NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
Safpttfftg 22 Met.
iCfrfe iaacgatig.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
3lo. 99. 1897.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Te Amsterdam, distriet IX zullen de
drie leiders, de corypheeën, hunner partij,
op 15 Juni tegenover elkaar staanDr.
A. Knyper (antirev.), Tak (lib.) en dr.
J.Th. de Visser (ehr. hist, kiezersbond).
Bij herstemming, die haast zeker is,
zal dan genoemden bond Tak steunen
Het is iets ongewoons in ons land, wanneer
een minister den candidatenmantel omslaat
en voor de kiezers optreedt. Dit zal dezer
dagen geschieden door minister Van Houten.
Een oud-Minister, Modderman, weigerde
eens zelfs maar een schriftelijke verklaring
van gevoelen aan eene kiesvereeniging te ge
ven, dewijl hij geen „vergelijkend examen",
gelijk hij 't noemde, wenschte.
Maar hier is een ministerdie voor de
Groningscbe kiezers dit vergelijkend examen
komt afleggen, in mededinging met den
heer Drucker, het zittend lid, die een
paar dagen later optreedt.
Voorzoover wij konden nagaan zijn de
navolgend* candid aten in den lande gesteld
van antirevolutionaire zijde
Groningen, Loosduinen en Utrecht II
A. Brummelkamp.
Zuidhorn, Schoterland, Amsterdam IX
en Sliedrecht dr. A. Kuyper.
Hoogezand, Winschoten en Meppel A.
Wiersenga.
Appingadam J. Bouwes.
Veendam en Emmen M. H. A. v. d. Valk.
Assen, Rheden en Weststellingwerf P.
van Vliet.
Leeuwarden W. C. van Munster.
Franeker H. Kamstra en J. D. de Vries.
Harlingen, Amersfoort en Alkmaar Jhr.
mr. T. A. J. v. Asch r. Wijck.
Sneek, Amsterdam VIII en Zierikzee
mr. Th. Heemskerk.
Dokkum H. Pollema,
Tietjerksteradeel J. D. de Vries.
Steenwijk, Schiedam, Ridderkerk en
Zevenbergen mr. A. P. R. C. baron v. d.
Borch van Verwolde.
Eampen mr. A. baron Mackay.
Ommen en Enschede J. van Alphen.
Deventer J. W. Koer.
Zutfen Jhr. mr. W. C. de Jonge.
Arnhem A. D. P. V. Van Löben Seis.
Ede Jhr. Mr. L. J. H. M. v. Asch v.
Wijck.
Eist A. D. Duijs.
Apeldoorn mr. W. K. F. P. graaf van
Bylandt.
Lochem B. ten Cate.
Utrecht I Mr. N. de Ridder.
Wijk bij Duurstede Jhr. mr. H. M. J.
v. Asch v. Wijck.
Breukelen H. J. de Waal Malefijt.
Hilversum Jhr. mr. J. H. J. Quarles
van Ufford.
Hoorn N. Oosterbaan.
Den Helder en Brielle A. P. Staalman.
Enkhuizen N. Sluis.
Amsterdam I J. Bosch.
Amsterdam II F. G. Meilink.
Amsterdam III W. Hovy.
Amsterdam IV T. H. v. Eeghen.
Amsterdam V mr. D. P. D. Fabius.
Amsterdam VI J. D. Root.
Amsterdam VII
Beverwijk
Haarlem dr. E. A. v. Royen.
Zaandam J. Windhouwer,
Haarlemmermeer G. B. 't Hooft,
's Gravenhage I J. Kiap.
's Gravenhage II A. W. F. Idenburg.
's Gravenhage III J. D. baron v. Was
senaar v. Rozande.
Katwijk J. H. Donner.
Leiden mr. O. J. H. v. Wassenaar
Catwijck.
Gouda L. F. Duijmaar v. Twist.
Delft mr. O. J. H. van Wassenaar
Catwijck en mr. H. A. v. d. Velde.
Dordrecht mr. J. M. Rens.
Gorinchem H. Seret.
Schiedam mr. O. J. H. v. Limburg
Stirum.
Middelburg Mr. C. Lucasse.
Goes Jhr. mr. A. F. de Savornin Lobman.
Hontenisse Jhr. mr. J. J. Pompe van
Meerdervoort.
Oostburg N. Glinderman.
In de navolgende districteu zijn nog
geen candidaten gesteld Almelo, Doetin-
chem, Nijmegen, Druten, Tiel, Bodegraven,
Rotterdam 1 tot V, Hilversum.
Dat de kundige staatsman de Beaufort
te Amsterdam voor den werkman Nolting
ruimen moet wordt door enkele Amster-
damsohe bladen betreurd. Maar men komt
er rond voor uitmen moet. De radicalen
toch hebben gedreigd in een paar distric
ten zich van stemmen te zullen onthouden.
De Nederlander merkt echter terecht aan
dat wij snel leven ook in onze party.
Dit zal wie Vau Oversteegs brochure
„Werkman-Afgevaardigde" van 1890
kent toegeven. En ook Bilderdijk zong
reeds
Vroeger was er heel wat vast
Aan het land besturen,
Thans kan 't iedre weversgast
Of hij vraagt 't zijn buren.
Van smidsknecht tot lid der tweede
kamer.
Dit zal misschien weldra gezegd kunnen
worden van den heer D. de Klerk, lid
van den gemeenteraad te Rotterdam.
Hij is namelyk met de heeren Van
Raalten, J. B. Verheij, (luit. kol. der ma
riniers), Hintzen en Mees candidaat gesteld
in de vijf districten van Rotterdam.
De beide laatsten zijn oud-liberalen, de
Klerk is radicaal, de beide overigen zijn
vooruitstrevenke liberalen. De drie partijen
gaan ook daar samen.
„Een constitutioneel recht is er dat
beteekeuis en kracht heefthet petitierecht
in omgekeerde verhouding, het Kies
recht.
„De meerderheid der Tweede Kamer
regeert het Land, ook waar het Kerk
en School geldt.
„Daarom is het ongebruikt laten van
dit recht, en inzonderheid voor den Chris
ten, onverantwoordelijk verzuim".
Gboen van Peinsteeee
O (Heraut 25 Sept. 1863).
Het wordt al meer openbaar dat de
„Christelijk Historische Kiezersbond"
niets is dan een Liberalistisch Hulpkorps.
Het bleek reeds toen hij in zijn afdee-
lingen ook moderne dominé's en liberale
kiezers opnamliberale heeren voor de
tweede kamer candideerde en thans ook
door het beginsel der revolutie tegenover
ons in bescherming te nemen.
Het orgaan van dezen tweeslachtigen
bond schrijft namelyk onder andere:
„Hoe kunnen Calvinistische Protestanten
zoo dweepen met de leusanti-revolutionair
't Is waar, wanneer men let op de vijan
dige houding, die de Franscbe revolutie
in '89 aannam tegen al wat religie heette,
dan zal ook de Protestant zich een tegen
stander dier revolutie moeten verklaren.
Het beginsel echter dier revolutie was niet
tegen de religie op te trekken, maar het
aiwerpen van een juk, door adel en gee
stelijkheid een volk opgelegd. In de revo
lutie van '89 kan ook de kiem gezien
worden van de vrijmaking van den derden
stand.
Ter wille van dit laatste zou men een
verdediger kunnen zijn van het beginsel
dier revolutie en zich met afkeer wenden
van het bloedige drama dat er uit vloeide.
Is het vuur af te keuren, omdat de
onvoorzichtige er zich aan brandt
En terecht voegt de Sandaard hieraan toe:
Juist dus zooals de liberalen over de
Frai.sche Revolutie oordeelen.
Neen, heusch, die Fransche Revolutie
was in haar beginsel niet tegen de Religie,
niet tegen het Geloof gekant.
Te wraken zijn in deze groote Revolutie
alleen de exes sen.
Ze ontstak een vuur, waarmoe de Robe
spierre's roekeloos gespeeld hebben, maar
waaraan de „Chr. Histo ische Kiezersbond"
zich met blijkbaar welgevallen het koude
hart verwarmt.
't Is het oude liberale praatje. De
revolutie van 1789 was goed, de mannen
van 1793, die hebben 't verkorven.
Maar dat 1793 aan 1789 vast zit, dat
1793 en 1789 hetzelfde is, daar wil men
niet aan.
De werklieden-kiesvereeniging te Mid
delburg stelde tot candidaat voor de tweede
kamer den heer F. M. Wibaut.
Er zijn in dit district derhalve reeds
vier candidaten lo. een antirevolutionair
2o. een oud-liberaal3o. een radicaal
4o. een Unie-liberaal.
Dat de afd. van den Chr. historischen
Kiezersbond voor de candidatuur van den
oud-liberaal zou zijn, gelijk verluid werd,
weigeren wij te gelooven.
Dat Roomsche en antirevolutionaire
werklieden op den heer Wibaut zullen
stemmen, gelijk de groote blaien melden,
komt ons minstens even onzeker voor.
Geen antirevolutionair stemt op een
voorstander van „leerplicht tot minstens
den 14-jarigen leeftijd" en „algemeen kies-
en stemrecht".
Als men een staaltje wil van de ellende
die de oorlog teweegbrengt aldus de
Middelburgsche Courant dan moet men
gaan naar de Wagenaarstraat te Amster
dam. Daar vindt men zekeren Tolstra
een fuselier, Dinsdag nit Indië teruggeko
men, 22 jaar oud enblind ge
schoten.
Ook wij hebben deernis voor dat arme
slachtoffer van den A (/«/«-oorlog.
Die oorlog heeft al wat slachtoffers ge
maakt, gezwegen nog van de duizendmil
joen gulden wij dachten dat 't minder
was, doch lazen het laatst in de Rotter
dammer de duizendmiljoen gulden die
hij gekost heeft.
Het was een liberaal kabinet dat ons
dien oorlog bezorgde, een liberaal minister
van koloniën die nog jaren daarna met stalen
aangezicht getuigde: die verantwoordelijk
heid neem ik op mij.
En die man het eerste-kamerlid I.
D. Fransen v. d. Putte is nog de toon
gever in den lande, de bij velen gevierde
en gevreesde, de van velen miskende mis
schien, doch wien tot nog toe niemand
dankbaar is voor zijn aandeel in den
Atjeh-oorlog met deszelfs talrijke blindge-
schoten of wat nog erger is, doodgescho
ten slachtoffers.
De overgelegde cijfer-telegrammen ge
wisseld tusschen de Ëngelsche regeerings-
commissarissen Rhodes en Harris hebben
de meest ongerechtige plannen en afspra
ken aan 't licht gebracht. Dat Rhodes
een schoelje is, heeft zeker al bij velen
vastgestaan sedert de mislukking van Ja-
mesons aanval. Maar dat hij zelfs in staat
zou zijn tot het voeren van onderhande
lingen met Kaffers, het uitdeelen en belo-
.ven van geschenken, alles om de Trans
vaal te vernietigen, zal wel niemand ver
moed hebben.
Ook blijkt uit de correspondentie tus
schen die twee gevoerd dat zij elkaar niet
vertrouwden. Nu daar was reden voor!
De Bestierder der volken heeft hunne zeer
schandelijke raadslagen verijdeld. Hoede
Hij voorts Transvaal, want nog is de toe
stand er niet zonder gevaar.
21 Mei 1897.
Bij kon. besluit is be ,oemd tot rechter
in de arr. rechtbank te Zierikzee mr. L.
J. A. van Lidth de Jeude, thans subs.-
griffier bij de arr. rechtbank te Amsterdam.
Met het oog op de a.s. verkiezingen
op 15 Juni zullen alle rijkstelegraafkan
toren geopend zijn tot 10 uren 's avonds.
Ook de diensturen der telefoonkantoren
zullen, waar noodig, op dien dag worden
uitgebreid.
Zondagsrust te Haarlem.
Van de ministers van binnenlandsche
zaken en van justitie is bij den Raad der
gemeente Haarlem bericht ontvangen, dat
de regeering geen voornemen heeft wijzi
ging te brengen in de toepassing der Zon
dagswet.
Na eene uitgebreide briefwisseliug is den
burgemeester verzocht voortaan de toepassing
dier wet na te laten.
Waar de regeering zich zoo duidelijk
heeft uitgesproken, heeft de burgemeester
zich bij haar gevoelen nedergelegd.
Benoemd tot commies der posteryen
3e klas dhr. M. A. Ramondt, thans com
mies 4e klasse ten postkantore te Amsterdam.
Middelburg. Daartoe door de antirev.
kiesvereeniging „Nederland en Oranje"
uitgenoodigd trad Donderdagavond in de
groote zaal van het Schuttershof alhier
op de heer ds. A. S. Talma van Arnhem
om te spreken over „onze chr. hist, be
ginselen en de sociale belangen". De ruime
zaal was nagenoeg geheel bezet. Onder de
aanwezigen die tot verschillende politieke
richting behooren, bevonden zich ook en
kele dames.
Na gebed en een kort inleidingswoord
van den voorzitter ds. A. Littooij werd
aan Ds. Talma het woord verleend.
Spreker ving zijn rede aan met de om
schrijving wat te verstaan is onder den
naam Chr. Historisch en Chr. Historische
d. i. antirev. beginselen, in verband ook
met de sociale belangen, om hierna te
komen tot het kiesrecht.
De hoofdgrief tegen het oude kiesrecht
was dat het voor het grootste deel toe
gekend was aan de bezittende klasse.
Tnans is dit niet meer zoo, die grief is
gedeeltelijk weggenomen door de aanne
ming der wet van den Minister van Houten
die zij het ook op zeer voorzichtige wijze
heeft gezorgd dat de arbeidende klasse
althans voor een deel kiesrecht wordt
toegekend.
Het werd hoog tyd.
Onze c*nstitutioneele machine bekoorde
lang aan de gezeten burgerij. Maar de bur
gerij bad niet altijd oog voor de loontrek
kende krir.g die begon steeds meer aan te
dringen op zelfstandigheid.
Op den voorgrond komt thans de stand
zooveel jaren aaneen verwaarloosd.
En nu de vraag Hoe staat onze antirev.
party tegenover den wil van den z. g. n.
vierden stand die komende is, tegenover
den drang naar standrecht.
Spreker zal zich niet ophouden bij de
verschillen der antirevolutionairen onderling.
Verschillen vindt men bij elke partij.
Er zijn er die zulks met leedwezen aan
zien, anderen die er zich om in hunne
handen wry ven. 'tls niet de vraag :>Hoe
staan sommige antirev. maar hoe staat de
antirev. partij tegenover de sociele belan
gen.
In den laatsten tijd is een Boud opge
richt, zich noemende de chr. Historische.
Wat wil deze Bond? Spreker neemt ver
schillende artikelen uit zijn reglement onder
Panden en zegt er van Het geheele re
glement is zonder leidend beginsel. Hoe
jammer dat de Bond geen toelichting aan
dit zijn reglement verbond.
Geen enkele poging zelfs wordt gedaan
om de beginselen te omschrijven. Spreker
ging nu na het goed recht der a.-r. party
om zich alleen met den naam Christelijk
en Historisch te sieren.
Wij sluiten aan de historie aan. Wij
gevoelen dat sociale hervormingen niet
door ons zeiven kunnen worden tot stand
gebracht, maar alleen door onzen God.
Liberalen (conservatieven zoowel als
radica'en) wenschen ook wel niet anders
te zijn dan historisch, maar hervorming
was bij hen altijd een werk van de atn.
d eerkamer.
Maar we zijn niet alleen historisch, we
zijn ook christelijk. Velen worden bij het
noemen van dezen naam boos en krygen
kippenvel, met name de liberalen.
Waarom toch nu Christelijk er bij. Wat
heeft dat er bij noodig? Wij liberalen
willen immers wat jullie willen Zondags
rust, Armenzorg, enz.
Spreker gaat hierop na wat hiervan
aan is en neemt daartoe het program der
lib. unie onderhanden, waarbij hij uitvoe
rig stilstaat. Met name by het punt „ar
menzorg". De lib. party wil in haar pro
gram de armenzorg aan ce kerken ontne
men. Daardoor nu wordt de antirev. party
in haren hartader aangetast. Herziening
der armenwet door de liberale partij is
een der meest anti-kerkelijke punten welke
spreker kent: Een kerk zonder rykstrak-
tement voor den predikant kan bestaan,
maar een kerk die zijn armen niet kan
verzorgen is weg, haar levenswortel is
afgesneden.
Spreker wijst nu op de gunstige ver
houding der Ger. kerken tegenover hare
aimen. In de Herv. kerk is het; de rijke
leden die niet veel kerken zijn van geven
niet thuis en de armen die trouw de kerk
bezoeken zijn aardig van kr.jgen thuis.
We zyn Christelijk Historisch. Het is
ons te doen om de ffaudhaving van het
recht Gods, dat ons boven alles moet gaan.
Spreker zal thans niet de verwantschap
schetsen tusschen liberalen en sociaal de
mocraten en andere anti-kerkelyke partyen.
Wat van hunne zijde gedaan is in het
belang der armen buiten de kerk om is
goring. Slechts naar de leer van Maltus,
luidde het tot den arbeidersstand. Ge moet
zorgen na het huwelijk niet te veel kin
deren te krygen, want dat is maar nadeelig.
En deze leer is de grootste vijand van
de ware democratie.
De liberale party zal twee dingen moe
ten doen voortmarcheeren op socialistisch
terrein of stil blij ven staan en dan zich
op een politieken dood voorbereiden.
De antirev. partij daarentegen heeft be
ginselen die vastigheid bezitten en duur
zaam zijn.
Ze gelooft in de souvereiniteit bij de
gratie Gods. Het volk is er niet om te
regeeren, maar om geregeerd te worden
door een van God ingestelde overheid.
Spreker zou wel eens willen weten
waar de liberalen hunne overheid van
daan halen die ze voor hun geweten noo
dig hebben.
In de overheid ziet de antirev. party
de macht over haar gesteld.
Christelijk moet daarom blijven bestaan
voor de antir. party. Christelijk komt van
Christus en Christus is het Hoofd, de
Koning voor Wien te buigen de lust des
levens moet zyn.
In God alleen is de bron van het Sou-
verein gezag.
Naar sprekers innige overtuiging is de
antirev. partij gebonden om te zyn demo
cratisch en sociaal.
Het Christendom is reeds veel te lang
geweest de steunpilaar van het conservatisme.
Hierop komt spreker tot het Program
van actie der antirevolutionairen. Dit is
het eerste waarin uitdrukkelijk wordt uit
gesproken de rechtstoestand van de mindere
standen.
Had spreker den tyd, hoe zou hij niet
veel ellende schetsen ven de arbeidende
klasse, zooals die reeds jaren bestaat.
Pensioenregeling, Regeling arbeidscon
tract en zooveel meer, in program van
actie, wat zyn ze niet broodnoodig
Maar ook invoering van graanrechten.
Protectie zonder meer is belemmering van
het volk.
Ons land wordt op allerlei wijze industri
eel belemmerd. En bij uitsteE ie land
bouwende stand. Graanrechten zullen den
landbouwer helpen en zorgen dat hij niet
geheel te gronde gaat.
Een progressieve grondbelasting voor
bezitters die het land niet gebruiken moet
er komen. Worden graanrechten geheven,