NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Ho. 76. 1897.
iCfife Imwgaag,
Ontwerp voor het Program
van Actie.
VERSCHIJNT
uitgave Van
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Metifag 27 ilaatt.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
en
van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 centiedere regel
meer 10 cent.
Bij dit nummer behoort een bijvoegsel.
O
Aan de Bestuben van de Kies-
veeeenigingen, aangesloten bij
het Centbaal Comité van
Antibevolutionaibe Kiesvee-
eenigingen.
Het Centraal Comité heeft de eer, voor-
loopig te nwer kennis te brengen, dat de
Deputatenvergadering ditmaal staat gehou
den te worden op Donderdag den 29sten
April e. k. te half 11 in het lokaal Tivoli
te Utrecht.
Gij wordt mitsdienuitgenoodigd zóo tijdig
uwe Kiesvereeniging saam te roepen, dat de
opgave van de namen der afgevaardigden
voor deze Deputatenvergadering, met af
zonderlijke opgave van de stemhebbende
en van de enkel adviseerende, uiterlijk vóór
Maandag 19 April in het bezit van ons
Bureel moge zijn.
Tevens ontvangt gij hierbij een ontwerp
voor het Concept-Program van Actiedal
het Centraal-Comité zich voorstelt aan de
Deputatenvergadering voor te leggenaltoos
na hierin vooraf al zulke wijzigingen te
hebben aangebracht als, na kennisneming
van de opmerkingen der Kiesvereenigingen,
noodzakelijk zullen blijken. De toezending
van zulke opmerkingen zag het Centraal
Comité liefst vóór Donderdag 15 April
e. k. te geraoet, overmits niet zoo kleine
tijd vereischt wordt om vóór de Depu
tatenvergadering de opmerkingen van een
vierhonderdtal Kiesvereenigingen te rang
schikken en te overwegen, met het oog
op deze opmerkingen de slotredactie van
bet Concept-Program vast te stellen, en dit
tijdig in genoegzamen getale te laten af
drukken.
Bij het ontwerp vindt gij eene korte
Toelichting gevoegd, opdat uwe Kiesver
eeniging ten opzichte van de bedoelingen
van het Centraal Comité niet in het onzekere
verkeere. Indien ooit, dan behoort vooral
Vij de eerstvolgende verkiezing onze bazuin
een helder geluid te geren, opdat zoowel
in den boezem onzer eigene party, als
voor andere partijen, vaststa wat wij be
oogen, en duidelijk uitkome wat men aan
ons beeft.
De Resolutiondie het Centraal Comité
zioh voorstelt, naar aanleiding van dit
Program aan het oordeel der Deputaten
vergadering te onderwerpen, zijn als tweede
Hjjlage tuaschen het Ontwerp en de Toe
lichting ingevoegd, opdat uwe Kiesver
eeniging, voor zooveel noodig, ook daar
over hare opmerkingen ons toezenden.
Volledigheidshalve is eindelijk als vierde
Bijlage het Program van Beginselen, als
vijfde Bijlage het Sociaal Program van
nPatrimonium", als zesde Bijlage een enkel
artikel nit het Burgerlijk Wetboek, dat in
de Toelichting ter sprake komt, en even-
Mo een aantal artikelen uit bet Wetboek
van Koophandel hierachter afgedrukt.
Pij deze toezending veroorlooft het Cen
taal Comité zich een viertal opmerkingen
De eerste is, dat bet hierbij gaande Ont-
Verp niet geheel gelijk is aan de oor-
'pronkelijk ontworpen schets. Met het oog
'och op de driërlei buitengewone omstandig
heid, lo dat het Kiezerskorps zoo aanmer-
heÜjkeuitbreiding onderging; 2o dat geheel
ecn reeks van hervormingen op staatkundig
terrein, met name op Sociaal gebied, aan
Je orde staat te komen; en 3o dat eenige
hooggeachte broederen, die vroeger met
°ns optrokken, zich thans tegen onsstelden,
achtte het Centraal Comité het geraden,
T°oraf het oordeel over zijn schets in te
toepen van vereenigingen, redactiën on
ïersonen, wier op prijs gestelde critiek of
oorlichting der Antirevolutionaire partij
.e stado kon bomen. Op de meest bereid
vaardige wijze is aan het daartoe strekkend
verzoek voldaan. Geheel een reeks van
belangrijke conferentiën zijn dientengevolge
gehouden. En dank zij de aldus ingeza
melde adviezen is de eerst ontworpen schets
op onderscheidene punten gewijzigd, en
omgewerkt in den vorm, waarin u thans
het ontwerp wordt toegezonden.
De tweede opmerking betreft de be-
teekenis, die aan zulk een Program van
Actie is toe te kennen.
Die heteekenis ligt in de eerste plaats
in de noodzakelijkheid voor elke meelevende
en welbewuste staatspartij, om tot eenheid
van inzicht te komen, niet alleen wat de
beginselen aangaat, maar ook voor wat be
treft de richtingwaarin de toepassing 'van
de beginselen op de hangende raagstukken
te zoeken zij. Alleen een party, die er
in slaagt te dien aanzien allengs tot zekere
gemeenschappelijke overtuiging te geraken,
oefent door pers, [meeting, vlugschrift en
gesprek wezenlijken invloed op de publieke
opinie uit.
Maar de heteekenis van zulk een Pro
gram van Actie ligt in de tweede plaats
toch ook in de Staten-Generaal. Hoe moei
lijk het voor alle partijen zijn moge, om
bij den weinigen geest van aaneensluiting,
die onzen landaard eigen is, en het aan
de orde komen van veel stoffelijke en tech
nische onderwerpen, die niet dan in zwakke
mate door de beleden beginselen beheerscht
worden, eenheid van inzicht en van han
deling onder de leden der Kamer, die
dezelfde beginselen belijden, te handhaven,
toch moet Het strepen der kiesvereenigin
gen er op gericht blijven, om zulk een
eenheid te bevorderen. Een hond van
Kiesvereenigingen, die er in slaagde een
twintigtal zijner candidaten gekozen te
krijgen, zou niettemin alle vrucht van zijn
inspanning in de Kamer vernietigd zien,
indien van deze twintig de éene tien in
den regel voor en de andere tien tegen
stemden. Dit ernstige kwaad nu is alleen
te voorkomen, indien hij de stembus een
zedelijke band tusscken kiezers en gekoze
nen wordt gelegd, en hiervoor is een
Program van Actie het van zelf aan
gewezen middel. Niet alsof de leden
der Kamer ooit anders dan naar eed en
geweten zouden hebben te stemmen, noch
ook alsof hun een mandaat mocht worden
opgelegd, of een belofte van hen atge-
vergd maar met dien verstande, dat elk
candidaat gehouden is, alvorens de stembus
opengaat, zich rond en eerlijk uit te spre
ken, of het program van de parij, die
hem candidaat wenscht te stellen, ook
zijn gevoelen uitdrukt. Strooken deze beide
niet met elkander, dan eischt de publieke
zaak dat hij duidelijk aangeve, op welk
punt hij in zienswijze verschilt, opdat de
kiezers kunnen beoordeeleD, in hoeverre
dit al dan niet aan het bevorderen van
zyn candidatuur in den weg staat.
De Antirevolutionaire partij blijft ver
werpen, eenerzijds het Conservatieve
denkbeeld, alsof het volk slechts „mannen
van vertrouwen" had te kiezen, en ander
zijds de revolutionaire gedachte, alsof het
volk aan zijn gekozenen een mandaat
had op te leggen; en handhaaft tegenover
beide wanbegrippen den eiseh, dat inge
volge wederzijdsche openhartige verklaring
by de stembus voor heel den duur van
het mandaat, naar Groen van Prinsterer's
leuze, een zedelijke band het volk en den
volksvertegenwoordiger behoort te ver
binden.
Vanzelf sluit dit niet uit, dat rijping
van overtuiging, als vrucht van nader
onderzoek en van parlementair overleg
later tot afwijking noodzake; eisch is alleen,
dat op het oogenblik, dat de stembus
spreken zal, candidaat en kiezers als voor
Gods oog verklaren, in hoofdzaak hetzelfde
te bedoelen.
Daartoe strekt het Program van Actie,
een verklaring van gevoelens, waarvan
de heteekenis zeker niet overschat mag wor
den, in zooverre de groote menigte der
kiezers, geheel buiten staat, om elk on
derwerp zelfstandig en grondig te onder
zoeken, zich gemeenlijk meer door aan
drift en besef, dan door stadie en nareke
ning laat leiden maar die niettemin haar
niet te miskennen waarde daarin bezit,
dat schier alle hervorming, op welk ge
bied des levens ook, hun eersten stoot
niets van de studeertafel, maar uit den
drang van het volksleven ontvingen, en
dat de kunst van wetgeving nimmer tekort
schoot, om hervormingen, die aldus aan
de orde kwamen, ton slotte ook in de
bepalingen der wet te belichamen.
De deide opmerking betreft het karakter
van het ontwerp.
Het bedoelt niet aan een straks optre
dend Kabinet een regeeringsprogram voor
te schrijven, en zelfs zou het, om als
program voer eene ministerieele meerder
heid dienst te kunnen doen, tot een klein
program van urgentie moeten worden in
gekrompen. Het Centraal Comité is toch,
bij de langzame wijze van werken, die ten
onzent op wetgevend gebied bestaat, aller
minst van oordeel, dat het van verre
mogelijk zon zyn een kleine dertig onder
werpen in vier jaren lijds tot afdoening
te brengen. Meer dan twee groote wetten
komen in één parlementair jaar gemeen
lijk niet tot stand. Misset' 'n mag zelfs op
afdoening van niet meer dan een zestal
onderwerpen gerekend worden. Toch zou
men z. i. verkeerd doen, met ditmaal slechts
een zestal onderwerpen in zijn program
te schrijven. Bij de thans naderende stem
bus toch, is het niet voldoende, slechts
op hetgeen aanstonds te doen zal zyn het
oog te vestigen, maar behoort men zich
in breederen zin uit te spreken over het
geen ge wenscht zal zyn voor geheel
de nieuwe periodedie ons staatkundig
leven tegemoet gaat. Bovendien is in de
Kamer elke partij verplicht, zoowel met
het recht der Regeering, om zelve haar
werkprogram vast te stellen, als met het
oordeel der andere partijen rekening te
houdenreden waarom zulk een Program
van Actie zekere rekbaarheid moet bezit
ten, teneinde keuze te laten. Iets wat
vooral klemt by een partij als de onze.
Moge toch al voor eene partij, die uitzicht
heeft, zonder anderer hulp, de meerder
heid in het Parlement te vormen, het
aanstonds opstellen van een eng beperkt
program van urgentie geoorloofd zijn; in
dat geval verkeert onze party stellig niet.
De vierde opmerking eindelijk geldt de
volgorde en beperking van het Program.
Het Centraal Comité oordeelt, dat van
de vier groote vraagstukken, die op den
voorgrond treden, ditmaal de eerste rang
moet toegekend aan de .Sociale quaestie,
en dat zelfs de onderwijsquaestie niet dan
in de tweede plaats mag komen.
Daarom blijft de Electorale quaestie Uians
rusten. Van het Kierecht zwijgt het
ontwerp geheel. Niet, alsof de An
tirevolutionaire partij zich met de
thans ingevoerde wet duurzaam zou
kunnen verzoenen. Een wet, die in
haar individualistischen grondslag recht
streeks tegen onze beginselen ingaat, en
kiesrecht nog altoos zijdelings aan belasting
koppelt, kan haar niet blijvend bevredi
gen. Herziening van art. 80 der Grondwet
blijft daarom onze leuze. De Kieswet in-
tusschen nu reeds te willen aantasten, zou
voorbarig en onvoorzichtig zijn.
En evenmin kan er sprake van zijn, om
thans de Kerkelijke quaestie aan de orde
te stellen. Onze Christelijke overtuiging
op dit punt ligt in Art. 20 van ons Pro
gram uitgesproken, maar zoolang deze
overtuiging bij geen der andere partijen
weerklank vindt, kan een kleinere partij,
als de onze, dit punt, waarvoor eveneens
Grondwetsherziening noodig zou zijn, kwa
lijk op haar Program van Actie brengen
te minder overmits een vraagstuk als de
Sociale quaestie thans in de eerste plaats
aller aandacht vraagt.
In verband met dit viertal opmerkingen
en onder verwijzing naar de Toelichting,
verzoekt het Centraal-Comité u beleefde
lijk, het bijgaand Ontwerp in uw Kies
vereeniging aan de orde te willen stellen,
en van den uitslag der te houden bespre
kingen vóór den bovengenoemden dag aan
zijn bureel mededeeling te willen doen.
Aldus gedaan in onze vergadering,
gehouden te Amsterdam op den
20sten Maart 1897.
Het Centraal Comité voornoemd
Dr. A. Kuyper, Yoorzitter, Mr. Noordtzy
Secretaris, Mr. Th. Heemskerk, Thesaurier,
J. van Alphen, A. Brummelkamp, W.
Diemer, Mr. D. P. D. Eabius, E. W.
Heijblom, P. Roodhuyzen, C. M. E. Yan
Löben Seis, J. A. Wormser.
De Afgevaardigden der Provinciale Comité1 s:
J. C. Wirtz Cz. voor Groningen, H.
Pollema voor Friesland, A. Wiersinga
voor Drenthe, Mr. H. v. d. Yegte voor
Overijsel, J. H. De Waal Malefyt voor
Utrecht, J. C. Van Eijken voor Noord-
Holland, A. Van Namen Hz. voor Zuid-
Holland, A. Littooy voor Zeeland.
De Adjunct-Secretaris
J. van Oort tot Bunschoten.
ONTWERP VOOR HER CONCEPT
PROGRAM.
I. Inzake de Sociale Quaestie.
A. Voor Arbeid en Landbouw beide
1. Ministerie van Arbeid en Landbouw
(met Handel en Nijverheid).
B. Voor wat den Arbeid aangaat:
1. Verplichte Pensioenregeling voor
loontrekkende personen met aanvankelijke
ondersteuning uit 's Rijks schatkist.
2. Regeling van het Arbeidscontract.
3. Maatregelen ter vertretering van den
Woningtoestand.
4. Wet regelende de onteigening in het
belang der Gemeenten ten behoeve harer
bevolking.
5. Uitbreiding en wijziging van het
tarief van invoerrechten op bewerkte
artikelen.
C. Voor wat den Landbouw aangaat
1. Oprichting van Kamers van Land
bouw, alsmede van een Raad van Land
bouw, door de landbouwers zeiven ge
kozen.
2. Nadere regeling van het Pachteontract.
3. Afschaffing van den accijns op het
geslacht.
4. Tijdelijke tegemoetkoming aan den
graanbouw door premie verleening in ver
band met heffing van invoerrechte».
II. In zake Ondeewijs.
A. Lager Onderwijs
1. Verhooging van de Rijksnitkeearing
aan Gemeentebesturen en Schoolbesturen.
2. Regeling van jaarwedden en Pen
sioenen.
3. Examen-Commissiën van Overheids
wege, onderscheiden naar de opvoedkun
dige beginselen, waarvan de onderscheidene
groepen van scholen uitgaan.
4. Losmaking van het Vaccine-vraagstuk
van de school.
5. Bevordering van het Ambachtson
der wijs in verband met de invoering van
het leerlingenstelsel.
B. Middelbaar Onderwijs
1. Herziening van de wet op het Mid
delbaar Onderwijc, o.m. leidende tot:
a. Gelijkstelling van de diploma's der
O verheids- en der Vrije Scholen.
b. Rijksuitkeering aan de Vrije Scholen
op voet van die aan gemeentescholen.
C. Hooger Onderwijs.
1. Afschaffing van het Privilegie, toe
gekend aan de diploma's der Overheids-
scholen.
2. Rijksuitkeering aan de Vrije Gym
nasia op den voet van die aan de Gemeente-
Gymnasia.
III. In zake Justitie.
1. Herstel van het recht der Overheid
om den moordenaar aan het leven te
straffen.
2. Opheffing van het verbod van onder
zoek naar het vaderschap.
3. Bescherming van het verwaarloosde
kind.
4. Herziening van de militaire rechts
bedoeling.
5. Nadere voorziening tegen de ver-
valsching van waren en oneerlijke con
currentie.
IV. In zake De Koloniën.
1. Onttrekking van de Inlandsche Chris
tenen aan het Mohammedaansche recht.
2. Bevordering van de Kerstening van
Indië.
a. door het beschikbaar stellen van
vaste uitkeeringen aandeBijzoDdereScholen,
en b. door het steunen van de Medische
Zending.
3. Tegengaan van de vergiftiging der
bevolking door Opium.
V. In zake de Defensie.
1. Bezuiniging op het beheer.
2. Organisatie hij de wet van onze
levende strijdkrachten, overeenkomstig
art. 17 van ons program van Beginselen
en in afwachting hiervan voorziening in
de behoefte aan bezettingstroepen.
3. Voortgaande verbetering van het
kazerne- en scheepsleven.
CONCEPT-RESOLUTIËN.
De Antirevolutionaire Party, op den
29sten April 1897 in vaste Deputatenver
gadering saamgekomen, besluit
1°. dat harerzijde aan het werk der ver
kiezing voor de keuzen van Juni aanstaande
dit navolgende Program van Actie ten grond
slag zal worden gelegd
[het program in te lasschen.J
2°. dat zij in alle districten, waarin zy
georganiseerd is, bij de verkiezing en by
de eerste stemming met een eigen candidaat
zal optieden.
3°. dat te candidateeren zijn zoodanige
candidaten, als voor het lidmaatschap der
Kamer door de Kiesvereenigingen geschikt
worden geoordeeld, en van hunne instem
ming met het Program van Actie voldoende
zullen hebben doen blijken, om een een
parig optreden der gekozenen in de Kamer
mogelijk te maken.
4o. dat bijaldien iemand, die [voor een
candidatuur in aanmerking komt, tegen het
Program van Actie op eenig punt beden
kingen heeft, de Kiesvereeniging hem om
schriftelijke verklaring van zijn gevoelen
op dit pust zal verzoeken, en deze ver
klaring tijdig openbaar zal maken.
5o. dat, voor zoover aan het sub 3 en
4 genoemde voldaan is, noch het gebeurde
hij de stembus van 1894, noch ook min
gewenschtepersoonlijke verhouding, beletsel
is te achten tegen iemands candidatuur.
en 6o dat bij herstemming diegene der
beide candidaten zal te steunen zijn, die
ons Progam van Actie het meest in het
gevlei komt.
De Nederlander vraagt ons welke her
vormingen door oude vrienden worden
tegengehouden, terwijl zij Ons Program
van Beginselen beamen. Zij wil zich ook
„voor valsche vrienden wachten of nader
onderzoeken of bedoelde vrienden wellicht
geiij k kunnen hebben".
Tot haar naricht diene dat wij hier dachten
aan zoo menige vergeefsche poging der
fraetie Van Alphen, tot verbetering van
wetsontwerpen, laatst ook in 't belang van
den Arbeid, welke verbeteringen niet alle
ondanks den steun der groepLohman werden
afgestemd. Ook dachten wij aan de ge
schiedenis te Hilversum,.waar een candidaat
die tot allerlei hervorming in 't belang
ook van den arbeid, zich bereid verklaarde,
door zijn oude vrienden bestreden en uit
geworpen werd.
26 Maart 1897.
By kon. besluit is aan ds. H. Snel
te Gameren verlof verleend tot het aan
nemen van het onderscheidingsteeken van
ridder 3e klas der orde van het Borst
beeld van den Bevrijder hem door den
President der Vereenigde Staten van
Venezuela geschonken; is aan mr. J,
