'ot.
NIEUWSBLAD
.BURG.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VOOR ZEELAND.
Ho. 28. 1896.
DonMag 3 Decemöec.
®Cft(e faacprwj.
aartjes
ALENDERS,
[IT
KNECHT
ige prijzen.
is voorby
Eerste Blad.
HUMORISTISCHE
Middelburg.
louvvkrsë, j
:kjes, voetkussens,
nicolaas-cadeaux.
|EN RIJ WIEL,
ia het SIGAREN.
f 1.90, f 2.00,12.50,
dubbeltje GRATIS
ïïrkoop.
IG.
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTjENTIËN
ym dsa stira m mm pl ai.
marktberichten.
rten van af 40 cent
en verkrijgbaar bij
D'HUIJ,
bn VETTE «y—*
tij de voet JJgwJV*''
d enzelfden fOSPOpt-
V E te koop.
te Wesl-Souhurg_
GEVRAAGD
I brief franeo aan boekh.
Middelburg.
van een bakkerij door.
knecht, wordt bij J
odbakker te Borsele een
Ik in dienst te treden,
ding gewenscht.
IMACASSERS, fantasie
ens, Bedden,
geschiedt franco,
eaux metSt. Nicolaas
f 0.70.
f 0.60 en f 0.50.
LIJKE PRIJZEN.
IS.
Ruim gesorteerd
K E
Korte Delft F 15.
bestellingen bij tien-
vriend ot broeder
Dote,
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkel# nummers0,025.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
en
v-an 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Dit nommer bestaat uit twee bladen.
i Wie Van der Stenr is, behoeven wij
niet te zeggen.
1 Zijn fiksche stukken die hij indertijd
mede door middel van ons blad onder veler
oog bracht, zeggen reeds genoeg wie hij is.
j Dezer dagen vernamen wij dat hij i*
grooten geldelijken nood verkeerde en
met vele tegenheden te worstelen heeft.
Wij hebben dit in 'ons blad gemeld,
maar wij zagen er niet veel vrucht van.
IHoe dit kwam?
Het schijnt in verband te staan met
eene „waarschuwing", die de» verloopen
zomer in 't Gereformeerde Jongelingsblad
moet hebben gestaan, om niet meer aan
,Van der Steur te geven, dewijl hij niet
in naam, want dat wist men wel, maar
inderdaad, Baptist was geworden dat wil
zeggen den kinderdoop verwerpt.
I In genoemd Jongelingsblad werd n.l.
raad gegeven de bijdragen in te houden
tot Van der Steur met zijn „plan" voor
den draai komt. Hierop heeft de be
trokkene zelf uit Indië geantwoord in een
brief, die i* opgenomen |in den Midder
nachtzendeling en dien wij, daar wellicht
velen onzer lezers er belang in zullen
stellen, hieronder willen meedeelen. De
redactie van de Middernachtzendeling tee
kent er bij aan, dat uit den brief een man
met een hart spreekt, en dat Van der
Steurs toorn, „die hem soms onbillijk
doet zijn, maar die toch eerbied afdwingt",
hem welsprekend maakt.
De brief luidt aldus
In een der Gereformeerde Jongelings
bladen, hetwelk mij gisteren in handen
kwam, werd mij gevraagd met een plan
voor den dag te komen, omdat ik geld
van de Gereformeerden had ontvangen
voor mijn arbeid.
Ik kan niet best zeggen, wat ik gevoelde,
toen ik het las, en het is vooral niet om
het geld, dat ik heden de pen ter hand
neem. Die mij niet om 's Heeren wil
wil steunen, die late het vrij om een
hand vol zilver of goud hoop ik mij nooit
te neigen of te buigen naar een of andere
kerkleer of eenig stelsel.
Noch de Gereformeerden, noch de Her
vormden, noch de Zevendendags-baptisten
trekken mij over het geheel aan. Ik heb
altyd veel, heel veel voor de Gereformeer
den gevoeld en doe dat nog, maar de
bitterheid, de gal, die in hun midden
worden aangetroffen, het oordeelen en ver-
oorieelen van andere Christenen, dat stuit
mij meer tegen de borst, dan ik kan zeggen.
Die bitterheid heb ik trouwens in alle
kerken aangetroffen. De Christenen schel
den en grieven elkander op allerlei wijze.
Men brengt offers aan de kerk, maar niet
aan Christus. Men buigt voor de kerk,
FEUILLETON.
Opkomst en vestiging der Hervorming in
Goes en op uid-Bevsland.
Volgens het eerste artikel der Satisfactie,
waarbij Gees en Znid-beveland aan den
Prins van Oranje overgingen, en waarbij
de Roomsche godsdienst alleen werd ge
handhaafd, werden dns geene andere ge
duld, en moest dus deze bepaling bij de
gezindheid van vele burgers, weldra groo
te gevolgen doen verwachten.
Nog voor de openlijke afkondiging er
van op de* 26 Maart 1577, waren een
groot aantal Hervormingsgezinden voorne
mens bij den Prins een smeekschrift in
te dienen, ter verkrijging der vergunning,
om bij den Roomschen ook den Hervormden
Eeredienst te mogen uitoefensu, doch de
Btadsregeering kwam mei geweld daarte-
maar niet voor het hoofd der gemeente,
Christus. De kerk is de afgod van de
duizenden en nog eens duizenden.
Vroeger deed ik in dien strijd mede en
wekte er anderen toe op. Ik ben dit
moede en walg er van. Het brengt niets
geen nut. Het verwijdert ons van elkan
der, het maakt het hoofd warm en het
hart koud.
Jezus heeft liefde gepredikt. Jezus ging
het land door, goed doende. Hij gaf den
armen te eten. Hij genas de kranken, Hij
hielp de lijdenden, Hg versterkte de zwak
ken, Hij was allen alles. Hij deed zijn
wee u, wee utegen de schijnheilige
priesters hooren, maar hij boog zich diep
ter neder tot de schare.
Hg zaaide godsvrucht, liefde, reinheid,
hulpvaardigheid en thansde z.g.n.
Christelijke natie mag wel zuchten„Wijs
mij de plaats waar de Heiland gezaaid
beeftWaar zijn de Gemeenten, waar de
armen met liefde geholpen worden, zonder
bijbedoeling, waar de Gemeenten, waar
men te zamen leeftte zamen bidt, te
zamen strijdt, waar men één in geest en
leven is, waar solidariteit bestaat
Zij zijn er r.iet meer. Evenals bet vrien
delijk landhuis op de ondernemingen in
Java weggespoeld wordt door de bandjir,
zoo ook de Gemeente van onds zij is
er niet meer de bandjir heeft haar weg
geslingerd.
Wanneer ik een Christelijk blad in han
den neem en zie hoe men strijdt, hoe men
elkander uitkleedt, hoe men scheldt en
grieft en wondt, dan denk ik meermalen
met weemoed in de zielDe aarde dreunt,
de lucht perst zieh saam, het ademhalen
wordt moeilijk, de ooren suizen, alsof alle
geluid zich oplost in éenen klank, in éene
klachtLiefdeloos
Vraagt men mijn plan? Goed, ik zal
het noemen. Aan den arbeidaan den
arbeid! Daar moet voedsel zijn voor de
armen, daar moet kleeding zijn voor de
naakten, daar moet onder wijs zijn voor
de onwetenden, daar moet hulp zijn voor
de ellendigen in het land, waar onze drie
kleur, de vaderlandscke driekleur van jons
z.gn. Christelijk Nederland, nu 300 jaar,
gewaaid heeft.
Vraagt gij mijn plan, ik zal |het u noe
men. Aan den arbeid, daar is hongeraan
den arbeid, daar is ellende aan den ar
beid, daar liggen naakten aan den weg.
Zondagmorgen kwam ik thuis uit de kerk
toen lagen er 23 naakte Javanen, met
eenige lappen en lompen gedekt, in mijn
tuin te wachten op een handvol rijst, die
zij eens in de weea komen halen. Er stond
een soldaat naast mij, een ongeleovige, en
hij wendde het oog af, hg kon niet zien
hoe de menschen met wonden bedekt wa
ren. Daar lag een vrouw, zij was ziek,
zwaar ziekzg was toch gekomen, want
er was honger en (geen rijst. Er waren
kinderen, kleine, naakte, hongerige schep
sels, zg moesten gevoed worden. Er moest
d*s gewerkt worden, gewerkt voor voedsel.
Gewerkt? Ja, maar er waren geen krach
ten om te werken, wel was er honger.
gen op, en bande de hoofden der daarbij
betrokkenen voor verscheidene jaren uit
Holland en Zeeland.
Toch was de zaak daarmede niet afge
daan. De overigen vergaderden een tijd
lang in het geheim, verkregen van liever
lede meer moed, zoodat zij sedert 25 Mei
1578 niet aarzelden om in het zoogenaamde
Blauwe huis des Zondags hijeen te komen,
ten einde de prediking Van Leeraren, uit
Walcheren daarvoor herwaarts gekomen,
aan te hooren, en verzochten eindelijk op
den 28 September 1578 de regeering,
overmits het hnis, waar zij nu weer open
lijk te zamen kwamen, hun te klein ge
worden was, dat hun een der kleinere
kerken mocht worden afgestaan. De Staats-
regeering zocht uitstel, doch de verzoekers
lieten zich niet afzetten.
Eenigen traden gewapend binnen, drei
gende, zoo men ze niet gewillig afstond, een
Ik ging naar de kerk om te prediken
voor de soldaten, te prediken van den
Heiland, die liefheeft, die de zonde haat
en de menschen redt. Ik f ging "naar de
kerk, maar ik vond een Javaan, liggende
in zijn bloed. De man was gevallen en
had de armen henevens andere lichaams-
deelen gebroken. Hij bleef liggen, want.
hij was maar een koelie en een Javaan.
Ik bracht hem naar het hospitaal en hij
stierf drie uren later. Hij liet een vrouw
met 3 kinderen achter, maar de kerk kon
haar niet helpen. Toch was daar verdriet,
daar waren tranen en daar was honger.
-JNu was er een zendeling in Magelang.
een zendeling die niet in een mooi huis
woont, die niet gestudeerd heeft, die geen
tractement en geen rijtuig heeft, maar die
helpen wil zonder de kerk, omdat de Heere
het wil en de liefde het eischt. Maar luis
ter, o Gereformeerd Nederland diewende-
ling is baptist, een ketter en dnsgeef
hem uw geld niet.
Daar gaat een transport kolonialen naar
Indië en° op Java is een heel groot garni
zoen te Magelang. Nn hebben die soldaten
alles in het vaderland achtergelaten, huis,
betrekkingen, alles. Daar in Magelang
woont een zendeling: een zendeling die
geen traktement heeft, die in geen groot
huis woont, een zendeling die wel nut ge
studeerd heeft, maar die tracht iets voor
de soldaten te doen en hun zijn Awwjj aan
te bieden als het hunne. Wel zijn er
velen die daar komen, die er e»n God
voor hun hart hebben gevonden, doch hoort
mij aan, o Gereformeerd Nederlanddie
zendeling is een ketter, een baptist.?Ge#f
hem uw geld niet.
Daar is een Hospitaal »p Magelang waar
meermalen 300 of 400 zieken zijn. Er is
geen predikant te Magelang, er is slechts
een zendeling, een zendsling die met Ge
reformeerd is en die deze zieken bezoekt
en toespreekt, boeken brengt enz. Die zie
ken liggen daar wel met een brandende
koorts, met een hart vol droefheid, maar
versta mij wel, Gereformeerd Nederland,
die zendeling is een ketter, een baptist.
Geef hem uw geld niet, al sterven die
zieken zonder troost.
Daar zit een soldaat ergens op een bui
tenpost in Indië op zijn kist. Hij verveelt
zich en heeft niets dat hsm opbeurt ot
ten zsgen is. Een leeraar komt daar nooit
of bijna nooit, maar er is ergens een zen
deling, die een weekblaadje, een Christe
lijk weekblaadje uitgeeft voor de militairen
en die hun dat toezendt, opdat zij een
woord van ernst en liefde kunnen lezen,
maar, wacht u wel, o, Gereformeerd volk
van Nederland! dat gij dien man niet
sueunt, want hi) is een ketter en baptist.
Daar gaat een expeditie naar Lombok,
naar Bali of Atjeh. Duizenden militairen
gaan er heen die, daar zijnde, verkwikt
en verrast worden door een zendeling, die
hen brieven schrgft, lectuur zendt, ver
snaperingen doet toekomen, maar die man
is een ketter, dus, hoort mij aan, o, Ge
reformeerd Nederland! geef dien man uw
geld niet.
dei- Kerken met geweld te zullen nemen.
Nu werd hun voorloopig de Kruisbroe-
derenkerk toegezegd, doch toen de zaak
eenige dagen later haar vol beslag erlangen
zon, was er in de uitdrukkingen en han
delingen van de regeering het een en an
der, wat den Hervormden zeer hinderde,
en de gemoederen van velen aan het gisten
bracht.
Gevolg van dit alles was, dat op óV
September 1578 een aantal opgewonden
burgers binnendrongen en heelden en altaren
verbrijzelden. Dat ook hier veel kaf onder
hel koren was, zal wel zijn, het kon met
anders. Maar toch heeft, God zich ook van
die zondige werktuigen willen bedienen,
om hier zijne kerk te stichten.
l)e door de Classis van Walcheren af
gezonden predikanten hadden, vergezeld
van eenige officieren, die hnn als kerke-
raa Isleden toegevoegd waren, zich hij de
Daar sterven soldaten op het slagveld
en daar zgn treurende ouders, daar blijven
vrouwen en kinderen achter, zij moeten
geholpen worden.
ggjWilt gij mijn plan weten? Ik zal het
u zeggen. Aan den arbeid I Dat alles en
nog veel meer roept om hulp. Daar moet
geholpen worden. Daar is honger bij de
kinderen daar is droefheid bij de vrouwen
daar is behoefte aan vriendschap en een
tehuis by de soldaten en das aan den ar
beid! Dat is mijn plan.
Wat mijn plan is wel, de hulplooze
kinderen in huis nemen en roeden, want
daarj is honger; ze kleeden, want zij zgn
naaktze leeren van den Heiland, di» lief
heeft en redt, want ze zgn onkundig. Doch
hoort mg aan, o Gereformeerd Nederland/
de man, die dat doet, is een ketter en
dus geef hem uw geld niet.
^En gij, arme kinderen, gaat heen! Wij
hebben in Nederlaad ook honger. Er
moeten eerst nog mooie kerken gebouwd
worden en hooge scholener moeten nog
couranten betaald worde* om elkander in
uit te schelden en als onze honger dan
gestild is, dan zullsn wij u een Gerefor
meerden zendeling zenden, die juw kinderen
doopt en leertwant die u nu helpt, is
een ketter en baptist.
Vraagt gij mijn plan? Aan den arbeid
voor die zislenNiet voor een kerk, met
roor een stelsel, maar roor den HeereJ en
dsn Heere alleen.
Vraagt gg mijn plan, o Christelijk, vraagt
gij mgn plan, o Gereformeerd Nederland
Ik zal het u zeggen.
Wij staren op de smart, wij roeien den
nood, wij deelen de pijn, wij ontwaren
de tranen, wij zien ;daar die hongerige
zielen, wij aanschouwen de naakte en on
wetende kinderen en het wordt ons eng
om het hart, maar wij wenden ons oog
niet af, dan slechts eren om in God onze
sterkte te zoeken, onzen steun en toevlucht,
en wij gaan door aan den arbeid, aan den
arbeid om Jezus' wil en niets meer.
Gij znlt zeggen: „Hoor toch, Gerefor
meerd Nederland: Die man is een baptist
en een ketter, geef hem uw geld niet,"
dat is mij om het even, ik ga toch door
en als gg dan misschien hebt bewerkt, dat
er minder steun van uw zijde ksmt en
dat nw schrgven in zooverre is gelukt,
dat ik naar uw oordeel zou moeten op
houden met werken, (dan zou ik kunnen
zegge* tegen mgn 60 hulpbehoevende
kinderen: „Luistert, o lammeren des Heeren
God is liefde en God wil u helpen en
redden, maar ik hen een ketter en baptist,
het Gereformeerde volk des Heeren kan
uw honger niet stillen door mij. Wacht
dns. Er zal een Gereformeerde zendeling
komen die u voedt en kleedt, die u leert
en leidt, die u doopt en onderwijst, want
ik ben een ketter". Dan zal ik heengaan
en zuchten O Heiland, waar is de liefde,
die Gij gezaaid hebt, waar is de eenvoud
dien Gij gepredikt hebt? Waar is de Ge
meente, die U w beeld moest dragen
Doch het zal niet gebeuren. God leeft,
God waakt, Hg is getrouw.
regeering laten aandienen en op den ge-
heelen afstand der, thans toch ontwijde,
groote kerk aangedrongen.
De regeering bood tegenstand, doch te
vergeefs, zg eindigde met toegeven. Daar
het nu juist Zondag was, werden de sleu
tels gehaald, de klok geluid, en werd door
Ds. J. Gerobulus van Vlissingeu de kansel
beklommen, en van dit oogenblik af, 5
October 1578, kon men de Hervorming te
Goes als gevestigd beschouwen.
Van nu af kwam de Hervorming op
Zuid-Beveland meer en meer tot stand. De
Heeren Gecommitteerde Raden van Zee
land gaven op 1 November van dat jaar
brieven van voorschrijving aan alle Ma
gistraten van Zuidbeveland, tot het beko
men van vaste Predikanten, waarvan het
gevolg was, dat reeds op 1 December 1578
de gemeente van Goes, gelijk ook nog
zeven plattelandsgemeenten, elk van een
VL1SSINGEN, 1 Dec. 1896.
Boter f 1.05 a fl.— per kilo.
Eieren f6.— a f—per 104 stuks.
f GOES, 1 Dec. 1896.
Bjj iets ruimeren aanvoer van alle artike
len werd tot genoteerde prijzen veel ver
kocht.
Oude Tarwe f a f Nieuwe Tarwe
f6.50 a f 7.10. Rogge f4.30 a f4.50. Win-
tergerst f 4.30 a f 4.50. Zomergerst 14.— a
f4.30. Haver f2.75 a f3.20. Bruineboonen
f7.50 a f8.50. Paardenboonen f5.— a
f 5.25. Koolzaad f af .Groene Erw
ten f6.75 a f 7.25.
Versche Boter f .45 a f .55. Eieren
f 1.20 a f 1.45.
Rotterdam, 30 Nov. Ter graanmarkt van
Maandag rond, wat binnenlandscne granen
betreft, TARWE prijshoudend plaatsing. Per
heet. 16.75 a f7.60, extra kwal. nog daar
boven en par 100 Wlo f9.20 a f9.50 naar
deugd. Canada onveranderd f6 a f6.25.
ROGGE prijshoudend f4.60 a f5.10.
GERST. Winter- 25 cents per 100 kilo
lager. Per 100 kilo 1 6.85 a f 7.25, beter#
soort tot f7.75. Zomer-onreianderd, per heet.
f4.50a 14.75. Chevalier- w#rl verkocht per
heet. van f 4.75 tot f 5.90.
HAVER flauw en 10 cents lager. Per heet.
f 2.5Ö a f 3.90 en pe^ 100 kilo f 6.40 a f 7.
PAARDEBOONEN onveranderd f5.40 a
f5.70.
WITTE BOONEN alsroren f7 a f9.75,
en roor een enkel extra puik partijtje tot
f 10
BRUINE BOONEN, in de beste soort
onveranderd, goede en mindere kwal. kon
den slecht» tot verlargde prijzen geplaatst
worden. P#r heet. f7 a f9.25 en extra puike
kwal. nog da&Fboven.
ERWTEN. Kooksoort alsvoren f6.50 a
f7.25 en extra puike kwal. nog daarboven.
Niet-kokende f5.50 a f6.
KANARIEZAAD alvoron. Naar kwal.
f5.50 a f7.
LIJNZAAD flauw gestemd met weinig
zaken.
ZEEUWSCHE EIEIU3N f 6.
ZEEUWSCHE AJUIN. Aanvoer ca. 2000
balen. Marktprijs voor groote f0.50 en voor
kleine f 0.40 per 48 kilo.
MAIS per 2000 kilo: Amerik. Mixed f86
a f92; dito dito uit zeeboot f84.50 a f 87
dito dito stoomende f 84.50 a f87; Cinquan-
tin f130 a f135.
MEEL. De markt bleef aanvankelijk de
vorige week kalm, doch tegen het einde der
week kwam er m#er vraag op het vriezend
weder.
Heden vaster en d# kooper* dekken zich
meer algemeen voor winterprovisie, Notee
ringen onveranderd.
Rotterdam, 1 Dee. Ter veemarkt van
Dinsdag waren aangevoerd: paarden, 1992
runderen, 407 vette, 65 nuchtere kalveren
1562 schapen. 678 varkens, 265 biggen.
De prijeen waren als volgtRunderen le
kwal 68, 2e kwal. 62, 3e kwal. 56. Kalve
ren le kwal. 86, 2e kwal. 76, 3e kwal. 66.
Schapen le kwal. 50, 2e kwal. 44, 3e kwal.
- Varkens le kwal. 34, 2e kwal. 33, 3e
kwal. 32 c. Alles per kilo.
eigen Leeraar voorzien werden. Hunne na
men zgn Timannus van Oosterzee te Goes'»
Joris de Raad te Kapelle en Biezelinge i
Gelein Adriaansen te Wemeldinge Hen-
riens Brand te KruiningenAndries Caen
te HoedekenskerkeArnoldus Wiels te
Baarland Gelein van Oost te Heinkens-
zand en Lodewgk Willemot te Nisse.
De eerste Zuiibevelandsche Classicale
vergadering, werd te Kapelle gehouden,
op den 4 Mei 1579. Het daarin verhan
delde gaf aanleiding, dat na 1581 nog
eenige andere gemeenten predikanten ver
kregen, zoodat ten jare 1599 slechts nog
de kerken der kleinste plaatsen ongebruikt
hieven, en was alzoo de Gereformeerde
Leer de heersehende geworden.
Wanneer men den nood dier tijden in
het oog houdt, dan moet men van het, in
zoo betrekkelgk korte spanne tijds, gebeur
de, welzeggen„Dat werk was Gods werk".
