NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
2)instCag 10 flooemöec.
VERSCHIJNT
F. P. D'PIUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Bij dit nummer behoort een bijvoegsel.
Het program der L. U.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p.- 0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van I 5 regels 50 cent, iedore regel
meer 10 cent.
Den 14 November zal het program van
actie der liberale unie door de afgevaar
digden der aangesloten liberale kiesver-
eenigingen worden besproken en aangenomen.
Eene minderheid die zich niet bij dit
program kan nederleggen, zal heengaan
en de liberale partij zal, door deze ader
lating tamelijk versterkt, met te grooter
fierheid haar program kunnen ontplooien.
Het is te hopen.
Wij hebben al zoo menige schoone leuze
van die zijde gehoord, zoo vele kloeke
betuigingen van instemming vernomen,
waarop geen enkele daad is gevolgd, dat
wij gaarne het optimisme dat droomt van
de te verwachten fiere ontplooiing der
liberale vlag, 't genot ,van dezen droom
gunnen. Wordt deze dan toch verwezen
lijkt, deB te beterdan is 't tweemaal ge
lukkig geweest.
Het is anders nog zoo [onmogelijk niet
dat 't bestuur der liberale unie om elementen
als de Leidsche en Goesche en andere
Nieuwe-Rotterdamsche-Courant-liberalen te
behouden, wat water in den wijn doet.
En zulks te meer nu ook mannen als
Pierson en Seyffardt ministers uit het
e, zoo vooruitstrevende kabinet-Tak open
haar hunne afwijkende gevoelens hebben
gezegd.
Wy die iets van dien strijd tusschen
verstand en gevoel hebben mede gemaakt,
en ter wille van oude liefde en betrekking
zoo lang mogelijk gepoogd hebben in onze
eigene partij de mannen met en de mannen
zonder bezwaren bijeen te houden, zullen
er de liberale unie allerminst om hard
vallen, wanneer zij ter wilie van dezulken
een noodwet maakt, die 't mogelijk maakt,
deze Takkianen in den vooruitstrevenden
stroom te behouden.
De straks genoemde oud-ministers hebben
zeiven op 't gebied van noodwetten maken
zulk een goeden naam verkregen, en hebben
daarmede hunne partij zulke goede diensten
bewezen, haar uit den „nood" geholpen,
dat een „nood"wet uit dankbaarheid om
wederkeerig hen te redden niet misplaatst
zou zijn.
Zelfs achten wij 't plichtmatig om zooveel
mogelijk alle vooruitstrevenden in één
partijverband te behouden mits zij elkan
der goed verstaan en de kiezers, wetende
wat zij aan hen hebben, het recht heb
ben om te heslissen over de keuze
van den candidaat met of zonder bezwaren.
Overigens geeft zulk een program of'
verlanglijstje wel eenige aanleiding tot be
zwaar, en niet het minst bij ernstige, con
sciëntieuze mannen enjmanncn van studie én
nadenken.
Wij herinneren ons altijd nog hoe nu
wijlen mr. Keuchenius hij 't aanvaarden
der candidatuur van de Goesche kiesver-
eeniging steeds klaagde over bezwaar tegen
sommige zaken die wel en over andere
dat zij niet op 't program stonden.
Maar daartoe is 't goed dat de antwoorden
van de eandidaten met de motiveering
hunner af wij kende meeningen eu de uiteen
zetting van hetgeen zij er voor in de
plaats te stellen hebben, worden gepu
bliceerd.
De Standaarddie dit naar aanleiding
van mr. Piersons gravamina heeft opgemerkt,
hoeft natuurlijk verder gezien en stelt zich
voor dat weldra ook tegen ons program
Van actie dergelijke gravamens wel niet
zullen uitblijven. v
Zij zal iet bovengenoemde advies, het
welk wij van harte, beamen, stellig
wel met het oog daarop hebben gegeven.
Wij zullen overigens met belangstelling
wachten wat de liberale unie doen zal
en, ter ondervanging of afsnijding, van be
zwaren zoo 't kan, van bezwaarden zoo
't moet, zal ondernemen.
Waar het niet geldt eene beginselquaestie
maar de feitelijke toepassing der beginselen,
daar zal dienen uitgemaakt of men, gelijk
reeds van liberale zijde is aangeboden,
zich zal tevreden stellen met een instem
ming met de wenschelijkheid dan wel of
men zal vorderen medewerking naar ieder
bekend of onbekend plan dat door de
wetgevende macht of door 't initiatief der
Kamer zal worden voorgelegd.
Uitgemaakt voorts of de kiesvereenigingen
zoo vrij zullen zijn in hunne keuze dat
zij ook een candidaat zullen kunnen aan
bevelen die excepties van niet-gebleken
uitvoerbaarheid oftewel gebleken niet-uit-
voerbaarheid pleit.
In velerlei opzicht achten wij 't incident-
Pierson dan ook zeer belangrijk, en niet
minder belangrijk de beslissing die er 't
gevolg van zal zijn.
Welke bezwaren heeft de oud-minister?
In 't bervormingsprogram der liberale
unie wordt verlangd „een nadere regeling
van de pachtovereenkomst, ter voorkoming
dat de eigenaar alle risico ten nadeele van
den pachter brengt".
Mr. Pierson herinnert dat de Yereeniging
voor Staathuishoudkunde en Statistiek dit
punt uitvoerig heeft behandeld, en dat haar
is gebleken hoe groot de bezwaren zijn
aan eene regeling als deze verbonden.
Toch moet 't zegt hij „verlangd"
worden. Er zijn vele vooruitstrevenden
die twijfelen aan de mogelijkheid van de
oplossing der gerezen bezwaren of die
maatregelen in 't belang der pachters niet
gerechtvaardigd achten omdat hun toestand
veel minder ongunstig is dan die der
eigengeërfde boeien. En dezulken werpt
het program uit.
Het program verlangt verder „beperking
van overmatigen arbeidsduur ook voor
volwassen arbeiders
Mr. Pierson zegtdit is een der meest
quaestieuze punten op het gebied der so
ciale wetgeving. Vele vooruitstrevenden
die de zaak ernstig bestudeerden zijn tegen
die beperking van arbeidsduur voor vol
wassenen.
Het program vraagt „verplichte verze
kering tegen ouderdom en invaliditeit".
Opmerkelijk zegt mr. Pierson dat
deze verzekering in Duitschland door Bis
marck is doorgedrevende vrijzinnigen
waren er tegen en een hunner woordvoerders
dr. Barth - schreef nog in Maart '96
in het tijdschrift „Cosmopolis" dat deze
wet, moest zij nog in stemming komen,
bijna unaniem zon verworpen worden.
Het program eischt ook „maximum-
arbeidsduur en minimum-loon in Rijks-
bestekken".
Mr. Pierson zegt hierop: Hier wordt
partij gekozen in een quaestie, die tot de
allernieuwste behoort, ten aanzien waarvan
onder hen, die gewoon zijn aan dergelijke
vraagstukken hunne aandacht te wijden,
nog zeer weinig eenstemmigheid heerscht.
Het program vraagt „belasting op goe
deren in de doode hand" en „progressie
bij successierechten".
Mr. Pierson zegt: De eerste zou, als
men de eigendommen van provinciën, ge
meenten, inrichtingen voor ziekenverpleging
enz. uitzondert, nog geen f 100.000 op
brengen en wordt door vele vooruitstre
venden niet verlangd. De laatste is een
zeer nieuw denkbeeld, waarover de litte
ratuur nog klein is. In Engeland heeft
men het denkbeeld onlangs toegepast, maar
op een wijze, die met de eenvoudigste be
grippen van rechtvaardigheid spot. Is het
toe te passen op een betere wijze, en tevens
zoo, dat men niet in andere moeilijkheden
vervalt? Dit staat nog te bezien. De zaak
schijnt mij nog niet rijp voor een beslissing.
liet Program bevat voortszegt deze
oud-minister in de finanoiëele paragraaf
nog meerdere zeer betwistbare stellingen.
O. a. omtrent de wijze, waarop men wil
regelen de Rijksuitkeeringen aan de ge
meenten. Ook omtrent de nieuwe belastin
gen, die men wil invoeren. Het program
vraagt „debietrechten". Een zoodanige was
de patentbelasting velen zullen van oor
deel zijn, dat een onbillijker belasting
moeielijk kon worden uitgedacht.
Nu heeft de liberale unie naast deze
groote vervanglijst nog een kleinere ver
langlijst in 't licht gegeven, namelijk van
die zaken welke terstond moeten op orde
komen. Dit noemt men het program van
urgentie.
Mr. Pierson meent dat ook hier op pun
ten, waarover veel verschil bestaat, de
knoop is doorgehakt en, zelfs in onder-
deelen, een bepaalde oplossing is voorge
schreven die geenszins door alle voorstan
ders van sociale wetgeving kan worden
aanvaard. Behalve de verplichte verzeke
ring en de beperking van arbeidsduur, geldt
dit de herziening der armenwet en de op
heffing der schutterijen.
Op 't laatste punt staat oud-minister Seyf
fardt tegenover de unie.
En dan 't punt van studie.
Geen der verlangens is toegelicht. Men
weet dus niet of zij de vruclit van rijpe
studie enbespreking zijn.Wie gewoon is veel
en over velerlei na te denken, stuit tel
kens op zwarigheden, is telkens genoopt
zijn oordeel op te schorten. Leest hij dan
een stuk, waarin over de zaken die hem
duister zijn gebleven, met groote vastheid
van overtuiginggesproken wordt, dan vraagt
hij zich af hoe komt men aan die vast
heid van overtuiging
Mr. Pierson voegt aan deze opbonweiide
critiek nog een waarschuwing toe. Hij
keurt het goed dat men zich vei staat om
zekere hervormingen te eischen. Maar men
wachte zich voor twee gevaren.
Het eene is, denkbeelden, die eerst se
dert betrekkelijk korten tijd geopperd zijn
en dus den toets eener veelzijdige critiek
nog moeten doorstaan, voor te dragen als
onaantastbaar. Dit veroorzaakt ontstemming
bij allen, die weten dat deze denkbeelden
nog veel nader onderzoek noodig heb-
beD. Het tweede gevaar is, dat men een
soort van orthodoxie schept. Men moet ten
aanzien van elk der zeven maatregelen
eenstemmig denken met de Liberale Unie,
om niet door haar verketterd te worden.
Maar liberale en zelfstandig denkende
geesten zijn ketters van nature. Geen
enkel credo kunnen zij onderteekenen. Moe
ten al de zoodanigen geweerd worden uit
ons Parlement
Of in de drie laatste volzinnen niet de
bedoeling ligt om terug te roepen tot den
tijd der „vertrouwensmannen", die van
nog ouder datum is dan die van den he
kenden „hoed", laten wij stil in 't midden.
Dit zal de liberale unie uitmaken.
Doy Middelburgsche Courant heeft voor-
loopig gemakshalve reeds geconstateerd dat
mr. Pierson slechts quaesties heeft aange
stipt, waarover „in beginsel de vooruitstre
venden het vrijwel eens zijn dat zij dienen
te worden opgelost, al heerscht er over de
toepassing van de daarbij uitgedrukte be
ginselen verschil van meening".
Als dit juist was, dan ware de mouw
reeds gepast.
Zij aanvaardt echter ook den raad van
de Standaard, waaruit volgt, dat de eisch
om 't slechts „in beginsel vrijwel" eens te
zijn dat er een oplossing moet komen,
niet zeer practisch zou geweest zijn.
Een eisch dien wij licht verklaren kun
nen. Pierson en Seyffardt zijn Takkianen,
vooruitstrevenden, wanneer men nu zelfs
die moest gaan loslaten, hoe weinig zui
veren op den graat er dan ten slotte wel
zouden overschieten
De geheele geschiedenis leert ons trou
wens weer voor de zooveelste maal, dat
de grootste bezwaren om licht verklaar
bare redenen, bij de geleerde heeren ge
vonden worden.
Dit heeft ook de Leidsche Kiesvereeni-
ging getoond.
Daar hebben verschillende professoren
Fokkema Andreae, de Goeje, Greven, Op-
penheim na een langgerekt debat met den
werkman Kouw eene motie doorgedreven,
die met bijna algemeene stemmen aangeno
men werf, en waarin betoogd wordt dat
de programs te overladen zijn. Dus niet
alleen 'f groote, ook 't kleine, 't extract uit
het groote, is hun te zwaar. Zij meenen
dat er geen eandidaten zullen zijn die uit
volle overtuiging er mee instemmen kun
nen of hun woord zullen kunnen gestand
doen. Overigens is de motie 't met het
program wel eens, al gaan niet alle profes
soren er mede mee.
Dus ook van deze, meer conservatieve
zijde dreigt gevaar
De leiders te Goes zijn het ook niet
geheel met de programma's eens. Zij zijn
nogal ingenomen met de Leidsche motie.
Maar zij willen toegeven. De Goesclie
Crt. adviseert dat zulks van beide zijden
geschiede. Maar het bestuur der Unie
moet zich bij de Leidsche motie neer
leggen.
Die motie zal dus nog wel eenige roe
ring in de vergadering kunnen brengen.
Wij laten haar hieronder volgen. Misschien
komen wij nog wel in de noodzakelijkheil
om op dezelve terug te komen.
Zij luidt aldus
„De Vrijzinnige Kiesvereeniging te Lei
den, kennis genomen hebbende van het
ontwerp-hervorraingsprogramma en van het
daaraan ontleende programma van urgentie
door het bestuur der Liberale Unie ter
goedkeuring aangeboden aan de kiesver
eenigingen, leden der Liberale Unie.
„Overwegende dat de groote uitvoerig
heid van het ontwerp-hervormingsprogram-
ma en de te scherpe formuleering van de
in het urgentie-programma opgesomde
maatregelen het tot een onmogelijken eisch
maken, daarop de instemming „met volle
overtuiging" der te stellen eandidaten voor
het lidmaatschap der volksvertegenwoor
diging te eischen, 'daar deze eisch nood
wendig zon moeten voeren tot het afwijzen
van talrijke, waarlijk vrijzinnige voor her
vorming warm gestemde eandidaten, maar
die terugdeinzen voor het afleggen van
verklaringen, welker gevolgen zij niet
zeker zijn te kunnen gestand doen.
„Verklaart
„I. hare instemming te betuigen met de
uit de ontworpen programma's sprekende
grondgedachte, dat de liberale beginselen
voor hare belijders den plicht medebren
gen, niet slechts pal te staan voor de
handhaving van de constitutioneele instel
lingen, vrijheden en volksrechten, het
openbaar onderwijs en den vrijen handel,
maar daarenboven met kracht voort te
arbeiden aan het tot stand brengen van
wettelijke hervormingen, van de zoodanige
bovenal, waardoor sociale rechtvaardig
heid in wetgeving en bestuur wordt be
tracht en de maatschappelijk zwakken
worden beschermd tegen het exploiteeren
hunner economische afhankelijkheid.
„II. hare instemming te betuigen met
het op den voorgrond stellen der in het
programma van urgentie opgesomde vraag
stukken".
Of er verband bestaat tusschen de motie
en de bezwaren van nar. Pierson
Wij zouden 't niet kunnen zeggen. Maar
gelijk de conservatieven in onze eigene
partij of de omwonenden tijdelijk de actie
verstoren konden door zich met een man
als mr. Lohman, tegen deze actie te stellen
zoo zouden de conservatieven in de liberale
partij en hare omwonenden eveneens
krachtig de urgentie weten tegen te houden,
als zij zich lieten koppelen aan eeu man
als mr. Pierson.
Of 't zoo ver komen zal, dat zal op 14
Nov. moeten blijken.
Misschien ziet de liberale Unie vóór
dien tijd in, dat 't de verstandigste weg
is 't advies van De Standaard door de
Middelburgsche Crt. beaamd te volgen.
Een leuk ideede Liberale Unie aan
den leiband van De Standaard.
Trouwens wat is 't heele stelsel van
Hervormingsprogram e i Program van Ur
gentie anders dan eene nabootsing van onze
programs van actie, eene eeresaluut voor
de organisatie en een veer op den hoed
van de antirevolutionaire partij
Kapelle. Gaven wij verleden week,
als bewijs van de groeikracht dezen zomer,
eene opgave van reuzenpaardepenen,thans
zijn er op hetzelfde land gevonden ter
lengte van 1 tot 1.25 Meter die mogen
dus wel met recht den naam van reuzen-
penen dragen.
Waarde. Vrijdagavond had de stal
knecht L. K. van den landbouwer C. Bal
alhier bij het uit de weide halen der
paarden het ongeluk dat hij een slag van
een der paarden in zijn gezicht kreeg en
wel tegen zijn neus zoodat het neusbeen
in stukken was en naar men zegt daar
uit genomen is, hij veel bloedverlies
heeft gehad en nu onder geneeskundige
behandeling is.
Onvoorzichtigheid schijnt de oorzaak te
zijn.
De aanleg van den stoomtramweg
ZierikzeeZijpeSteenbergen is verzekerd.
Veere. L.l. Vrijdag was het vijf en
twintig jaren, dat de Ohr. school alhier
was geopend. Die dag ging niet onopge
merkt voorbij. Het bestuur kwam met
belangstellenden en de leerlingen samen
om dien dag feestelijk te herdenken. De
president opende de bijeenkomst met ge
bed, nadat gezongen was Ps. 103 1 en
gelezen Ps. 115. Vervolgens sprak hij een
welkomswoor 1 en wees op de vervulling
van het woord, gebeiteld in den voorge
vel, „Ebenhaëzer!" Hierna werd eene
openbare les in verschillende vakken ge
houden, en werden de kinderen rijkelijk
onthaald. Moge de Heere verder deze en
alle christelijke scholen zegenen tot eer
Zijns Naams en tot welzijn van het op
komende geslacht in Nederland!
Hoak. 'tls zoo ongeveer twee maan
den geleden, dat in deze gemeente het
eerste geval van vlekziekte voorkwam.
Het bericht dienaangaande werd in „De
Zeeuw" niet opgenomen, daarom meldde
ik niet meer, hoe 't afgeloopen is. Thans
echter, al wordt 't onderwerp wat oud,
nog iets daarover.
Het eerste geval in deze gemeente was
waarschijnlijk ook het eerste in heel deze
streek. Voor zoover wij weten is het hier
bij twee gevallen gebleven, terwijl elders
de ziekte meer uitbrak en wel hoe oos
telijker, hoe heviger. In het land van
Axel bleef het bij enkele gevallen, hier
en daar, doch in de omstreken van Hulst
werd een groot aantal aangetast, waar
door menig zwijntje te vroeg i» de knip
kwam. Zooals overal, wordt het ook daar
door de eigenaars stil gehouden.
Een aardige grap haalde een varken uit
in den Nieuwen polder alhier. Dit beestje
leed blijkbaar niet aan vlekziekte.
Het wist Maandagavond de deur van
het hok open te wroeten en wandelde
van de hoeve den straatweg op om een
bezoek te brengen aan eene hofstede in
den Lovenpolder. Daar woonde manlief
aan wien het beëstje wel meer een be
zoek had gebracht en voor wiens deur
het in het nachtelijk uur postvatte. De
knechten der hofstee, die het keutje's mor
gens opmerkten maar het in de duisternis
niet herkenden, meenden, dat het beest
den vorigen avond vergeten was en lieten
het binnen. Ook de meid, met de ver
zorging der varkens belast, merkte den
vreemdeling niet op en eerst toen Woens
dag de eigenaar kwam, die zijn dier zocht
en het ïeeds verloren waande, werd de
vluchteling herkend. En dan spreekt
meu nog altijd van domme varkens 1
Het hoofdbestuur der „Maatschappij
tot bevordering van landbouw en veeteelt
in Zeeland" heeft het subsidie, toegezegd
aan de vereeniging „Landbouw en Veeteelt"
te Wolfaartsdijk voor baren winter-
cursus in landbouwkunde, met f 25 verhoogd
en gebracht op f75.
Vlissingen. De Vliss. Crt. meldt dat
