Bijlsma,
CHRISTELIJK-
NIEUWSBLAD
HISTORISCH
VOOR ZEELAND.
s,
g.
Hypotheekbank
VIÈRE,
1896. Jlo. 77.
3afmfag 28 flaatf.
itPttÉ laarpng.
tailing vindt
Oor-Arts,
|Yan Teijlingen,
;t Midd.-Vliss.
iip „Schelde"
tad Zierikzee
land.
OTTERDAM
28 11,—
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IJK.
De vervolgingen in Armenië in
verband met de Zending.
MIDDELBURG.
IR.
jEAABT van 8»/i—lVs
te Goes, (hotel
Ier eerste hypothecair
'lercent.
Agenten.
DIENST.
(MIDDELBURG.
[lise vm. 4,50, (alleen
Yan Zeilmarlct, 8,
Inm. 1,15, 2,2,45,
55, 6,55, 7,45, 8,30,
(TOOMBOOT.
kpril.
pondag 29 's m. 10.30.
1 'smorg. 6.
rdienst.
Iische Tijd.
rek ongeveer
Yoorm. 5,20*, 6.25*
1,Namid. 12,
5,15, 6, 7,
loormid. 6,40*, 8,
Inid. 12,—, 1,30, 2,30,
7,05, 8,05.
klagen.
|art.
Van Rolterdam
'smorgens.
iZaterdag 28 10,45
piaan. 30 11,
bravenstr., Middelb.
It.
Yan Antwerpen:
's morgens
I)onderdag 26 4,
»rij dag 27 5,
paterdag 28 5.30
bondag 29 6,
pinsdag 31 7,
TDIENST
rg en Zierikzee.
zee Spoorweg Goes
art.
che tijd.
Van Zierikzee:
'smorg. 8 mid
)ond.26 6,30
rrijd.27 7,50
iater.28 7,50
ond.29 11,30
laan.30 7.50
)iDS. 31 7,50
3,
3,30
3,30
3^30
3,30
[TDIENST.
:gen plaatsen.
che tijd).
Van Rotterdam
onderdag 26 11,
rij dag 27 11
iterdag
indag
aandag
insdag
29 11,—
30 11,—
1 12,-
'DIENST
LB.-ROTTERDAM
die tijd.)
t.
g van af Donderdag
,rt.
Van Van
lelbnrg, Rotterdam,
oorm. voorm.
.45
9.—
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers 0,025.
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Bi] dit nummer behoort een bijvoegsel.
Arnemuiden, ook voor N. en St.
Joosland30 Maart.
Veere, ook voor Vrouwepolder 31 Maart.
Serooskerke, 7 April des voormiddags.
Oostkapelle, ook voor Grijpskerke, 7
April des namiddags.
Domburg,ook voor Aagtekerke,8 April.
Westkapelle, ook voor Zoutelande 9
April.
Koudekerke, ook voor Siggekerke en
Meliskerke, 10 April.
27 Maart '96:.
Vergadering van den Middelburgschen
Gemeenteraad van Woensdag 25 Maart 1896.
Afwezig de heer de Stoppelaar.
De notulen der laatste zitting worden
doot den secretaris gelezen en door de
vergadering onveranderd vastgesteld.
Sedert die zitting zijn ingekomen.
verschillende missiven van Gedep.
Staten, houdende goedkeuring van vroeger
genomen raadsbesluiten
een proces verbaal van opneming
der kas van den. gemeente-ontvanger
c. een adres van Abraham Maas te
Serooskerke, pachter van der gemeente
behoorende dningronden onder Vrouwepol
der, om de pacht voor het restant zijner
pachtjaren te mogen overdragen op izijn
zoon Engel Maas;
d. een adres van G. Alberts Lz. en Co.
om den grond, welke die firma thans aan
de Loskaai in huur heeft, in erfpacht te
mogen erlangen
e. een adres van J. C. Post, verzoekende
terug te komen op het besluit genomen in
de zitting van 12 Februari en het schnt
weg te nemen dat de Gemeente geplaatst
heeft voor zijne te slichten burgerwoningen
aan den Noordsingel
f. een adres van M. Dobbelaar te Kou
dekerke, als eigenaar van den grond aan
den Noordsingei het vorenstaand adres van
J. C. Post ondersteunend
g. een adres van J. Smits, C. TL de
1.45
FEUILLETON.
Hoeveel lazen wij in de laatste maanden
niet over de vervolgingen der Armenische
Christenen, en bij menigen belangstellenden
lezer komen misschien vragen op als deze
„Wat zijn dat voor Christenen Hoe zijn
ze daar gekomen? Van welk gehalte zijn
zij Wordt er ook door de zending onder
hen gearbeid Die vragen eenigszins te
beantwoorden voor de jonge, misschien ook
voor de oudere lezers van ons blad, is het
doel van dit stukje.
Men weet dat onze Heeire in Palestina
leefde, toen Hij in het vleesch op onze
aarde rondwandelde. Daar stierf Hij, ver
rees Hij uit de dooden, stichtte Hij na
zjjn hemelvaart Zijne Kerk:, en vandaar
uit ook verspreidde zich Let Evangelie
naar de omliggende landen. Paulus de
Apostel der heidenen bepaalde zijne eerste
werkzaamheden tot d.e knst der Middel-
landsebe Zee, toenmaals en ook nu nog
Klem Azië geheeten. Daar vond' men de
zeven gemeenten, 'waarvan in. de eerste
boeken van Joharmes' Openbaring sprake
is. Nog verder naar het Oosten trokken
andere apostelen of hunne opvolgers, zoo
dat geheel Klein-Azië weldra voor' het
Christendom gewonnen wus. Welnu, in
diezelfde streken had de vervolging plaats
die men noemtde vervolging der Ch.riste-
tenen in Armenië, hoewel Armenië ten Z. O.
van de Zwarte zee gelegen is, e n die in den
laatsten tijd onze aandacht zoozeer bezig
hield. Er was een tijd, zeiden wij dat Klein-
Azië geheel Christelijk was. Daar,, zoowcil als
Kat, J. Blom en J. Willemse, allen kramers
alhier, over vaste staanplaatsen op de
jaarmarkt
li. een adres van C. S. van den Broecke,
bijgestaan door haren echtgenoot E. L. van
Wagtendonk, over erfpacht van een strook
grond op het Molenwater
i. een adres van Groenenberg en 5
andere sjouwerlieden, verzoekende de ver
werking van devoor de gasfabriek aangevoer
de steenkolen publiek te doen aanbesteden
k. een adres van gedelegeerden der
vakvereenigingen bij den Middelburgschen
Bestuursbond, zich aansluitende aan reeds
vroeger ingekomen adressen omtrent mini
mum-loon en maximum-arbeidstijd.
De stukken sub a. en b. worden voor
kennisgeving aangenomen, de overige ge
steld in handen van het Dag. Bestuur om
advies, behalve het laatste, dat gevoegd
wordt bp het punt dat thans aan de orde
komt.
Zooals onze lezers zich zullen herinneren
was in de laatste zitting ter behandeling
ingekomen het rapport der commissie, be
staande uit de heeren den Bouwmeester,
Jeras, van der Swalme, van Hoek en
Brevet, in wier handen gesteld waren
verschillende adressen omtrent het opnemen
in de bestekken van voor de Gemeente
uit te voeren werken van een minimum
loon en een maximnm-arheidstyd.
De behandeling der zaak was echter op
voorstel van den heer van der Harst toen
uitgesteld wegens de afwezigheid van de
heeren van Hoek en van Dunne.
Het rapport dier commissie luidde in
zgn besluit dat 3 leden zich tegen de
opname in de bestekken verklaard hadden,
een lid wilde eerst nog het advies van
den destgds in uitzicht gestelden arbeids
raad afwachten, een ander lid kon zich
onvoorwaardelpk met de adressen vereeni
gen en stelde voor de betreffende veror
dening te Amsterdam tot richtsnoer te
nemen.
Daar echter hier ter stede van een ar
beidsraad niets gekomen was, had de
Voorzitter op nienw het rapport ter tafel
gebracht en stelde hij voor te beginnen
met het advies van het lid der commissie,
by wien de adressen een goed onthaal
in Turkije en Griekenland heeft de Chris-
telpke kerk gebloeid. In het jaar 1040
echter kwam er een scheiding in de kerk,
omdat de patriarchen van Constautinopel
de pausen niet als opperbisschop der kerk
wilden erkennen, en voortaan sprak men
van een Roomsche en een Grieksche Kerk.
Armenië komt met de laatste het meest
overeen in leer en gebruiken. Reeds eenige
eeuwen lang was de Kerk toen bestookt
geworden door den in de 7e eeuw opge-
stanen valschem profeet Mahomet. De
Grieksche Kerk zou daaronder het meeste
te lpden hebben. Arable, het land, waar
de overweldiger opstond, lag niet ver van
Klein-Azië, en weldra begonnen de Chris
tenen in die streken, die intuesehen daar
al niet minder in een toestand van afval
geraakt waren dan in de Roomsche kerk,
4e zware hand te gevoelen der overwel
digers. Van dien ty d af dagteekenen de
vervolgingen, die sinds niet opgehouden
hebben, bij tusschenpoozen met meer of
minder hevigheid te woeden.
Een Turk, Een Mohammedaan, kan geen
Christenhond verdragen, en wanneer hg
zgn woede intoomt, dan is dit, omdat hg
er toe gedwongen is. De sultan van Tur-
kge is zich zelf niet meer.
Hg, de zieke man, moet buigen onder
de beschikkingen der Europeesche mogend
heden, bij wier gratie hij nog leeft. En
toch, zoo zit den Turken de haat in het
bloed, kan hg 't niet laten, gelgk wg ook
nu weer zien, om dien tegen het Christen
dom lucht te geven.
En zulks doet hg nu, juist in den tgd
als er in de dorre doodsbeenderen dier kerk
een geest des levens schgnt te ontwaken.
In onze zendingseeuw toch kon het wel
niet anders of de liefde der Christenen
9.—
hadden gevonden.
Niemand zich hiertegen verklarende,
vraagt de heer van Hoek het woord en
dient hij een voorstel in, dat de Raad als
zgn oordeel uitspreke dat het wenschelgk
is bepalingen als de gevraagde in de ge
meentebestekken op te nemen en wordt
de Voorzitter door hem uitgenoodigd eene
commissie van 3 leden te benoemen tot
het vaststellen eener verordening.
@Ter toelichting zegt hg, dat in de laatste
jaren de sociale toestanden eene strooming in
het leven hebben geroepen, w aarmede ieder
weldenkende moet medegaan. Een tgdlang
heeft hg er zelf anders over gedacht
maar na rgp beraad is hg tot andere
inzichten gekomen. Zoo geschiedt het vaak.
Men vestige slechts den blik op onteige
ning, men had voor luttel jaren met hem
niets dan afkeuring over voor onteigening,
die men als een inbreuk beschouwde op
het heilig recht des privaat-eigendoms en
toch deinst men tegenwoordig niet meer
voor onteigening terug. Zoo ontstond in
onze dagen van vele zgden een aandrang
tot leniging van sociale nooden, het ge
meenschapsgevoel heeft zich dermate uit
gebreid, dat men zgns ondanks met die
strooming moet medegaan. Hg ten minste
heeft er een open oor voor en is van mee
ning dat zg, die geroepen zgn om te be
sturen, zich er niet aan mogen onttrekken.
Niet alles, het is waar, is ter zake goud
wat er blinkt, maar dit is geene reden om
ook het goede voorbg te zien. Vooral
verlieze men niet uit het oog dat die
ingrgpende veranderingen tusschen bestuur
ders en bestuurden gunstig op de moraliteit
werken. Onze roeping is het dus den ma-
terieelen toestand onzer arbeiders zooveel
mogelgk te verbeteren, overtuigd als wg
zgn dat ook hun moreele toestand er niet
anders dan bij winne i kan. Dat dien toe
stand trachten te verbeteren zou zgn zon
digen tegen de |Gemeentewet, is zgns in
ziens eene onjuistheid integendeel orde,
rust en welvaart winnen er aanmerkelgk bg
De heer van Dunné begint met een
woord van dank voor de verdaging, waar
toe besloten werd in de vorige zitting,
die hg verhinderd was bg te wonen. Die
verdaging had hem veel genoegen gedaan,
moeht er ook hare aandacht vestigen op
deze aloude overblgfselen der eerste Chris
tengemeenten.
Een Amerikaansch Zendinggenootschap
trok zich harer aan.
Gemakkelgk was die arbeid niet. Het
blgkt toch aitgd weer dat het beter gaat,
om het Evangelie te brengen aan de meest
onwetende heidenen, dan aan een afgevallen
Christenheid.
Een hervorming der bestaande kerk bleek
dan ook al heel spoedig najagen van een
herschenschim, en zoo ontstonden langza
merhand hier en daar protestantsche ge
meenten, waar zich een vrg, geestelgk
leven openbaarde.
Het een en ander zien de Turken met
leede oogen aan, en geschiedde die Zen-
dingswerkzaambeid niet onder bescherming
der Amerikaansche vlag, dan werd ze voor
zeker niet geduld.
Ook tot de bescherming der Christenheid
wordt de Sultan, zooals we reeds zeiden,
door de Europeesche mogendheden gedron
gen, en het waren juist eenige concessies,
die men hen afgeperst heeft, welke aan
leiding gaven tot de hevige vervolgingen.
Doch hooren wg, wat de verschillende
bevoegde berichtgevers ons daarover melden.
II.
De moordenargen hadden voor 't grootste
gedeelte, zoo zegt de correspondent van de
Missionary Herald, alleen daar plaats waar
de hervormingen moesten ingevoerd worden
die de Turksche regeering, onder den drang
der Europeesche mogendheden, genoodzaakt
was geweest toe te staan.
Een dezer hervormingen zou hierin be
staan hebben, dat in zes provinciën de
burgerlgke ambtenaars, de rechters èn de
omdat het hier geldt een hoogst belangrijk
vraagstuk, waarbg wg, op een onpartgdig
standpunt staande, hebben te onderzoeken,
of het werkelgk op onzen weg ligt en of
wg bg machte zgn iets te doen tot ver
betering van den socialen toestand, dien
de vorige spreker zoo terecht als de stroo
ming van onzen tijd betitelde. Zooveel
mogelgk met die strooming mede te gaan
is ook zgne leus. Wel weet hij dat er
aanzienlijke en bekwame mannen zgn, die
meenen dat alles zich regelt naar vraag
en aanbod, maar daartegenover staat dat
er ook aanzienlgke en bekwame mannen
zgn, wier hart voor het vraagstuk klopt,
dat gemeenteraden en zelfs de Staten van
Friesland het reeds in toepassing brachten.
Er zijn er misschien die zullen zeggen 8
uren arbeid, 8 uren rust en 8 uren in de
kroeg, doch hij is het met den heer van
Hoek eens dat de moraliteit er bg zal
winnen. Die 8 uren in de kroeg bestaan
slechts in de verbeelding, ieder weldenkend
werkman zal zich die 8 uren weten te be-
nuttigeu door eigen handenarbeid wanneer
zgn gezin dit noodig heeft; kan het dien
echter ontberen dan door intellectueelen
arbeid. Anderen wederom zullen hem te
genwerpen dat het vraagstuk zoo socialis
tisch getint is het moge waar zgn, maar
dit is geene reden om ons tegen de stroo
ming des tijds te verzetten, neen, onze
plicht is 't de goede zgde van die strooming
te volgen. Gaan wg hierbij met beleid
en tact te werk, dan zal eene latere ver-
gelgking van het tegenwoordig stelsel met
dat der toekomst ongetwgfeld de balans ten
gunste van het laatste doen overhellen, dat
zgns inziens niet anders dan zegenrgke
vruchten voor het algemeen en voor den
werkman in het bgzonder kan afwerpen.
De heer E. P. Schorer is van oordeel
dat het publiek zich scheve voorstellin
gen van de zaak zal maken. Aanbesteding
is voor den besteder zeer voordeelig. Maar
dit neemt niet weg dat de aannemer zich
vaak ziet teleurgesteld en zich die teleur
stelling laat terugbetalen met het zweet en
het loon zgner arbeiders. Dit is eene
schande voor de maatschappg, die zooveel
mogelgk moet worden tegengegaan. Be
staan er voorschriften, dan is zulks eene
directeurs der politie voortaan zouden moe
ten gekozen worden voor een deel uit
Mohammedanen en voor een ander deel
uit Cristenen, naar gelang der bevolking,
waaronder zg zouden moeten optreden.
Deze bepaling nu was te veel voor de
dweepzieke Mohammedanen, die sedert zes
eeuwen reeds de Armeniërs onder hun gze-
ren schepter deden bukken.
Daar moest een middel tegen uitgedacht
worden, en dat was spoedig gevonden, en
even spoedig toegepast.
Het aantal der Armeniërs, die voor deze
ambten konden in aanmerking komen moest
slechts aanmerkelgk verminderd worden
en de overblg venden moestén door roof
en plundering tot den bedelstaf gebracht.
Het teeken tot den aanval werd te Tre-
bizonde, aan de Zuid-Oostkust der Zwarte
zee, gegeven, en het was blgkbaar, dat
men het slechts op de Armeniërs gemunt
had, terwgl men de vreemdelingen met
rust liet.
Te Marash werden bijv. drie zendings
scholen, door kinderen der Armeniërs bg-
gewoond, geplunderd, en éen daarvan zelfs
verbrand, maar de gebouwen, waar de
Amerikanen, die tot de zending behooren
gehuisvest waren, bleven gespaard.
Te Harpont werden dc zendingsgebou
wen in brand gestoken, maar men spaarde
het leven der Amerikanen.
Het is duidelgk gebleken, dat het eenige
doel was, in den kortst mogelgken tijd
zooveel Armeniërs te dooden als maar
eenigszins mogelgk was.
Men koos voor het bedrgven |der gru
welen het uur uit, waarop gewoonlgk de
zaken worden gedreven, en toen de vrees
de Armeniërs drong om hunne magazgnen
te sluiten, wisten de stadso verb eden hen
onmogelijkheid en daarom kan hg zich
zeer goed met het vraagstuk vereenigen
en is hg het eens met de minderheid der
commissie om de bepalingen in de bestek
ken op te nemen. Doch dan wenscht hg
uit het primitieve voorstel gesehrapt te
zien de woorden „volgens de Amsterdam-
sche verordening", want deze zal blijken
onuitvoerbaar te zgn, hetgeen hg in den
breede door voorbeelden aantoont.
De heer Brevet verklaart zich homogeen
met het voorstel van Hoek.
De heer F. G. Spreng er daarentegen
kan er niet met meegaan. In theorie is hg
het er mede eens dat de sociale toestanden
verbetering eisohen, maar in de praktgk
zal dit onuitvoerbaar big ken te zgn, want
wordt het voorstel aangenomen, dan zal
het ook bg de andere indnstrieele onder
nemingen der gemeente moeten worden toe
gepast.
De heer Gratema kan de aanneming van
het \oorstel niet met de Gemeentewet
rgmen, de heer Koole is tegen het voorstel
omdat hg moeielgkheden voorziet, onover
komelijke moeielijkheden die de praktgk
met zich zal brengen, terwijl de heer ÏV.
J. Sprenger tegen het voorstel gekant is
om dezelfde redenen die de heer F. G.
Sprenger aangaf.
De heeren van Hoek en van Dunné be
antwoorden de tegenstanders. Beiden waren
van oordeel dat het hier slechts gold eene
goed- of afkeuring van het hoofdbeginsel
de verordening en hare gevolgen zgn zaken
van latere gelegenheid.
Nadat ook de Voorzitter betuigd had
zgne adhaesie aan het voorstel te kunnen
schenken, wordt tot stemming overgegaan.
De stemmen staken. Voor stemmen de
heeren van Heek, van Dunné, Brevet,
Scliorer, Tak, de Waal, van de Ree en
van der Harsttegen de heeren den Bouw
meester, E. G. SpreDger, Gratama, A. P.
Snouck Hurgronje, Koole, W. J. Sprenger,
W. H, Snouck Hurgronje en van der Swalme.
Achtereenvolgens worden nu zonder dis
cussie of hoofdelg ke stemming goedgekeurd
lo. een voorstel des Voorzitters om,
conform het advies van de ad hoe benoemde
Commissie, bestaande uit de heeren W. J.
Sprenger, Tak, F. G. Sprenger, de Stoppe-
door valsche beloften te bewegen, die,weeï
te openen, om hen daarna des te verrader
lijker te laten overvallen.
Er heerschte overal een zekere orde in
de aanslagen, wel een bewgs dat deze van
te voren met overleg beraamd waren.
Het teeken dat tot den aanval diende,
werd door een jachthoren gegeven, en als
men meende, dat het genoeg was, werd
er voor de tweede maal op den horen ge
blazen
Na den moord dwong men bovendien de
ongelukkige overgebleven bloedverwanten
om de lgken hunner geliefde doodsn te
hegraven.
Zoo werden te Erzerum vgf- en te Sivas
achthonderd naakte en verminkte lgken naar
het kerkhof gebracht, om ze in een gemeen-
schappelgken kuil te begraven. Het getal
slachtoffers, die in de zes provinciën kwamen
te vallen, wordt tusschen de vgfentwintig-
en de veertigduizend geschat.
Het afgrgselijkste in deze gebeurtenissen
is, zegt de correspondent van de Missionary
Review van Februari, dat deze wreedheden
niet begaan werden door een troep bandieten
maar op hevel van den Sultan.
Ik verklaar dit luide en onbewimpeld,
en ik heb overvloedige bewgzen voor het
geen ik zeg ja ik wensch dat mijne woor
den den grootst mogelgken weerklank mo
gen vinden, ter schandvlekking van Abdul-
Hamid II, Sultan van Turkije.
Het wordt thans openlgk erkend door
degenen, die recht hebben van mede te
spreken, dat de studenten van Marsovan
van den Sultan hevel ontvangen hadden
tot het volvoeren van deze dweepzieke
wreedheden.
Wordt vervolgd).
