ZATERDAG 15 MEI 1897.
Het afscheid van den heer
de Witt Hamer.
BULLETIN
Men schrijft ons nit Goes
Aan 't einde der gemeenteraadszitting
van Vrijdag 14 Mei 's avonds 8% uur had
eene plechtigheid plaata, die door de tal
rijke belangstellende ingezetenen niet licht
zal vergeten worden.
Men wist dat het de laatste raadsverga
dering was, welke de heer mr. J. G. de Witt
Hamer, als burgemeester van Goes zou pre-
sideereneen laatste woord in die
betrekking tot en over de burgerij door
den geachten man zou gesproken wor
den, welk laatste woord men wilde hooren.
Voorzoover 't ons van de ongelukkige
plaats waar de pers zit, thans nog be
moeilijkt door een breede rij van burgers
die zich in de raadszaal als een muur
tusschen de sprekers en de verslaggevers
opgesteld had, terwijl door 't groot aan
tal belangstellenden links en rechts
ons 't volle gebruik van het lamplicht
moest 'ontbreken, mogelijk was aantee-
keningen te maken, wenschen wij van
't gesprokene in deze gedenkwaardige ure
eenig verslag te geven.
Melden wij vooraf dat in deze zitting
van den raad uit de bekende voordrach
ten C. J. Snouck te Ierseke, J. J. van
Aartsen te Middelburg en J. Frelier te
KrabbendijkoJ. J. v. Aartsen, C. J.
Snouck .en J. Frelier de heer C. J.
Snouck met 11 stemmen tegen 2 op Fre
lier; en de heer Van Aartsen met 9 stem
men tegen 4 op Frelier, tot onderwijzers
bij 't openbaar onderwijs te dezer stede
benoemd werden; dat besloten werd tot
opruiming van een ouden exhauster aan
de Gasfabriek en 't plaatsen van een nieu
wen, wat volgens de Gaseommissie een
groote besparing bij de gas-fabricage zal
ten gevolge hebbendat de kosten daar
voor uit de baten van 't vorige dienst
jaar zullen bestreden en voorts, zoo
noodig, uit een geldleening van f 1500
g evonden worden. De raad besloot tot
deze aanschaffing met algemeene stem
men, nadat vooraf de heer Temperman
de fcras-commissie gevraagd had of deze
machines alleen bij Smulders Co. te
TJtreoht verkrijgbaar zijn en zoo niet of
dan aanbesteding bij inschrijving niet beter
ware geweestwaarop namens de Gas
eommissie de heer Ochtman antwoordde
dat er verschillende fabrieken en ver
schillende systemen zijn. Maar dat in
Nederland de firma Smulders de eenige is
die in dat systeem (centrifugaal) naar 't
oordeel der gaseommissie het nuttigste en
't voor de gemeente meest voordeelige
fabrikaat kan leverenmet welke inlich
ting de interpellant genoegen nam.
Melden wij voorts dat besloten werd
om in 't belang van vele ingezetenen-
nering doenden, welke gedupeerd zijn door
de inkrimping van den stoombootdienst op
de Westerschelde, route Hoedekenskerke
Terneuzen, van gemeentewege een ver
zoek tot tegemoetkoming aan deze be
zwaren aan Gedeputeerde Staten te richten.
Voorts dat, wijl de kKieswet voorschrijft
dat het stemlokaal bij raadsbesluit wordt
aangewezen, besloten werd, krachtens art.
65 der wet, bij verordening, de raadszaal
®n by ontstentenis de trouwzaal als zoo
danig aan te wgzendat het kohier voor
den Hoofdelgken Omslag werd vastgesteld
op f27002,60 met den factor 1,0564, zoo
dat de laagste klasse aangeslagenen f 3,63
betalen zal, d. i. slechts 4 centen meer dan
,t vorige jaar.
En eindelgk dat de treurige toestand
der wegen tengevolge van het natte najaar
in verband met het buitengewoon drukke
peenvervoer een buitengewone uitgaaf van
f374.12' tot herstel dier wegea vordert,
zoodat een af- en overschrijving tot dit
bedrag voor „onvoorzien" op den post
«onderhoud haven- en kanaalwerken" noo-
5"g is geworden, en door den raad werd
'Oegestaan.
En hiermede sprak de Voorzitter
tl agonda van B. en W. afgeloopen.
Bet is de laatste vergadering die ik mocht
Piesideeren
De heer Ramondt: Mijnheer de Voor-
^tter, alvorens u verder gaat, zou ik
ogen vragen of eene commissie uit de
irgerij, in dit gebouw aanwezig, hier zou
aunnen worden toegelaten, zg wenscht u
1
namens de burgerg to# te spreken, en 't
zal haar zeker ongetwgfeld aangenaam zgn
uw afscheidswoord te mogen aanhooren.
De Voorzitter. Indien de raad zich met
deze weinig gebruikelijke af wg king van
den regel kan vereenigen, heb ik hierte
gen geen bezwaar.
De heer Ramondt ^verwijdert zich, de
vergadering wordt voor enkele minuten
geschorst. Daarna komt de Commissie uit
de burgerij, met den heer v. d. Bilt la
Motthe aan het hoofd, ter vergadering, en
plaatst zich voor de tafel waaraan de voor
zitter en de raad gezeten zgn.
De Voorzitter zegt ongeveer
Mijne HeerenIk had behoefte nog
een laatste woord te spreken in mg ne hoe
danigheid van burgemeester dezer stad, en 't
is mij aangenaam dit ook te kunnen doen in
tegenwoordigheid van niet-raadsleden. Ik
wensoh niet een relaas te geven van al
hetgeen in al die jaren van mgn bestuur
te Goes is tot stand gekomen. Ik wensch
slechts enkele cgfers in uwe en mijne her
innering terug te roepen. Ik ben daartoe
gekomen door de navolgende omstandigheid.
Zoodra toch mgn besluit om mgne taak
als burgemeester in uw midden neder te
leggen, bekend geworden was, heb ik
in 't midden van den Raad en van de
burgerg vele zeer gewaardeerde big ken
van vriendsehap en betuigingen van leed
wezen ontvangen. Maar bij die betui
gingen van leedwezen voegde zich de
uiting van zekere bezorgdheid alsof
mgn heengaan onder ongunstige weinig
moedgevende omstandigheden geschiedt. De
onjuistheid dezer meening, nagenoeg uit
sluitend berustende op de omstandigheid,
datrvrer —-siechterier -meervormogenden
de gemeente metterwoon hebben verlaten,
aan te toonen, acht ik mgn plicht en de
gelegenheid daartoe zeer geschikt.
Enkele cijfers te noemen, zal voldoende
zgn. In den aanvang dier periode heeft
Goes een slag getroffen, die naar de toen
malige opvatting van velen onze gemeente
zou doen dalen tot den staat van het na
burige Veere. Door de opheffing toch der
Rechtbank verloor onze stad tal van
ontwikkelde en meer gegoede ingezetenen
niet alleen, maar de burgerij verloor ver
schillende harer flinke begunstigers. Later
beleefden wg een tweede ramp door de
afbranding der Meelfabriek, waardoor
meer dan dertig huisgezinnen naar Middel
burg verhuisden; en wederom een bron
van vertier verdwenen was. Weer twee
jaar later bleek het Oude sas in dusda
nig deplorabelen toostand dat er geen denken
meer aan was om het te herstellen. Met
behulp van een Rgkssubsidie van f60000;
een Provinciaal voorschot van f 120000, maar
ook met een door de gemeente gesloten
Geldleening ad f 205000 kwam 't
Nieuwe Sas tot stand. Bij den samenloop
van zulke ernstige omstandigheden, in
een tgdruirate van twaalf jaar slechts
terwgl tegelgkertgd de landbouw, in welke
de burgerg voor een goed deel de bron
van zgn bestaan vindt, een als zelden ge
kende malaise doorleeft, schgnt er alleszins
aanleiding om te wanhopen aan de
toekomst.
En laat ons nu eens nagaan welke ge
volgen al die tegenslagen voor onze ge
meente hadden. In 1878 telde onze ge
meente 6000 inwoners; op dit oogenblik
ongeveer 6800. Toen beliep de gezamenlgke
aanslag naar het vermogen ruim 9 ton
's jaars. Iu '80, na de opheffing der recht
bank, daalde dit cgfer tot f860.000. In
1882, toen de Raad, zeer terecht, de laagste
klas van den Hoofdelgken Omslag op
een inkomen van f 200 aingeslagenen ge
schrapt had, daalde 't tot f800.000; en
na de ramp met de Meelfabriek, in '90,
zelfs tot f 721,713. Maar van toen af is
dit vermogen weer stggende geworden
zoodat 't thans f950 a f960.000 bedraagt.
En het is opvallend, tevens het beste
bewijs voor een gezond leven, dat in die
gansche periode alle noodige uitgaven kon
den worden bestreden zonder den Hoofde
lgken Omslag waarmede wg volgens
de Wet tot f30000 konden gaanmerk
baar te behoeven te verhoogen. Die be
liep nooit meer dan 27000; meermalen
is die zelfs minder geweest en enkele ja
ren daalde hg tot 24000.
Gedurende die jaren beliep de aanslag
tusschen f 3.40 tot hoogstens f 3.90 in de
laagste klasse. En gedurende die jaren had
den wij rondom de f 109.000 uitgaven. In
denzelfden tijd is de oude schuld van
vroegere jaren geheel afgelost. Van de twee
leeningen f 95000 voor de Gar,fabriek en
f 145000 voor het Sas, dat is totaal
f240.000, is reeds f 54000 afgelost, terwijl
de intrest grootendeels en de aflossing ge
heel uit de winst der gasfabriek wordt
bestreden. Ook op menig ander gebied kan
ik op cgfers wijzen die de meening om
trent dien grooten achteruitgang logen
straffen.
In 1879 telde dt Hoogere Burgerschool
60, thans begon zg den cursus met 98
leerlingen. Het aantal leerlingen op de
Burger Avondschool bedroeg toen (in 1879)
33, thans 57. De Meisjesschool toen 30,
thans 50.
Een ander voorbeeld. De havengelden
bedroegen twintig jaar geleden f3000
'sjaars; een vorig jaar bijna f4000. De
teruggang door 'tverdwgnen der meelfa
briek, toen zij nog bijna f 4000 beliep,
is derhalve tot staan gekomen die schade
is ingehaald. Het aantal vee- en paarden
markten is verdubbeld.
En hoogst zelden gaat er eene vergade
ring van het dagelijksch bestuur voorbij,
waarin niet een aanvraag behandeld wordt
voor een plan tot stichting van nieuwe
of verbetering van bestaande gebouwen.
Al deze cgfers geven 't tegendeel van
grond tot het vermoeden dat de toekomst
duister zou zgn. Maar een goed Neder
lander betaalt niet gaarne belastingen
menigeen heeft door het turen op de
belastingbiljetten de onbevangenheid ver
loren om verder te zien.
En die belastingen zijn verhoogd en ver-
Tneerderd al mag niet worden voorbij
gezien dat de jongste belastingwet aan
velen verlichting bracht. Menigeen dit
is ook waar heeft te worstelen met de
steeds grooter wordende concurrentie.
Maar dat zijn toestanden en lasten die
overal elders even zwaar wegen. Kan de
gemeente, die, schoon zg door die rampen,
in zoo kort tgdsbestek, getroffen werd,
toch 't hoofd bovenwater hield, ja zelfs de
inkomsten zag toenemen, de gasfabriek
overnam en uitbreidde, aan aflossing en
rentebetaling deed, alle noodige uitgaven
weet te bestrijden en daarbij binnen hare
muren instellingen als 't Rijksproefstation,
een Winterlandbouwschool zag verrijzen,
terwijl 't vertiert blij kt uit hettoenemend ge
bruik van haar haven en vermeerdering
van haar markten, geacht worden in zoo
ongunstigen toestand te verkeeren Im
mers neen. En als men voortgaat op den
ingeslagen weg, dan is er geen enkele re
den waarom de langzame maar gestadige
voortgang der gemeente niet van blgven-
den aard zou zijn.
Eén ding is echter daartoe onmisbaar.
En men zal 't mg niet euvel duiden wan
neer ik dit bg deze gelegenheid uitspreek.
Men zal om dit tijdperk van bloei besten
digd te zien, meer belangstelling moeten
gaan toonen in de publieke zaak.
Deze toch wordt hier, zg het ook in
steeds kleinere mate, gemist. Buiten den
kring der daartoe geroepen ambtenaren is
de medewerking tot, de toewijding voor
de publieke zaak bg slechts zeer enkelen
te vinden.
De meeste inwoners gaan geheel op in
eigen zaken, leven alleen voor hun eigen
belang.
Om een voorbeeld te noemen. Bg de
opmaking der kiezerslgst was bij velen die
totale onverschilligheid voorde publieke zaak
merkbaar,zelfsbijdemeestontwikkeldenbleek
zelfs de zoo uiterst geringe moeite om zich.
te komen aangeven, nog te groot. Elk
burger is geroepen de gemeenschap te die
nen; en dat besef wordt bg de meesten
ten eenenmale gemist. Personen die zich laten
vinden om de openbare betrekkingen te ver
vullen, desnoods met opheffing van eigen ge
mak, zgn zeer schaarsch, en de
meesten van hen die zich een der-
gelgke betrekking laten aanleunen, be
schouwen dat als een post waarvoor
men niets behoeft te doen, en wei
geren zich op de hoogte te stellen,
behoudens enkele loffelijke uitzonderingen.
Onze voorgangers hebben een eervollen
naam achtergelaten van met volle toe
wijding hun tijd, kracht en moeite
voor de publieke zaak gegeven te hebben.
Veel wat ons lief is hebben wg aan hun
initiatief te danken. Hun voorbeeld heb
ben wg te volgen. Vooral de jongeren
hebben de roeping en den plicht om zich
met volle toewgding te geven aan den
dienst van 't algemeen betang en verliezen
zij dit niet uit het oog, dan is er voor
't kleine Goes nog wel een goede toekomst.
Van de Raadsleden neem ik bij deze
hartelijk afscheid. In die 24 jaar of minder
waarin ik met u mocht samenwerken, heb ik
van u allen, ook bij verschil van opvatting,
de meeste welwillendheid ondervonden.
Steeds heeischte in deze vergadering een
aangename toon. Dank voor uwe vele
blgken van medewerking; ook aan u oud
lid van het dagelijksch bestuur en
u tegenwoordige leden van dat bestuur,
wier krachtige steun mij de taak zoo
aangenaam maakte. En u, secretaris
die u met zoo groote energie in de voor
u zoo geheel vreemde zaken der gemeente
administratie hebt weten in te werken, dank
ook u voor den steun in de behandeling
van zaken mij getoond; en ook de heeren
ambtenaren der secretarie, inzonderheid
aan den ambtenaar den heer Van Dellen,
die mg bij zoovele onderdeelen der ad
ministratie zulk een oprechte, en accurate
en volkomen vertrouwbare steun is ge
weest. Ook de andere ambtenaren en allen
die in de laatste jaren met mij in ambte
lijke aanraking zgn geweest.
Aan u allen draag ik de belangen de
zer gemeente met gerustheid op. Bij 't neer
leggen mijner taak en 't verlaten dezer
gemeente beveel ik mg en de mijnen in
uw aandenken aan. Moge 't Goes en de
Goesenaars voortdurend welgaan.
(De spreker sprak zijn rede met klim
mende aandoening uit).
De heer Quist, oudste raadslid in dienst
jaren, sprak hierop het volgende
Mgnheer de Voorzitter 1 Het zij mg
vergund nu het uur van scheiding is aan
gebroken, het woord te vragen en als oudste
raadslid zal ik wel de tolk van deze raad
en geheel de burgerg zgn om ons leed
wezen uit te spreken, dat u onze gemeente
gaat verlaten u te wgzen op al hetgeen
„u in uwe 18 jarige regeering als Burge
meester en raadslid voor de Goesche burgerg
hebt gedaan laat ik rusten maar alleen
een woord een zeer hartelg k woord van
dank te brengen voor het vele goeds door
u tot stand gebracht waarvan de ingezete
nen, zoo ik hoop, nog een tal van jaren
de vruchten zullen mogen plukken.
Aangenaam zal de herinnering aan uw
persoon blijven om uwe strikte rechtvaar
digheid en de humaniteit tegen over de
raadsleden van welke richting ook bewezen.
Aangenaam zal ons zijnMgnheerMr.de
Witt Hamer, af en toe wel iets van u te
vernemen uit uwe nieuwe woonplaats, en
onze wensch en bede is, dat het u en uwe
huisgenoot en onder Gods zegen wel zal
gaan in elk opzicht.
De Raad dezer gemeente heeft echter
niet van u willen scheiden, mgnheer de
voorzitter, zonder als blijk zijner erken
telijkheid en als middel om den band
tusschen u en hem niet geheel aftebreken,
u te verzoeken een souvenir aan te nemen,
dat ik de eer heb, namens de leden van
den Raad, vereenigd met den Secretaris
en den Gemeenteontvanger, u hierbg aan
te bieden. Toejuiching
De heer Ramondt. Mgnheer de Voor
zitter, ik sluit mg van ganscher harte aan
bij hetgeen de vorige spreker gezegd
heeft. Ook namens mgn oud-collegajOchtman
en mgn collega Lenshoek, zeg ik u hartelgk
&ank voorde hoogst aangename wgze,waarop
u in het Dagelgksch besjuur met ons hebt
omgegaan. Gg he bt met groote toewij ling
de belangen der gemeente behartigd.
Het is ons een eer, en een genoegen
tevens, geweest met u te mogen samen
werken. Wie ook uwe plaats zal innemen,
de herinnering aan u, dit verzekeren wij, zal
niet verloren gaan.
De heer v. d. Bildt la Motthe, voorzitter
der commissie uit de burgerg verlangt
hierop 't woord en zegt ongeveer dit:
Mijnheer de Voorzitter! Nog slechts
eenige dagen en het oogenblik zal daar
zgn, dat gij uw ambt neerlegt. Noch uwe
wethouders, noch de raad, ncch uwe amb-
tennren,noch uwe vrienden, noch de burgerg
hebben daartoe aanleiding gegeven. Het is de
vrucht van een vrgwillig door u geno
men besluit, met voor u geldige redenea
maar die wg niet het recht hebben te
beoordeelen. Wg hebben alleen het recht
te betreuren dat wij u als hoofd der ge
meente en mede-ingezetene moeten missen.
Als 't regel was om bg zgn beengaan
een verklaring af te geven aan een hoofd
der gemeente van wege de burgerg, dan
zou de verklaring omtrent u al zeer
gunstig zgn.
Want gg waart een uitstekend, stipt
eerlgk, onpartgdig burgemeester, een
waardig voorzitter, een ongekend
humane man voor de ambtenaren,
een vriend in de maatschappg, geacht en
bemind bg allen, door arm en rgk, door
klein en groot. Twintig jaar hebt ge
uwe groote gaven en talenten van verstand
en hart gewijd aan de belangen van Goes.
Van verstand, door het wgzigen van
oude, en stichten van nieuwe inrichtingen.
Van hart door op onbekrompen wgze
vlle goede instellingen en vereenigingen
te steunen, gezwegen nog van uw milde
pogingen om zoo menig leed te verzach
ten en tranen te drogen.
Voor al dat goede is de burgerij u
dankbaar daarom wenscht zg u een aan
denken te geven, weergevende de gevoelens
van haar hart ten aanzien van uw persoon.
Weet wel, burgemeester, dat alle burgers,
alle standen onder ons, daartoe hebben
bg gedragen.
En zg uit den wensch daarbg dat het
u in uwe nieuwe woonplaats welga. En
wanneer gij, in Neêrlands hoofdstad ge
zeten, een blik slaat op het aandenken der
Goesche burgerg, dat dan de overtuiging
van te hebben welgedaan, u deze woorden
op de lippen zal leggen
Ik verdiende dien dank, want ik heb
naar mgn beste weten mgn plicht gedaan.
Toejuiching
De Voorzitter, diep ontroerd, zegt onge
veer U maakt het mg moeilgk mgne
heeren, de woorden te vinden om u te
beantwoorden, bg zoo groote blgken van
genegenheid. Laat ik mogen volstaan met
een „hartelgk dank".
Dank aan den nestor voor zgn uit 't
hart geweld woord; dank aan den wet
houder dank aan den woordvoerder uit
de burgerij die in een zg 't ook met wat
oostersche §kleuren getint woord mg
den dank der burgerg bracht; doch mg
hierbg een lof toezwaaide welke de be
scheidenheid verbiedt mg te laten aanleunen.
Dank aan de burgerg ik ben door haar
huldebewijs diep getroffen.
Het zal mg een aangenaam, moge't zgn
eeu^ langdurig aandenken big ven.
En nu, mijne Heeren vergunt mg dat
ik 't hierbg iaaten de eer heb te sluiten
voor de laatste maal deze onvergetelgke
en zoo zeldzaam druk bezochte bgeenkomst
der Goesche burgerij.
Hierop ging de vergadering uiteen en
verlieten allen, onder den indruk der
plechtigheid, in weemoedige stemming,
de vergaderplaats. Ook de verslaggever
had een hartelijk „God zegene u 1" voor
dezen metterdaad edel achtbare in 't hart,
en wenscht dit bg deze uit te spreken.
Melden wg nog dat 't geschenk Mer
Goesche burgerg bestaat in een prachtige
boekenkast, waarvan de photographie door
dhr. v. d. Bilt la Motthe den burgemees
ter werd ter hand gesteld, terwgl 't geschenk
der raadsleden enz. bestaat uit twee gra
vures in lijst, met album.
«—Himiunuhiwi —p.iinmiBHM.1—uujwjjtuw.utamm
Goes. Gisteren is de ZeerEerw. Deken
der R. K. parochie alhier, de heer J. A.
Eversteijn, opruim 75 jarigen leeftgd over
leden.
Beroepen te Wilhelminadorp J. A. F.
Loeff candidaat te Dordrecht.
