke en daarom
de godsdienstige ontwikkeling beoogt,
uitsluitend tot het gebied der V r ij h e i d
behoort, en daarom overgelaten moet wor
den en werkelijk overgelaten wordt aan
do Kerk, aan de ouderlijke zorg, aan het
huisgezin hoe kan men dan inconsequent
genoeg zijn om de overige deelen dierzelfde
opvoeding, welke de intellectueele en licha
melijke vorming beoogen, aan het gebied
der Vrijheid te onttrekken en onder de
werking van het Staatsgezag te brengen
En verder:
„Het zekerste middel om de opvoeding
der toekomstige burgers van den Staat te
doen mislukken, is, aan de ouders, wier
plicht en recht zij is, en in weerwil v n
alle ontzetting b 1 ij f t, den prikkel tot
trouwe plichtsvervulling te ontnemen, door
haar aan den Staat in handen te doen
nemen".
Merkwaardig is vooral, wat de heer van
der Brugghen hierop aanstonds laat
volgen
„Dei halve tot een geheele emancipatie
der opvoeding van het Staatsgezag zal men
moeten komen, en zal men gewisselijk
komen, al schijnt zich daartegen nog aller
lei vooroordeel pal te zett6n".
Hetzelfde dus, als wg in onze artikelen
over den leerplicht opmerkten dat, indien
onze volksvertegenwoordiging eenmaal met
meerderheid vau stemmen besloten heeft,
dat de Staat Vader zal zijn over de kin
deren des volks, de uiterst noodlottige
consequentie van dat beginsel niet zal kun
nen uitblgven.
Want naar alle zgden heen zal dan de
overheid de wet voorschrgven, en niet
rusten, voordat de kinderen geheel en al
onder hare macht en invloed komen.
Genoemde schoolwetman voegde dadelgk
aau laatstgenoemde aanhaling toe
„En het beginsel van scheiding tusschen
het Staatsgezag en het gebied der vrijheid
vooral der hoogste, der gewetensvrijheid,
is niet alleen in onze Staatsinstellingen
thans onherroepelijk gevestigd, maar dooi
de laatste Wet op het Lager Onderwijs zoo
zeer in werking getreden, dat niets het
meer san beletten, van schrede tot schrede,
tot aijn voltooiing voort te gaan."
N. P. G. Ct.
DE OORLOC.
Dat de oorlog een zeer langen staart
hebben zal, alle teekenen zgn aanwezig
om 't te voorspellen.
In Ttalië beginnen de hongeroproeren
de regeering al meer te verontrusten in
Portugal wacht het krnit slechts op de
lont die 't aansteektin Frankrgk, waar
feitelgk de Kamers regeeren, is de bodem
al sedert jaren door de revolutie onder-
mgnd, en 'tarme Spanje, kwaad over de
geleden nederlagen, zoekt al meer afleiding
in bespotting van 't gezag en vertreding
van 's lands wetten.
Van al deze regeeringen en volken mag
't profetische woord wel gelden. Zij heb
ben mgn Wet verlaten, wat wgsheid zouden
zg nog hebben I
Voor den Nederlandscben troon en de
Nederlandsche natie aan den vooravond
van den Kroningsdag bevatten deze ge
beurtenissen eene hoogst ernstige waar
schuwing.
Reeds vernam men dat Koningin Chris
tina, de Regentes, toebereidselen maakt
om Spanje te verlaten, mits dit echter
geschieden kan zonder de belangen van
haar zoon te schaden. Te Weenen zgn
reeds kamers voor hare ontvangst in ge
reedheid gebracht.
Te Murcia duren nog steeds de onlusten
onder de werkstakende arbeiders voort. Zg
sneden de telegraaflgnen af, staken het
stadhuis in brand, plunderden en ver
brandden het gerechtshof ende archieven,
stelden gevangenen in vrgheid, verhinder
den het vertrek der treinen en pluader-
den de bewaarplaats van dynamiet. De
toestand is ernstig.
In de Cortez vergaderingen der Yolks-
vertegenwoordigers waar een der mi
nisters ophelderingen weigerde te geven
aan een senator, die de regeering onder
vroeg omtrent haar voornemans ter zake
van den oorlog, laten de eensgezindheid
en de vrede nog maar steeds op zich
wachten.
Volgens den leider der oppositieparg
Robledo is er niets in orde. Hg
keurde het laten van 100.000 man op
Cuba afook de wgze waarop met de
Philippgnscbe eilanden gehandeld was. Hg
vroeg of de minister van marine Motenjo
last gaf naar Manilla terug te keeren.
Deze antwoordde dat Montejo dat reeds
uit zichzelf gedaan had. Robledo vroeg
nog of het escader in de Antillen is, of
dat het last ontvangen heeft, naar de
Canarische eilanden terug te keerenof
de regeering een oorlogsjflan heeft, en
waarom Weyler vervangen is. Hg beschul
digde de regeering, niets voorzien te hebben.
Het wordt inderdaad zoo iets van „het
volk redeloos, het land reddeloos, de
regeering radeloos", tenzg een onverwachte
overwinning bg de Antillen de vernieling
der Spaansehe vloot bg Cavite eenigszins
komt uitwisschen.
En hoe gaat 't inmiddels in Amerika
De president had gedacht dat Spanje
na de nederlaag om den vrede zou ge
vraagd hebben. Nu dit niet geschied is,
moet hg aan admiraal Sampson hebben
opgedragen de vernieling van liet Spaansehe
eskader dut bg de Kaapverdische eilanden
ligten de verovering van Portonco.
Gioote toebereidselen worden daartoe
reeds gemaakt.
De gouverneurs van Cuba en Portorico
zijn echter niet bang voor een landing.
De Amerikanen hebben nog geen landings
leger en dan i» 't ontschepen in 't
gezicht van talrgke Spaansehe troepen
geen werk dat men met een handver-
draaing doet. De Spanjaarden leggen
groote bedrgvigheid aan den dag om een
mogelgken inval te keeren. Reeds moeten
de Amerikanen een landing beproefd heb
ben, die echter werd afgeslagen.
Da grootste onzekerheid heeracht nog
steeds ten opzichte tbb de plannen der
Spaansehe vloot bg de Kaapverdische
eilanden. Waar is het Spaansehe eskader?
Wat, doet het Het schgnt op weg naar
Portorica maar zeker weet men niets.
De Amerikanen tasten in 't duister en
maken daarbg alle toebereidselen voor den
tweeden grooten zeeslag.
Ook de berichten nit de Philippgnen
geven niet veel nieuws. De stoomboot
die ze te JHongkong brengen moest, ia
aldaar aangekomen. Admiraal Dewey meldt
dat 11 Spaansehe oorlogsschepen vernield
zgn. Er heerscht groote opgewondenheid
te Manilla en de Spanjaarden leden groote
verliezen.
In het geheel schat men de verliezen
der Spanjaarden op 1200 dooden en ge
wonden. Zg hebben voorts 10 oorlogs
schepen, eenige torpedobooten en twee
transportschepen verloren, en de marinewerf
te Cavite en 9 battergen werden vernield.
Een kort verslag van den slag meldt
eenige bgzonderheden die de verregaan
de onachtzaamheid van de fortverde
digers aan 't licht brengt. De Ameri-
kaansche oorlogsschepen zgn bg helder
maanlicht de forten gepasseerd. Toen
eindelgk het geschut der forten sprak,
wierp men de kogels wel vgf mijlen te
ver, terwgl de onderzeesche mgnen veel
te laat sprongen. Weldra regende het
projectielen, zoo van de forten als van
de Spaansehe schepen, toen de Amerikanen,
onder den kreetRemember the Maineden
slag aanvaardden.
Aanvankelgk richtten de Spaansehe
projectielen groote schade aan. Een schot
ging recht door een der Amerikaansche
schepen De Baltimore heen zonder echter
iemand te treffen, een ander projectiel
sloeg het opperdek in de hoogte, sloeg
een 15 cM. kanon uiteen en deed sen
kist ammunitie ontploffen, waarbg 8 man
werden gewond, de eenige in den gan
schen zeeslag. Van 5 uur in den morgen
tot half 1 in den middag dnnrde da
strgd toen op het laatste zeewaardige
Spaansehe schip de witte vlag geheschen
werd, en vier groote en vele kleine
schepen den Amerikanen in handen vielen.
Onder de Amerikaansche aanvoerders
rchgnt ook een vrouw te zgn. Zekere
juffrouw Adams heeft te Chadron in Ne
bras ka al een escadron amazonen gevormd
zg zelf is een volleerd paardrgdster en
schiet met de karabgn en de revolver als
de beste. Haar luitenantes zgn een on-
derwgzeres dochter van een veteraan nit
den burgeroorlog, en een 19 jarige bru
nette, eigenares van een rancho. Behalve
vuurwapens kvggt elke amazone een
lasso mede.
En nu nog wat den opstand betreft.
Yan Spaansehe zyde is thans uit Eibuan,
