NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Ho: 22. 1896.
Iffife loüCijaug
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Het Unie Rapport.
Dontfetifai) 19 flooemfiec.
ELKEN MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
EN
van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
i.
In de laatste dagen ia het Unie Rapport
aan critiek onderworpen geweest.
Velen, die van den beginne hunne sym
pathie, hunne warme sympathie er voor
hadden uitgesproken, schijnen van huane
instemming berouw te hebben gekregen.
Ook wij hebben onze goedkeuring aan
het rapport van den beginne geschonken.
Wij hebben onze uitspraak van 26 Pebr.
1895 nog eens nagelezen, en kunnen niet
anders zeggen dan dat wij nog staan op
't toen door ons ingenomen standpunt.
Niet gewoon om bij 't betuigen onzer
instemming over ijs van éon nacht te gaan,
of om bij 't uitspreken onzer meening de
eerste te willen wezea, hebben wij ook nu,
bij 't bskend worden van de daarna gere
zen bedenkingen tegen het bedoelde Rap
port, eerst met aandacht de beschouwin
gen onzer vrienden in de pers willen vel
gen, alvorens onzen voorloopigen indruk
vau teen nader te preciseeren.
En het komt ons voor, na naarstige
lezing en overdenking der gerezen bezwa
ren, dat wij wat de hoofdgedachte en de
strekking van het Unie Rapport betreft
onze goedkeuring ar aan mogen blijven
schenkea.
Het Unia-rapport is een doorwrocht stuk
dat jaren aoodig zal hebben osa in al zijne
details principieel eigendom van 't volk te
worden. Maar 't heeft ook reeds zooveel
ingang gevonden dat, gesteld wij kwamen
op onze eenmaal uitgesproken beoordae-
ling terug, het ook maar niet zoo gemak
kelijk uit de kringen der meest belang
hebbenden zo* worden gebannen.
Dat wij van de propaganda voor de
beginselen van het Unie-rapport nog niet
veel bespeuren, is verklaarbaar,
Voor de propaganda van een beginsel
zijn vijf en twintig jaren zoo goed als
niets.
Maar dat aan de andere zijde de pro
paganda onder de mannen der Christelijke
school reeds zoo ver gevorderd is, laat zich
evenzeer verklaren.
Zij toch zijn de eerst belanghebbenden.
Den strijd om het bestaan kennen ook
zij. Ook hun is 't niet onverschillig op
welke wijze, ook bij de belofte der zeker
heid van brood en der gewisheid van wa
ter, hunne toekomst e* die van hun kroost
verzekerd wordt.
Reeds vijf en twintig jaar lang heeft
men over hunne belangen gepraat. Groen,
Lohman, Ons Program, Christelyk Natio
naal, Gereformeerd, Unie, Restitutie, Sub
sidie, Subventie, het zijn namen die veler
lei gedachten hij hen opwekken. En nu
komt daar eindelijk een rapport, door een
jurist, een staatsman en oud-minister die
over deze zaken jarenlang heeft «agedacht,
met behulp van andere bekwame «chool-
mannen in het leven geroepen.
Dat wekt han vertrouwen. En zij we
ten zich, het blijkt uit de objectiev« ver
klaringen van gezaghebbende schoolhoof
den, den persoon van den vermoedelij ke*
steller van het rapport best van het rap
port zslve te scheiden.
Wie zioh door tegeningenomenheid tegen
den persoon laat leiden, diens oordeel over
't Rapport kan dan ook niet onbevangen
zijn.
Reeds in de eerste kamer had de heer
Rokman de beginselen die aan het Unie
rapport ten grondslag liggen, voorgedra
gen en toen hij in 1894 voor zijne kie
zers optrad, werd hem in het debat door
zijn heftigsten tegenstander een veer op
den hoed gestoken daarover, dat hij daar
zoo naar het hart van 't velk gesproken had.
En onder degenen die met hem het Unie-
rapport teekenden, zijn er die het op
staatkundig gebied lang niet met hem
eens zijn.
Wij willen nu geen aanduidingen geven,
teneinde geen gevaar te loopen dat wij
ons vergissen. Wij noemen liever nog eens
al de namen der onderteekenaars. Het zijn
de oud-ministers Mackay en Lohman, de
kamerleden T. Mackay en Heemskerk; de
ond-kamerleden Schimmelpenninck v. d.
Oye en Noordtzij de hoofden van gere
formeerde scholen Husen, v. Kluijve en
Wjjnbeek de hoofden van Christelijke
scholen Derksen, Jansen en Emous, de
gereformeerde predikant Bos; en de her
vormde predikant Pierson. Mannen die op
schoolgebied nogal naam gemaakt hebben.
En toen met algemeene stemmen 't Unie
rapport in de openbare vergadering der
Unie werd vastgesteld, telde men manne*
als Wiersinga en Wirtz, ds. de Geus en
ds. Gertb v. Wijck onder de voorstemmers;
terwijl beide eerstgenoemden in openbaren
geschrifte, nog na het bekend worden der
gerezen bedenkingen, zich aan dat Unie
rapport hebben gehouden en de beginselen
er van hebben verdedigd.
Wij zijn derhalve in goed gezelschap,
ook al geven wij toe dat er nog wel het
een en ander zal op te merken zijn, dat
steek houdt, maar waaraan dan ook bij
de uitvoering wel zal tegemoet te
komen zijn.
Laten wij in korte samenvatting het
rapport n»g eens mogen mededeelen.
Het begint met te herinneren aan drie
groote grieven tegen de bestaande regeling
vau het lager onderwijs
le. rechtsongelijkheid.
2o. onmogelijke lotsverbetering.
3o. gevaarlijke openbare onderwijzers.
Rechtsongelijkheid bestaat (zoolang de
openbare school grootendeels leeft nit de
gemeentekas;en vele gemeenten bespottelijk
lage schoolgelden heffen) tnsschen hen die
de christelijke school, als voor hen alleen
bruikbaar zelf moeten onderhouden, en
hen die de openbare school, als voor hen
alleen bruikbaar uit de gemeentekas krijgen.
Lotsverbetering van de openbare onder
wijzers zonde beteekenen de reeds te zwaar
gedrukte gemeenten nog meer te drukken,
en doet 't rijk 't dan moet het, krachtens
't beginsel van rechtsgelijkheid in de wet
van '89 gelegd, ook lotsverbetering geven
aan de bijzondere onderwijzers.
Gevaar bestaat dat al meer openbare
scholen komen ender leiding van onder
wijzers wier beginselen worden afgekeurd
door de ouders der bij hen schoolgaande
kinderen.
Rechtsgelijkheid en lotsverbetering zou
den die ook verkregen kunnen worden
bijaldien het Rijk de taak der gemeente
besturen verschaffing van lager ouderwijs,
overnam?
Aan 't in punt, 3 genoemde gevaar zou
te gemoette komen zijn, door de oprichting
van bijzondere scholen, van welke richting
ook, in de hand te werken, en zoo aan de
gemeentebesturen meer vrijheid werd ge
gund te zorgen dat 't onderwijs gegeven
wordt in den geest der ouders, en met
't oog daarop onderwijzers aan te stellen
en te ontslaan.
De schoolwet verbindt aan de uitkeering
der bijdrage voorwaarden die de vrijheid
van opvoeding en onderwijs niet belem
meren. Wel zijn er andere voorwaarden,
doeh die strekken slechts tot verbetering
der school, niet tot aantasting van het
particulier initiatief.
De grootte der rijksbijdrage zou moeten
afhangen van 't aantal leervakken, ook
moet zij rekening houden met de plaats
der vestiging, wijl niet alle schelen, ook
bij gelijke inrichting, evenveel kosten.
Een en ander te regelen bij de wet.
Het juiste bedrag waarop de bijdragen
moeten worden vastgesteld, zou ook jaar
lijks bij Koninklijk Besluit kunnen worden
bepaald.
Vaststelling der bijdrage.
Hiervoor zouden moeten in aanmerking
komenjaarwedden en inlagen voor pen
sioen van alle aan de school verbonden
werkkrachten, huur voor vrije woning yan
het houfd zekere vergoeding voor school
lokalen aanschaffing en onderhoud school-
benoodigdheden.
Voorwaarden voor de uitkeering zijn de
zelfde aJs nu er zou echter ook kunnen
gevorderd worden een bewijs dat het be
drag aan tractement en pensioenbijdrage
waarop bij de bijdrage gerekend is, ook
inderdaad aan den onderwijzer is ter hand
gesteld ofte zynen behoeve uitgegeven.
Maar krijgen wij dan niet overal bijzon
dere scholen van allerlei richting
Ja, zegt 't rapport, maar tegen uitspatting
kan de wet waken door een verbod als
dat in artikel 53 der schoolwet, omtrent
verspreiding van leeringen, strijdig met
de goede zeden of aansporende tot onge
hoorzaamheid aan de wetten des lands.
Er is trouwens ook een wet tot regeling
en uitoefening van het recht van vereeni-
ging en vergadering.
Maar een overgang is noodigwijl de
voordeelen van den nieuwen toestand niet
dadelijk zullen worden ingezien. Ook zul
len in gemeenten waar geen andersdenken
den zijn, de ouder» de zorg voor 'tonder-
wijs liefst aan 't gemeentebestuur overla
ten, waartegen ook geen bezwaar bestaat,
mits, zoo in genoegzamen- getale anders
denkenden in die gemeente komen, zij
zioh aan die gemeenteschool kunnen ont
trekken.
Daarom zou aan de gemeentebesturen
de bevoegdheid moeten gelaten om, liefst
door bijzondere commissies, in de leemte
te voorzien. Plaatselijke schoolcommissies
door de ouders te kiezen.
Hoe de gelden te vinden
Op het oogenblik worden de kosten voor
de openbare school gevonden voor een
tiende door schoolgelden, en voor negen
tienden door de belastingbetalenden ook
niet-schoolgebruikers. Bij aanzienlijke ver
hooging der kosten ivan het onderwijs
is 't billijk dat allen daartoe bydragen naar
verhouding hunner gegoedheid.
Werden nu de onderwijskosten geheel
of grootendeole ten laste gebracht van het
Rijk dan zou ten opzichte van de financi-
ëeie regeling in het wezen der zaak niets
veranderen.
De gemeentebegrootingen zouden worden
ontlasten de gemeenten ontheven van de
zorg voor wat eigenlijk een nationaal belang
is. Het rijk daarentegen zou door invoe
ring eener schoolbelasting alle belasting
betalenden doen bijdragen. Maar daar geen
onderscheid meer gemaakt wordt bij de
uitkeering der rijksbijdragen zou de onbil
lijkheid vervallen dat vau twee partijen
de eene tweemaal voor dezelfde zaak be
taalt.
Schoolgeldheffing blijft natuurlijk noodig
en vrij.
li-
Voor wie het bovenstaande resumé van
het Unie-rapport nog wat zwaar is, schrij
ven wij de Conclusies over
De gemeenten worden niet langer belast
met de bekostiging der lagere school. Het
Rijk keere voor elke lagere school een vaste
bijdrage uitte berekenen naar regelen
bij de wet vast te stellen, waarbij de
tegenwoordige wet tot leiddraad kan ge
nomen worden, en naar zoodanigen maat
staf dat de kosten van een gewone eenvou
dig ingerichte lagere school worden ge
dekt en rekening gehouden wordt met uit
breiding van leerstof en vermeerdering
van het onderwijzend personeel.
Die uitkeering dezer bijdrage wordeeven
als thans, verbonden aan voorwaarden die
de inrichting van het onderwijs vrij laten
en alleen strekken om de besteding der
rijksgelden voor het beoogde doel te vsr-
zekeren.
Voorzoover de ingezetenen niet zelvtn
in hun onderwijs voorzien, treden in hnn
plaats de gemeentebesturen op. Hun worde
de vrijheid verleend het beheer hunner
scholen over te dragen aan plaatselijke
schoolcommissies, en voorts die scholen
zóó in te richten als het meest strookt
met den geest van de ouders der school
gaande kinderen.
Wij hebben naar aanleiding van de in de
Nederl. genoemde samenkomst van oud an
tirevolntionaren een en ander gezegd dat
de Nederl. doet t ragen of wij er meer van
weten.
Wij antwoorden hierop dat wij er wer
kelijk niet meer van weten, en waar wij
derhalve schreven van „uwe te scheppen
org.nisatie", daar constateerden wij niet
dat er een organisatie van die zijde in
't zicht was, maar wij veronderstelden slechts
dat, waar deze heeren samengekomen waren,
zij dit toch wel niet zouden doen om tot
de oude organisatie terug te keeren. Gingen
wy hierin te ver, dan doet ons de gewraakte
tirade leed.
Wat overigens onze beeldspraak betreft,
door de Standaard beter dan door de
Nederlander blijkens haar opschrift: „Twee
gelagzalen", gevat, de heeldsprnak is oor
spronkelijk niet van ons. Wij vo,.den
haar eenige jaren geleden in ds Standaard
doch deze bedoelde toen 't blijven onder
één dak: elk een kamer, doch de gemeen
schappelijke kamer uit. Dit is iets anders
dan elk een eigen huis.
Wij stemmen dtStandaard toe dat ditlaat-
ste op een echec in de antirevolutionaire dis
trieten zou uitloopen. Goes kou er 't be
wijs wel eens van leveren, waar de partijen
in de kiesvereeniging tamelijk scherp tegen
over elkander staan.
Hier bleek de vraag van 't Centraal
Comité de vonk die het voorloopig nog
kleins binnenbrandje ontstaan deed.
Ziet de Standaard kans om, zonder beeld
spraak gezegd, het dreigend kwaad af te
wenden, niets zal ons meer verblijden
wij hebben heusch geen gemoed dat be
hagen sehept in scheuren en afsnijden.
18 Nov. '96.
De prov. staten van Zuid-Holland
verkozen tot lid van de eerste kamer (va
cature Cremers) den heer mr. C. J. Sickesz
(lib.), oud-lid der tweede kamer, met 56
stemmen tegen 19 op mr. J. P. Havelaar
(antir.), En tot lid van gedeputeerde statr.n
mr. A. C. Crsna de Jongh (lib.) met 54
tegen 19 op H. Seret (antir.).
De hernieuwde afdeelingen der Tweede
Kamer hebben gekozen tot hare voorzitters
de heeren Bool, Rutgers, v. Delden, Mees
en Lobman.
Te 's Gravenhage is op 74-jarigen
leeftijd overleden de heer W. H. J. Van
Idsinga, oudgouverneur van Suriname,
ridder der orde van den Nederl. Leeuw.
De heer S. M. Hogerzeil, klerk der
telegaffo te Terneuzcn, is verplaatst naar
Amsterdam (telegraafkantoor) en de heer
C. J. C. Veuerna, klerk der posteryen en
telegrafie, van Amsterdam naar Terneuzen.
Bij kon. besluit is aan B. G. van
der Have te Ouwerkerk, op zijn veizi«k,
eervol o*tslag verleend als lid van do
commissie van toezicht op de ryksland-
bouwproef8tations en in zijne plaats als
zoodanig benoemd J. M. Kakel eeke te Goes.
Bij kon. besluit is goedgekeurd dat
W. Z. van Teijiingen, bnrgemeester van
Oostkapelle, is benoemd tot secretaris dier
gemeente.
By den ijk en herijk der maten en
gewichten is het merk over het jaar 1897
de letter g in gewonen schrijfvormbij
den ijk en herijk der gasmeters de konink
lijke kroon; het merk van het kantoor
waar de eerste stempeling heeft plaats ge
vonden, is voor het ijkkantoor Middelburg
het eijfer 12.
De tweede kamer heeft den toestand
op Atjeh besproken. De heer Van Vlij
men heeft de volgende motie voorgesteld
„De Kamer, oordeelende, dat tot de
duurzame en volkomen onderwerping van
Atjeh noodzakelijk i», niet alleen hand
having van een rationeel militaire stelling
in de Atjeh-vallei, maar ook een volkomen
beheersching van de kusten door zee- en
landmacht en het in handen nemen van
alle belastingen der Kust-staten, tegen
billijke schadeloosstelling aan de vorsten,
gaat over tot de orde van den dag."
Militie.
Gedeputeerde Staten hebben het door
de gemeenten te dragen aandeel in de
Militie voor 1897 vastgesteld als volgt
Aagtekerke 2. Aardenburg 4. Arnemui-
den 4. Axel 10. Baarland 1. Biervliet 6.
Biggekerke 1. Borssele 3. Boschkapelle 4.
Breskens 5. Brouwershaven 5. Bruinisse 8.
Burgh 1. Cadzand 2. Cats 1. Clinge 7. Co-
lij nsplaat 5. Cortgene 3. Domburg 2. Drei-
schor 2. Driewegen 2. Duivendijke 2. Eede
3. Ellemeet 2. Ellewoutsdijk 1. Goes 14.
Graauw 7. 's Gravenpolder 2. Groede 7.
Grypskerke en St. Laurens 2. Haamstede
3. 's Heer Abtskerke 1. 's Heer Arendskerke
8. 's Heerenboek 1. Heinkenszand 4. Hengst
dijk 2. Hoedekenskerke 2. Hoek 7. Hon-
tonisse 10. Hoofdplaat 4. Hulst 6. Kapelie
5. KatUndijke 3. Kerkwerve 3. Kloetinge
3. Koewacht 6. Koudekerke 3. Krabben-
dij ke 5. Kruiningen 9. Meliskerke 2. Mid
delburg 36. Nieuwerkerk 5. Nieuw- en St.
Joosland 3. Nieuwvliet 1. Nisge 2. Noord-
gouwe 1. Noord welle 3. Oostburg 4. Ooi-
terlaud 5. Oostkapelle 3. Oost- en West-
Souburg 3. Ossenisse 3. Oudelande 2. Oud-
Vosmeer 3. Ouwerkerk 2. Overslag 1. Ove-
zand 5. Philippine 2. Poortvliet 3. Re^esse
en Eikerzee 1. Retranchement 2. Rilland
Bath 6. Ritthem 1. Sas van Gent 3. Scher-
penisse 4. Schoondijke 4. Schore 3. Seroos-
kerke (Schouwen) 1. Serooskerke (Walche
ren) 3. St. Annoland 5. St. Jansteen 6.
St. Kruis 2. St. Maartensdijk 5. St. Phi-
lipsland 4. Sluis 6. Stavenisse 4. Stoppel
dijk 4. Ter Neuzen 15. Tholeu 7. Veere
2. Vlissingen 28. Vrouwepolder 2. Waarde
2. Waterlandkeikje 3. Wemeldinge 5.
Westdorpe 8. West kapelie 5. Wissekerke
6. Wolfaartsdyk 5. IJerseke 7. IJzendyko
8. Zaamslag 9. Zierikzee 16. Zonnemaire
2. Zoutelande 1. Zuiddorpe 2. Zuidzaude
3. Samen 492.
Gedep. Staten hebben voor de eerste
zittiag van den militieraad te Oojtburg te
houden, aangewezen de gemeenten Aar
denburg, Biervliet, Breskens, Cadzand, Eede,
Groede, Hoofdplaat, Nieuwvliet, Oo»tburg,
Retranchement, Scheondijke, St.| Kruis,
Sluis, Waterlandkerkje, IJzendyke en Zuid-
zande
voor die te Hulst de gemeentenAxel,
Boschkapelle, Clinge, Graauw, Hengstdijk,
Hoek, Hontenisse, Hulst, Koewacht, Osse
nisse, Overslag, Philippine, Sas van Gent,
St. Jansteen, Stoppeldijk, Ter Neuzen,
Wettdorpe, Zaamslag en Zuiddorpe;
voor die te Zierikzee de gemeenten
Brouwershaven, Bruinisse, Burgb, Drei-
schor, Duivendyke, Eikerzee, Ellemeet,
Haa .stede,Kerkwerve,Nieuwerkerk,Noord-
gouwo, Noordwelle, Oosterland, Ouwerkerk,
Renesse, Serooskerke (SZierikzee, Zo*-
neraire, St. Annaland, St. Philipsland en
Stavenisse.
Die zitting zal worden geopend te Oost
burg Qp 19 December; te Hulst op 22
December en te Zierikzee op 29 December a.s.
Goes. Dinsdagavond hadden wij het
genoegen de weezen uit de Weesinrichting
te Neerbosch te kunnen hooren in de
„Prins van Oranje".
De groote zaal bleek te klein om al de
opgekomenen te bevatten; zoodat zeer velen
zich met een staanplaats of met een plaats
in de gelagkamer moesten behelpen.
De heer ds. v. Koetsveld leidde het
gezelschap en zyn directeur in, en sprak
een hartelijk welkomstwoord tot hen en
tot de hoorders.
Spreker wees er op dat te [Neerbosch
de kinderen niet alleen gevoed maar vooral
opgevoed worden; dat allerlei ambachten
bedrijf hen geleerd wordt maar bovenal
hen gewezen wordt op den eenigen Naam
tot zaligheid, Niet alleen de industrie «a
