NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Ho. 6. 1896.
Dinsdag 18 (Dcfo6ec.
tCfrfe Jaatgong,
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
De nood in Armenië.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p.0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Bgkens een telegram uit San Sebastian
is het Nederlandsche oorlogs-transportschip
Paramaribomet bestemming voor den
West-Indischen dienst naar de West op
reis, op de Spaansche kust vergaan.
Uit Madrid is op verzoek onzer regeering
aan haar geseind dat officieel van deze
verongelukking niets bekend is.
Wij mogea derhalve nog hopen dat de
Paramaribo niet is vergaan, en zoo zij
verging, dat de bemanning gered werd.
Het schip is dit jaar te Amsterdam ge
bouwd en vertrok 26 Sept. jl. uit IJinui-
den. Er waren ongeveer 40 personen aan
boord, met inbegrip van eenige vrouwen
en kinderen behoorende tot gezinnen van
officieren.
De constructie van het schip moet zoo
danig zijn dat de oorzaak der ramp moei
lijk bij de regeering zou kunnen gezocht
worden.
Veor den houw van den romp is uit
sluitend staal gebruikt, terwijl de betim
mering met het oog op de vaart in de
tropen, van teakhout is; de triple com
pound nrachiae beeft een vermogen van
650 p. k. en 125 omwentelingen.
Het is te yenschen dat eene ramp als
die welke aaa het vergaan van De Adder
op onze eigen knst in 1879 denken doet
ons zij bespaard geworden.
Het bovenstaande was reeds gezet toen
wij in De Telegraaf het verblijdend nieuws
lazen dat de Paramaribo niet vergaan,
maar integendeel den 3 October jl. goed
en wel te Madeira aangekomen is en van
daar den 5 October de reis heeft voort
gezet.
Jammer dat hier, gelijk meermalen in
de jongste Atjeh- en Lombok- geschiede
nissen, blijken moest dat de pers vlugger
is dan de Nederlandsche regeering in 't
zoeken en vinden van de waarheid.
Had de regeering dadelijk aan genoemde
plaatsen geïnformeerd, de belanghebbenden
hier zouden niet zoo lang in ongerustheid
hebben verkeerd.
Maar de blijdschap over 't verbeterde
nieuws, en de omstandigheid dat de onjuiste
mededeeling van het vergaan der Parama
ribo niet door de regeering maar door Reu
ter en dus indirect door de pers zelve
geschied is, moet deze laatste in dit geval
doen zwijgen.
De Oostersche Quaestie heeft ook eene
„oostersche quaestie" in de liberale party
in Engeland doen ontstaan.
Lord Rosebery, sinds de aftreding van
Gladstone leider der party, heeft zich aan
die betrekking onttrokken en openlijk tegen
Gladstone in zake de Armenische christenen
en voor de staatkunde der conservatieve
(Engelsche) regeering verklaard.
Geiyk men weet, heeft Gladstone door
zijn moedig en gevoelvol protest een bewe
ging onder 't engelsche volk doen ontstaan,
een beweging tegen de politiek der regee
ring in, om den Turk het dooden van zijn
slachtoffers te verleeren en de Christenheid
in Azië hare Godsdienstvryheid te ver
zekeren. De Engelsche Natie wil hare
regeering zedelgk noodzaken om hare zelf
zuchtige staatkunde van niets doen te laten
varen en haar nee plus ultra te doen
hooren.
Gladstone heeft, terecht dunkt ons, in
gezien dat dit eisch eener Christeiyke
staatkunde is.
Rosebery daarentegen voelt hierveor niets;
en trekt zich liever terug dan den naam
te willen hebben van met deze populaire
geestdrift in te stemmen.
Tory's en oud-liberalen juichen deze daad
toe en schelden op den onpractischen
Gladstone die het fouten maken maar niet
verleeren kan terwgl de Schotsche libera
len en radicalen den grand old man gelyk
geven en den pair zpne dubbelhartige hou
ding der laatste jaren onder het oog bren
gen.
Het lordschap, het pairschap, de adel-
lyke geboorte en titel, het lidmaatschap
van het Hoogerhuis worden er by gehaald
om te betoogen dat hy niet thuis hoort
in de gelederen.
Hieraan is natuurlek veel onwaars en
onwaardigs. Maar 't feit teekent niettemin
de volksman en de lord gaan op een be-
langrijk punt dat de nationale consciëntie
raakt uiteen.
Natuurlgk zal deze beweging nu wel
doodloopen. Had de geheele liberale partij
er zich voor kunnen spannen, de volksgeest
ware omgezet, de regeering tot handelen
of heengaan gedwongen geworden.
Ook de Roomsche kamerleden zgn gaan
inzien dat zy zonder Programdat wil
tevens zeggen zonder zedelyken band aan
de kiezers niet veel kunnen uitvoeren.
Nu, indien zy dit na de door hen zei
ven veroorzaakte catastrophe van 1891 nu
pas ingezien hebben, dan zyn zg tot op
dezen datum bepaald stekeblind geweest.
Dr. Schaepman heeft dan toch eindelgk
zgn zin gekregen.
Het is een trek die den Staatsman en
den Jezuiet kenmerkt, dat hg wachten
kan en zich inmiddels al meer stelt aan
het hoofd der werkliedenbeweging.
Hg heeft nu een groote overwinning
behaald.
Wie van hem gescheiden waren, ja on-
verzoenlgk het land aan hem schenen te
hebben, zitten thans met hem in eenzelfde
eommissie tot samenstelling van een Roomsch
Program.
Naast hem zitten onder anderen Bahl-
mann en Vermeulen.
Het is een goed teeken.
In den party strgd die de verkiezingen
zal blgven kenmerken, moet het vaandel
royaal worden vertoond.
Er moet niet behoeven gevraagd te
worden: Wie, wat zyt gg
Wat voorts nog uit deze herzameling
der Roomsche strydkrachten voor ons An
tirevolutionairen, te leeren valt
Er is ook voor ohzo party verzamelen
geblazen.
Het zou geen wgze daad zgn, zoo som
migen onzer dit signaal den rug toekeer
den of weigerden te komen.
Onze tegenpartg is sterk, en te duchten,
wanneer zg éen is.
En wg vermogen niets, wanneer wy
verdeeld zgn.
De waarachtige historie der Horatiërs en
Curiatiërs
Geen opiumregie.
Na de sluiting onzer artikelenreeks over
Opium vonden wg in een oude krant van
eenige maanden geleden nog de onderstaande
mededeeling, zeker van eene zyde die nog
al voor het r«y«e-stelsel is, doch blykbaar
niet bevredigd werd in hare verwachtingen.
Het Bataviaasch Nieuwsblad dan schryft
„De resultaten van de opiumregie in de
residentiën Besoeki.Probolinggo enPasoeroean
zijn op het oogenblik, naar wij vernemen
nog niet in alle opzichten bevredigend. Er
wordt minder opium verkocht en minder
winst behaald dan onder het regime van
de pacht. Dit een en ander schijnt te wij
zen op een vrjj belangrijken smokkelhandel.
Desniettemin zijn plannen tot spoedige
invoering der regie over geheel Java en
Madoera in ernstige overweging. Vermoede
lijk is men met den heer Groene veld t van
meening, dat alleen bij zulk een volledige in
voering een doeltreffende bestrijding van
den smokkelhandel mogelijk is.
Daar de tegenwoordige fabriek niet geheei
in de behoefte van geheel Java en Madoera
voorzien kan, zou een nieuwe fabriek noo-
dig zijn, welke vermoedelijk niet minder
dan ongeveer U/s millioen gulden kosten zou.
Een aanzienlijke uitbreiding van het
personeel der opiumregie zou natuurlgk
het gevolg zijn. Het voorstel is gedaan om
het traktement van den hoofdinspecteur te
verhoogen, nog een inspecteur in dienst te
stellen, benevens een paar adjunct-inspec
teurs, een adjunct-directeur dor fabriek, nog
een werktuigkundige, enz."
Derhalve grootere kosten, goedbetaalde
ambtenaars, geringe resultaten en daarby
een aanfluiting voor den schuiver.
't Is trouwens al te zot. In Nederland
zou de regeering de jeneverfabricage en den
invoer van sterken drank verbieden en
tydelyk zelf stokergen en slgtergen en
kroegen inrichten om in de behoefte te
voorzien.
Dat zou niet lukkeu
Welnu, wat in Nederland mislukken zou
hoe wil men dit laten slagen in Indië
In Indië wonen toch ook menschen
Dat de straatjongens op 't eind dezer
eeuw met die welke Hildebrand zoo goedig-
lgK beschrgft, weinig overeenkomst ver-
toonen, behoeft niet te worden aangetoond.
Men kan het zien.
Maar met die van de vorige eeuw hebben
zg eveneens minder gemeen, naar 't schgnt.
Althans Wgk by Duurstede's „borger-
meestern" moesten in 1720 optreden tegen
hen die zich schuldig maakten aan het
molesteercn van een onnoozele.
Van dergelyke flauwigheden hoort men
gelukkig in onze dagen zelden, al voegen
wg er terstond aan toe dat de wandaden
der straatjeugd bg minder laf heid, meerder
moedwillig verzet tegen het gezag verraden.
Van daar dat eene verordening als die
welke bovengenoemde regeering van Wgk
bg Duurstede big kens De Telegraaf in
het leven riep, in onzen zgd geen effect
zou sorteeren
Proclamatie
Borgermeestern en Regeerders der stad
Wgk klachten zgnde voorgekomen, dat
vele baldadige jongens den sinnelosen ofte
onnoselen Hendrik op allerhande manieren
komen te quellen, zoo met trekken bg zgn
rock, naar te loepen, smyten als anders,
waardoor hem tot boosheid is komen te
verwecken, dat de.welven, tot boosheid ge-
bragt zgnde, alsdan naar deselve met
steenen comt te werpen, waarugt vele on-
gelucken staan te verwagten
Soo ist, daar Haar Ed. Achtbaarheden
tzelve zooveel doenlik hebben willen voor
komen, eenparig hebben goedgevonden en
verstaan, alle en igelyk bg dezen wel
scherpelgk te interdiceerea en verbieden,
denzelven innoncenten op eenigerhande
manieren aan te doen off te quellen, op
poene van een oud schild bg de contraven-
teurs te verbeuren, te appliceeren de voor
schreven boeten voor den Hr. Hoofdoffii-
cier, aanbrenger en armen yder een derde
part, en dat de Ouders voor hare kinderen
zullen caveren en moeten instaan.
Gepubl, 29 Aug. 1720.
-»
Uit De Standaard vernemen wg dat
het Centraal Comité twee dagen lang tre
Amsterdam is vergaderd geweest en dat
ook de oud-gouverneur Van Asch v. Wyck
er bg tegenwoordig wasren uit De Ne
derlander dat aan den heer De Savornin
Lohman op verzoek eervol ontslag is ver
leend als professor aan de Vrye Universi
teit, terwgl de briefwisseling tusschen dezen
oud hoogleeraar en heeren directeuren zal
worden openbaar gemaakt.
Men vraagt ons of wg niet wat meer
over den godsdienstigen toestand in Armenië
kunnen mededeelen.
Het spyt ons dat wg wegens onkunde
op dit punt niet veel inlichtingen kunnen
verschaffen.
In een volgend no. hopen wg een en
ander over te nemen uit een desbetreffend
artikel van ds. Kouwenhoven uit Gronin
gen in De Vrije Kerk van October.
Voorloopig deelen wg alleen mede dat
in de 7e eeuw een krachtige godsdienstige
beweging in Armenië is geweest, onder
bezieling van den Godzaligen Constantgn
van Samogata vele Christenen scheidden
zich van de Grieksche kerk af en verklaar
den zi«h alleen te willen houden aan Gods
Woord, waarvoor velen den marteldood
zgn gestorven terwgl daarna de verdruk
ten zelve naar het zwaard grepen, eerst
tot verweer, daarna tot aanvallen en zelfs
groote overwinningen bevochten en slach
tingen aanrichtten.
Iets dergelyks schgnt ook thans wel
het geval te zgn.
Volgens de „Real Encyklopadie für pro-
testandsche Theologie und Kirche," van
Herzog en Plitt, uitgave van 1877, telde
de Armenische Christelyke Kerk toen tien
duizend wat wg zouden noemen evangeli
sche Christenen en 75 h 100 duizend
Roomscken.
Eerstgenoemde cyfers zullen nu wel iets
hooger zyn, dewgl de Amerikaansche Zen-
dingin de laatste jaren met grooten zegen
in Armenië gearbeid heeft.
Er zgn echter ook vele Grieksche Chris
tenen.
Voorts telt Armenië ruim 2 miljoen Mo-
hamedanen.
Dit fanatieke volkje heeft zich op de
Christenen aldaar geworpen en zoowel
Evangelischen als Roomschen op de afscha-
welgkste wgze vermoord.
Later zgn ook de Christenen tot dade-
lgkheden overgegaan; en schynen zich
ook staatkundige plannen in den strgd
gemengd te hebben. Tal van jongelieden
die samenzworen in een anarchistisch
complot, boeten deze onbezonnenheid in
de gevangenis of werden met het zwaard
gedood.
Dit dient in het oog gehouden te wor
den bg de beoerdeeling van de jongste
gebeurtenissen.
Toch neemt dit niet weg dat aller mede-
lijden, aller steun dringend noodig is, om
den grooten nood dezer bevolking te
lenigendat bg dezen strgd tusschen
Halve maan en Kruis de gansche Chris
tenheid tegen Mahomed en voor het Kruis
kiesten dat met name de Evangelische
martelaren die om des geloofswil zich
slactiten lieten, lievsr dan ontrouw te wor
den aan hunne belgdenis, recht hebben op
onze eerbiedige nagedachtenis, terwgl hunne
weduwen of weezen om der vaderen wil
aanspraak hebben op onzen steun.
Zoo heeft het de Engelsche Christenheid
begrepen, die de vluchtelingen met geld,
de achterblgvenden met levensmiddelen
tracht te steunen. En zoo begrepen het
ook eenige vermogende Christenen in ons
vaderland, die gelden inzamelen tot leni
ging van den algemeenen nood.
Reeds eenige weken wachtten een twee
tal brieven uit Armenië aan graaf F. v.
Bylandt, lid der tweede kamer te 's Gra-
venhage door het Ondersteuningsfonds te
Wan gezonden, en waarvan ons de op
neming verzocht was, op plaatsing.
Wg laten ze hieronder volgen
Wg merken alleen op dat dit alleen be
treft de stad Wan waar eene Evangelische
gemeente isen dat deze Christenen in
Armenië „bestuurd" worden door een
„patriarch". In 't kerkelyke is 't er na
tuurlgk heel anders ingericht dan bg ons
te lande. Doch hiervan weten wg niet
genoeg. Wg wachten hieromtrent meer
dere gegevens uit 't bovengenoemde stuk
van ds. Kouwenhoven, det ons echter nog
niet in handen kwam, hoewel wij 't hopen
te ontvangen.
De brief uit Wan dan luidt
Het zg mg vergund een kort verslag
te geven der gevolgen van de moorden
in Juli j.l. 557 personen werden in de stad
Wan gedood, waaronder 519 mannen, ter
wgl 520 mannen zoek zgn, d. w. z. de
stad verlieten met de opstandelingen en
gedood werden tusschen Wan en de Per
zische grens. Het totaal der dooden wordt
geraamd op 1215. Als men de Armenische
bevolking der stad op 25000 stelt en één
vierde van dit getal aanneemt voor het
aantal der volwassen mannen en kostwin
ners, dan biykt dat ongeveer 7o van deze
mannen zgn vermoord of omgekomen. Voor
zoover men kau nagaan zgn in de geheele
provincie Wan 5522 menschen vermoord
of zoek geraakt op de zooeven vermelde
wgze en daaronder 4454 kostwinners, d,
w. z. bgna '/s van het geheele aantal. Sta
tistieken van sommige der meer afgelegen
districten zgn nog niet ingekomen en zul
len de verhouding aanmerkelgk vermeer
deren.
De bloote vermelding van dit verlies
toont aan, dat de behoefte aan hulp voor
de provincie zeer is toegenomen. Maar
om den toestand goed te hegrijpen, moeten
wg vooral wgzen op het verlies van goe
deren, dat heeft plaats gehad en dat moeie-
lgker nauwkeurig kan werden geschat. In
de stad werden 354 huizen verbrand, het
welk een geldelgk veslies vertegenwoor
digt van op zgn minst f 500.000. Het
aantal geplunderde huizen bedroeg 1514.
Een groot aantal van deze huizen was
van de beste soort en vele zijn nog met
hun tuinen en wyngaarden in de handen
van hen, die de eigenaren doodden, zoo
dat de overlevende leden van defamilie in
vele gevallen genoodzaakt zijn om het da-
gelgksch brood te bedelen. Honderden fa
milies, die verleden jaar bgstand ontvin
gen, hebben nu, behalve het dak boven
hun hoofd, hunne bedden, hun koperen
vaatwerk en de rest van hun schamel
huisraad verloren en liggen nu zoo maar
op den vloer in de huizen van vrienden
onder een niet noemenswaardige bedekking,
een stand van zaken, die door de herfst
nachten spoedig onhoudbaar zal worden.
Het is dus duidelijk dat de behoefte aan
hulp voor de stad Wan aanmerkelgk meer
zal zgn dan verleden winter.
Moeielgker is het tot nu toe de behoeften
der dorpen te begrooten. Volgens de be
richten zijn er reeds 6771 bewoners over
gegaan tot den Islam, welk getal wellieht
tot 10.000 zal stggeu als meerder© opga
ven bekend zgn. Het zoude dan Vio van
de geheele bevolking onzer provincie be
dragen. Hoe droevig dit vooruitzicht ook
voor het Christenhart moge zgn, het ver-
wgdert dit getal tenminste van de lyst
dergenen die vreemden bgstand behoeven.
Men zegt dat in sommige streken, vooral
aan de noordzyde van het meer, de Kurden
alles in bezit hebben genomen, land, hui
zen en graan huisraad en vee was reeds
in hun bezit en dat zg de arme dorps
bewoners in hun schamele klceding naar de
grens van het land hebben gevoerd en ze
daar aan hun lot hebben overgelaten. In
hoever deze handelwijze het vraagstuk der
ondersteuning zal verlichten, kunnen wg
nog niet zeggen. Waarschgnlijk zullen er
tenminste nog 50.000 in de dorpen blgven.
Gelukkigerwgze is de oogst dit jaar bui
tengewoon overvloedig geweest, ofschoon
er op sommige plaatsen veel geleden is
door gebrek aan water, na het uitbreken
van den moord. Toch is er nog overvloed
van graan in het land voor het aanstaande
jaar, ofschoon de dorpsbewoners, door het
verlies van hun vee, niet in staat zgn te
zaaien voor een volgend jaar; dientenge
volge zullen de prgzen hoog blgven.
In hoeverre dit graan in den herfst zich
in de handen van zgn rechtmatige eige
naars zal bevinden, en in welke mate de
Armeniërs in staat zullen zgn zichzelf van
voedsel te voorzien, kan nu nog niet uit
gemaakt worden. Het lydt echter geen
twgfel dat een groot gedeelte van de dorps
bevolking afhankelyk zal zgn van vreemde
liefdadigheid ter verkrgging van voedsel,
terwijl, wat kleeren en bedden betreft, de
nood jammerlyk zal zgn.
De boeken toonen aan dat meer dan
f180.000 werden besteed aan net onder-
steuningswerk in deze provincie gedurende
het afgeloopen jaar. Gelet op de dringende
behoeften van het volk, ben ik er zeker
van niet te onbescheiden te zgn als ik de
milddadige Christenen verzoek met hunne
giften niet onder deze som te blgven. Daar
wg nog niet weten, waarop wg mogen re
kenen, besnoeide ik het loon van hen die
mg hielpen, en bracht de ondersteuning
van velen die onderstand genieten tot een
minimum. Thans, nu het zomer is gaat dit
