NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
KERSTFEEST.
lo. 37. 1897.
Mecifaij 23 DecMfc.
^umafftfe laatgang.
VERSCHIJNT
PRIJS DER ADVERTENTIËN
G.
M. KLEMKERK, te Goes
F.
P. D'HUIJ, te Middelburg.
Het Lager Onderwijs.
UITGAVE VAN
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cenfe
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
EN
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Wat heerlijkheid straalde oyer Bethlehems
(velden
Wat hemelsche tonen doorgolyen den
(trans
In de eenzame nachtwaak der kudden
(ontstelden
De herders, omschenen van God'lij ken
(glans
De boodschap des heils wordt aan armen
(gezonden,
Die waken bij 'tsluimeren der dartele aard
En jub'lende heiren van Seraphs verkonden
De Godspraak der eeuwende Maagd
(heeft geba ard.
Maar niemand vernam het, in Israëls Grooten,
Geen Wijze vermoedt het, volleerd in
(de Wet,
Wat wonderbedeeling zich hier heeft ont
bloten,
Wat wendergeboorte hier Eng'len ontzet 1
JLlleen in de verte der Oosterluchtkimmen
Zien wgzts van vreemden, van onjood-
(schen stam
De sterre des Konings uit ;Jacob ontglimmen.
Ja, de eenwlang gewenschtej der Heide
nen kwam
De Zoon werd gegeven, het Kind werd
(geboren,
En de Opgang van boven sproot uit en
(verscheen
En herders 1 o gij tot Zijn schapen verkoren.
Wat hoordet, wat zaagt ge, waar spoed
wet gij heen
Naar Bethlehem Ephrata, de erflgke woning
Yan Boaz en Jesse en Davids geslacht
Aldaar is geboren de Herder, de Koning,
Te Beth'lem in Juda de minste geacht
Daar zaagt ge het Kindeke, in doeken
Een kribbe Zijn leger, Zijn woning
(een schuur
Daar was op heel d' aarde geen and're
(gevonden
Voor de Moeder haars Heilands in 't
(barensnoods uur,
Maar daarom vernamen U w vreed zame velden
Die Hemelsche stemmen, by d'afloop der
(nacht,
Die Isrel de komst des Gezegenden meldden
En 'theil, door God zeiven op aarde
(gebracht.
Een Kind,ons geboren! een Zoon ons gegeven,
Godzeive ons verschenen in 'tzichtbare stof.
Verheerlijkt dien heildag, zoo schooon,
(zoo verheven,
Met immer vernieuwde verrukking van
(lof!
da CoSTA.
ii.
Het vervolg van de belangrijke rede
over het Lager Onderwijs, door den beer
deSavornin Lohman luidt aldus:
Dit nu hebben wij gekregen voor al
onze millioenen, en nu kan de Minister
wel zeggen, dut het zgn plicht is voor de
openbare school te waken en baar tegen
onbewezen beschuldigingen ten krachtigste
te verdedigen, maar al zulke groote
woorden ik herinner aan de uitlatingen
van den Minister ten opzichte van het
gymnasiaal eindexamen beteekenen niets
meer dan de verwoedheid van den ouden
Xerxes, die den Hellespont kastgdde omdat
de golven hem niet wilden gehoorzamen
en zich neerleggen.
De Minister kan wel zeggen ik moet
de school verdedigendit staat heel fraai
in de stukken, doch de ontevredenheid
verdwijnt er niet mede.
Mgnheer de Voorzitter Ik heb dit alles
niet gezegd om de openbare school af te
breken, want hetzelfde kan gezegd worden
van de bijzondere school. De bijzondere
school heeft een weinig meer vrgheid,
waarvan zg ook profiteert, maar daarente
gen heeft zij heel wat minder geld, en
dat dit van groote beteekenis is voor eene
school, spreekt vanzelf. Daar komt nog
bg, dat de onderwgzers van de bgzondere
school in ons land eigenlijk geheel rech
teloos zgn.
En het ergste van alles is dat er op dit
oogenblik bestaat, en volgens de Grond
wet moet bestaan, eene scheuring, een ver
schil in beginsel tusscben de openbare en
de bgzondere school. Wat dit voor de
practgk beduidt is duidelgk. In elke ge
meente wordt de strgd steeds opnieuw ge
streden. Men is aan den eenen kant wan*
neer de meerderheid is aan de zyde van
de bijzondere school, krenterig tegenover
de openbare school, e* aan den anderen
kant wat ik zou kunneu bewgzen
worden op soms bespottelgke wgze som
men verspild alleen om toch maar het o-
penbaar onderwgs er boven op te honden
tegenover de bgzondere scholen, die in de
gemeente zgn.
Wg hebben eenvoudig geen nationale
schoolde pogingen om een nationale school
te krggen door middel van de neutraliteit,
is mislukt, om de eenvoudige redenen, dat
neutraliteit eene monstruositeit is. Alle
begrippen van andersdenkenden ontzien,
kan alleen hg, die zelf geen begrippen
heeft.
In vorige eeuwen heeft men de politiek
bedorven door de kerk, en de kerk door
de politiek heden geschiedt hetzelfde met
d.e school. Men heeft de politiek bedorven
door de school, en de school door de po
litiek.
Het is niet voldoende om in deze Kamer
met klachten aan te komen, men moet ook
zeggen, hoe dan de zaken moeten worden
verbeterd. Na heb ik voor mgzelven, ook
anderen deden hetzelfde, reeds vóór 20
jaar de vrge school verdedigd, maar toen
ik dit deed, wist ik niet dat in een ge
deelte vae Dnitscbland die vrge school
inderdaad bestaat.
Deze bestaat nl. in een gedeelte van
Duitscbland dat grenst aan ons land, het
land van Kleef, Mark, Gulik en Berg.
Mgne aandacht is hierop gevestigd door
het uitstekende werk van den heer Dör-
felt, die 50 jaren aan die school heeft
gediend, welk werk is getiteld „Fundament-
stück einer freien Sehulgesetzgebung'1 enz.
1893.
Die school is ontstaan in bet landschap
gelegen tusëchen Kleef en Bonn, Aken en
Dortmund, de geschiedenis van welk land
schap zich aansluit aan die van ons eigen
landwg zien daar op schoolgebied eene
ontwikkeling die volkomen overeenstemt
met wat thans in ons eigen land geschiedt.
Onmiddeligk na de Reformatie heeft zich
in dat deel van Duitscbland ontwikkeld
eene kerkelgke school, die geheel uitging
van de kerken maar daarnaast ontstond
in de dorpen, omdat de kerken niet in
staat waren ook voor die scholen te zor
gen, eene op zich zelf staande vrge
school, gesticht door de kerkgemeente.
Het was niet de kerk, maar het waren
de huisvaders zelf die de zaak ter hand
namen. Op den dnur konden ook de ker
kelgke scholen niet langer door de kerk
onderhouden worden en zoo ontstond overal
eene Schulgemeinde of verbinding der bg
de school belanghebbende huisvaders. Het
is zeer merkwaardig dat in het land van
Gulik en Berg, het zuidelgke deel dus,
de R.-K. kerk zich niet met de school be
moeide, terwgl in het noordelgke, Pro-
testantache deel, dit wél het geval was,
en dat juist in het zuidelijk deel de school
het meest gebloeid heeft. Die school be
noemde haar eigen leeraars en haar eigen
bestuur, en deze inrichting heeft men zelfs
ontzien tgdens de Fransche overheersching.
Die school is evenwel niet in staat ge
weest zich zelf te bekostigen. Men heeft
ook daar ondervonden de moeiiykheid om
behoorlijk schoolgeld te heffen, wanneer
men niet had het recht van heffing. De
heffing is toen overgegaan op het gemeente
bestuur, hetgeen echter geene verandering
in den inwendigen toestand gebracht heeft;
de schoolgemeente zelf is vrg gebleven
in haar inwendig beheer. De leeraars wer
den betaald uit ie gemeentekas, die gevuld
werd door de huisvaders en de ingezete
nen; maar in het benoemen der onderwg-
zers bleef men vrg.
Welke zijn de resultaten geweest? Ik
merk hier op dat de heer Dörfelt was
een bekwaam paedagoog, zooals ieder die
zgn werk leest zal bemerken. Volgens hem
waren dat de resultaten. Vooreerst: alge-
meene belangstelling van het volk in de
school; niet bg de verkiezingen, daar er
geen schoolquaestie was, maar altgd door.
Wanneer een onderwgzer gekozen moest
worden was do geheele schoolgemeente in
beweging, men ging er zelf op nit om te
zien waar men goede onderwgzers kon
krggende onderwgzers werden vaak
feestelgk ingehaald en wanneer zg hg zon
der voldeden, werd hun honorarium ver
hoogd of werden hun vaak niet onaanzien-
lgke dotatiën gegeven; op allerlei wgzen
bevorderde men de aanstelling van uitste
kende onderwgzers, niet door alle salarissen
gelgkelgk te verhoogen, maar door aan
voortreffelgke mannen buitengewone grati
ficatiën te geven. Men heeft er vele voor
treffelgke kleine scholen, waardoor niet
alleen de kindereu beter tot hun recht
komen, maar ook de onderwgzers met
hoofdakte.
De onderwgzers doen zeer veel aan hun
eigen ontwikkeling. Op dit punt staan
zg gelgk met onze onderwgzers want ook
hier heersclit ten aanzien van dit punt
eene groote mate van vrgheid, waarvan
de onderwgzers een goed gebruik maken.
Het inwendige der school is voortreffe-
lijk. Het toezicht geschiedt door het be
stuur. Elke school heeft, zooals dit hg ons
voor 1857 ook was, haar eigen bestuur.
Soms ook hesluurt eene commissie uit de
kerkeraden, van de kerken, waartoe de
scholen behooren hetzg dus deze zgn Cal
vinistisch, Luthersch of Roomsch. Op die
wgze wordt het toezicht uitgeoefend, de
arbeid wordt verdeeld. Er is niet één op
ziener, die honderd scholen moet bezoeken,
maar elke school wordt door drie of vier
man beheerd.
Aan de voortreffelgkste onderwgzers komt
medezeggenschap toe in de besturen, maar
er is geen schoolmeestersheersahappg. Bg
alle vergaderingen die daar worden ge
houden, zg n overal in de eerste plaats aan
de orde, niet de broodquaestiën, maar be-
roepsquaestiën, en de zaken betreffende het
onderwgs zelf, en den stand der onder
wgzers. De school is geheel los van de
politiek, maar toch is op vaste wijze ge
zorgd voor de bezoldiging der onderwgzers.
En om hiermede te besluiten uit dit alles
is gebleken, dat de verhouding tusschen
de kerk en den staat niet is de kern van de
schoolquaestie, maar omgekeerd, dat, wan
neer de school goed geregeld is, meteen
die quaestiën omtrent die verhouding zgn
geregeld.
Uit hetgeen ik, om zoo te zeggen gezien
heb met eigen oogen, namelgk wat in die
streek vau Duitschland geschiedt, is het
mg duidelgk geworden dat onze scholen
laboreeren aan eene groote kwaal. In
vroegere eeuwen hebben de scholen ge
staan onder de hiërarchie en de bureau
cratie. In ons land bestaat dat eerste
niet meer, in Duitschland gedeeltelgk nog
welmaar in ons land staan de scholen
nog onder de bureaucratie. Daar nu alle
bureaucratie uit den aard der zaak geeste
loos is, zoo wordt onze bureaucratie ge
flankeerd door het Nut van 't algemeen.
De school moet toch door iets bezield
worden, al is het ook maar door neutra
liteit 1
Ons volk staat onder voogdgMen geeft
het volk stemrecht om te kiezen leden
voor de Tweede Kamer, de Provinciale
Staten en andere politieke colleges. Colle
ges waar een groot gedeelte van ons volk
zich vaak eene weinig juiste voorstelling
van maaktmaar men vertrouwt ons volk
niet toe de vrgheid om den onderwgzer
voor hunne eigen kinderen te kiezen.
Daarvoor acht men het te dom niet ge
noeg ontwikkeld. Daarom worden voogden
aangesteld, waarop het volk niet den min
sten invloed heeft. Wie zgn die voogden
Zgn het de gemeenteraden Neen 1 niet
eens; het zgn commissiën uit de gemeen
teraden, en de door den Koning benoemde
schoolopzieners. Wanneer de ouders over
het een of ander hebben te klagen, dan
komen zg altgd bg een ambtenaar te recht.
Zg hebben er zelf geen woord in te zeggen.
Wat weten zg er ook van af: ze zgn
maar een stukje van het onmondige volk.
Op welke wgze het volk toezicht op de
school wil uitoefenen, hetzg door een zelf
gekozen bestuur, hetzij door een kerkeraad,
hetzg door anderen, dat moet het zelf be-
oordeelen, maar in ons land zegt de wet
gever gg, volk, zult niet uw eigen scholen
hebbenik benoem over u een voogd
gg moogt dien niet kiezen; wel moet gg
nwe vertegenwoordigers kiezen, maar met
het oog niet op het onderwgs, doch op
de partgen. Met het kiezen van de gemeen
tebesturen houdt de geheele inwerking van
het volk op zgn eigen scholen op.
Nu zeg ikwg moeten een anderen
weg op. Er moet geen onderscheid zgn
tusschen openbare en bgzondere school
alle openbare scholen moeten in beginsel
openbare vrije scholen zijn. Men moet
beginnen met- te erkennen het recht van
het huisgezin, of de oudersmaar ook dat
van de overheid, van de gemeenten en
van de kerk. Mgne vrienden hebben zeer
dikwgls gebruikt de zeer juiste leuze
souvereiniteit in eigen kring. Het is ook
mgne leus. Wg mogen echter niet verge
ten dat éenzelfde mensch tegelgk in ver
schillende kringen staat, niet alleen in den
krir.g van het huisgezin, maar tevens in
dien van de gemeente, van den Staat, en
velen onzer ook in den kring der kerk.
Derhalve, al erkent men ten volle het
reeht van het huisgezin, zoo moet tevens
gezorgd worden dat al die andere kringen
tot hun recht komen.
In de tweede plaats zeg ikwg kunnen
een anderen weg opgaan. In ons land zgn
reeds vanouds kerkelgke scholen. Dat is
dus een begin van die vrge scholen, zoo
als die oorspronkelgk geweest zgn in het
land waarvan ik zooeven sprak. Er zgn
ook Schulgemeinden of vrije vereeni-
gingen zoowel niet-Christelgke als Chris-
telgke, waarvan er veel meer nog zul
len komen, als er maar behoorlgk geld
is om ze te onderhouden. Voor die sctio-
len moeten zooveel mogelijk allen school
geld betalen dit acht ik uitermate noo-
dig al is het maar in de geringste mate.
Ik zal straks zeggen waarom. Het school
geld moet worden geheven door de Over
heid het is de plicht der overheid te
zorgen dat schoolgeld betaald wordt, om
dat de een het niet mag laten aankomen
op den ander. Dit kan geschieden op de
wgze zooals dat vroeger hier en daar bg
ons plaats had, namelgk door verplichte
sohoolgeldheffing in te voeren, zoodat ieder
die in het bezit is van kinderen in de
termen vallende om naar school te gaan,
naar gelang van zgn vermogen voor de
school betaalt.
Er is verder bij ons vrije opleiding, al
weer niet uitsluitend voor de Christelgke,
maar ook voor de niet-Christelgke school.
Zoowel de een als de ander voldoen uit
stekend. Ieder die er van nabg mede
hekend is, zal de kweekscholen die uit de
vrge beweging zgn voortgekomen, voor-
treffelgk noemen.
Zietdaar kiemen die slechts tot ontwik
keling behoeven gebracht te worden, om
te komen tot het beoogde doel. Daardoor
zal natuurlgk de deelneming en de be
langstelling van het gansche volk enorm
toenemen men moet de vrgfc school mo-
gelij k maken door haar volledig te betalen
uit de publieke kas, daarbg eene normale
school als maatstaf nemende, terwgl men
aan dengeen, die bgzondere liefde heeft
voor de school, overlaat om daartoe extra
bg te dragen, zoodat ieder bestuur zgne
eigen school kan verbeteren, niet uit con
currentie om bgzondere scholen te doen
bloeien ten nadeele van de openbare, of
omgekeerd, maar om ieder in zgn eigen
kring zooveel mogelgk te doen medewer
ken tot ontwikkeling van het volksonder
wijs.
Aan die betaling van overheidswege
moeten allerlei voorwaarden worden ver
bonden, gelgk dit ook in de wet-Mackay
geschiedtdan kunnen de traktementen
en pensioenen geregeld worden en de
positie van den onderwgzer worden vast
gesteld. Daarbg moet men evenwel elke
school geheel vrg laten wat het inwendige
betreft, zoodat ieder zgne eigene school
kan inrichten zooals hij dat het best acht.
Het examineeren wordt nu overgelaten
aan expres daarvoor vervaardigde com
missiën dat moet dan worden overge
laten aan de kweekscholen, die daarvoor
als het ware vanzelf zgn aangewezen. Hat
toezicht moet natuurlgk ook wel dooi do
overheid, maar in de eerste plaats door
het beBtnnr van elke school worden uit
geoefend. Dan kan men die scholen ook
onderling met elkander iu verband stellen,
zoodat zg, al zgn zg ook van verschil
lende richting, wederom hebben eene ge-
zamenlgke vertegenwoordiging, die de ge-
meenschappelgke belangen zal kannen be
spreken, zoodat ook op die wgze de kweek
scholen haren invloed kunnen doen geldfn.
Eindelgk moet aan de Academie onder
wgs worden gegeven in de paedagogiek,
een vak dat thans geheel verwaarloosd
wo.-dt. Als er bgv. drie professoren in do
paedagogiek werden aangesteld, behoorende
één tot de Protestantsche, één tot de
Roemsch-Katholieke en één tot geen van
beide richtingen, dan zou men verschil
lende paedagogiek hebben en zonden de
onderwgzers zelf kunnen komen tot ont
wikkeling, dat zg nu niet behoorlgk kun
nen. Nu toch is er niemand, die op dit
gebied de onderwgzers leidt. Op deze
wijze wordt de vrgheid niet gemuilband,
maai geleid. Daartoe kan de Staat krachtig
bgdragen, hetzg direct, hetzg door middel
van de gemeenten.
De werkstaking aan de fabriek van He-
deman te Almeloo houdt aan, door de
schuld van Hedeman zelf. De man wil
namelijk al de fabrieksarbeiders terugne
men op twee na, die voor hunne belangen
in de bres gesprongen zgnen dit willen
de arbeiders niet. Thans echter verklaren
de twee uitgestotenen dat zg in hunne
uitsluiting zullen berusten, wanneer hun
patroon hun duidelgk de redenen voor die
uitsluiting zeggen wil. Dit vroegen zg hem
in een openharen brief.
Dr. Arriëns, een Roomsch priester, tee
kent hierbg aan in de Kath. Werkman.
Men krggt den indruk als zou de fabri
kant deze twee willen uitsluiten, zonder
eenige schuld hunnerzgds, alleen om zgn
vroeger geknakt gezag te herstellen. Dat
gaat niet. Het doel heiligt de middelen niet.
Dat dr. Arriens 't met moed voor de
verdrukten onder de werklieden opneemt,
verwondert niemand wg zijn hem dankbaar
er voor. Maar zgn uitspraak „het doel hei
ligt de middelen niet" is niet minder ge
wichtig, dewijl de leer der Jesuïeten wel
eens anders geluid heeft.
Les van Mohammed.
Mohamed zegt in den Koran „God ziet
een zwarte mier, die in den zwarten nacht
over een zwarten steen loopt."
Bg een weinig nadenken wordt het dui
delgk, wat Mohammed hier bedoelt. Wat
toch is kleiner dan een mier, en wat is
moeilgker te zien in den duisteren nacht
dan een zwarte mier, die nog wel over
een zwarten steen loopt
Is dit niet een beschamende les voor
bezorgde Christenen, die wel kennen het
woord van hun Heiland: „Verkoopt men
niet vgf musschen voor twee penningen.
Nochtans is voor God niet een van die