NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
tienrfp laarpnif.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
1896. Ho. 79.
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Hotidkifag Hprif.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p- 0,95.
Enkele nummers0,0'25.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
WMCSkft* betalingen dit
ffiPBSp blad betreffende gelieve
men te doen voor Walcheren uitge
zonderd Vlissingen bij dhr. F. P.
D'HUIJ te Middelburg, alles buiten
Walcheren bij dhr. C. ORANJE Lz.
te Goes.
DE ADMINISTRATIE.
Uit Atjeh komen weer geen beste be
richten.
Reeds lang was onder ons gelachen om
onze Atjehsche „bondgenooten", die be
wierookt en geridderd, van ammunitie
voorzien door de Nederlandsche regeering,
van heeler harte heetten te strijden voor
de belangen van de eigenlijk gezegde
vijanden huns vaderlands.
Thans verneemt men dat de machtigste
dezer bondgenooten Toekoe Oemar of
Toekoe Djoha* „ons verraden heeft" of
„weder zichzelf geworden is".
De lezer oordeele maar welke van deze
beide lezingen de rechte is.
Niet van het Nederlandsche noch van
het Atjehsche standpunt, maar van het
standpunt van het recht.
Reeds hadden gevechten en omsingelin
gen plaats, en verloren wij enkele man
schappen.
Onze „bondgenoot" heeft maanden lang
met hem door de onzen zelven versterkte
wapenen de onzen afbreuk gedaan, onder
den schijn van vriendschappelijke gehecht
heid.
In welke eeuw leven wij toch dat de
Nederlands.he Diplomatie en Strategie zich
zoo om den tuin laat leiden
Hier is erger dan struisvogelpolitiek,
hier is idiotisme, een verstands verduiste
ring in het spel, waartegen dergelijke ver
raadpleging het beste geneesmiddel schijnt.
Een stukje geschiedenis.
Toekoe Oemar is een der machtigste
Atjehers in de VI Moekims. Hoeloeboe-
lang was hij feitelijk niet; hij nam slechts
de taak waar voor zijn oom Toekoe Rajoet
een idioot.
Oemar had invloed, dank zij zijn huwe
lijken met verschillende vrouwen uit de
aanzienlijkste geslachten.
Bovendien is hij een krachtige persoon
lijkheid en bezit op de Westkust belang
rijke pepertuinen.
Nu zij» er op Atjeh onder de hoofden
twee partgen, waarvan de eene meer voor
oorlog is dan de andere. De oorlogspartij
wordt vertegenwoordigd door de oelama's
of moslims. Tusschen deze en de hoeloe-
hoelangs is een groote klove. Eerstge-
noemden waren vijandig jegens de bewoners
der kampong Lam Manjang. Het hoofd
dier kampong nam hierover wraak door
het hoofd der moslemins te dooden. Dit
viel voor in de VI Moekims, dus Toekoe
Oemar werd door Toekoe Beb ter ver
antwoording geroepen.
Oemar weigerde. Beb, boos, verbrandde
eenige huizen in de kampong. Oemar,
niet minder boos, riep onze hulp in om
Beb te straffen. Wij „leenden" hem am
munitie, Oemar sloeg Beb, trok zelfs de
aangrenzende IX Moekims binnen en bracht
K aio et in onze macht.
Zoo werd Oemar, die ons al tweemaal
verraden had, in 1893 onze „bondgenoot",
onder den naam van Toekoe Melaboe,
Panglima Prang besar Compagnie.
Wat hij vroeg kreeg hij.
Een paard, een officiers-mantel, een
binocle, een revolver, veel kruit en lood
en levensmiddelen. Hij verkocht ons zijn
peper, natuurlijk „peperduur", en lokte
ons in het binnenland.
En nu
Meenende dat alle goede dingen in
drieën bestaan, heeft de snaak ons weder
verraden, onze bezettingen en patrouilles
overvallende.
Een paar man en een officier der onzen
zijn reeds gesneuveld.
Vele aanzienlijke hoofden hebben Oemar
of Djolian zoo heet hij ook gevolgd.
Treurig nieuws dat niet opgewogen wordt
door de blijde tijding dat thans op Borneo
weer alles op orde is, wegens gevangen
neming van den oproerstoker Raden Pakoe
te Lemason.
Het is de tijd der examens.
Aan de hoogescholen, alvorens met
vacantie te gaan, aan de gymnasiums en
middelbare scholen. Op normaallessen en
kweekscholenburger-avondscholen en
ambachtscholen. Eindexamens en overgangs
examens. Toelatingsexamens voor kinderen
en jongelingen en jongedochters. Examens
naar artikel zus en artikel zooveel van de
wet op het lager- of op het hooger on
derwijs.
Welnu.
In dezen tijd van examens mag wel
herinnerd, wat wij trouwens voor jaren
reeds deden, dat met al deze examens een
veel-wetend, niet een veel-denkend geslacht
wordt gekweekt.
Herinnerd dat de hedendaagsche volks
school lijdt aan overlading van leerstof.
Herinnerd dat de school meer papegaaien
dan menschen kweekt, volgens Ida Weijer-
mans en dat volgens Maarten van Utrecht
zie Centrum van 29 Februari 1896
alle examens, van Kinderschooltje tot
Aula, het brein vernagelen.
Zoodat wel eens aan verlichting der
examen-programma's, aan vermindering der
leervakken, aan breken met het inpomp
systeem mocht gedacht worden.
De sociaal democraat Stienstra schrijft
in een afscheidswoord aan zijne partijge-
nooten onder meer het volgende
„Bij dezen doe ik de beste wenschen
aan alle strijders voor de groote zaak, en
hoop dat zij, die meenen mijn daad te
moeten beoordeelen, dit vooral doen met die
onpartijdigheid, die uoodig ie bij het be
oordeelen van persoonlijke daden."
Wij noemen dit een gulden advies, de
behartiging niet alleen van sociaal demo
craten, maar van alle journalisten van
welke richting ook, overwaardig.
Een kersversche nieuwe professor is ons
door den minister uit Batavia bezorgd.
Een man zonder doktorstitel. Een hoog
leeraar in de zielkunde aan de Leidsche
hoogoschool. Eenja laten wij 't
maar zeggen. Een Godloochenaar. Een
Atheïst, zooals trouwens de minister zelf
er een is.
De nieuwe professor heet Bolland; en
heeft geen andere vermaardheid dan dat
hij vele artikelen in De Dageraad ge
schreven heeft en wij schrijven het
over uit een „liberaal" blad „zich jin
zijne „studiën" over den Pentateuch en het
Evangelie van Johannes heeft doen kennen
als een tegenstander van den op openbaring
berustenden Godsdienst."
Leiden is gefeliciteerd met dezen pro
fessor.
Wij zullen er voorts niets van zeggen,
en' schrijven het liever maar bij al 't
andere.
De Roomsche bladen (misschien wel
een stok om straks bij de Kieswet den
hond te slaan) roepen Ach! en Wee I over
deze benoeming. Wij niet. Wij verwachtten
van dit ministerie geen andere benoemin
gen dan de zoodanige.
Het is een vanzelfsheid dat een geloovige
minister als Mackay een professor Gunning
benoemten een ongeloovige minister als
Van Houten meer voorkeur heeft voor een
professor Bolland.
Daarom onthouden en bij al 't andere
doen, is het eenige wat wij elkander aan
raden kunnen.
En ons voorbereiden op een ernstigen
'ijd teneinde, kon het zijn, de
Van Houtens te weren en de herhaling
van dergelijke benoemingen in de toekomst
te voorkomen.
Altijd met de bewustheid dat Liberaal
en Radicaal al even stout zijn. Getuige
de eed, de meisjes-kweekschool, de Malthus-
bond en de moderniseering der natie.
Er is in de Bazuin een Protest opge
nomen van prof. Lindeboom tegen een be
sluit van Curatoren om de nieuwe rege
ling in de lessen aan de Theologische School
aan de goedkeuring der Synode te Mid
delburg voor te dragen. Het protest is
gevolgd door eene „Verklaring" van de
overige professoren aan genoemde School,
in welke verklaring zij bun standpunt te
gengesteld aan dat van hun ambtgenoot
uiteenzetten.
Wijl de Zeeuw geen kerkelijk blad is,
hebben wij van 't verzoek om èn het
„Protest" en de „Verklaring" in onze ko
lommen op te nemen, geen notitie genomen.
Bovendien zouden wij er ook geen plaats
voor hebben.
Bedoeld besluit der Curatoren, niet voor
de pers bestemd, is een sneeuwbal geble
ken, die nog steeds aan 'tgrooter worden
is, zoodat, wij, om de geheele geschiede
nis op te nemen, wel een halve courant
zouden noodig hebben. Te meer nu ook
ds. LitUoy zich in bet jongste nommer
van De Bazuin op 3 van de 4 punten in
professor Lindebooms protest met dezen
eenstemmig verklaart en prof. Lindeboom
zelf weder geantwoord heeft op de „Ver
klaring". En wij zullen nog wel niet aan
het eind zijnwant bet duurt nog lang
eer het Augustus is.
Nu hebben enkele bladen de „Verklaring"
wel, het „Protest" van prol. Lindeboom
niet opgenomen, evenmin als diens Repliek,
ook al ter wille van de plaatsruimte.
Maar dan willen wij ook niet, gelijk
zij, den schijn op ons laden, als zouden
wij 'tin dezen met een van beide partg
en het meest eens zijn.
Wij moeten dus volstaan met den be
langstellenden lezer te verwijzen naar De
Bazuin, het officiëele Orgaan der Gere
formeerde kerken, welk orgaan volledig en
dus onpartijdig op de hoogte houdt allen,
die deze kerkelijke quaestie willen bestu-
deeren.
Wij spreken alleen den wensch uit dat
niet op kerkelijk, gelijk op staatkundig ge
bied, eene onheelbare breuke ontsta, en
dat in den strijd tegen het ongeloof op elk
terrein, het „Eén is uw Meester" al meer
tot zijn recht kome.
Eer de winter voor goed afscheid van
ons neemt, drukken wij den kiesvereeni-
gingen op 't gemoed zich nog eens te be
raden op de quaestie van evenredige ver
tegenwoordiging door de Goesche Kies-
vereeniging „Voor Nederland en Oranje"
op den voorgrond geschoven en in ons blad
door den heer C. E. v. Koetsveld in den
breede toegelicht.
De vraag of het jantirevolutionair is
om op proportioneel kiesrecht aan te drin
gen, blijven wij altijd bevestigend beant
woorden. „Ons Program", in zijn toelich
ting strekt ten bewijze.
Antirevolutionairen van naam als Loh-
man en Godin de Beaufort, hebben het
indertijd verdedigd.
De Standaard heeft op verschillende tijd
stippen, herhaaldelijk zich er voor ver
klaard.
Onder anderen nog in haar no (606) van
17 Feb. 1892 in een hoofdartikel Propor
tioneel, waarvan wij den aanhef hieronder
afdrukken.
„Sinds meer dan twintig jaren is door
ons gehamerd op de invoering van een
proportioneel kiesrecht. Een stelsel, waar
op ongetwijfeld, evenals op elk ander, be
zwaren drukken, die we verre van licht
achten maar die deels nit den weg zijn
te ruimen door beleidvolle regeling bij de
toepassingen deels gaarne door ons
zouden aanvaard worden als de prijs dien
we betaalden voor een ongelooflijke zede
lijke winst.
Een zedelijke winst, die hierin zou be
staan, dat lo fracties en onderdeelen van
eene partij niet langer zullen gedwongen
zijn om, ter wille van het verband, te steu
nen wat hun eigenlijk tegen de borst staat;
en dat 2o de minderheden bij de stembus
van eiken last tot saamwerking zouden
ontslagen zijn.
Kortom, de kiezers zouden er door
worden vrijgemaakt. De gewrongen com
binatiën zouden de wereld uitraken. En
elke stroom in het nationale leven zou
zuiver zijne wateren kunnen rimpelen."
Op dit punt behoeft derhalve niemand
meer te twijfelen.
En bij het streven om, in samenwerking
met andersdenkenden op geestelijk terrein,
dit proportioneel kiesrecht te verkrijgen,
zal wel niemand aarzelen zich aan te
sluiten, die voor de invoering van het
evenredigheidsstelsel vrijmaking der kiezers
verwacht.
Samenwerking met ongeloovigen is inder
daad iets om van te huiverentoch zou
zij schoon mogen heeten, wanneer als
rijpe vrucht dezer saamwerking verkregen
werd, dat alle samenwerking voortaan on-
noodig wierd.
En daarom al zwegen wij er den
laatsten tijd van wg blgven voor invoe
ring van proportioneel kiesrecht.
1 April '96.
Vergadering van den gemeenteraad te
Goes op Dinsdagavond half 9. Voorzitter
de heer mr. de Witt Hamer, burgemeester.
Afwezig met kennisgeving de heeren de
Jonge en v. d. Peijl.
De notulen der vorige vergadering wor
den gelezen en goedgekeurd.
De voorzitter deelt mede dat bij de
aanbesteding schoonmaak gemeente eigen
dommen minste inschrijvers waren N. Ha-
geman en M. Buitendijk voor f565 en
aan hen het werk is gegund
dat de nieuw benoemde leeraar G. Ch.
C. Bethe zijne benoeming aan de H. B. S.
heeft aangenomen
dat de kweekeling A. Kooiman aan
school B met 1 April eervol ontslag is
verleend en in zijn plaats is benoemd W.
C. Windhorst, terwijl als tweede kweeke
ling is aangesteld mej. M. A. Dage vos
dat 't procesverbaal der opname van
boeken en kas bij den gemeente ontvanger
is ingekomen en alles is in orde bevonden.
Ingekomen zijn de navolgende stukken
Van Ged. Staten bericht dat H. M. de
Koningin de concessie tot het heffen voor
Sas- en havengelden weder voor 3 jaar
heeft verlengd;
van hetzelfde college goedkeuring van
het fcuppl. Kohier der Schoolgelden
van den Hoofdcommissaris der gilden -
vereeniging van werklieden, de rekening
welke door B. en W. is accoord bevonden en
ter visie ligt voor de leden
van de C. v. T. op het lager onderwijs
het Jaarverslag
de Statistiek van de Spaar- en Leen
bank over '93
verslag der Commissie voor het Eind
examen aan de Burgeravondschool
rekening der dienstdoende schutterij.
Deze rekening kwam te laat in voor be
handeling in deze vergadering en zal in
handen der financieele commissie gesteld
worden.
De overige mededeelingen worden voor
kennisgeving aangenomen.
De voorzitter deelt nog mede dat het
gemeenteverslag over 1895 is overgelegd
en weldra in druk verschijnt om den raad
te worden aangeboden.
Voorgesteld wordt om 26 kiezers die
door liefdadige instellingen in deze gemeente
gedurende het laatste dienstjaar zijn bedeeld
geworden van de kiezerslijst te schrappen.
De heer Van der Leeuw (moeilijk te
verstaan) zegt dat deze 26 voorzoover zij
aangeslagen zijn in den Hoofdelijken Omslag
't toch niet helpen kunnen dat zij bedeeld
zgn geworden.
De voorzitter wijst op de Kieswet, die
de schrapping vordert.
De heer Van der Leeuw weet niet of
onder hen aangeslagenen in den II. O.
zijn maar laat wanneer 't gewoonte
schijnt te zijn, ook dezulken te schrappen,
zijn opmerking aan de overweging van den
voorzitter over.
De heer Ramondt zegt dat onder de
bedeelden nooit aangeslagenen in den H.
O. voorkomen.
Het voorstel wordt hierop unaniem
aangenomen.
Het kohier van den Hoofdelijken Omslag
over 1896, loopende over een som van
f26001,13.door 994 contribuabelen naar
den factor 1,01374 wordt voorloopig vast
gesteld.
De voorzitter zegt Sedert de jongste
opmaking voor de begrooting der Gasfa
briek over 1896, welke begrooting moet
worden opgemaakt voor de inkomsten van
't loopende dienstjaar bekend zijn, zijn er
zoodanige wijzigingen in de prijzen van
sommige artikelen gekomen o. a. zal
de prijs der steenkolen wel 3Vs cent per
H. L. beneden de raming blgven dat,
mede door den gunstigen afloop van den
dienst over 1895 bet de Gascommissie
billyk voorkomt den gasprgs te verlagen
met 1 cent per M®. De financieele com
missie heeft zieh met dit denkbeeld ver-
eenigd, weshalve B. en W. voorstellen,
den gasprgs met 1 April te brengen van
8 op 7 cent per M®.
Aldus wordt besloten en de daarmee ver
band hondeade wijziging der begrooting
wordt goedgekeurd.
Aan den leerling A. Dresselhuijs, die
met 21 Maart de H. B. S. heeft verlaten
wordt 1 kwartaal ontheffing van schoolgeld
verleend.
Eenige overschrijvingen op den post
Onvoorzien tot een totaal van f 160,45
worden goedgekeurd.
Niemand meer iets te zeggen hebbende,
sluit de voorzitter de vergadering.
Zierikzee 30 Maart. Voor de lezers
van „de Zeeuw" is de heer A. de Vlieger
geen onbekende meer. Velen zullen zich
met genot de oogenblikken herinneren,
onder zgn gehoor doorgebracht en volko
men kunnen begrijpen, dat ook de Zen
dingsvrienden alhier zeer gaarne genoem
den heer wilden hooren.
De Ger. J. V. noodigde ZEd. uit, om
tot ons over te komen en dezen avond
trad hij op in het schoollokaal, dat zóo
vol was, dat velen, teleurgesteld, geen
plaats meer konden bekomen.
De voorzitter verzochtte zingen Ps. 84 6,
las Jes. 19, heette de aanwezigen welkom
en gaf daarna het woord aan den spreker,
dien hij vooraf aan de vergadering had
voorgesteld. Spreker, het woord bekomende,
ging eerst voor in het gebed en begon
zijne rede met op de uitspraken van Gods
Woord te wijzen in het voorgelezen hoofd
stuk in betrekking tot Egypte.
De geheele rede hier weer 'te geven,
is niet wel mogelijk en daarom zullen
wij ons tot het voornaamste bepalen.
Allereerst kwam eene beschouwing over
den oorsprong en de merkwaardigheden
van Caïro aan de orde. Tot de laatste
moeten vooral gerekend worden de hoo-
geschool en de Amr-moskee. (Mahom.
tempel.)
De hoogeschool telt 230 professoren en
10.000 studenten, van kleine kinderen tot
grijsaards toe. Velen studeeren daar hun
leven lang en worden, wanneer zij arm
zijn, door zekere fondsen daartoe in staat
gesteld. De moskee, een der beroemdste, be
slaat een oppervlak van 5 k 7 gemeten.
Ook het onderwerp de pyramiden, was
alleszins merkwaardig.
Zestig a zeventig stuks worden er aan
getroffen. Haar grondvlakte is (van de
grootste) 12 a 13 gemeten. De top, die