NOCK,
zeiaar
N1EUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
izijn.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Tweede Blad.
RIJEN:
t, C 6, Goes.
I
ÜRG.
senLeidsche
DEKENS
Ho. 26. 1896.
Meeting 28 looemBec.
iCftle laacgang.
^schilderde
3rijan enz.
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
i voorhanden
P. BOON,
er a. s.
J PELLE In 't begin dezer eeuw telde Essen slechts
n Staat n^maa^t-
t K. 158,
1, GOES.
DLIERS etc.,
OENEN,
RPES,
TTEN,
EKEN,
KEN,
TIES etc.
•ijke sorteering
BLEMENTEN van
MATRASSES
>er»oons van af f 15
MIDDELBURG.
pry zen.
klken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p- 0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
J
MIDDELBURG.
Dit nommer bestaat uit twee bladen.
6, 8 en 10 cent
AMANDEL ST.
14 cent per on«,
asje keurige POET
ns proef met mijr
)E PORT van f 1,401
DER A f 1,10.
ODE BORDEAUX'
N, bij zonder goede,
ifname van minsten!
ht verdient
le fiesch.
van f 1, f 1,30
"N f 0,75 en BRAN-
0,67V» de fiesch,
Kade.
Er komt beweging.
Alle verband raakt los.
Alle partijen brokkelen af.
Er verrijzen nieuwe partijen.
Elders in onB blad gaven wij het bericht
van de oud- antirevolutionaire of anti-
Kuyper(?)partij. Uit de Telegraaf vernemen
wij dat er ook een sociaal-liberale party is
gesticht die als partij der oeconomisch
zwakken optreedt en welker program „be
rust op de grootsche gedachte die alle ge
zaghebbende oeconomen der nieuwe school
Hertzka, Flurschheim, George e. a. gemeen
was". Onder de onderteekenaars is ook
een Zeeuw de heer Ter Laan uit Sluis.
mlltl Rog schijnt er eene party in de maak,
welker program door de Vaderlander moet
zijn aanbevolen en waarop ook namen uit
onze «ingeving schijnen voor te komen.
En 't is best mogelijk dat wij er nog
niet zijn.
Alleen verblijdt het ons by al deze
verwarring dat thans alle partyen, en de
dissidenten nit al deze partyen, zich aandien
den met een program.
Dat zal bij meerdere drukte mindere
verwarring, bij meerder geschreeuw, min-
der opwinding geven.
oet men profiteers De Telegraaf bevat een en ander over de
Koopt voor fabrieken van Krupp te Essen,
lagelijksche behoeft# \yij ontleenen aan 't opstel een en ander
rk of Kinderspel dat wij met onze eigen woorden weergeven,
oop, en u ontvangt £)e fabriek dateert van 1810, voor de
tis, voor de verloting heerschappij van 't staal. Zij begon met
le ee» prachtig py arbeiders. Thans zijn er een goede 17
2e een paar mooie duizend,
groot Fort met sol- zyn jai van stichtingen in 't leven
ean. gsrsepsn ten bate van zooveel werklieden
uitjes bij sn hunne gezinnen.
3000 inwoners, meest allen grondarbeiders.
detraat, Middelbrug.j)e stoom bracht er revolutie. Talrijke
mijnen werden geopend en er ontstond een
Traag naar werkkrachten, gelijk in 1849 in
California.
In 1848 telde de fabriek nog maar 72
werklieden; doch van toen af ging zij
vooruit.
Wij noemen enkele jaartallen.
In 1852 inwoners 10000 arbeiders by
Krupp 300-, dus '/so der bevolking.
In 1864Inwoners 31000 arbeiders bij
Krupp 6600 dus een vijfde der bevolking.
In 1875 Inwoners 55000 werklieden
bij Krupp 10000dus ook een vijfde.
In 1890: Inwoners 79000; werklieden
bij Krupp 1550J dus ook een vijfde.
Die verhouding schijnt op 't oogenblik
neg zoo. Maar nu zijn onder deze cijfers
niet al de werklieden van Krupp begrepen,
nlr zijn nog wel 10 duizend werklieden
over andere mijnen of werkplaatsen van
Krupp in Duitschland verspreid, en in
Spanje, enz.
De firma maakt geen gebruik van vrou
wenarbeid. De meeste personen zyn hoofden
T&n gezinnen, zoodat in 1890 door Krupp
Werden onderhouden nagenoeg 86 duizend
personen. Men kan dus zeggen dat het
hois Krupp een kleinen staat op zich zelf
Wat de dichtheid van bevolking aangaat,
1111840 stonden er te Essen 840 woningen
i ndroeg de bevolking 7Vs per huisin
®)0 stonden 4900 huizen en was de be-
kkelijke bevolking ruim 16 per hnis. In
*mmige straten loopt dat Gyfer op tot ruim
*1- Gevolg
van deze overbevolking was
;™t onrustbarend stijgen der huurprijzen.
JSei' woning met 2 kamers wordt betaald
36 a 50 thaler per jaar f 60 h f 90.
oterftestatiatiekprijs der levensmidde
ls® waren naar rato even onrustbarend.
Fom begon de firma Krupp met het
'"wen van eigen huizen en het oprichten
i|P? de groote „Cousum Anstalt" (eene
BNatieve vexeeniging)en daarnaast
GBURG.
10, Amandel St.
oterletters 16, Sprit#'
vnld 12 cent per Or,#,
zorteering Chocolw»
uime keuze,
beveling,
COUMOD.
ondersteuningskassen, pensioenfondsen, ge
neeskundige en pharmacentische hulp. Er
werden scholen gesticht, industrie- en huis
houdscholen.
De voornaamste door Krupp in het leven
geroepen instellingen zyn: werkliedenwo
ningen ondersteuningen en pensioenfond
sen levensverzekering coöperatieve veree-
nigingen een fonds ten behoeva van de
werklieden buiten de ondersteunings- en
pensioenfondsen om scholen gezondheids
dienst andere instellingen.
27 Nov. '96.
Bij kon. besluit is benoemd tot ontvan
ger der registratie en domeinen te Goes
J. L. de Wijn thans te Meppel.
Onderstaande Verklaring werd ons ter
plaatsing aangeboden.
De ondergeteekenden, allen instemmend
met het program van beginselen der anti-
revolutionare partij
saamgekomen ter bespreking van den
tegenwoordigen toestand der anti-revolutio
naire partij
van oordeel, dat, ter verdediging van
de in dat program aeergelegde beginselen
eenparige samenwerking noodigisvan alle
anti-revoiutionairen in den lande
dat zulke samenwerking voorafgaande,
openlyke, vriendschappelijke doch rondbor
stige besprekisg eischt en onderstelt
dat echter in de laatste jaren zoodanige
bespreking bemoeilijkt en schier onmogelijk
is geworden
dat dientengevolge vele anti-revolutio
nairen in de tegenwoordige leiding der
partij geen voldoenden waarborg vinden,
dat de in voormeld program neergelegde
beginselen behoorlijk zullen worden ge
handhaafd en toegepast
hebben zich geconstitueerd als eene voort
durende Commissie van Advies, ten einde
die anti-revolutionairen, welke met hen
bovenstaand oordeel onderschrijven, wan
neer zij met het oog op de aanstaande
verkiezingen zulks verlangen, te dienen
van raad hen, indien zulks noodig mocht
blijken, te steunen bij het oprichten van
eigen kiesvereenigingen of het stellon en
doen slagen van eigen eandidaten en de
gelegenheid open te stellen, tot overleg
zoowel met geestverwanten, die in bedoelde
bezwaren niet deelen, als met andere
partijen.
Te dien einde hebben zij uit hun midden
gekozen eene Commissie van Uitvoering,
bestaande uit de H. H. Mr. B. J. L.
baron De Geer van Jutphaas, B. J. Ger-
retson Jr., J. C. Heesterman, Jhr. Mr. J.
H. J. Quarles van Ufford en Mr. R. van Veen,
welke heeren zich bereid hebben verklaard
om op vaste vooraf, gepubliceerde tijdstip
pen, en wel voorloopig op den laatsten
Maandag van elke maand, te Utrecht te
vergaderen, ten einde, in samenwerking
met ondergeteekenden, en in overleg met
de geestverwante leden der Staten-Generaal
die zich bereid hebben verklaard Jhen in
dezen bij te staan, mondeling zoowel als
schriftelijk raad en ondersteuning te ver
schaffen.
Het program is geteekend door de heeren
Mr. C. J. A. Bichon van IJsselmonde, te
Rotterdam, lid van de Prov. St. v. Zuid-
Holland B. van Boeije, te Putten, gemeente
ontvanger; P. A, baron Van der Borch van
Vorden, te Vorden, lid van de Prov. St. v.
Gelderland J. Bos J.Az., te Vreeland, lid
v. d. Prov. St. van UtrechtMr. A. H.
Brandt, te Velp, burgemeester van Rheden
M. R. van Bruggen, te Engwierum, lid v.
d. Prov. St. van FrieslandJ. W. Che-
vallier, te Groningen Mr. B. J. L. baron
de Geer van Jutphaas, te Utrecht, oud-lid
van de Tweede Kamer, lid van Gedep. St.
v. Utrecht; B. J. Gerretson Jr., te Rotter
dam J. C. Heesterman, te Amsterdam
C. E. van Koetsveld, te GoesJ. van der
Kooy Jr., te RotterdamF. W. J. baron
Van Aylva van Pallandt, te Putten, oud
lid van de Tweede Kamer, lid van de
Prov. St. van Gelderland L. Plette Sr.
te 's GravenhageG. P. Post, te 'sGra-
venhage Jhr. Mr. J. H. J. Quarles van
Ufford, burgem. v. Noordwyk, lid van de
Prov. St. v. Zuid-HollandMr. J. J. Tila-
nus, te TielMr. R. van Veen, te Gro
ningen, lid van den gemeenteraad E. Visch
Wz., te Oldebroek, gemeente-ontvanger
L. W. de Vries, te Minnertsga, oud-lid
van de Tweede Kamer, lid J van de Prov.
St. van Friesland; Mr. O. J. E. baron van
Wassenaer van Catwijck, te 's Gravenhage;
oud-lid van de Tweede Kamer J. D. baron
van Wassenaer van Rosande te 's Graven
hage en Mr. G. Wicherlink, te Zwolle,
lid von de Prov. St. van Overijsel.
De heer mr. H. F. Lambreohts, lid
der tweede kamer sinds 16 Sept. 1873 voor
het kiesdistrict Sittard, is deze week op
't perron te Sittard door een beroerte ge
troffen en in een hotel aldaar overleden.
Het lijk is naar de woonplaats van den
overledenePapenhove overgebracht.
De overledene schijnt geen fraai spreker
te zijn geweest. Althans een enkele maal
wanneer hij het woord voerde, las hij zijn
geschreven rederoeringen voor, en gaf ze
daarna aan de stenografen, die hunne be
wondering uitten over 't fraaie schrift. De
heer Lambreelits moet namelijk als oalli-
graaf een zeldzame vermaardheid hebben
bezeten.
De tweede kamer heeft hare goed
keuring gehecht aan het in werking treden
der nieuwe personeele belasting op 1 Jan.
a. s. De tegenstanders waren: 13 Roomschen,
5 Antirevolutionairen (v. Alphen, Seret,
Donner, Heemskerk en Beelaerts), 3 libera
len (Rink, Veegens en v. Borsele) en 1
Radicaal (Gerritsen).
Het voorstel Gerritsenvrijstelling
wanbetalers onder de oude wet ook onder
de nieuwe, werd verworpen.
Bij kon. besluit is op zijn verzoek
eervol ontslag verleend aan J. Q. C. Wabeke
als 2e luitenant bij de rustende schutterijen
3e bataljon in Zeeland. En voorts bij de
dienstdoende schutterij te Ylissingen i.ls
kapitein aan W. L. Winkelman, met ver
gunning om de uniform der schutterij met
de onderscheidingsteekenen aan zijn rang
verbonden te blijven dragen; en werens
verandering van woonplaats bij die te Mid
delburg, aan Jhr. R. H. G. Nahuys als le
luit, In zijn plaats is benoemd tot le luit.
P. Damon Tak, thans 2e luit., en tot 2e
luit. J. R. Tak, thans schutter.
De minister van justitie heeft aan de
Tweede Kamer medegedeeld dat door hem
overwogen wordt, „in hoeverre wijziging
van art. 312 van het Burgerlijk Wetboek,
waarin over bet onderzoek naai het vader
schap wordt gehandeld ra dzaa.n is te
achten."
LOMBOK.
De verslaggever van de Locomotief heeft
onder de Sasaks heidenen ontdekt. Het
trok zyn aandacht, dat er in vele kam
pongs varkensvleescti werd gegeten en
dat doet geen Mahomedaan.
Gelijk het bij zoölogische onderzoekin
gen gaat is de correspondent dadelijk gaan
klassificeeren en hij heeft twee soorten
vnn heidenen gevonden, die van Tebango
en die van Panassan. Zij bewonen ten
getale van ca. 600 zielen de dessa's Te-
bango-bawah en Tebango-atas in de nabij
heid van de kampong Pamenang. In gods
dienst, zeden en gewoonten verschillen zij
veel van de Sasaks.
Zij zeggen te gelooven in een godheid,
door hen Batara Goeroe genoemd, die zij
vereeren door het brengen van offeranden
zoo bloedige als onbloedige. Van dank
offers hebben zij geen begrip; alleen dan,
wanneer zij Batara Goeroe gunstig voor
zich willen stemmen, openen zij hem
hun voorraadschuren en veekralen.
Nevens Botara Goeroe bestaam voor hen
ook booze geesten die echter onder den
invloed staan van hun priesters, Balians
genaamd, aangezien dezen het vermogen
bezitten, door tooverformules de geesten
te bezweren.
Het huwelijk onder hen geschiedt door
schaking; is een jongman het eens ge
worden met een jonge dochter, dan voert
hij haar heimelijk naar zijn woning, sluit
zich gedurende vier dagen met haar op
en geeft eerst daarna kennis van hetgeen
hy gedaan heeft aan de ouders zijner ge
liefde, door tusschenkomst van het dorps
hoofd. In de meeste gevallen nemen de
ouders der ontvoerde dochter genoegen
met de handeling der jonge lieden en
geven hun toestemming tot het sluiten
van het huwelijk.
Deze plechtige handeling wordt verricht
door een zoogenaamden ambtenaar van den
burgelijken stand, mangkoe geheeten, en
bestaat hoofdzakelijk in het prevelen van
eenige gebeden en het aanbieden van een
sirihpruim.
Begeeren de ouders den schaker hunner
dochter niet tot schoonzoon, dan wordt de
zaak voor het districtshoofd gebracht, die
haar meestal beëindigt in het voordeel der
jongelieden. Van huwelijksschatting is bij
de Tebango's geen sprake. Wanneer een
meisje van Tebango met een Mahomedaan
huwt, wat zelden voorkomt, gaat zij tot
den Islam over.
By de bevalling der vrouw, verleent de
balian hulp; een glas water, waarover
eenige doa's zyn uitgesproken, biedt hij
haar aan, als zij op het punt staat moeder
te worden daarloor wordt zooveel moge
lijk een voorspoedige bevalling verzekerd.
Het sterven eener vrouw in het kwaain-
bed wordt niet als een ongeluk beschouwd;
de vrouw die onder zoodanige omstan
digheden het tijdelijke met het eeuwige
verwisselt, is rein en zondeloos. Dadelijk
na de geboorte wordt aan het kind een
naam gegeven.
Komt iemand te overlijden; dan wordt
het lijk met behulp van ee.i doekoeh in
kains gewikkeld, waarna de begrafenis
plaats heeft; geen andere plechtigheden
worden daarbij in acht genomen, dan het
opzeggen van gebeden.
Drie dagen na de begrafenis bezoekt
men nog eens de begraafplaats Séma en
alsdan worden den overledene door den
doekoeh allerlei spijzen en gebakjes aan
geboden. Hetzelfde heeft vijf dagen later
andermaai plaats, waarna elke betrekking
met den afgestorvene voor goed is afge-
loopen.
Van een leven hiernamaals hebben de
bewoners van Tebango geen begrip.
Zij bestaan van den landbouw en maken
veel werk van de varkensteelt, die voor
hen een belangrijke bron van inkomsten is.
Hun voornaamste wapen is het blaas
roer toeloep genaamd, waarom men dan
ook wil beweren dat die lieden zouden
afstammen van de Dajaks.
.Een officier ts Soerabajaontving onlangs
een brief van een kameraad uit Ampenan,
waarin volkomen bevestigd wordt dat men
algemeen zeer ongerust is op Lombok, dat
men zich niet ver van huis waagt en
dan nog steeds met revolver gewapend.
li
Goes. Op den 25 Nov. jl. hebben zich
aan 't gebouw der werkverschaffing, afd.
van den Chr. Volksbond, 84 werkelooze
werklieden, allen hoofden van gezinnen of
kostwinnende zoons aangemeld. Ten vorigen
jare omtrent denzelfden tijd meldden zich
99 aan. Het getal is derh ilvo minder
niet derwijl de algemeene toestand zooveel
verbeterde, maar omdat verschillende werk
lieden nog met de aardappelen bezig zyn
of te Bergen op Zoom jen elders een goed
daggeld maken met de suikerbieten. Die
campagne loopt ten eind cn dan zal, naar
te vreezen staat, het getal der werkloozen,
door de Werkverschaffing te annexeeren,
niet zoo heel veel van dat van 't vorige
jaar verschillen.
viissfngen. Woensdag had de verkie
zing plaats van vier leden der Kamer van
koophandel en fabrieken alhier, die tot
uitslag had dat al de aftredende leden, de
heeren H. M. Kloppers, A.H. Polak, Jos.
van Raalte en J. Wilkens, werden her
kozen, respect, met 25, 21, 26 en 26 stem
men. Uitgebracht waren 83 stemmen. Het
aantal kiezers bedrasgt 175.
Oostkapelle. Dinsdagavond is de
Scheveningsohe vischlogger „De jonge
Maarten" nabij het Oosterhoofd. gestrand
doch zonder assistentie met hoog water
weder vlot gekomen en naar zee gezeild.
Een gedeelte der bemanning werd door
den waterschout te Vlissingen naar huis
gezondende overigen gingen met het in
middels vlot gekomen vaartuig in zee
waarop 't gisteren met 5 koppen bemand,
behouden te Scheveningen aankwam.
St. Maartensdijk. Door ingelanden
van het waterschap „St. Maartensdijk" is
eene voordracht opgemaakt ter voorzieni-.g
in de vacature vau gezworen bij dat water
schap, ontstaan door het overlijden van
den hcvr I. Hage J. C. zn. Ais le cand.
werd op die voordracht geplaatst de heer
Jb. Hage J. C. zn. 2e Jobs. Noom A.C.zn.
3e N. J. Nelisse. Verder werd door inge
landen,eene commissie aangewezen tot het
inwinnen van infomatiën bij verschillende
Maatschappijen ten einde daarnaar een
grondslag voor pensioen-verzekering van
den waterbouwk. ambtenaar vast te kannen
stellen; in beginsel werd ook nog besloten
tot begrinting dier aardewegen, welke
daaraan de grootste behoefte hebben.
Sellerpenisae. De door den gemeente-Ont
vanger opgemaakte rekening van de ont
vangsten en uitgaven der gemeente alhier
over het jaar 1895 welke den raad is aan
geboden bedraagt in ontvangst f 10366.46,
in uitgaaf f 9270.64 zoodat het goed slot
bedraagt f 1095.85.
De forlificatie-opzichter 2e klasse L.
Elipse is benoemd tot forlificatLe-opzichter
le klasse.
Omtrent het vergaan van de Valk
II verneemt men nader. Dinsdagavond is
deze boot by haar vertrek uit Rotterdam
door de zware ebb8 tegen een der pijlers
van de Willemsbrug aangevaren, waar
door zy een belangrijk lek aan stuur
boordzijde bekwam. In het eerst werd
niets opgemerkt, maar later bleek dat het
water de machinekamer binnindrong. Da
delijk werd nu de Rijnhaven ingestuurd
en de stoomboot aan wal gezet, doch
hierbij gleed het schip achteruit en zonk
geheel onder water. De bemanning werd
gered. Door een baken wordt de lig
plaats van het gezonken schip aangeduid.
Naar de Standaard verneemt heeft
de sectie Rotterdam van de vereeniging
„De Hollander" plan jom van „De Hol
lander" te maken een te Rotterdam ver
schijnend dagblad.
Een 3-jarig kind te Rheden is tijdens
de ouders afwezig waren in aanraking ge
komen met de gloeiende kachel, en bekwam
daarbij zoo vreeselijke brandwonden dat het
spoedig daaraan bezweek.
Onder de Pickelhauben.
Wie onderstaande leest vraagt of het
in het land der Zoeloe's dan wel op de
NederlandschPruisische grenzen moet ge
beurd zijn.
Den 18 Nov. jl. zoo schrijft zekere
heer Pienas aan de N. R. C. ging ik
des morgens van Heerlen, over Herzogen-
rath, naar Kerkrade. Nadat ik mijn zaken
aldaar verricht had; wilde ik mij des avonds
ca. 7 uur naar het station Herzogenrath
begeven, toen op eenmaal op den breeden
weg, waarop ik mij bevond, een Pickel-
haube verscheen in de gedaante van een
grensbeambte, die mij vroeg wat ik bij mij
bad. Aan mijn verklaring, dat dit reismon-
sters waren zonder eenige waarde, sloeg
hij geen geloof, en ik moest mij in zijn
gezelschap begeven naar het Zollamt, dat
10 min. verder naar het station gelegen
was. Aldaar werd ik ondervraagd door den
visiteur, die mijn monsters onderzocht;
doch niettegenstaande de verzekering van
drie aldaar aanwezige medevisiteurs, dat
