NIEUWSBLAD
Oil ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Ho. 92. 1897.
Dontfettfag 6 fid
iffrfe Iftocgang,
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
II
EEN FOUT.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
EN
vaai 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Het is ds op staatkundig gebied bijna
onvergeeflijke fout van dr. Bronsveld, c. s.
dat zy met hun Christelijk Historischen
Kiezersbond zijn opgetreden, in dezen tyd,
nn, terwijl naar den mensch gesproken, hot
ond-liberalisme op instorten staat en onder
zijn eigen legge zwaarte dreigt te bezwij
ken. En niet alleen dit, maar vooral dat
zij optreden met de bedoeling om dit logge
gevaarte stut en steun te bieden, teneinde
het in de eerstvolgende wetgevende periode,
den nieuwen tyd ten spijt, op de been te
houden.
In dit logge liberalisme, log van zijn
grondvlak tot zijn piramide, heeft ten alle*
tijde 't groote gevaar gescholen voor de
geestelijke volksbelangen.
Mogen daa al de mannen in bet gro*d-
vlak met hnn non-possumus-wijsheid, de
mannen der Thorbsckiaansche school, al
het grootste aandeel hebben in de schuld
der onaandoenlijkheid tegenover de rechts
vragen tan het Calvinistisch deel des
volks, ook de mannen die hooger op staan,
wier plaats men natuurlijkerwijze meer in
den tophoek der piramide zoektde man
nen der Takkiaansche school, hebben niet
minder den langen duur van den ongelijken
•choolkamp op hun geweten. En verge
ten zullen wij 'tniet dat het met name
deze laatstea juiit zijn geweeit, die, minder
nuchter dan hunne vaders en broeders
welke diehter dan zij naar 't grondvlak der
piramide naderden, tot den einde toe, met
name de vraag naar rechtsgelijkheid in
zake het onderwijs naar het rijk der on
mogelijkheden hebben teruggewezen.
Had toch de oplossing van dit gewich
tig rechtsprobleem van hen afgehangen,
wij zouden thans nog middsn in den druk
zitten.
Zelfbehoud eener-, levensmoeheid ander
zijds, itaatkundige overwegingen, bij een
enkele te spader ure ontloken rechtsgevoel
Older de liberalen der oude school heeft ten
laatste voor een deel op dit belangrijke
punt iets toegegevendoch niet zoo zeer
dit dat men te weinig toegaf, als wel dat
men het niet een kwarteeuw eerder deed
en daardoor tal van andere broodnoodige
hervormingen heeft tegengehouden, blijft
de groote grief die met name het Christe
lijk historische kiezersvolk bij do komende
itembus tegen het liberalisme onzer dagen
tal doen weerklinken.
En dit zal het niet doen, dewijl het in
«en klsin land als het onze party tegsn
partij moet staanhet goede ook in den
tegenstander te erkennen blijv# ook zijne
«we, en wat liberale regeeringen op stof
felijk gebied voor goeds in den lande
wrochten, blijve met erkentelijkheid her
dacht Maar dit zal het doen, wijl het
Tan de tegenwerking, de tirannie der libera
listische beginselen al het schadelijke en
•martelijke heeft ondervonden in hart en
consciëntie, en in de beurs niet het minst.
Er is nu eenmaal, dank zij het liberalisme,
«en drukkende, een pijnlijke schoolqnaestie
g«weest, die zonder erbarming het Chris
tenvolk, dat dien strijd om des gewetens-,
«m God» Woords wille te strijden had,
door valsche neutraliteit en grove concur
rentie, door vryheidbsrooving en gewe
tensdwang op het terrein der school, het
levensbeataan bemoeilijkt, zoo niet onmo
gelijk gemaakt heeft.
Het zijn Gods barmhartigheden dat het
Christenvolk in dien strijd niet is onderge
gaan. De ongelijke kamp heeft, dank zy
'ine genadige goedheid, deszelfs geestkract
gestaald, het gevoel van saamboorigheid
gesterkt en den ijver om ook den armen
broeder te helpen, verdubbeld.
Maar de namen van hen die, zy het
'«r goeder trouw, ons deze groote zorge
«n schade berokkend hebben, mogen wij
niet vergeten. En waar wij, ter verster-
mg van den volksinvloed op de Staats
macht de nieuwe kiezers met blijdschap
m onze gelederen begroeten, daar wenschen
^9 het hun, zoo zij het nog niet weten, zoo
- 9 mogelijk toe te roepen Kiest nu,
wat wij u bidden mogen, deze mannen
niet voor uw volksvertegenwoordigers.
Gij zoudt er de periode van voor eenige
jaren mede terugroepen, de periode waarin
geen enkele groote hervorming, allerminst
tot verbetering van den socialen toestand,
tot stand komen kon, dewijl de groote,
machtige oud-liberale party zich tegen elke
verbetering, zoo zjj maar iets van het
Christelyk historisch stempel vertoonde,
met hand en tand zou verzetten.
En zie nu terwijl het naar onze innige
overtuiging behoorde vast te staan, dat
alle broeders van welken stand of rang,
of van welke kerkelijke indeeling ook,
zich vereenigden om dat ond-liberalisme in
zijn loop te stuiten, zie daar komt nu
een dr. Bronsveld, een dr. Muller, een dr.
v. Leeuwen, een dr. de Visser en welke
geleerde mannen van Christelyk historischen
huize met hen zijn, den volke vertellen
dat het alzoo niet zyn moet. Dat het
niet noodig is tegen het liberalisme, tegen
de mannen die uit de beginselen der
revolutie leven, tegen de kinderen van
1789 front te kiezen maar dat men een
vervolgingskamp, desnoods te vuur en te
zwaard, te openen heeft tegen onze
pen weigert bijua het woord neer to
schrijven tegen de eigen broeders.
De Christelyk historische Kiezersbond,
onder de bezieling vau de zoo even ge
noemde mannen, heeft besloten alle malcon
tenten onder het Kiezersvolk, die iets
tegen „Kuyper" hebben, of tegen de dolee-
renden, of tegen het calvinisme, of tegen
de antirevolutionaire partij, op te roepen
ten strijde tegen diezelfde antirevolutio
nairen, welke met hen door belijdenis en
geloof, historie en traditie, geestelijk be
lang en Christelijke roeping, eenzelfde breed
terrein voor broederlijke of althans lotge-
meenschappelij ke samenwerking bezitten,
waarop nog zooveel zou kunnen worden
gewenscht, gewerkt, gewonnen.
En zie, wij herhalen het, inplaats hier
van ziet men nu den Christelijk histori
schen Kiezersbond al zijn best doen, om
de partij die haar 't naast staan moest,
met wie zy behoorde op te trekken, te
vernietigen.
Te Breukelen werd het sein gegeven
daar werd een liberaal candidaat gesteld
en afgevaardigd. Te Delden ziet men in
genoemden bond den orthodoxen predikant
met den modernen collega de naam
des eenen is Jungius, dien des anderen
zeggen wij liever niet in éénzelfde bestuur
plaats nemen, om straks misschien dat
zelfde spel te spelen. In andere plaatsen
worden voorloopige candidaten van liberalen
huize, zelfs Pierson, de Takkiaan, aanbe
volen. Kerksche liberalen misschien, die
ook wel een weinig voor ,,'t goeie" zyn,
doch wier beginselen niettemin middellijn-
lijk overstaan aan de oude beproefde Chris
telijke historische beginselen en het libe
ralisme van alle gading, hetwelk in zijn
wortel revolutionair is, helpen bestendigen
voor wie weet hoe langen tyd.
Een fout, te minder verschoonlijk, dewijl
onder de eigen geestelij Ke zonen van het
liberalisme een zeker besef aan het ont
luiken was, dat het liberalisme al de
jaren zijner heerschappij zooveel dat recht
was had scheefgetrokkenzooveel dat
noodig bleek had nagelaten zooveel dat
steun verdiende, had afgestooten, dat het
niets minder dan een weldaad zou zyn,
om het volk eindelijk, kon het zyn voor
goed, van de heerschappij van dit oud-
liberalisme te verlossen.
En ais wij dan daarbij bedenken, hoe
dit oud-liberalisme, dat eens Heems
kerk tot zaakwaarnemer had, thans door
Van Houten, den dichter van „het orna
ment der Kroon", den beschermer van het
„Matthusianisme", den aanrander van het
recht van „God, Eigendom en Familie"
wordt rondgereden, dan grijpt ons een
gevoel van bitterheid aan, over zoo groote
kortzichtigheid die niet ziet; of niet zien
wil, wat een ieder zietnamelijk dat
zoo'n optreden van den Christelyk Histo
rischen Kiezersbond in dezen tijd en onder
deze omstandigheden een spelen is in de
kaart van datzelfde liberalisme, van welks
kwaad en kwaden invloed de herinnering
bij deze mannen stellig nog niet is uit-
gewischt.
Maar zoo hooren wij vragen over
drijft gij niet Zie hoe hier en daar
zelfs de aftredende antirevolutionair op
de voorloopige-candidatenlijst kwam en
elders aan vrome en vroede Christenmannen
een candidatuur werd aangeboden.
Wij antwoorden Maar een voorloopige
candidatuur is nog de candidatuur zelve
niet. Wij zullen het gelooven wanneer wij het
zien. Maar toegegeven voor een oogen-
blik dat dit alleen uw streven is, waartoe
dient dan, mogen wij vragen, uwe eigen
organisatie
En wat de caDdidaatstelling van vrome
Christenmannen aangaat is dat vroom
wanneer gij daardoor het welslagen der
candidatuur van uw naasten bloedverwant
op Christelyk gebied, in gevaar brengt;
of oorzaak zijt dat de man der „liberale"
school wordt gekozen
Is hot wijs voor bet minst, wanneer gij
met ons tegen het liberalisme de evange
lisatie of zelfs tegen de Revolutie het
Evangelie kiest, de mannen die met u
op eenzelfde basis staan voor 't gezicht des
vijand» te verloochenen
En dat doen de mannen van den Chris
telyk Historischen Kiezersbond en tegen
dat groote gevaar heeft met name de heer
De Marez Oyens, wien uit Sr.eek een
voorloopige candidatuur werd thans gezon
den, op vrij krasse wijze gewaarschuwd.
Zijn antwoord aan eene Christelijke
historische kiesvereniging, in 't kiesdistrict
Sneek, waar onzerzijds mr. Heemskerk
aan de beurt van aftreden is, en waar
men hem wilde candideeren, geven wij in
een volgend no., als een verrassend blijk
dat niet alle Hervormde mannen het
standpunt en 't streven van deze hunne
kerkelijke geestverwanten goedvinden.
Mogen het er velen zijn.
De samenwerking tusschen de beide
groepen der antirevolutionaire partij, da
resolatiën der deputatenvergadering, de
houding van het Centraal Comité, dit alles
wordt door de Nederlander allergunstigst
besproken.
Het blad zegt eerst waarom de dissen-
tiëerende broeders tot haar leedwezen niet
ter deputatenvergadering konden opgaan.
Men vreesde meegesleept te zullen worden
naar een kant, waarheen men niet wilde,
en zoo moest wel in pal staan kracht
worden gezocht. Intusschen erkent het
blad, dat, in de laatste dagen, door de
leiders der fractie, wier vroeger beleid
men afkeurde, veel blijken zijn gegeven
van toenadering en verzoening.
Niettemin was het voor die anti-revolu
tionaire Kamerleden, die tegen die leiding
bezwaar hadden, niet mogelijk ter verga
dering te verschijnen. Zjj mochten niet
den indruk geven, alsof nu, met het oog
op de stembus, plotseling alle bezwaren
verdwenen waren. Ook zou hun verschij
ning niet begrepen zijn door tal van kiezers,
die, zeer natuurlijk, zich diep gegriefd voelen
door de wijze waarop door geestverwante
blaadjes mannen door het slijk zijn gehaald,
die toch wel eenigen dank bij ons Christen
volk hadden verdiend! Er is in den lande
veel kwaad bloed gezet, en dit werkt
lang na.
De poging om de klove althans niet
te verwijden is door de deputatenverga
dering met een schoon blijk van toena
dering beantwoord. Het blad waardeert
dit.
De Utrechtsche Commissie van Advies
heeft zich beijverd, het verbreeden van de
scheur tegen te houden. Eenerzyds heeft
zij zich uitsluitend, maar beslist op het
Program van beginselen blijven plaatsen;
anderzijds heeft zij zelfstandige organisatie,
die zoo licht vijandige organisatie wordt,
eer ontraden dan bevorderd.
Het antwoord dat daarop de Deputaten
vergadering gegeven heeft, schijnt ons be
vredigend. Waar schijnbaar zoo'n aaneen
gesloten; eenheid en overstelpende meerder
heid was, had licht de massa overmoedig
kunnen worden. Dat dan ook nu en dan
een scherp woord tegen „de di3sentieeren-
den" gesproken is, is gansch natuurlijk.
Niettemin is met eenparige stemmen ook
deze conclusie aangenomen: dat noch het
gebeurde bij de stembus van 1894, noch
ook min gewenschte persoonlijke verhou
ding, beletsel is te achten tegen iemands
candidatuur.
Geen verwijt is daaraan toegevoegdgee re
voorwaarden zijn gesteld, en leite ijk is door
het aannemen der conclusie eikend, dat on-
dauks zelfstandig optreden ook tegenover
den leider, men toch lid blijft der anti
revolutionaire partij, omdat men staat op
eenzelfde beginsel. Alle benamingen die
hoe goed zij dan ook mogen bedoeld zijn
geweest, tot zooveel ergernis aanleiding
hebben gegeven, zijn weggelaten. Het pro
gram van actie laat ruimte voor verschil
en dus voor nader overweging en overleg.
Tegen de samenwerking heeft de Ned.
volstrekt geen bezwaar. Edoch op dit
oogenblik geen vereeniging.
Blijven er dan onzerzijds bezwaren tegen
samenwerking bestaan Ja indien wy" achter
onzen stry'd voor onze zelfstandigheid tegen
zin verborgen tegen de antirevolutionaire
beginselen. Maar indien wij nog even beslist
ons oud program aanvaarden; indien wy
in anderen dezelfde vrijheid en dus ook zeker
verschil van inzicht duiden, die wij voor
ons zeiven opeischen indien het vaststaat
dat vrijmoedig optreden ook togen geest
verwanten niet langer beschouwd wordt
als „verzet tegen de georganiseerde partij",
wat ter wereld kan ons dan terughouden
van samenwerking?
Samen werking,zeggen wij; vereenigen niet.
Op dit oogenblik zou die onnatuurlijk, opge
drongen zijn. Er is te veel wantrouwen bij
velente vaak ook wordt verschil van kerke
lijk standpunt als reden van uitsluiting of ver
wijdering gebezigd. Onder zulke omstandig
heden dient men elkander eerst te leeren
verstaan. Als men ziet hoe moeilijk het
valt zelfs tot eene en dezelfde kerk hen te
vereenigen die eenzelfde belijdenis en
eenzelide organisatie hebben, omdat tegen
de vereeniging oude herinneringen zich ver
zetten, zal men beseffen dat ook vereeni
ging op po itiek gebied, zoolang het per
soonlijk vertrouwen niet hersteld is, moeilijk
blijft.
Het blad dringt ten slotte ook bij zijn geest
verwanten aan op loyale samenwerking.
Maar de samenwerking behoort te zyn
loyaal. Als elk district, elke fractie zich
beijvert een eigen candidaat te stellen voor
dat de ander gereed is, dan is het beter
flinkweg te zeggen, dat men geen samen-
king wil. Menzy, ook in de politiek, oprecht.
Wil men wel samenwerking, dan kan de
candidaat zelf die zeer bevorderen, door
zich slechts eene candidatuur te laten wol-
gevallen, waarmee beide fracties kunnen
instemmen. Waar eene verkiezing over het
geheele land plaats heeft kan men gemak
kelijker dan by eene op zichzelf staande
verkiezing het middel vinden, om beurtelings
beiden fracties te gemoet te komen.
Voor de zittende leden is het bezwaar
al zeer gering. Ook de oud-Kamerleden zijn
vroeger reeds gekeurdprincipieel bezwaar
tegen hun candidatuur gaat moeilijk, tenzij
hun eigen handelingen daartoe aanleiding
mochten hebben gegeven. Natuurlijk zal in
elk district, als gewoonlijk, op veel bijom
standigheden moeten worden gelet.
Maar dit alles belet dunkt ons niet dat
de tegemoetkomende houding der Deputa
tenvergadering met „loyale samenwerking"
behoort te worden beantwoord.
Dit woord waardeeren wy.
Zondagsrust.
Zondag 30 Mei willen de studenten uit
Amsterdam een roeiwedstrijd houden te
Haarlem; do burgemeester heeft echter zijn
toestemming geweigerd.
Zo.-idag jl. vergaderde de liberale kies-
vereeniging te Oostburg, traden twee hoof
den van openbare schoten op ter aanbe
veling van de candidatuur Hennequin, ont
wikkelde de heer Hennequin het Kamer
lid zyn politieke denkbeelden en werd
hij voorloopig candidaat gesteld.
Zondag jl. word in tegenwoordigheid van
leeraren enz. de heer J. A. Leopold te
Nijmegen door den schoolopziener mr. Van
Voorthuijsen „plechtig" geïinstalleerd als
directeur der Rijkskweekschoolde kwee-
kelingen zongen een „toepasselij k" feestlied.
Wy vermelden deze feiten natuurlijk om
het nadenken op te wekken.
Wij wilden maar zeggenindien de
hoogere, beschaafde, geletterde, paedogisch
ontwikkelde kringen, mannen als liberale ka
merleden, schoolmannen en studentenden zoo
avereshtsche opvatting «uitrent Zondagsrust
laat staan Zondagsheiliginger op
na houden, als blijkbaar bovengenoemde
heerea schijnt te bezielen, dat wy dan van
de oplossing van het vraagstuk der Zon
dagsrust laat staan Zondagsheiliging
verder dan eoit verwijderd zjjn.
Tweede Kamer-Candidaturen.
Aangenomen de candidatuur voor Zuid-
horn door dr. A. Kuyper; voor Beverwijk
door A. P. Staalman; voor Haarlemmer
meer door Reekers (R.); voor Utrecht I
is gecandideeri door den Chr. Hist. Kiezers
bond de liberale aftredende afgevaardigde
voor Utrecht J. N. Bastert.
5 Mei 1897.
Panl Krnger, president der Z. Afri
kaansche Republiek, heeft het bescherm
heerschap aanvaard van het XXIVe Ned
Taal- en Letterkundig Congres, van 23 to
26 Augustus a. s. te Dordrecht te houden
Door de provinciale commissiën voor
het nationaal huldeblijk, aan te bieden aan
H. M. de Koningin-Weduwe, by gelegen
heid van het eindigen van haar regent
schap, is in de plaats van wijlen Jhr. Mr.
G. J. Th. Beelaerts van Blokland, gekozen
tot lid der hoofdcommissie, Jhr. Mr. A.
F. de Sarornin Lohman, lid van de Tweede
Kamer der Staten-Generaal, die deze be
noeming heeft aangenomen.
Te Amsterdam is de brievenbesteller
L. G. Triessen door de radicale party in
het 7e district candidaat voor de Kamer
gesteld.
In de St. Crt. zijn opgenomen de
statuten van de Christelijke Zondagsschool-
vereenigingte Othene (gemeente Zaamslag).
Die vereeniging is gegrond op de on
veranderlijke waarheden, door Gods Woord
geopenbaard en in de Formulieren van
Eenheid der Gereformeerde kerken uitge
drukt. Haar doel is de stichting en in
standhouding eener school te Othene,
waarin des Zondags aan kinderen onderwijs
uit den Bijbel wordt gegeven in overeen
stemming met den grondslag der vereeniging.
De 2e luit. kwartiermeester Uiterwyk
van het 3e regiment inf. te Bergen op
Zoom, wordt Vrijdag a. s. overgeplaatst
naar Vlissingen, en aldaar belast met de
administratie van het 4e bataljon en het
depót vau discipline.
Vlissingen. In eene heden Woensdag
onder voorzitterschap van den heer Tutein
Nolthenius gehouden zitting van den ge
meenteraad werd, na lezing en goedkeuring
der notulen van de vorige zitting en mede-
deelingen en overlegging van de ingekomen
stukken, aan mej. J. P. van der
Hooft eervol ontslag verleend als kweeke-
linge in de nuttige handwerken aan school
A, en aan E. N. Klittenberg en vrouw,
als binnenvader en binnenmoeder in het
gasthuis, die op wachtgeld worden gestsld
tot 1 Januari 1898. Tot regent over het
Burger Weeshuis werd benoemd de heer
J. D. J. M. Bekaar, postmeester alhier.
Na uitloting van 6 obligatiën van de
leening 1888 worden goedgekeurd de reke
ningen over 1896 van de Kamer van Koop
handel en de Zeemans- en Vrsschersbeurs.
Vervolgens werd besloten de Bank van
Leening met ingang van 31 Mei e. k. voor
de beleening van panden te sluitenen
tijdelijk benoemd tot directeur of eerste
