T'ÜEE,
ITUREN.
NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Magazijn
Quist.
3nferifitg JFlni.
C-ffde ïaurgimg.
ROVE
HACHINES,
iTOHHEN ENZ.
urg
aurg.
Ho. 96. 1897.
er ons,
dend,
lava Koffie 12 e» J
rus, Groene Zeep
lo, Gele Zeep 1° A
ieuwe Zoutevwc
[>kvisch 15 en 2°
WED. DEKKEN
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Het Onderwijs.
A.N
-O
angen in Passemente-
tuches, Tulles, Hand-
n, Dassen, Fronts,
en.
Cinder-, Meisjes-, Ma
sons Blouses, Trui's,
tc.
Lter per uur.
INSTE DRIJFKRACHT-
PLAATSRUIMTE, ONT-
I3RP en zijn YEEL BIL-
FS Jan eenig ander systeem,
j die in Znid-Beveland aan
DE JAGER, Wolfertsdijk,
DE BOKX, Goes,
fULENBERG, a./'t. Kanaal,
I Ved. C.KOLE, Kloetinge,
)E JAGER Gz., Oudelanie-
IRMEERT ALVORENS
(OPEN.
T WERKENDE
iuwst systeem.
Ier garantie geleverd
jr ons gesteld.
3HOOREN ALS
LIJKE PRIJZEN
Aanbevelend
GOES.
Fikstraat, Midddgg
PEMIÏER. DAGELIJKS-
[65c), nm. 1,40a) 3,25
120 nm. 1,55a) en 1()
I40 6>1
J55a) 3,25 40j)
(15a) 3,45
i|kenskerke vm.
(zen
lakt.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
[niet aangelegd-
3n van 6.20 naar
minuten.
i.
Niemand zal 't verwonderen dat de zaak
van 't onderwijs zulk eene belangrijke
plaats beslaat in 't Program van Actie. De
welvaart der natie hangt immers voor een
groot deel af van de richting waarin de
volksopvoeding geleid wordt.
Dat hebben de antirevolutionairen altijd
begrepen. Vandaar hun streven om, zij
't ook met de grootste krachtsinspanning,
allerwegen «hristelijke scholen te stichten.
Tot een getal van zeshonderd verrezen
deze getuigen van de principieele opvat
ting hunner taak als ouders.
Velem hunner hebben op dit gebied
hunne sporen verdiend. De zware druk
die Kappeyne's schoolwet op hen als be
lastingschuldigen legde heeft de krachten
niet gesloopt, integendeel zich des te heter
doen ontplooien. De rechtsgelijkheid tus-
schen oponbaar en bijzonder onderwijs
door de schoolwet Mackay verkregen, heeft
eemge verademing gebracht. Het rijks-sub
sidie kon voortaan dienen om de inrich
ting onzer scholen te verbeteren, iets
waaraan zonder deze, door verreweg de
meeste sshoolbesturen, zeker nimmer zou
hebben kunnen gedacht worden.
Doch ondanks hetgeen verkregen is,
zijn wij nog lang niet waar wij wezen
moeten.
En daarom vestigt 't program op de na
volgende noodzakelijke verbeteringen de
aandacht.
lo. Verhooging van de Rijksuitkeering
aan gemeentebesturen en schoolbesturen.
2o. Regeling van Jaarwedden en Pen
sioenen.
3o. Examen-Commissiën van Overheids
wege, onderscheiden naar de opvoedkun
dige beginselen waarvan de onderscheidene
groepen van scholen uitgaan.
4o. Losmaking van het Vaccine-vraag
stuk van de school.
5o. Bevordering van het Ambachtson-
derwjjs in verband met de invoering van
het leerlingenstelsel.
Deze puntea betreffen het Lager On
derwijs.
Nu hoort men vsn Liberale zijde klagen
dat hiermede inbreuk gemaakt werdt op
zekere bedingen als zou de schoolstrijd
door de jongste wijzigingen der schoolwet
uit zijn.
Wie dit meenen mochten zouden daar
mede te kennen geven dat er op 't gebied
van het lager onderwijs niets meer te ver
beteren valt. Eene meening die slechts
door het meest starre conservatisme kan
worden gedeeld.
De wet van 1889 heeft slechts een be
gin gemaakt met de allernoodzakelijkste
Terbeteringen. De lijnen, toen gelegd, be-
booren slechts te worden doorgetrokken.
In de richting der rechtsgelijkheid dient
te worden voortgegaan.
Zoo onder anderen in zake de Rijks
uitkeering.
De Wet keert nu ook aam de vrije
scholen een Rijksbijdrage uit. Maar die
bijdrage beloopt niet meer dan een vijfde.
der kosten, terwijl de openbare school af
gezien van het feit dat daar weinig of
geen schoolgeld geheven wordt, geheel nit
de publieke kas wordt bekostigd. Hier
w dus niet van volledige rechtsgelijkheid
.Wie van nabij mst den toestand der
bijzondere scholen op de hoogte is, die
weet dat de Rijksbijdrage aan die scholen
uitgekeerd, grootendeels aan verbetering
der inrichting henengaat en slechts weinig
veilichting van druk heeft gebracht.
Daarom vraagt het program verhooging
dier bijdrage.
Maar in verband met 't groote antire
volutionaire beginsel van leven en laten
even, vraagt 't die verhooging niet slechts
Toor de bijzondere maar |ook voor de
epeabare school, dewijl immers vele ge-
eenten door de zorg voor 't openbaar
iderwijs zeer drukkend belast zijn. En
zoo zou deze verhooging beiden instellingen
ten goede komen.
Zoo wordt ook voor ons de druk der
zeer ongelijke mededinging vanwege 't zeer
lage schoolgeld op de openbare scholen
geheven, wat getemperd. Daardoor komt
't beginsel der rechtsgelijkheid beter tot
zijn recht; en kunnen de voorstanders van
christelijk onderwijs langs dien weg geraken
tot de stichting van meerdere scholen in
hunnen geest. Nu toch zijn er tal van
openbare scholen, waar, in strijd zoo niet
met de letter dan toch met den geest
der wet, gereformeerd, roomsch of meer
of min modern onderwijs wordt gegeven,
al naardat de godsdienstige richting is van
de ouders der schoolgaande kinderen.
Wat punt 2 betreft wijzen wij op het
feit dat fen op de openbare èn op de
bijzondere scholen het aantal ond ar wijzers
die nimmer aan 't hoofd eener school zul
len staan, toeneemt. Zoo heeft zich allengs
een onderwijzersstand gevormd, een stand
van grootendeels fatsoenlijke menschen met
groote gezinnen bevattendemaar dan
ook menschen die in hnn stand fat
soenlijk armoede lijden, wier loon niet
geëvenredigd is aan den verrichten arbeid
of in verband met de behoeften. Ook de
onderwijzer mag, niet minder dan de
werkman, zooveel verdienen dat hij met
zijn gezin rond komen en voor zijn pensi
oen iets afzonderen kan.
Vele onderwijzers, inziende dat hun
schoolbestuur niet meer doen kan dan 't
doet, berusten in de omstandigheden, doch
zouden den dag zegenen dat ook de school
besturen de handen wat ruimer kregen
om ook hunne bezoldiging een weinig te
verbeteren.
En hiermede komen wij aan punt 3
de Examens.
Sinds jaren strijden wij voor vrije
examens. Niet uit wantrouwen jegens de
examen-commissiën. Klachten over partij dige
beoordeeling worden slechts door enkelen
geslaaktdoch deze klagers treft men
evenzeer aan onder openbare als onder
bijzondere onderwijzers.
En ook weten wij wel dat 't aan den
goeden uitslag van 't examen in sommige
vakken zeer veel toe doet, of de exami
nator tevens de onderwijzer was van den
jongeren die examen deed.
Dit j weten de om1 -leerlingen der nor-
normaallerfsen, voorzoover de leeraren in
de examen-commissiën zitting hadden,
ook wel.
Doch dit geeft geen aanleiding tot
rechtmatige klacht. Integendeel 't heeft
wel iets voordat de jongelui door leeraren
van hun kennis worden onierzocht.
Maar de aanleiding tot onzen eisch ligt
elders.
Al meer wordt de behoefte gevoeld aan
opleiding der toekomstige onderwijzers door
mannen van hun richting. Van daar dat
in enkele provinciën een Christelijke kweek
school verrees of Christelijke Normaallessen
ingevoerd werden. Op dezelfde wijze
kwamen ook dergelijke organisatiën van
Roomsche zijde tot stand. Elk dezer
inrichtingen vertegenwoordigt een eigen op
voedkundige school. De opvoeding ais
„leervak" wordt door Neutrale, Roomsche
en Gereformeerde schoolmannen, lang niet
eender beschouwd.
De opvatting omtrent de belangrijkste
momenten in de algemeene- en vader-
landsche geschiedenis verschilt ook al naar
dat men in de sfeer der neutrale school
of der Christelijke school groot geworden is.
En dit moet anders worden.
Wij zeggen geen kwaad van de leeraren
van onze normaallessen. Wij verdenken
hen niet van eenigen toeleg. Hunne ver
draagzaamheid voor zoover wij hen kennen,
is boven onzen lof.
In hun kijk op de opvoeding en de
landsgeschiedenis zijn zij geheel te goeder
trouw. Maar 't is onmogelijk dat onder
hunne inspiratie en bij de studie hunner
leerboeken Van Rijssen uitgezonderd
een goed onderwijzer voor de Christelijke
school kan gevormd worden, tenzij deze zijn
studie over opvoeding en geschiedenis ge
heel van voren af aan beginne en late
bijlichten door het TV oord God3.
Naarmate nu 't aantal Bijzondere in
richtingen tot opleiding zal toenemen, wordt
de behoefte aan dergelijke examens drin-
gerder.
Examens, waarbij de Christelijke onder
wijzers door mannbn uit de Christelijke
school worden geëxamineerd; Roomsche
onderwijzers door Roomsche, en Neutrale
onderwyzers door Neutrale schoolmannen
worden onderzocht; de examinator bij den
man die examen doet passé en zij elkander
verstaan.
Waarnit dan volgen zou dat het aantal
dezer commissiën worde beheerscht door
het aantal onderwijzers dat op de instelling
van een dergelijke commissiezourechtgeven.
Punt 4 is de vaccine vraag.
Wij behoeven hier niet veel woerden voor
te verspillen. Wij zijn tegen de vaccine,
doch wenschen deze meening, leeken als
wij zijn op 't punt van geneeskunde, aan
niemand op te dringen. Maar wij zijn
ook tegen den vaccinedwang. En voor
deze meening moeten wij rusteloos propa
ganda zoeken te maken. De vaccine-
quaestie wordt door den dwang tot eene
zaak der consciëntie, tot eene zedelijke
quaestie gemaakten daarbij mag ieder
vrij Nederlander een woordje meespreken.
Het is iets ongehoords dat de Overheid
die voor goed onderwijs zorgt en hare
onderdanen den leerplicht, dat wil zeggen
den schooldwang opdringt, tegelijk de
schooldeur dicht doet voor elk kind
dat niet is ingeënt. Dat stelsel van
de overheid als kinder-inentster moet
verdwijnen. Kunnen de heeren geneeskun
digen zelven de argumenten voor de deug
delijkheid der inenting niet vinden, dan
hebben zij te zoeken naar hetere, maar
niet want dit verraadt zwakheid en
armoede den dwang der Staatsmacht
inroepen. Van Houtens cacao is ook een
middel tot bevordering der volksgezond
heid, en verdient groote aanprijzing. Doch
Van Houten de cacaofabrikant, niet de
minister denkt er niet aan om den
Staat daarvoor in den arm te nemen. Hij
heeft degelijker reclamemiddelen dan deze
al zijn zij niet zoo goedkoop en gemak
kelijk, en stellig minder profijtelijk voor
hem die dit heilzaam voedingsmiddel heeft
te exploiteeren, dan 't dwangmiddel van
den Staat voor heeren doctoren is die de
inenting als middel ter voorkoming van
kinderpokken de natie, ook waar zij er
niet van gediend is, willen opleggen.
Het vijfde punt is het ambachtsonder-
wijs. Van liberale zijde is daar een politiek
wapen van gesmeed, hetwelk wij haar
kort geleden, met releveering van feiten,
uit de hand sloegen.
De regeling van het ambachtsonderwijs
is eigenlijk het eerst door een antirevolu-
tionaren minister ter hand genomen. Hier
door is op het punt van opleiding onzer
toekomstige ambachtslieden veel verbeterd.
En op 't oogenblik mag men veilig zeggen
dat althans in de steden door man
nen van allerlei richting deze opleiding
met ingenomenheid begroet wordt. Daarom
vertrouwen wij dat wel niemand ee .ig
bezwaar heeft tegen onzen wensch om
verbetering van het ambachts onderwijs in
verband met het leerlingenstelsel.
Dit alles nu betreft het Lager Onderwijs.
Maar het program vestigt ook de aan
dacht op het Middelbaar en het Hooger
Onderwijs.
Vestigen wij hierop in een slotartikel
nog kortelijk de aandacht.
Het Nederlandsche Dagblad, het orgaan
van den Chr. Historischen Kiezershond,
heeft thans reeds enkele saaie, weinig ge
nietbare artikelen 'geschreven, „ter ver
spreiding der Christelijke historische be
ginselen".
Iets pakkends, iets nieuws, iets pikants,
of iets dat een vast uitgangspunt en een
vasten tred verraadt, vonden wij in ge
noemde artikelen nog riet.
Maar dat kan komen.
Bedenkelijker achten wij dat't blad ook
doet aan verspreiding der Roomsche
beginselen.
En dit is te meer bedenkelijk, dewijl't
immers zijn volgelingen vooral tegen Rome
waarschuwen en voor de „Protestantsche"
beginselen winnen wil.
En toch komt 't blad nu reeds Rome
zeer in 't gevlei.
Immers in een artikel Clericaaltreffen
wij onder nog meerderez onderlingheden de
mededeeliag aan dat „de protestantsche
geestelijkheid met de leeken te zamen de
kerk vormt."
Die „protestantsche" „geestelijken" en
die „leeken" „vormende" de kerk. Is dit
niet het Roomsche beginsel
De redactie schijnt aan lectuur, laat
staan bestudeering van de Christelijk his
torische beginselen nog niet veel gedaan
te hebben.
Een Christelijk historisch kind onder
ons weet reeds te vertellen dat de gerefor
meerde kerk geen leeken en geestelij ken
kent. Dat weet het van de Christelijke
school of van de catechisatie, die beide
elementen tot het kweeken van christelijk
historischen zin.
Ook dat „de Hervorming in de eerste
plaats vrijmaking was uit de handen
der priesterheerschappij" de „protestanten
eerbied hebben voor hun geestelijken";
en het juiste midden voor den Chr.
Historischen Bond ligt tusschen „clericaal en
„zonder godsdienstig beginsel" heeft ins
gelijks weinig Christelijk historisch.
Dit kan echter „Protestantsch" zijn en
daarom wenschen wij er af te blijven.
Trouwens wij zouden te veel plaats
ruimte noodig hebben om al het zonder
linge in dit artikel „Clericaal" aan te wijzen.
Om een gevleugeld woord uitdenjong-
sten tijd te bezigen, dat Christelijk His
torisch der heeren van den Chr. His
torischen Kiezersbond schijnt ons er een
van den kouden grond
a
De 88 jarige hekeerde Pater Chiniqni,
genoemd „de Apostel van Canada", werd
30 Juli 18C9 in Canada geboren en 21
September 1835 te Quebec tot priester
gewijd. In 1851 ging hij naar Illinois als
geestelijke van een Eransche kolonie. Zelfs
door den Paus werd hij hoog geëerd deze
noemde hem den matigheidsapostel van
Canada en zond hem een gouden medaille
met den pauselijken zegen. In 1857 echter
verliet hij de Roomsche Kerk, waarbijzijn
ganscke gemeente hem volgde. Sinds heeft
hij het Evangelie verkondigd, voorname
lijk onder de Roomsche Fransohen van
Canada, gelijk ook elders in deVereenigde
Staten, Engeland en Australië. Hij schreef
o. a. Vijftig jaren in de Roomsche Kerk,
waarvan alleen in Amerika en Engeland
honderdduizenden exemplaren verspreid
zijnDe Priesterde vrouw en de biecht
en twee kleinere hoekjes Waarom ik de
Roomsche kerk verlieten De afgoderij
van het Pausdom. De laatste drie zijn in
het Nederlandsch vertaald.
Hij doet nu een reis door Engeland, ons
land, en Dnitschland, en trad te Amsterdam
en Rotterdam op. Hij is daarbij vergezeld
van zijn schoonzoon, rev. Morin, hoogleer
aar aan het Fransche College van de Uni
versiteit van Montreal, welke Chiniqni
eershalve benoemde tot Doctor in de The
ologie. Nv. d. D
14 Mei 1897.
Do antirevol. kiesvereeniging te 's Gra-
venhage 's Gravenhage telt 3 districten 1
heeft besloten voor een dezer districten
met de antirevolutionairen groep Lobman
mee te gaan mits deze in de overige
2 districten de antir. steunt.
De kapt. P. Glerum van het 3e reg.
infanterie te Bergen op Zoom heeft verzocht
gedetacheerd te worden bij de koloniale
reserve.
Bij de Woensdagavond te Middelburg
gehouden vergadering der lib. kiesvereeni
ging Eendracht maakt machtter verkiezing
van een definitieven candidaat, werden 98
stemmen uitgebracht78 leden waren aan
wezig en 20 vertegenwoordigd.
Gekozen werd de Heer Mr. E. Fokker,
met 86 stemmen. Voorts verkregen de heeren
J. H. C. Heyse 6 en H. Snijders 2 stem
men er waren 1 blanco en 3 stemmen
van onwaarde.
Van den uitslag dezer stemming zal me-
dedeeling gedaan worden aan het voorzittend
bestuur der centraal liberale kiesveresni-
ging in het hoofd-kiesdistrict.
De gemeenteraad van Rotterdam heeft
artikel 18 der verordening op de markten
goedgekeurd met 24 tegen 10 stemmen.
De tegenstemmers waren allen voorstan
ders van afschaffing der kermis, ta weten
de antirevolutionaire heeren v. Staveren,
Voorhoeve, v. Vessem, Coepijn en v. d.
Pols en de liberale heeren Van Raait*,
Muller, Drost, de Klerk en de Lange.
Door de aanneming van 't artikel 18 is
beslist dat voortaan jaarljjks kermis te Rot
terdam zal zijn op Maandag (velgende op
den 2en Zondag) in Augustus tot Woens
dag der daaropvolgende week.
Men schrijft aan de J. B. uit Buiten
zorg dd. 5 April:
„Hedenmorgen zag ik een zeer curieus
transport; een zieke inlandsche preventief
gevangene moest op het bureau van den
assistent resident waarschijnlijk verschijnen
en daar de man in den hoogsten graad
de berri-berri had, werd hij op den rug
door een anderen gevangene gedragen, die
ook al niet vrij van berri-berri was, want
elke tien passen vlogen de twee lotgenooten
tegen den tangoel op, om daar dau even
uit te blazen. Een vreemdeling, die dat
transport ook zag passeeren, vroeg mij om
informatie en ik legde hem toen uit dat
het een berri-berrilijder was. Hij ver
keerde in de meening dat wij juist de
berri-berrilijders hierheen zonden om ge
nezing te vinden, wat ik beaamde, waarop
ik hem uitlegde hoe de berri-berri waar
schijnlijk ontstond door de slechte voeding
der gevangenen, die, om per kop een
halven cent per dag goedkooper uit te zijn,
Saigourijst kregen, terwijl de berri-berri
lijders, die hierheen geëvacueerd worden,
goed eten krijgen. Dit was hem wat te
machtig„Mais, monsieur, c'est une infamie".
en toen ik hem verder veitelde dat ons
gouvernement toch zeer vaderlij k voorde
inlanders zorgt en dat, zoo hij bv. het
probeerde er een eens een klap te geven,
hij eene groote procedure aan zijn broek
zou krijgen en een hoop kosten plus f25
boete kon betalen, dat daarentegen hon
derden ongelukkigen somsgeheel onschuldig
omkwamen aan de berri-berri, toen zei hij
nog heel iets anders".
Onderzoek van verlofgangers.
Door den commissaris der Koningin in
Zeeland is bepaald dat het in de maand
Juni te houden onderzoek der ia ds pro
vincie zich bevindende verlofgangers van
de militie te land zal plaats hebben in de
gemeenten en op de dagen en uren als hier»
onder zijn aangewezen.
Terneuzen, Woensdag 2 Juni vm.9
u. voor Hoek, Philippine, Terneuzen en
Zaamslag.
Axel, Donderdag 3 Juni vur. 9 u. voor
Axel, Overslag, Sas van Gent, Westdorpe
en Zuiddorpe.
Brouwershave n, Woensdag 9 Juni
vm. 10 u. voor Brouwershaven, Burgh,
Duivendijke, Eikerzee, Ellemeet, Haamste
de, Kerkwerve, Noordgonwe, Noordwelle,
Renesse, Serooskerke en Zonnemaire.
Zierikzee, Donderdag 10 Juni vm.
9 u. voor Bruinisse, Dreischor, Nieuwer-
r