NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Hoi 10. 1896.
Donfatag 22 ©cfoöec.
©ffife faatpng.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Een nieuwe Werkliedenver-
eeniging en nog wat.
Buitenlands cli Overzicht.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p;1 r f 0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De Hollander't bericht uit ons blad
overnemend omtrent de voorgenomen op
richting eener afdeeling van den „Chr.
Rat. Werkliedenverbond uitgaande van
de Red. Herv. Kerk", geeft op hare eigen
aardige wijze uiting aan haar smartgevoel,
en zegt: „Deze mededeeling is, dunkt ons,
geen eere voor Goes. Voor jaren werd
daar een afdeeling van Patrimonium op
gericht. Ze schijnt te zijn opgedoekt.
Hoe dit mogelijk was? Waardoor anders
dan door lauwheid der enzen!
„Toen kwamen de mannen van den Chr.
Volkshond een afdeeling oprichten. En
nu komt een kerkelijke factie, het Syno
daal kerkisme van mannen als Dr. de
Visser, zich in Goes nestelen door daar
een afd. van den Chr. werkmansbond in
het leven te roepen, 't Is te betreuren
dat op die manier het dege Calvinisme in
Goes allengs plaats moet ruimen voor de
henepen en enghartige taktiek der mannen
van „de Vaderlandsche Kerk".
Wij willen de Hollanderdie van ons
een „blijk van eenig onraad te bespeuren"
verwaoht, gaarne zeggen wat wij over de
zaak in quaestie denken.
Vooraf merkem wij op dat niemand meer
dan wij 't betreurt, wanneer, hetzij van
hervormd, hetzij van gereformeerd kerke
lijke zijde scheiding gemaakt wordt tusschen
hen die feitelijk bijeen behooren.
Wij hebben dan ook steeds, op het voet
spoor van den nog te weinig onder ons be
kenden en begrepen Oroen van Prinsterer
en van onzen geliefden, niet het minst op
dezen zijn geboortedag door ons betreurden
Keuchenius, om van de levenden niet te
spreken gewaarschuwd om bij de be
hartiging der nationale, sociale, politieke
volksbelangen alle kerkelijk geschil het
zwijgen op te leggen.
Over't algemeen hadden wij omtrent de
opvolging van ons advies weinig reden tot
klagen.
Van lieverlee eohter hebben vele Her
vormde brseders zioh aan de samenwerking
onttrokken.
Althans te Middelburg verrees een af
deeling van den Chr. Nat. Werkmansbond,
uitgaande van de Ned. Herv. kerk en een
afdeeling van Volksonderwijs.
Men deed dit, dewijl men vreesde dat
onze ohristelijke scholen door den School
raad en onze christen-werklieden door Pa
trimonium op verdacht terrein zouden ge
voerd worden.
Wig hebben herhaaldelijk aangetoond
dat deze broeders dwaalden. Maar ga
nn van vrees verslagen [menschen eens
overtuigen! Patrimoniumzoo heet het
thans, wil ons brengen op 't terrein der
politieken de Christelijke Scholenden
een zitten zij te veel aan den Schoolraad
vast, den ander zijn zij te gereformeerd,
den derde voeden zij te weinig op voor
de hervormde kerken zooal meer. De
Unie heel partijdig voor de doleantie;
Christelijk Nationaal is ook al van den
goeden weg af. Wij hebben gemeend, waar
het pas gaf de dwaling in deze beweringen
aan te toonen. Doch wij leven nu eenmaal
in een tijd dat het vertrouwen al meer
wijkt uit het midden der broederen. Al
leen maar en dit verliest de Hollander
die in Holland woont, bij hare beoordeeling
van Zeeuwsche toestanden wel eens uit
iet oog dit wantrouwen is niet van
zoo kwaden aard als het bijvoorbeeld in
Den Haag is openbaar geworden.
Hier kunnen de gereformeerde broeders,
rekening houdend met, de strooming die
uit de ned. hervormde kerk op school- en
arbeidsgebied merkbaar werd, het, ja
Wel mat spijt doch ook zonder bitterheid
aanzien dat de dingen alzoo loopen mits
maar het Koninkrijk Gods wordt gebouwd.
Die uit Patrimonium uitgaan, komen
niet bij Heldt of Domela Nieuwenhuis,
maar bij dr. de Visser terechten die zich
onttrekken aan de Unie, g veren toeh met
grooten ijver om hunne kinderen uit de
Staatsschool te weren; zij zijn niet van
het Christelijke in het niet-Christelijke
vervallen.
Bovendien hebben deze mannen evengoed
recht om de ned. herv. kerkof gelijk de
Hollander het noemt, „het Synodaal
Kerkisme" aan het hoofd der protestant-
sche beweging te stellen, als wij om met
terdaad het dr. Kuyper na te zeggen dat
het Calvinisme zulks moet doen.
Van daar ook al ons gveren voor de
vrije kerk, de vrije school, Veldwijk, Pa
trimonium, Vrije Universiteit, Vrij Gym
nasiaal Onderwijs en nog zooveel meer uit
de beginselen van het Calvinisme voort
komende.
Hiertoe doet de kerkelijke indeeling
niets af. De vraag is maaraanvaardt gij
met ons dezen strnd positief en beslist, en
wenscht gij de geheele natie voor deze be
ginselen te winnen
Dit heeft ons ook in de politiek her
haaldelijk doen aandringen op bijeen blij
ven wat prineipiëel bijeen behoort, en doen
waarschuwen tegen voorbarig uiteengaan.
En nu hebben wij door deze tactiek de
Christenen van welke „kerk" ook bij de
stembus steeds vrijwel kunnen bijeen hou
den. Niet het minst in Goes; daar hebben
inderdaad de mannen der „vaderlandsche
kerk" het „dege calvinisme" bij de stom
bus getrouw geholpen, waardoor afgeschei
denen als Den Boer en de Jonge, en do-
leerenden ale Lohman en Keuchenius
evenzeer konden gekozen worden, als
hervormden.
En in Middelburg. Och, men leze de
jammerklachten van het anticlericaal nieuw-
liberaal hoofdorgaan maar om te weten
hoe het daar gaat.
Het Calvinisme aan het hoofd der
protestantache beweging Hervormden, zoo
roept deze de passie preekende vos uit,
uw richting, gij moet er aan het moet
alles Calvinist worden. En toch, zoo wee
klaagt hij aan 't eind zijner boetpredikatie,
gaat gij met elke verkiezing weer maar
stil mee met „die" Calvinisten
Of wij op den duur deze vrienden in
de gelederen zullen behouden, is geen
zaak voor openbare bespreking vatbaar en
bovendien zij raakt ons nietimmers ook
daarin zijn zij vrij. Wij behoeven niet
gelijk kooplieden de gunst te verzoeken;
wij hebben slechts voor de beginselen op
te komeR en op de verplichtingen te
wijzen.
Gelooven doen wij 't overigens niet.
Ook van onze partg zullen, evenals van
elke andere, elementen losweeken, maar dan
zal dit niet zijn uit een beweegreden van
kerk. Immers wij zullen blijven hebben,
watwij nog bemerken onder ons: hervormden
die langs de Calvinistische lijn mede op
trekken en gereformeerden die een
gereserveerde houding zullen aannemen.
Onze conclusie luidt derhalvetrachten
bjjeen te hondendoch wat uiteengaat,
mits de zaak des Heeren geen schade
lij de, met welwillendheid bejegenen.
En dit is ook ons standpunt in de ar-
Den leden van Patrimonium roepen wij
toeblijft een, er is geen reden tot uit
eengaan. In plaatsen waar geen afdeeling
van Patrimonium is, richt er daar eene op
en tracht haar, langzaam maar zeker, uit
te breiden. Doch waar de animo voor
deze beweging ontbreekt, gelijk te Goes,
daar nemen wij geen vijandige houding
aan jegens hen die zulk een afdeeling
wenschen te stichten op „Synodaal ker-
kelijken" grondslag.
En te Goes bestaat die animo inder
daad onder de gereformeerden, of wilt
ge, ruimer genomen, onder de Calvinis
ten niet.
Yan 60 leien in 1884 daalde de afd.
Patrimonium daar snellijk tot ruim 20,
waartoe de quaestie Kater—Wolbers, eene
rechtsquaestie waarbij ie red. van de
Hollander in een andere qualiteit
aan de zijde van Wolbers stond, zeer veel
heeft bijgedragen. Wij zullen die oude
zaak niet ophalen. Maar om nog één
staaltje te geven vari> de traagheid der
Goesche afdeeling, melden wij slechts dat
na het Sociaal Congres een poging is ge
waagd door den voorzitter en ons om haar
wat nieuw leven in te blazer.. Adverten-
tiën en strooibiljetten, met aanbevelingen
in ons blad, kondigden aan dat er verslag
zou gedaan worden over het Sociaal Con
gres in eene voor ieder toegankelijke
vergadering.
Plazier en Buijse hebben toen verslag
gedaan voor een vergadering van zeven
menschen, onder welke hoogstens twee
gereformeerden, en een dezer was geen lid,
het was de heer M. de Jonge Jz. die met
zijne vrienden Donner, Wirtz en andere
krachtige medewerkers niet in staat was
Patrimonium in het leven te houden.
Is 't wonder dat wij nu eens willen
afzien wat de Hervormde broeders zullen
vermogen?
Wij waren niet van plan ons over hun
plan uit te spreken, teneinde niet den
schijn te hebben, in geval van mislukking,
dat wij daaraan schuld zouden hebben.
Wij willen echter, zijdelings door de
Hollander daartoe gedrongen, wel zeggen
dat wij er heel weinig verwachting van
hebben.
Wat in Middelburg en Yliseingen
vooral te Vlissingen zeer goed kan, ge
lukt daarom niet te Goesdewijl hier de
actie ontbreekt, die reactie ten gevolge heeft.
Wij bedoelen de actie der socialistische
werklieden die, op Walcheren vrij krachtig,
zich te Goes nog doen gelden moet.
Het is echter verstandig gezien dat men
de werklieden onder ééne vaan zij 't
ook hier die der Ned. Herv. kerk reeds
nu, bg voorbaat, tracht te vereenigen, tegen
dat de stroom der revolutie ook over deze
streken losbreekt.
Dat leden der gereformeerde kerk zich
er bij zullen aansluiten, gelooven wij niet.
Er zgn er trouwens heel weinig die het
contingent voor Patrimonium zouden ge
leverd hebben.
De Goesche werklieden zijn meestallen
„niet-gereformeerden". Doch zoo er eene
gemotiveerde weigering komt om tot de
„hervormde" vereeniging toe te treden,
dan dienen de weigerachtigen zich tot een
afdeeling van Patrimonium te vereenigen,
en gaarne willen wg daartoe medewerken.
Want het sehoone ideaal geven wij niet
prgs om onder het oude vaandel van Pa
trimonium allen te scharen die van wat
kerk ook, den socialen strgd voor allen
en tegen den gemeenschappelijken vijand
wenschen te strijden.
Alleen merken wg de Hollander op dat
hare fijne aanklacht van benepen en eng
hartige taktiek der mannen van „de Vader
landsche kerk" tegen een „opgedoekte"
afdeeling door ons niet wordt gesteund
onder meer dewijl wij, van nabg met de
Goesche toestanden beter dan met de
Haagsche op de hoogte, haar aanklacht op
de rechte waarde wenschen te schatten.
Ook wat de Hollander in dit verband
over den Chr. Volkshond schrgft, toont
dat ook deze zaak geheel buiten haar ge
zichtsveld ligt.
Overigens heeft een tienjarige ervaring
ons geleerd,dat men met groote woorden eene
scheure wel grooter maken kan en met wat
opschelden gelijkt, ook al is 't het niet,
verwgdert men de scheidenden zoo ver
van zich dat zg ook eene heusche prin-
cipiëele uiteenzetting niet meer hooren.
De 21 October is de sterfdag van Hen
drik Tollens, den dichter, die mede wegens
zijn huwelijk met eene Walohersche dame,
onder ons niet vergeten wordt.
Hij werd den 24 September 1780 te
Rotterdam geborenen huwde den 27
Juli 1800 te Oost-Souburg met Gerbranda
Catharina Rivier.
Uit dit huwelijk werden hun 7 zonen en
4 dochters geboren. Zijn echtgenoote over
leed den 1 Januari 1838. Hij zelf den 21
October 1856 te Rijswijk.
Armenië. Ds. Schneller, de directeur
van het Syrisch Weeshuis te Jeruzalem,
begaan met het lot der Armenische Chris
tenen, heeft besloten 25 30 Armenische
weezen in zijn weeshuis op te nemen.
Hierbg rekent hg op medewerking der
in Armenië arbeidende Amerikaansche zen
delingen en de hulp in geld van Christe
lijke vrienden, want reeds de 30 dagen
durende reis vordert groote uitgaven. De
opvoeding dezer weezen zal hoofdzakelijk
toevertrouwd worden aan het personeel
van het weeshuis, waaronder twee Arme
nische evangelisten, die den moorden ont
kwamen, en als tolken en helpers goede
diensten kunnen bewijzen. Wie Ds. Schnel
ler steunen wil, zende zgn bijdragen aan
den heer W. van Oosterwgk Bruyn te
Zeist.
Om en Om.
In verscheidene bladen leest men, zegt
een Amerikaansch blad, dat er tegenwoor
dig whiskey (jenever) gemaakt wordt uit
oude vodden. Dit is niet zoo'n groot
wonder. Een ieder weet dat bijna al de
oude vodden, thans in dit land gemaakt
worden van whiskey en derhalve is er
geen reden, waarom de verandering niet
even goed op de eene als op de andere
wijze zon werken van whiskey vodden
en van vodden whiskey.
Jongelingsbode.
Het Drievoudig Verbond, Duitschland,
Oostenrgk, Italië davert op zijn grond
vesten, sedert eene machtige volksbeweging
in laatstgenoemd land, roept om uittreding
uit een bond die over Italië nog niets dan
onheilen bracht.
Meenende dat er een verhond bestaat tus
schen Rusland enFrankrgk welke meening
althans officiëel door den Keizer van Rus
land niet wordt gedeeld, blijkens diens ge
sprokene of liever verzwegene aan den
feestdisch te Pargs willen sommige
Italiaansche persorganen nauwere aanslui
ting aan het Fransch-Russische verhond,
terwijl anderen roepen om een verdrag
met Engeland.
Of de regeering daarnaar handelen zal
dat zal te bezien staan. Immers de triple
alliantie moge Italië geen voerdeelen heb
ben opgeleverd, dit zal toch stellig minder
aan de alliantie dan wel aan Italië zelf
gelegen hebben, welk land aL sedert veie
jaren boven zgn stand leeft, en om dien
onnatuurlgk hoogen stand op te houden,
er een militaire macht op na houdt, die
millioenen verslindt.
Het schijrt dan ook te voorzien dat,
wanneer Italië hare huishouding niet zui
niger inrichten gaat, een bondgenootschap
met Frankrijk haar al even onprofijtelijk
zal zgn, als een nauwere aansluiting aan
Engeland.
Al het profijtelgke schijnt dan ook alleen
door Engeland te zullen ervaren worden.
Immers big kens de noodige stappen, welke
reeds worden verricht, zal Italië Kassala
aan Engeland afstaan en het recht om troe
pen door Erythrea te mogen leiden. Slaagt
Engeland er nu in om ook Rusland en
Frankrijk op zijde te krijgen, dan verliest
het in Azië een gereserveerden buurman
en wint er in eigen bunrt een machtigen
vriend bg, wat altijd goed is tegenover
de vriendelgke dreigingen van den Duit-
schen Keizer en de geheime plannen van
den Oostenrgkschen Vorst in het Balkan-
gebied.
g^Toch zal op den duur eene staatkunde
van bondgenootschap tusschen Engeland
en Rusland die big kens de operatiën in
Azië, elkander luchten noch zien kunnen,
Engeland geen voordeel opleveren. Ge
zwegen nog van de volstrekte onmogelgk-
heid om in Afrika eenige winste te doen
zonder een deel dier winste te zullen
moeten kwijteeren aan zgn bondgenoot
van over het Kanaal,
Wat Duitschland in het schild voert
tegenover Engeland, laat zich niet zoo
spoedig zeggen. De Duitsche regeering
geeft zich niet zoo spoedig bloot.
Maar wel toont zg metterdaad dat zg
van plan is John Buil den voet dwars te
zetten overal waar hg op onrechtvaardige
wijze zijn bezit te vermeerderen wenscht.
In Zuid-Afrika is dit duidelgk gebleken.
Argwaan en naijver voegden zich daar
bij en zoo schijnt Engeland op blijvende
controle te kunnen rekenendit geeft
natuurlijk iets gespannens aan de weder
zij Ische verhoudingen, en zoo komt het
allicht tot afkeer en vgandschap.
Oostenrgk en Hongarije zgn het nog
niet eens over de gemeenschappelijke uit
gaven voor het bestuur des lands.
Gelgk men weet staan heidelanden wel
onder denzelfden vorst, doch hebben, anders
dan in de gemeenschappelijke bijdrage,
geen band. Hongarije is een zelfstandig
koninkrijk, en Keizer Frans Jozef regeert er
over als koning.
Nu droeg tot hiertoe Oostenrgk 70 en
Hongarge 30 procent in die ui.ga ven bg.
Die bijdrage wilde de Oostenrijksche re
geering voor Hongarije verhoogen doch
de Rgksdag bedankte daarvoor. En met
recht, want dit boteekent voor Hongarge
eene meerdere uitgaaf vau 5 miljoen die
door eene toegezegde betere belastingre
geling niet wordt gedekt.
Een uit Turkschen staatsdienst ontslagen
Duitscher heeft zijn oordeel uitgesproken
over Turkije in verband met de Armeni
sche beweging. Hij is overtuigd dat de
moorden op des Sultans last volvoerd zgn;
de Sultan toch lijdt aan vervolgingswaan
zin en die als ambtenaar door de wereld
wil komen moet hem hierin helpen door
't aanbrengen en aanklagen van de verdach
ten, die den sultan willen vermoorden.
Maar nu men niet altgd aanslagplegers
op den Sultan vinden kan, zoekt men
aanslagplegers op diens ambtenarenen
wie kunnen daarvoor beter dienen dan de
Christenhonden
Zoo kreeg men de Armenische Christen
vervolgingen. Hoe ze aankwamen?
Heel eenvoudig. Koerden, opgestookt
of niet, stalen herhaaldelgk het vee der
vreedzame bevolking, die hieraan paal
stelden door de Koerden te verdrijven.
Uit vrees voor der Koerden wraak, trok
ken de Christenen zich in hunne berg
kloven terug, en nu vtnd eeu regeerings-
beambte in die streek de kans te scheon
om haar te doen voorbijgaan. Hg schreef
onverwijld naar Constantinopel dat hij
een samenzwering tegen den Sultan had
ontdekt en dat de samenzweerders zich in
spelonken schuil hielden.
Terstond werd den gewapenden bevel
gegeten de wapens in te leveren, hetgeen
zg deden. Doch nu waren de arme dor
pelingen ook weerloos geworden tegenover
de Koerden en dit deed hen een lioht
verzet plegen, natuurlijk slechts met
woorden.
Andermaal schrgft de beambte dat de
opstandelingen zich reeds tegen des Sultans
gezag verzet hebben. Hg plaagt en sart
de bevolkingde Sultan, schoon heter
wetend, geeft hevel tot strenge strafoefe
ningen en de moorden beginnen.
Of er nu in Turkge niet naar hervor
mingen govraagd wordt Men spreekt wel
eens van een Jong Turksche partij. Maar
die bestaat niet. Wel zgn er vele ont
wikkelde Turken die gezonde, doortastende
maatregelen verlangen; want in Turkije
heerschen tuchtloosheid en willekeur, zoo
dat bgv. zelfs een dienstmeisje met geen
zakje rozijen voorbij een staatsgebouw kan
gaan, zender dat men haar aanhoudt om
den inhoud van het zakje te onderzoeken.
Het is juist daarom voor een kenner van
de Konstantinopelsche toestanden belache
lijk in de buitenlandsche bladen te lezen,
dar door kinderen bommen zouden worden
aangedragen. De geheele aanslag op de
