NIEÜWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Ho. 76. 1898.
Safettfag 26 ilaacE.
Iraaaffife laarpn^
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVER.TENTIËN
I
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent'.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Bij dit nummer behoort een bijvoegsel.
Christel. Werkliedenvereeniging
PATRIMONIUM of
WERKMANSBOND?
Eenige weken geleden had te Goes een
belangwekkend debat plaatB tusschen den
heer Kater en de heeren Van Koetsveld
en Piazier over de twee groote christelijke
werklieden-corporaties Patrimonium en
Christelijke Werkmansbond (Hervormde
kerk).
Belangwekkend noem ik dit debat om
tweëerlsi reden ten eerste, omdat het
toont, hoe men ook in Zeeland het nat
van vereeniging voor de christelijke werk
lieden, meer dan tot nu toe geschiedde,
gaat inzienten tweede, omdat de beant
woording van de vraag, aan welke der
beide vereenigingen de voorkeur moet
gegeven wordei, van grooten invloed is
•p de plaats, welke de ohristen- werkman
zal innemen in de arbeidersbeweging
onzer dagen.
Sedert jaren beeft deze beweging mijn
aandacht getrokken niet alleen, doch heb
ik met al de liefde van mijn hart begroet
elke wettige poging, door de arbeidende
klasse aangewend om ziob eene betere
positie te verschaffen.
Ten eerste juich ik het tos, dat de
belijdende christenen onder onze arbeiders
niet van verre blijven staan, doch in
deze beweging ook een bepaald standpunt
gaan innemen.
Welk echter is het standpunt, dat zij
behooren in te nemen, zullen zij eenerzyds
een dam opwerpen tegen de ontbindende,
revolutionaire machten, die niet het minst
in de arbeiderswereld rondwaren en an
derzijds krachtig werkzaam zijn tot ver
heffing der arbeidende klasse, geestelijk
tn stoffelijk, tot bevordering der sociale
rechtvaardigheid
Die vraag stellende, aarzel ik niet
terstond en beslist daarop te antwoorden
Patrimonium is het verbond, dat de goede
richting inslaat, in waarvan voor de ar
beiderszaak het meest verwacht kan worden.
Ik vraag voor de motiveering van dit
antwoord eenige plaatsruimte in nw blad,
M. de R., omdat ik het sinds lang be
treurd heb, dat ook op dit terreir. door
den onzaalgen kerkelyken nag ver verdeeld
heid is gezaaid en zoodoende de krachten
versnipperd worden, die vereenigd een zóó
groote macht konden vormen en ik
mijn Hervormden collega's wilde toeroe
pen: laten toch maatschappelijke kwesties
maatschappelijk behandeld worden en brengt
uw kerkelijk streven niet op dit terrein
over.
De chriBten-werklieden dienen afzonder
lijk vereenigd te zijn.
Als christelijke werkliedenvereeniging
verdient Patrimonium de voorkeur boven
den Werkmansbond
omdat de eerste niet is eene kerkelijke
vereeniging, de laatste wel
omdat de eerste een ernstige stadie
maakt van de groote sociale vragen onze»
tgds, en krachtig mee wil werken tot
hunne oplossing de laatste niet
m. a. w., omdat Patrimonium in demo-
oratische, de Werkmansbond in conserva
tieve richting stuurt.
Dat Christen werklieden afzonderlijk ver
eenigd moeten zyn, behoeft voor de lezers
van dit blad en voor de leden van beide
vereenigingen geen betoog. Oorspronke
lijk behoorden Kater en de andere leden
van Patrimonium tot het Ned. Werklie
denverbond (Heldt)maar zgn er uitge
gaan en hebben een eigen verbond opge
richt, omdat zij voelden, dat mannen van
geheel tegenovergestelde levens- en wereld
beschouwing op den duur niet samen
kunneD gaan.
Dat gaat ook niet. Het zgn, op dit
terrein evengoed als op het politieke, de
dieper liegende beginselen, wolke den weg
aanwijzen. Een Christen oordeelt anders
over de arbeidsverhoudingen, over rechten
en plichten, dan hij, die nit de rede leeft.
En vooral was organiseeren der Christen
werklieden noodig, toen bleek, hoe de
beweging zich in eene materialistisch-
revolntionaire bedding bewoog, en steeds
meer de arbeiders wereld dreigde van God
en Zgn Woord te vervreemden, ja vijandig
daartegenover te stellen.
Wat nu moet het doel van zulk eene
christelijko organisatie zgn? Die arbeiders
te vereenigen, die Gods Woord belijden
en dat Woord als richtsnoer aannemen
ook voor de inrichting der maatschappij.
Is het daartoe noodig en wenscheiijk,
dat wij allen tot eene en dezelfde kerk
behooren Neen, en nogmaals neen! Op
maatschappelijk terrein knnnen zeer goed
leden van verschillende kerken samenwer
ken, zoo zij slechts met elkander dit gemeen
hebben de maatschappelijke vragen te wil
len bezien bij het licht van Gods Woord
niemand zal toch beweren, dat ons Gerefor
meerd- of Hervormd- of Luthersch- of Doops
gezind- zgn sns standpnnt bepaalt in zake
de sociale vragen van den dag?
Zal iemand, omdat hij Nederlandsch Her
vormd is, een ander inzicht hebben in b.v.
het vraagstuk der pensioneering dan een,
die tot de Gereformeerde Kerk A of B
behoort Waartoe dan gescheiden, wat
vereenigd moest zgn om met destemeer
kracht tegenover den gemeenschappely ken
vijand te kannen optreden Waarom dan
overal, waar gelukkig nog samenwerking
tusschen de Christenen van verschillende
belijdenis bestaat, deze verbroken door een
kerkelijke kleur te geven aan vereenigingen,
die zich op geheel ander terrein dan het
kerkelijke bewegen, tenminste dienden t#
bewegen
Men bakene toch scherp de grenzen af
en verwarre niet het een met het ander.
Moet er scheiding zijn op maatschappelgk
gebiedgoed, maar dan ook naar verschil
van inzicht in de maatschappelijke kwes
ties, niet naar verschil van kerk. Wie
deze laatste onlogische en betreurenswaar
dige scheiding bewerkt, bewijst óf geen
oog te hebben voor de ware beteekenis
van arbeidersvereenigingen óf zijne kerke
lijke belangen te stellen boven de arbei
dersbelangen, welke laatste toch in eene
vereeniging van maatschappelijken aard
moeten praedomineeren. Hg gaat van de
veronderstelling uit, dat het verenigings
leven der werklieden eene uitvinding is
tot meerderen bloei zijner kerk en niet
allereerst tot verbetering van sociale toe
standen. Daarom stel ik nu Patrimonium
boven den Werkmansbond, omdat de eerste
vereeniging geen kerkelijke kleur draagt,
de laatste wel. Meu zal ontkennen, dat dit
het geval is, en wijzen b. v. op die nieuwe
afdeeling, onlangs te 's Heer Arendskerke
opgericht, waartoe leden van drieërlei ge
meenten zgn toegetreden. Een feit, dat
alleen bewgst, hoe inconsequent sommige
menschen zgn; even inconsequent als die
mannen b. v., die, ofschoon behoorende tot
eene Luthersche of Doopsgezinde Gemeente,
zich aangesloten hebben bij den Christel.
Hiatorischen Kiezersbond, een bond die
uitdrukkelijk in ziju program spreekt van
de handhaving van de belangen der Ned.
Herv. Kerk. Ik wensch die kerk alle goeds
toe en hoop met broeders uit die kerk in
harmonie saam te werken op elk gebied,
als men de kerk thuis laatmaar het
spreekt vanzelf, als het uitsluitend belang
van ééne bepaalde kerk en het ageeren
tegen eene andere voorzit, dan zeg ik: „dank
je, daar heb ik niet mee te maken,
ieder vechte voor zgn eigen parochie."
Kerkelijk is de Christelijke Werkmans
bond. Herinner ik het mij goed (de statu
ten van het program van dien bond heb
ik niet bij de hand), dan wordt in het
program zeer bepaald van de Ned. Herv.
kerk gesproken trouwens, wie met
de geschiedenis der laatste jaren bekend
is, weet dat ie oprichting van den Werk
mansbond zoowel als de vorming van den
Christelyk-Historisohen Kiezersbond beide
voortgevloeid zijn uit eenzelfde kerkelijk
streven: het afbreuk doen aan kerkelijke
tegenstanders op maatschappelijk en politiek
terrein. Ik moei er mij niet mee, of ook
van andere rijde niet gezondigd isik
constateer alleen het feit, dat in den laat-
sten tijd een allerbedeukelijkst kerkiatisch
streven is opgekomen, uitgaande van de
vrienden der Herv. kerk. Overal wordt
die kerk bij gehaald men gaat aan politiek
doen, waar men vroeger zich om politieke
vraagstukken niet bekommerd heeft, en
vraagt alleenzijt ge vóór of tegen de
Hervormde kerk, daarmee de politieke
verkondingen onzuiver makende men gaat
werkliedenvereenigingen oprichten, ja zelfs
ziekenfondsen, onschuldige ziekenfondsen,
die niets anders doen dan contributies
verzamelen en bydragen uitkeeren, van
leden der Ned. Herv. Kerk, enz. enz. Alsof
van sociale en politieke organisaties het
heil eener (Protestautsche) kerk te wachten
ware 1 Zorg voor een krachtig inwendig
leven, zooals de Rotterdamsche en Amster-
dam8che Herv. gemeenten b.v. tegenwoor
dig aan den dag leggen, en gij behoeft
niet bevreesd te zijn voor uwe kerk, niet
bevreesd dat uwe leden, als zij buiten
de kerk, in staat en maatschappij, met
andere christenen samenwerken, aan hunne
kerk ontrouw zullen worden.
Om eene tweede, veel gewichtiger reden
nog i» m. i. aan Patrimonium de voorkeur
te geven boven den Chr. Werkmansbond.
Beider opvatting van het doel en de taak
eener chr. werkliedenvereeniging is zeer
uiteenloopend.
Patrimonium neemt een zeer actief aan
deel aan de arbeidersbeweging onzer dagen;
op de vergaderingen worden specifiek soci
ale vraagstukken besproken en ernstig
onderzocht; het Verbond treedt op, als
het pas geeft en voorzoover het met zgn
christelijk standpunt overeenkomt, tot hand
having van de rechten der arbeiders; het
stelt zich met andere arbeiderscorporaties
in verbinding tot verkrijging van betere
positie; kortom, toont de groote beweging
onzer dagen tot opheffing van sociale mis
standen niet tegen te staan, integendeel
haar te willen steunen, haar leidende in
christelijke bedding.
De Werkmansbond daarentegen bemoeit
zich liefst zoo weinig mogelijk met de
oeconomische zijde van het maatschappelgk
vraagstuk; op zijne vergaderingen geen
ernstige besprekingen van sociale kwesties;
stichtelijke of letterkundige voordrachten
vormen er den hoofdschotel men onttrekt
zich liefst aan elke beweging onder de
arbeidersis tegen de zóo hoog noodige
inmenging van den staat op sociaal ter
rein en wacht alle heil van onderlinge
ziekenfondsen en dergelijke.
In de hier do r mij gekarakteriseerde
opvattingen van doel en taak komt een
veel dieper liggend verschil tusschen beide
nit dan in het straks genoemde kerkelijk
karakter, een verschil voor eene werk
liedenvereeniging van veel grooter belang.
De oprichters vau den Werkmansbond
hebben gemeend het socialisme te bezweren
door eene vereeniging te vormen, welke
angstvallig zich moest onthouden van allen
socialen strijd, welker leden men vooral
niet moest lastig vallen met sooiale pro
blemen. Negatief optreden derhalve. Pa
trimonium echter leert zijne leden over
elk verschijnsel nadenken, zich rekenschap
geven van alles en over alles een eigen
oordeel vormen, om ze zoodoende uit te
rusten tot den strijd. Een positief optreden.
Het laatste verbond heeft m. i. de ware
opvatting van zijne taak. Ik hoop dit
nader aan te toonen.
Laten wij aannemen Voorloopig, dat het
groote doel van christelijke werklieden
vereenigingen alleen dit isonze werk
lieden te bewaren voor den verderfelijken
revolutionairen geest, voor den invloed
van het socialisme. Hoe zal dit doel het
best bereikt worden Niet, door te rede
neeren „ze weten gelukkig nog van geen
oeconomie en socialisme e. d., laten we
hen er zorgvuldig voor bewaren, door hen
om ons heen te verzamelen en te waar
schuwen toch vooral die socialisten te
mijden". Niet ook door te evangeliseer en
en niet anders dan te evangeliseeren.
Zeker, het Evangelie is het geneesmiddel
ook voor de krankheden onzer samenleving
het is ook mijne innige overtuiging. Maar
men moet zich ook rekenschap gaan geven
van de beginselen, welke naar den eiscb
des Evangelies op maatschappelijk gebied
moeten gelden men moet zich afvragen,
in hoeverre de inrichting der maatschappij
met het Evangelie strijdt; daartoe studie
maken vsn de maatschappelijke verschijn
selen en van de vragen van den dag.
Wie zieh bepalen wil tot kerkelijk re-
ligieusen arbeid en meent, dat men zich
van al het andere te onthouden heeft, hij
doe hetmaar wie de arbeiders wil ver
eenigen, maatschappelgk, hij wete, dat in
onze dagen meer van hen geëischt wordt
dan kennis van het Evangelie, zonder meer.
In mijne jeugd reeds voelde ik de waar
heid van het woord, dat ik bij een Duitscher,
Rudolf Todt, las „Elk, die over het so-
siale vraagstuk wil spreken, moet hebben
aan zijne rechterband de geschriften der
ekonomisten, aan zijne linkerhand de ge
schriften van de wetenschappelijke socia
listen en vóór zich Gods Woord, en daar
waar deze drie factoren niet worden ge
vonden, zal de oplossing van het sociale
vraagstuk niet worden verkregen".
Dót is de fout van de leiders van den
Werkmansbond, dat zij deze waarheid niet
inzien. Zg maken hunne mannen niet be
kwaam om de socialisten te wederstaan,
hunne argumenten te ontzenuwendus
grondig te kunnen meepraten over voor
arbeiders belangrijke vraagstukken, als mi
nimum-loon, maximum-arbeidsdag, enz. Wat
men ook van do „socialen" moge zeggen,
dit moot erkend, dat onder hen verscheidene
gewone arbeiders worden aangetroffen, die
menig ontwikkeld man beschaamd maken
door hun kennis van zaken. Zal men hun
invloed tegengaan, dan is het noodig, dat
de 'christen-arbeiders het togen hen kunnen
opnemen, dat zij mede kennis nemen van al
hetgeen in de arbeidswereld omgaat, en
van da theorieën hunner tegenstanders.
Het moet eerlijk erkend, dat de onkunde
op dit gebied ia sommige christelijke kringen
zeer groot is„socialisme, o. ja, dat is
allemaal-evenveel" en dan verkoopt men
de oudbakken aardigheid: „wel, dat kan
immers ni>t; morgen was het weer onge
lijk", en meent zich daarmee heel goed
gehouden en het socialisme den doodslag
gegeven te hebben.
Liat men toch inzien, dat juist dat „niet
aan sociale vragen doen" veel meer
kwaad uitwerkt dan het flink onder de
oogeu zien van die vragen. Is het soctalisme
óf eenig ander isme in uw dorp of stad
nog niet doorgedrongen, wees daarom niet
al te gerust de geest des tijds dringt
overal door en sterker staat gij, wanneer
gij intijds gezorgd hebt, dat uwe mannen
een eigen, klaar en helder inzicht, op
Gods Woord gegrond, hebban in sociale
kwesties, dan dat ze onverhoeds er door
overrompeld worden, lichtelijk meegesleept
door schoonichijnende theorieën en beloften.
Patrimonium heeft dit begrepen en telt
onder zyne leden mannen, aan wie het
is toevertrouwd in volksvergaderingen de
banier van den christen-werkman te ont
plooien.
Al ware het du» alleen te doen om het
kwaad, dat van de socialisten uitgaat, te
verhoeden, zou nog de methode van wer
ken en optreden van Patrimonium de voor
keur verdienen. Maar eene werkliedenver
eeniging, zal zij dien naam met eere dra-
gea, moet in de eerste plaats nog een an
der, een positief doel hebben de belan
gen der arbeidende klasse, zoo stoffelijk
als geestelijk, dienen; opkomen voor hare
rechten haar levensstandaard zooveel mo
gelijk trachten te verheffen niet het aan
de gesmade socialisten overlaten de kas
tanjes uit het vuur te halen, en als door
het werken en getuigen en ijveren van
dezen hervormingen zijn ingevoerd, er zelf
wei de vruchten van willen plnkken
maar mede ij verende voor het goede, dat
ook van die zij le wordt voorgestaan de
gebreken onzer samenleving onder de oogen
zien, protesteeren tegen ergerlijke misstan
den on aandringen op verbetering.
In de sociale beweging onzer dagen is
nog ie^a anders waar te nemen dan, wat
sommigen er uitsluitend in zien, een pogen
van den revolutiegeest om alle van God
gestelde grenzen uit te wisschen, een los
woelen vau de fundamenten onzer samen
leving een drang ook naar herstelling
van het verbroken evenwicht, naar ver
heffing van de onderste lagen der maat
schappij uit hun toestand van algeheels
af hankelijkheid, naar meerder gemeen
schapszin, waar het individualisme der
oude liberale school dien gemeenschapszin
gedood en die onderste lagen volkomen
weerloos gemaakt had.
Welnu, mag eene tverkliedenvereeniging
en nog wei eene christelijke werklieden
vereeniging, van verre blijven staan, waar
zulk een streven wordt nagejaagd Zeker,
wij zyn het hierover eens, dat het gees
telijk weizijn hooger gaat dan het stoffe
lijke maar dat stoffelijke mag niet ver
waarloosd worden, enwy weten toch
ook, hoe nauw dikwerf geestelijk en stof
felijk welzijn samenhangt.
Wat j nu doet de Werkmansbond der
Herv. kerk voor de oplossing der socials
kwestie
Die vraag stellende, heb ik wel eens
ten antwoord gekregenwel, wij hebben
een onderling ziekenfondsen dan was
er, meen ik, nog zoo'n fond», waarop men
met fierheid wees. Hoe echt naïef 1 te wa
nen, dat men door zulke eenvoudige huis
middeltjes, door de arbeiders in eigen
kring toe te passen, do grove sociale wan
verhoudingen kon opheffen 1
Een ziekenfonds. Het is reeds meer dan
25 jaar geleden, dat zoo'n fonds te En
schedé werd opgericht in een tijd, toen
er weinig of geen wrijving tusschen werk
gevers en werknemers ts bespeuren viel
en na dien tijd eerst zgn de moeilijkheden
op sociaal gebied begonnen.
Men meent, dat de heele kwestie te be
redderen is met wat barmhartigheid van
de hoogere standen en wat vlijt en matig
heid en zuinigheid van de lagere standen
(zie program Christ. Histor. Kiezersbond),
en ziet niet, dat de oorzaken aer maat
schappelijke ellende veel dieper liggen
dat, welke deugd ook door het volk bs-
tracht worde, het harteloos individualisme
met zgn recht vau den sterkste onver
mijdelijk voert tot steeds meerder opeen-
hooping van kapitaal en steeds grootere
afhankelijkheid van den arbeid, en het
ware redmiddel is ten slotte in de wetge
ving aan dat individualisme paal en perk
te stellen, het binnen bekoorlijke grenzen
terug te brengen en te waken voor de
rechten en belangen der arbeidende klasse.
Men ziet niet, dat het sociale vraagstuk
geene zaak van barmhartigheid, maar eene
kwestie van recht is. De arbeider is vol
komen weerloosgeen voldoend loon is
hem gewaarborgd tegen geene uitputting
zijner arbeidskracht is hij gevrijwaard; is
die kracht uitgeput, zóo vervalt hg aan
de liefdadigheid. Zgn eenig wapen is de
werkstaking en dit wapen wordt door de
christelijk-conserv&tieven nog afgekeurd.
O ja, de arbeider heeft ook plichten en
op dezen moet hij gewezen wordenmaar
men beginne met zyne rechten te erkennen
en in de wetgeving vast te leggen. En
wij, christenen, hebben in den Naam van
Hem, Die de bron van alle recht is, daar
op mede aan te dringen.
„De wettelijke kwestiën raken de koude
kleeren der werklieden niet", is te Goes
gezegd.
Treurig genoeg, indien het zóó isin
dien de werklieden uit onkunde nog zóó
weinig oog hebben voor hunne belangen
maar dan is het aan eene werkliedenver
eeniging hunne oogen daarvoor te openen.
Ik wenschte, dat allen, die deze regele