NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Mr. C. Lucasse.
Ho. 112. 1897.
Hotitafag 24 $utu.
tffiCe Jaargang.
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Bij dit nummer behoort een bijvoegsel.
De herstemming in Middelburg.
DUUR BROOD?
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKEFK, te Goes
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels. 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Meer nog dan anders is de herstemming
te Middelburg van groot belang.
Zonder overdrijving kan gezegd dat de
oogen van geheel Zeeland, ja van geheel
ons vaderland op deze verkiezing ge
richt zijn.
Tegenover elkander staan twee candi-
daten, beiden geboren Zeeuwen, wonende
in het kiesdistrict dat om de eere dingt
hen af te vaardigen. Beiden bekende staats
lieden, die hunne sporen, hetzij in de
Eerste-, hetzij in de Tweede Kamer, reeds
lang hebben verdiend; en in verschillende
betrekkingen de een als griffier, de ander
als gedeputeerde in Zeelands provinciale
staten, om hun zaakkennis en ijver, niet
't minst em de verdediging der beginselen
waaruit zjj leven, geacht en vertrouwd.
Nu de keuze staat tusschen een dier
twee, weet eeniegelijk kiezer in het district,
hoe de aanbeveling luiden zal, die van
onzentwege tot hem komt.
Wij komen de stem vragen van alle
belijders des Heeren, van wat kerkelijke
kleur of indeeling ook, voor den antire
volutionairen candidaat, die gedurende een
reeks van jaren het kiesdistrict Middelburg,
als Velksvertegenwoordiger, met de hem
van God verleende gaven, gediend heeft.
Van weerszijden is de strijd tot nog toe
met bezadigdheid en vastberadenheid ge
voerd.
Dat aan beide kanten een smallere of
breedere zoom bij eerste stemming losliet,
om zich te scharen om eenen geestver
wanten tegencandidaat, bracht hiertoe niet
weinig bij.
Er bleef evenwel aan weerszijden een
breede groep overig die genoegzaam
vertrouwen stelde in den candidaat der
oude kiesvereenigingen, welke den zedelij
ken steun genoten hetzij van de Liberale
Unie, hetzij van het Centraal Comité.
Die groep zal ook by de herstemming
weder op 't appël zijn.
Die reeds by eerste stemming hetzij op
Fokker, hetzij op Lucasse gingen, hebben
geen aansporing tot vernieuwd trouwbetoon
noodig. Dat zou een beleediging voor
hen eyn.
De 2600 van Lucasse en 2200 van Fok
ker van 15, zijn ook 25 Juni op hun post.
Van weerszoden moet thans gepoogd
om in de weinige dagen, in de weinige
uren zelfs die de herstemming voorafgaan
nog zoovelen mogelijk der oude vrienden
te bewegen om zich, bjj deze herstemming,
alsnog te komen scharen om ,het beginsel.
Om het beginsel.
Hierop valle onzerzijds al de nadruk.
De heer Lucasse vertegenwoordigt een
beginsel, gelijk de Liberale candidaat van
een daarvan tegengesteld beginsel dra
ger is.
Het geldt ook by deze herstemming de
wie. tegenstelling tussohen Geloof en
Ongeloof.
Niemand minder toch dan minister Yan
Houten zeide dit. Lees er zijn jongst ver-
tcWen buidel Staats- en strafrechtelijke
opstellen blz. 137 maar op na.
in dien strijd heeft de groote meer-
•rerheid. der kiezers voor't geloof en tegen
j 0 Hij zegt letterlijk
'"Ij de tegenstelling die thans vreedzaam
«P onzen bodem naast elkander moeten leven,
die tusschen katholiek en protestant
goring. Het is geen conflict over enkele
y°gma's, maar tusschen geloof en ongeloof
Wsachen lijnrecht tegenstrijdige wereld-en
»Pe waan, dat deze gisting buiten bet
*®'d der politiek zou kunnen omgaan, of
wel omgekeerd, dat de politiek van den
nvioed dier gisting vrijgehouden zou kunnen
worden, is reeds voorbijgegaan. De over-
mging omtrent de beteekenis van het leven
A van zijn leven is voor ieder, hij zij
of ongeloovig, de bron van zjjn
dia 611 tevens de oorsprong der eischen,
9 ny voor zich en voor anderen aan staat
vn maatschappij Bteit".
het ongeloof gekozen. Minister Van Houten,
die in de eerste kamerzitting de liberale
party tot dezen godsdienstkrijg ten strijde
riep, is door zijn eigen partygenooten in
den steek gelaten, en om de eer te redden,
trok hy zich voor de herstemming ten
behoeve van zyn nieuw liberalen mededin
ger terug.
Hierin zien wij den vinger Gods, gelyk
wij in den uitslag der verkiezingen de
hand Gods meenen te mogen opmerken.
Het geldt ook hier de vraag: Voor of
tegen de Revolutie 1
Niet voor of tegen een revolutie, maar
tegen de revolutie, gelyk zy in de Fransche
revolutie als stelsel openbaar werd, waarop
de liberale party sinds '48 heeft voortge
bouwd, waaruit het ongeloof gelyk'tzieh
in Kerk en Staat is openbarende, nu al meer
dan een halve eeuw leeft.
En tegen de Revolutie het Evangelie
blijft de oude tegenstelling waarop de beide
partijen in den lande, ook in Middelburg,
principieel uiteengaan.
Hoe de namen der candidaten die van
deze twee tegengestelde beginselen de
dragers zyn, luiden mogen, is ons om het
even.
Ten slotte legt elke stemming, en dus
ook deze, de vraag aan de consciëntie,
voor welk dezer twee beginselen men
wenscht party te kiezen. En dan ver
antwoordt ieder kiezer ?oor den Heere
en voor zichzelf, of hy met de keuze van
een dier twee vrij uitgaat.
Het eenvoudige zwartmaken van een der
twee stippen op zyn stembiljet is voor
ieder kiezer een daadeen daad, voor
welke hy geen verantwoording aan eenig
menschenkind schuldig ismaar dan toch
een daad die in het gedenkboek voor Gods
aangezicht met onuitwischbaar schrift blyft
opgeteekend.
Het haast ondeelbaar kleine oogenblik,
het atoom van tijd, straks in 't stembureau
doorgebracht, beslist voor iederen kiezer
over den vrede zijner ziel en over de goed
keuring zijns Gods; over den vrede voor
wie weet hoe langen tyd. En dit te we
ten, stemt ernstig.
Daarom komen wy ook met deze vraag
tot de broederen, die gemeend hebben by
eerste stemming een anderen weg uit te
moeten gaan; wilt gij, nu de keuze niet
vrij meer is, en toch een der beginselen
die in 't geding zyn, ook door u wordt
aanvaard, thans ook, by deze herstemming,
met ons optrekken om getuigenis af te
leggen dat gy met het liberalisme ook by
deze stembus geen gemeenschap hebt, en,
zy 't cok al met bezwaren, in beoordeeling
van welke wy niet treden zullen, uwe
stem nit te brengen op den man die u
van de beiden, immers in geloof en geest
verwantschap 't meest nabij komt.
Er staat by deze verkiezing zooveel op
't spel.
Het gaat om de meerderheid in de Ka
mer. Nu sinds lange jaren, de korte perio
de Maekay uitgezonderd, was de revolutie
in drie harer stadiums beurtelings in de
meerderheid. Zeer tot schade van de gees
telijke belangen der natie. En zie, thans
bestaat er gegronde hoop dat de meerder
heid, aan het menopolie van zeggenschap
der liberale party, ook in de geestelijke
dingen, een einde maakt.
Wij zijn thans aan het keerpunt toege
komen, waarnaar zoo lang was uitgezien,
waar stilstaan van den heilloozon weg der
revolutie geboden en terugkeer naar de
oude beproefde beginselen van het Evan
gelie weer mogelijk is.
Bij alle achting voor de personen mag
het feit vastgesteld dat het oud liberalisme
als regeeringsstelsel is geoordeeld, dat het
zichzelf heeft overleefd.
Met ons de sociale periode ingetreden,
onderscheidt het zich daarin van ons dat
het zich hierbij niet door eenig begin
sel laat leiden en, kennelijk zonder politieke
gedachte of maatschappelijk ideaal, zich
behelpt met baugmakende, nietszeggende,
laten wij er bijvoegen, oneerlijke leuzen.
In „duurder brood," de Middelburgsche
Courant voegt er lacht niet ook „de
toespijs der karoters" bij! ligt al de kracht
van hun principieel verweer.
En 't is ons een volkomen raadsel hoe
een man als mr. Fokker, die dan het jon
gere element heet te vertegenwoordigen,
zich, zonder eenig teeken van protest, met
dergelijke argumenten uitsluitend aan het
uitgebloeide liberalisme ontleend, laat aan
bevelen.
Alsof ver boven de toespijs der karoters
indien de leus waar ware, niet 't hoog
gewicht gaat der vraag in welke richting
de staathuishoudkundige vragen die thans
op den voorgrond staan, in de eerste jaren
zullen worden beantwoord.
En daarom, kiezers van Middelburg,
overweegt het wel, of gij deze ernstige
worsteling alleen maar znlt aanzien, of
dat gij, luisterend naar de stem van hot
broederhart, naar het bloed dat nog krnipt
waar het niet gaan kan, ook ditmaal, en
juist ditmaal, uwe broeders zult te hulpe
komen met uwe stem voor
Ook nog bij de Herstemming doet de
bewering opgeld, dat als de Liberalen val
len, het brood duur en de werkman het
kind van de rekening wordt. Dat heet
dan te zitten in de graanrechten En nu
verder wordt er over beginselen of sociale
hervormingen niet meer gedacht en even
als de stier op het roode doek, rent dan
alles op die graanrechten in.
Met die graanrechten, zoo blyft men
stokstijf beweren, gaat het werkmansgezin
naar den kelder. Laat ons nu eens zien
of dit waar is. Want natuurlijk, als dit
ook maar half waar was, zouden ook wij
er ons met hand en tand tegen verzetten,
want de werkman heeft het heusch al
hard genoeg te verduren en moet niet nog
verder van de wijs worden gebracht, maar
worden geholpen.
Maar is het waar?
En dan helpt het natuurlijk niets, of wij
al zeggen: neen, tegenover het ^'a-zeggen
van anderen.
Wat we vragen moeten is Hoe hebben
de graanrechten in andere landen gewerkt?
Is in die andere landen de werkman er
beter of slechter van geworden. Neem by v.
Duitschland.
Daar zyn die graanrechten nu reeds jaren
lang geheven. En ook daar had men ze
ontraden met datzelfde geroep van duurder
brood voor den kwansuis mishandelden
werkman.
En hoe is het iu uitgekomen
Zóo uitgekomen, dat de groote massa
in Duitschland nu volop werk heeft, hoog
loon verdient en er veel beter van leeft
dan vroeger en daarom zelf de protectie in
stand houdt.
Dat er na de invoering van de protectie
in Duitschland volop werk is gekomen,
kwam men reeds te weten uit wat de Ka
mer van Koophandel te Coblenz mededeel
de, te wetendat de Fabrieken de bestel
lingen niet afkonden, dat er handen te
kort kwamen en dat allerwegen vertier en
welvaart heerschte.
Maar het bleek nu ook uit de cijfers.
Toen er in Duitschland geen werk was
verhuisde men naar Amerika, om daar
brood te vinden. Zoo gingen daar in
1881 nog twee honderd twintig duizend
personen als landverhuizers de zee over.
En zie in 1894 was dat getal reeds op
nog geen veertig duizend gedaald.
En ook vroeger kwamen de Dnitschers
hij ons werk zoeken, omdat het hier beter
was, maar na is het reeds zoover gekomen,
dat ons volk naar Duitschland trekt, om
dat ze hier hun brood niet kunnen ver
dienen en in Duitschland goed verdienen
en nog overhouden, om aan hun familie
te zenden.
Als na waar was, wat de Liberalen
zeggea, dat graanrechten den werkman on
gelukkig maken, dan moesten immers de
Duitsche werklieden naar Holland komen,
waar het brood goedkooper is. En toch,
juist het omgekeerde gebeurt. Uit Holland
trekken ze naar Dnitschland, waar wel
graanrechten zijn.
En niet weinigen ook. In 1880 waren
er in Duitschland nog pas 17598 Neder
landers, nu klom dit door al het werkvolk,
dat over de grenzen ging, reeds op 56159
personen.
Daar ziet men het nuDat de loonen
in Duitschland gestegen zyn erkennen de
heeren dan ook zelf. Ze constateeren
bijvoorbeeld, dat in het eene bedrijf het
loon sinds 1870 klom van 865 mark op
995 mark en in een ander zelfs van
1.20 per dag tot 2.20 per dag.
Dat ze beter werk en voller loon
hebben, blijkt dan ook uit niets zoo dui
delijk dan daaruit, dat ze zooveel beier
leven. En dit blijkt uit wat er, sinds er
protectie kwam, in Duitschland meer dan
vroeger gegeten en gedronken wordt.
In de laatste tien jaren is de invoer
van allerlei etenswaren in Duitschland
vermeerderd met 544 millioen mark-
Het stond op 845 en is nu geklommen
op 1389.
Denk u nu eens, wat dat zegt500
millioen mark aan etenswaren, tabak enz.
en oordeel dan zelf, of de groote massa
niet o zoo veel beter leven moet hebben,
waar zooveel meer te bikken valt.
Bovendien is de veestapel vermeerderd
met twee millioen runderen en vijf millioen
varkens en dit alles onderwijl de bevol
king slechts met 12 pCt. toenam.
De uitkomst toont dan ook, dat in elk
gezin vroeger gebruikt werd 10 pond
Koffie, nu bijna 25 pond; aan Suiker
vroeger 60 pond, nu ruim 100 pend, dat
is een Ned. pond of twee oude ponden
per gezin in de week. Zoo steeg het
verbruik van haring en bokking van even
10 pond nu reeds op over de 40 pond
per gezin.
Artikelen, die we juist daarom noemen,
omdat de Kapitalisten onmogelijk dat alles
kunnen verorberd hebben en men dus
ziet, dat het volk er zooveel beter aan
toe is.
Duurder brood, zegt men: goed. Maar
toch blijkt dat in 1884 nog pas werd
verbruikt 115 kilo rogge, 56 kilo tarwe,
52 kilo garst en 399 kilo aardappelen.
En hoe stonden die cijfers nu in 1894?
Toen was het geworden 126 in plaats
van 115 rogge, 68 in plaats van 56 tarwe,
63 in plaate van 52 gerst, en 443 kilo
in plaats van ;399 kilo per hoofd aard
appelen.
Van al het geroep van duurder brood
en mishandelden werkman was dns niets
uitgekomen, integendeel de werkman had
vast werk, verdiende meer loon, at meer
brood, meer aardappelen, dronk meer
koffie en at viermaal zoeveel bokking.
De werkman was er dns in alle opzich
ten beter van geworden.
Bedenk nu, dat er in Dnitschland alge
meen stemrecht is en dat dus de werk
lieden, die de meerderheid hebben, als ze
er slecht bij gevaren waren, al lang een
eind aan de graanrechten hadden kunuen
maken. En toch ze hebben de voorstan
ders van protectie in Dnitschland stil in
de Kamer gelaten en ge begrijpt zelve,
hoe de werklieden hier te lande hun eigen
glazen zouden ingooien, indien ze voor
graanrechten hang bleken te zijn.
Ze hielden er hun eigen geluk mede
tegen.
Dat het niets dan een politiek wapen
is met dat duurdev brood kan, wie even
nadenkt, ook hieruit zien.
In 1891 hadden we de verkiezingen
en in dat jaar is het brood lVa ct. naar
boven gegaan. Maar leest nu al de Cou
ranten van dien tijd na en ge zult er zoo
goed als geen woord over duurder brood
in vinden. Thans, nu het niet met lVs ct.,
maar slechts 1 ct. meer zal zyn, brengt
men er heel ons land voor in rep en roer.
Is dat uit medelijden met den werk
man, waar bleef dat medelijden dan in
1891?
En als er van dat medelyden toen niets
te bespeuren viel, zit er dan nu missohien
iets achter van de politieke bakkerij
Let ook hier eens op.
In Leiden stond het kilo wittebrood in
1894 op IOV2 cent.
Erg goedkoop.
In Amsterdam stond het daarentegen
datzelfde jaar op 14Va cent.
Peperduur, niet waar?
Dus, zal men zoo zeggen, mocat, wie
uit Amsterdam met z'n dure brood weg
kon, zyn biezen hebben gepakt en Leiden
met zijn goedkoope brood moest overloopen
zijn.
En toch, de werklieden wisten wel beter.
Ze lieten Leiden voor wat het waa en
alles bleef naar Amsterdam stroomen.
Naar Amsterdam met zijn vier cent duur
der brood, omdat er in Amsterdam beter
werk was en meer loon te verdienen.
Bovendien is het niet eens waar, dat
een gulden dnurder graan noodzakelijk een
cent duurder brood geeft.
Nog pas hebben de afdeelingen van den
bakkerskond van Nederland eenparig ver
klaard dat het brood volstrekt niet gelyk
op en neer ga,at met de graanprijzen.
Het Hoofdbestuur namelijk van den
Nederlandschen Brood-, Koek- en Banket-
bakkersbond had aan de afdeelingen de
vraag voorgelegd„Heeft styging ef da
ling van meelprijzen styging of da
ling van broodprijzen ten ge tilge gehad
en in welke mate?" Naar het zeggen der
Liberalisten, zou hierop nu door alle af
deelingen, zonder aarzelen zelfs, kortweg
te antwoorden zyn geweest.* „Natuurlijk.
Waarom vraagt ge naar den bekenden
weg Dat zeggen immers alle geleerden
Doch zie, nu de mannen van de praktijk
aan het woord kwamen, viel het antwoord
heel anders nit.
Amsterdam meldde: „Er heeft in de
laatste maanden van het jaar groote prys-
verhooging plaats gehad, welke altijd
met de broodprijzen overeenkwam".
Alfen „Dat de styging van Broodpry
zen niet was naar evenredigheid van de
styging der graan-en meelpryzen".
Bolsward „De verhoogde graan- en meel
pryzen hebben door de sterke concurrentie
geen verhooging van broodpryzen tot stand
kunnen brengen".
Boskoop„De geringe daling der meel
pryzen heeft tot heden toe geen veran-
deringgebracht in de prijzen van het brood".
Deventer„Dat de lage meel- en graan-
pry zen niet zyn in het belang der bak
kerij, omdat hierdoor eene concurrentie
is geopend zeer nadeelig voor den gezeten
bakker".
Kampen„De styging dei producten
gaf in den beginne wel hooger broodpryzen,
maar door de voorraad en concurrentiën
was de daling aan de orda van den dag".
Purmerend„De Yereeniging heeft po
gingen in het werk gesteld de broodprijzen
te verhoogen, maar «tuitte terog by enkele
bakkers, die niet genegen waren hiertoe
over te gaan alzoo geen verhouding tegen
over de graanprijzen".
Vlaardingen„Meel- en bloempryzen
stegendoch de broodpryzen bleven dezelfde".
Is dit nn niet opmerkelijk?
Te Berlijn stelde Dr. Hirschberg een
opzettelijk onderzoek in en ook hij vond,
dat er soms zelfs verhooging van den
broodprijs bij verlaging van den graan
prijs was.
Het is allerlei speculatie die hier zoo
grooten invloed oefent. En de schomme
lingen van broodpryzen hangen slechts
voor een klein gedeelte ean de graan
prijzen af.
En dan komt er nog iets by.
Zoo goed als alle landen van Europa
hebben graanrechten en juist in landen,
die algemeen Btemrecht hebben en demoora-
tisch geregeerd worden bloeit de protectie.
Zie het maar aan Amerika en Frankrijk,