NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
"feuilleton.
1895.
DMag 81 3)cccm6ec.
Iteiiffe laftcgang.
Midd.-Vliss.
lienst
.Ideghem,
p „Schelde"
VERSCHIJNT
PRIJS DER ADVERTENTIËN
G.
M. KLEMKERK, te Goes
F.
P. D'HUIJ, te Middelburg.
Onze Schuld aan Indië.
UIT DE OUDE DOOS.
IENST
B.-ROTTERDAM
e tijd.)
in Tan
Iburg. Rotterdam.
>rm. voorm.
7,40 7,30
7,401 7-30
in Zaterdags yan
delburg 7.40van
n Vrijdags alleen
)MBOOT.
's morgens 9.
1 's morg. 4.
|P ZOOM.THOLEN
iaar Tholen, 5,30
5,30, 8,18.
;en-op-Zoom 6,5,
j, 8,55.
Zoom n. Halsteren
ar Tholen 15 min.
DIENST.
)DELBURG.
m 4,50, (alleen
|n Zeïlmarkt8,
1,15, 2,-, 2,45,
|6,55, 7,45, 8,30,
Remise ym. 5,20,
3,23. Naar Zeil-
5, nm. 1,20, 2,05,
3, 7, 7,50,
fiet.
Tijd.
I ongeveer
Irm. 5,20*, 6.25*
Namid. 12,
tö, 6,-, 7,-.
bid. 6,40*, 8,—*,
12,—, 1,30, 2,30,
95, 8,05.
tn.
)OTDIENST
Hulst-Vlake.
inst.
IENST.
lm. na kloktijd)
Vlake ym. 4,50
3.35 uur.
orden onmiddellijk
>rreapondeerenden
O, 2,15, 5,15 nur.
len geen goederen
ÈNST.
mrden ym. 7,
ïur.
iddellij k na a»
eer vm. 8,45, en
IENST
VEERGOES,
kring van Dinsdags
rtrek Veer 's morg.
avonds 5,uur.
lorg. 8,37, 'snamid.
jvonds 6,30. Des
|morg. 9,'sav.
Ostende), 's nam.
1st.)
laibrug 6,23, 8,28,
IMaldeghem 5,31,
|5,20, 8,31.
Draaibrug 7,40,
ireskens 6,50, 8,50,
lis 5,31, 6,9, 7,43
|,25, 7,40 8.30.
Ig 5,51, 6,29, 8,15,
7,18, 8,08, 8,53
an Rotterdam
's morgens.
erdag
andag
iiderdag
erdag
Isdag
iderdag
|erdag
Isdag
jiderdag
lerdag
Jsdag
ad erd ag
lerdag
28
30
2
4
7
9
11
14
16
18
21
9.30
9,30
9,30
9,30
10,-
8.—
9.30
9,30
9.30
9,30
9,30
nderdag
23 10,—
25 8,—
28 9.30
30 9,30
UITGAVE VAN
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
en
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
Enkele nummers0,025.
meer 10 cent.
Het laatste nommer van ons blad be
vatte een ernstige roepstem aan de Chris
tenen in Nederland, om ook eens te denken
aan hunne schuld aan Nederlandsch Indië.
Van den beer Beschoor, den bekenden
uitgever van het maandblad „Getuigen en
Redden" ontvingen wij een tweetal boek
werkjes ter beoordeeling. Wij zouden zoo
gaarne deze boekjes in handen zien van
alle Nederlandsohe Christenen.
Het zijn „mededeelingen uit Oost-enWest-
Indië", en worden uitgegeven door de „Ver-
teniging tot bevordering der zedelijkheid
in de Nederlandsohe overzeesche bezittingen.1,1
De mededeelingen zijn niet alle nieuw.
Het zijn berichten uit de Zendingswereld,
uit den arbeid onder militairen in Neder
landsch Indië, uittreksels uit nieuwsbladen
enz. die veel over onze overzeesche bezit
tingen melden.
Het smart ons te moeten zeggen, dat
de indruk van al deze mededeelingen een
diep treurige is.
Wat al leed, wat al ellende woont daar
ginds in onze prachtige Oosthoeveel gaat
daar verloren, hoeveel bezwijkt er, en dat
hoofdzakelijk door de zonde van dronken
schap en ontucht.
Vooral de laatste.
De inhoud van no. 2 is deze
Bespreking der Indische toestanden op de
vergadering van de Nederlandsohe Vereeni-
ging tegen de Prostitutie te Utrecht.
Toespraak van mevrouw de Graaf.
Uittreksel uit brieven van Joh. v. d. Steur.
Bericht van ds. Idenburg te Ter Aar.
Het is al eene aaneenschakeling van
aanklachten tegen ons over onze lauwheid
en luiheid in den dienst van de Neder
landsohe bezittingen in Oost-Indië.
Wij hebben nu sinds eeuwen van Indië
veel getrokken. Uit de miljoenen door de
Javanen voor ons verdiend, betaalde Ne
derland den aanleg van spoorwegen in
Nederlanden voert nu al haast een kwart
eeuw lang ons vaderland krijg tegen het
onneembare Atjeh.
En in ruil daarvoor hebben wij niets
gegeven, weiiig gedaan, veel verzuimd,
waardoor zoo stoffelijk als zedelijk, doch
het laatste vooral, onze schoone Oost op
schrikbarende wijze achteruitgaat, en den on
dergang tegemoet spoedt.
Wie hiervan meer wil weten, koope en
leze deze boekjes. Voor weinige centen
krijgt gij ze in bezit.
Wij kunnen ze niet alle opsommen de
gruwelen en ongerechtigheden die in hoo-
gere en lagere kringen onder bescherming
van het gouvernement daar gepleegd
worden.
Het is reeds schrikkelijk te weten hoe
weinig er aan de Zending, aan de Evan
gelieprediking in onze Oost gedaan wordt.
Te weten dat onder den roos der Euro-
peesche beschaving de gruwelijkste afgoderij
gepleegd wordt. Te weten dat het land
door Houtman ontdekt, door Coen ver
overd, door Van Goens gevestigd, door
Daendels bewerkt, nog door weinigen ver
sterkt is geworden met de kracht van het
Evangelie des Uruises van waar alleen
welvaart en beschaving is afdalende.
I.
Eenige oogenblikken in de Goesche
Vierschaar voor eeuwen. Verbeeldt u
eenigen tijd te vertoeven in de zaal der
vierschaar 1332. Een gewichtig verdrag
en voorwaarde moet voorgelezen worden
tusschen de regeering en Jacob Hugensoon
goudsmit te Goes.
Het opschrift luidt
Jacob Silversmits voorwaarde van dat
uurwerk te bewaeren.
Wij Bailliu, Burgem., Schepenen ende
Raeden der stede Van der Goes, doen
Qndt en kennelijk allen luijden dat wij
En dan het gedrag dier zoogenaamde
Christenen nog die Java telt en geteld
heeft, die arm naar Java getogen, na eenige
jaren rijk van daar zijn teruggekeerd,
die het land hielpen uitzuigen in plaats
van het te verrijken, die den Javaan
exploiteeren in plaats van hem te civili-
seeren die een slavernij erger dan welke
eens de slavenstaten der Amerikaansehe
republiek ontsierde, op de dochters der
Inlanders toepassen en zoo aan de door
werking van het Christendom door weinige
getrouwen gepredikt, in den weg staan.
Zijn dat Christenen? moet de inlander
zeker wel vragenals hij 't Christendom
van deze menschen ziet.
Het christendom van de hooggeplaatsten
door Nederlands regeering daarheen gezon
den en die eiken christelijken arbeid ten
behoeve van den fanatieken Mohamedaan
stinkende maken bij hem.
De Nederlandsohe Regeering heeft deze
schoone parel aan Nederlands kroon schan
delijk miskend al de jaren dat deze landen
in het bezit waren der Nederlanders.
De kortstondige periode van het bestuur
van onzen diep betreurden Kenchenins
uitgezonderd, heeft de Regeering van Ne
derland al die jaren te kort geschoten in
hare verplichting om deze ellende met alle
kracht te bestrijden.
En dit is ook onze schuld.
Wij spreken tot de Nederlandsohe Chris
tenheid.
Neen, de Nederlandsohe bezittingen be-
hooren niet aan de Kroon en zijn geen par
ticulier eigendom van enkele schatrijke
heeren neen, zij behooren aan de Neder
landse/ie natie.
Ook wjj zijn dus verantwoordelijk voor
de toestanden daar ginds, en wanneer wij
nu, die ons Christenen noemen willen en
het inderdaad ook willen zijn, deze dingen
lijdelijk aanzien dan maken wij ons door
ons stilzwijgen en toezien aan dezelfde
gruwelijke zonde schuldig en zijn mede
oorzaak dat de schoone Christennaam een
wanklank wordt onder de Heidensehe en
Mohamedaansche bevolking van den In-
dischen Archipel.
Want in dat zeggen van den inlander:
die Christenen beschieten eigenlijk niet veel;
en in dat gebed van de heidenvrouw tot
haar fetish om bewaard te mogen worden
voor de Christenen in de klacht der rijke
Javaansche vrouw dat Nederland niets doet
dan maar halen en niets brengen en dat al
hare bezittingen belast zijn uitgezonderd,
met de bittere satire der vertwijfeling
werd het er bij gezegd, uitgezonderd de
melk in hare borstenin dat alles ligt
waarheid. En nu is het der Christenen
roeping deze waarheid tot leugen te maken.
Zij moeten met woord en' daad krachtig
protesteeren tegen al deze ongerechtig
heid; door petitie en geschrift, door woord
en pen, door gebed en giften tot steun
der Zending en van den arbeid des Evan
gelies.
Een onzer bladen De Twee Provinciën
heeft er dezer dagen terecht aan her
innerd
„Toen ons leger op Lombok kwam, werd
een bevel uitgevaardigd, dat onze sol
daten de Lomboksche vrouwen niet zouden
om den meesten oirbaere en de profijte
van der stede Van der Goes, overdraegen
ende voorwaerde gemaekt hebben met
Jacob Hugensone goutsmit dat teen nieuwe
uurwerk heeft doen maeken, betaelt, ende
selve op sijnen cost heeft doen setten op
ten stede-huis, ende doen slaen op de
clokke, gelijk dat nu staet, mit al dat
den uurwerk toebehoort ende die uur-
klokke voors, sal Jacob voors, bewaeren
met sijns selfs lijve sijn leven lanck duurende
datse immer altijd gangbaer ende wel be-
waert is, ende dat uurwerk voors altoos
houden in zaeke geheel ende gangbaer
ende wes daer aen gebreekt ende noot is
daer an te maeken, of te vermaeken, daer
sal Jacob voors altijd doen maeken sonder
der stede cost, ende dat uurwerk goet
ende gangbaer houden op sijnen cost, den
aanroeren.
Dat deed men natuurlijk niet om de
zedelijkheid te bevorderen, maar om er
zijn doel door te bereiken, en de bevol
king, zoolang die nog niet onder onze
macht was, niet tegen ons in het harnas
te jagen. Of, nu Lombok onder ons
rechtstreeksch bestuur staat, deze ont
houding nog bevolen is, weten we niet.
Maar wèl weten wij, dat, als het noodig
is, het bevel kan gegeven worden.
Welnu, waarom wordt het dan toege
laten, dat, waar de bevolking wèl in
onze macht is, met haar vrouwen mag
worden geleefd naar welgevallen Is dat
geen schrikkelijk misbruik van macht?
Waarom mogen ambtenaren doen wat
zij, tot schade van den Christennaam,
aandurven tegenover de arme, machte-
looze inlanders? Is er laf hartiger misbruik
van macht denkbaar, en is het niet plicht
van de Regeering om daaraan naar haar
vermogen paal en perk te stellen?
Wy weten wel, de Overheid kan de
zonde niet uitroeien maar zy kan haar
stralfen, tegengaan, zij mag haar niet
toelaten, niet beschermen, niet gemak
kelijk maken.
Indië is een groot en heerlijk bezit
maar de zonde zal het eens voor ons ver
loren doen gaan. Reeds nu gaan er stemmen
op, die het openlijk uitspieken, dat het een
land Is waar het geweld woont, en het
recht struikelt op de straten, waar duizenden
misbruiken bestaan, die men niet kan aan
tasten, omdat men er dan zelf het slacht
offer van wordt."
Zouden wij tegen dit alles niet behooren
te getuigen
Is het niet of wij de vermaning des
Heeren uit den öOsten psalm vernemen
waarvan het slot aldus luidt:
„Deze dingen doet gij en Ik zwijg; gij
meent dat ik ten eenemaal ben gelij k gij
Ik zal u straffen en zal het ordentelijk
voor uwe oogen stellen."
„Verstaat dit toch gij godvergetenden
opdat ik niet verscheure en niemand redde.
„Wie dankoffert die zal Mij eeren en
wie [zijnen] weg [wel] aanstelt dien zal
Ik Gods heil doen zien."
Ligt in deze vermaning ook niet iets
voor ons?. Het ware te wenschen dat dit
wegstervende jaar, deze laatste herinnering
die door middel van ons blad in 1895 tot
ons komt, onze consciëntie opende voor onze
groote schuld aan Indië.
Het jaar 1895, dat straks tot zijne va
deren verzameld wordt, zag wederom vele
geliefde en beminde namen voorbijgaan.
Het bracht als al zijne voorgangeren veel
rouwe in de woningen, verscheurde ge
liefde banden en vervult by zijn heengaan
van deze aarde nog menig hart met wee
moed.
Ze allen te noemen die d«or de zeis
des doods geveld warden, het zou niet
mogelijk zyn. Een iegelijk onzer lezers
gedenke hier aan zoo menig geliefd pand
dat. hij ten grave brachtaan „vrome
vroeg gestorven vrinden", hetzij man of
vrouw, die zy zoo noode zagen henengaan.
voorstijd geduurende ende waert dat men
dat uurwerk versetten woude, of in een
andere plaetse of huis, dan op ten stede
hui» of daer an daer 't nu staet, dat soude
men doen van der stede wegen sonder
Jacobs costende hier voren hebben wij
hem gelooft ende gelooven mits deesen
brieven van der stede wege voors, alle
jaeren wel ende wettelijk te betaelen, son
der eenigh vertrek vier pont grooten
'sjaars, payements, schellingen ende pen
ningen, als altyd ter Goes gemeenlijk gang
baer wesen sullen, duurende alsoo lange
als Jacob voors leeven sal, ende niet lan
gerte betaelen alle jaeren altoos twee
pont grooten te Praemisse, ende twee pont
grooten te meije daernae ende soo wan
neer dat Jacob voors by den wille Godts
aflyvigh geworden is, zoo sullen Bailliu,
Onder hen die in ruimeren kring be
kendheid hadden verkregen noemen wy
allereerst hen, die in onze omgeving ons
ontvallen zijn.
Ds. Huet te Goes;
A. Gallis Merens, notaris te Kapelle
Walraven, geneesheer te Nieuw- en St.
Joosland
Lambrecbtsen van Ritthem'te Middelburg.
Van der Have, burgemeester van Oos-
terland
Van Ketel predikant te Renesse
Wittebol idem te Aaidenburg
Sibmacher Zijnen, idem te Middelburg
Van Dixhoorn, wethouder te Axel
Vermeulen, oud-directeur der H. B. S. te
Middelburg
Schmidt, leeraar aan de H. B. S. te Goes.
Voorts de oud-ministers Wintgens, Has-
selman, Hartsen en Van Dedem.
Stork, oud lid der eerste kamer
De Casembroot, (vice admiraal), oud lid
der tweede kamer
Van Eek, id.
Nog noemen wij
Dr. Wijnmalen, bibliothecaris van de
Koninklijke Bibliotheek;
Koekkoek, schilder
Haitink, ambtenaar van koloniën
Professor H. de Cock
Prof. dr. A. H. de Hartog
Ds. Ploos van Amstel
Ds. Sipkes;
Croll, oud-leider der sociaal-democraten;
Eyssel, Hoofdred. van de Soerabaja Crt.
Canne, voorzitter van het Indisch ge
nootschap
Tjarda van Starkenborgh Stachouwer,
landschapschilder
Generaal Mazel
Lefebre, werktuigkundige
Ds Clercq Moolenburg, resident van Ba-
gelen
Groustra, directeur der Zeevaartschool
Smit, aalmoezenier op Lombok
Van Daehne v. Varick, zaakgelastigde
van het Nederlandsohe Hof te Brunswyk
Neurdenburg, Secretaris van hetNederl.
Zendinggenootschap
Bierens de Haan, oud-hoogleeraar
Peypers, volkszanger
David v. d. Keilen, schilder
Mej. G. J. v. d. Sande Bakhuijsen, schil
deres
Nijgh, uitgever van de Nieuwe Rotter-
damsche Courant
Van Milligen, oud-directeur der kweek
school te Groningen
Professor Veth
Ds. Steenbakker Morylion Loysen
Dr. Cramer, hoogleeraar;
Aartsbisschop Snickers
Dr. v. Doesburg, natuurkundige
A. L. de Rop, kinderschrijver en dichter;
Baron thoe Schwarzenberg en Hohe-
landsberg
Generaal Goffin, ondstrijder
Professor Oudemans
Dr. Hirsch, directeur van het doofstom-
meninstituut te Rotterdam
Dr. Jacobs, ethnograaf te Makasser;
Jhr. mr. W. H. de Savornin Lobman,
kantonrechter te Groningen.
Haakman, Hoofdred. van het Batavi-
aasch Handelsblad
Burgem. Schepenen en Raeden der stede
van der Goes voors, dan wesende, haeren
wille doen mitten uurwerk voors sonder Ja
cobs erfgenaemen daer eenig seggen in te
hebbenende waer dat Jacob voors dat
uurwerk niet en bewaerde, gangbaer ende
slaende en hielde, altijd als dat behoort,
soo soude men van der stede wegen voors
dat uurwerk doen bewaeren, als dat be
hoort op Jacobs cost, ende alle dingen
sonder argelist in oirconde deesen brieven
bezegelt met ter stede zegele Van der Goes,
gegeeven in 't jaar ons Heeren duisent
driehondert en twee Jen dertig,"
Wanneer er van de lezers zyn, die dit
geschenk van Jacob op dit oogenblik nog
zouden willen zien, dan wil ik hen raden
er niet meer naar te zoeken. Het is door
Ds. Van Hoogstraten te 's Gravenhage
Professor Moltzer.
Telting, raadsheer in den Hoogen Raad.
Noothoven van Goor, Uitgever;
Karsseboom, Officier van Justitie te
Alkmaar;
De Witt Hamer, Geneesheer directeur,
van het krankzinnigengesticht te Delft;
De Haas, zeeschilder.
Kolonel Egter van Wissekerke;
Van Riemsdijk, componist
Dr. Suringar (oud 90 jaar) te Leiden;
De Beaumont fabrikant te Maastricht,
uitvinder van het Beaumont-geweer.
Rijpma, oud-agent van het Ned. Jonge
lingsverbond
Prof. v. d. Mey;
Dumontier, verdienstelijk geneeskundige
te 's Gravenhage
Vermeulen, kapitein O.-I. leger met ver
lof, te Middelburg
Gen. majoor Prankamp;
Campagne, Uitgever;
Spaan, oud-red. van Soerakarta
Schneiders van Greiffenswerth, oud-rech
ter by de Arrondissements rechtbank te
Zierikzee
Uit het Buitenland noemen wij in de
eerste plaats de navolgende personen van
vorstelyken bloede
Vorst Waldemar van Lippe Detmold
Sjarief Joesoef, sultan van Pontianak.
De Radja van Lombok.
De Erfgroothertogi» van Oldenburg.
Kroonprins van Tunis.
De Khedive van Egypte.
Grootvorst Alexander Michael van Rus
land.
De Vorst van Goa.
Maha Vajirunhis. Kroonprins van Siam.
De Koningin van Korea.
De Negerkoning Ma-sala (overleden aan
den Beneden Kongo).
Voorts de staats- en krijgslieden
Generaal von Bulow (Denemarken) ver
dediger van de Duppeler schansen in 1864.
Maarschalk Pa via (Spanje).
Maarschalk Canrobert (Frankrijk).
Randolf Churchill en sir William Har-
court (Engeland).
Minister von Giers (Rusland).
Ferrari (Italië) slachtoffer van een anar-
chistischen aanslag.
Stamboeloff (Bulgarije) id.
Zorilla (Spanje).
Gresham, minister van staat en staats
secretaris in de Vereenigde Staten.
Ismaël Pacha (Turkye).
Schenk, Zwitserland, president der Re
publiek.
Schorlemer Alst, Pruisen.
Graaf Taaffe, oud-minister-president in
Oostenrijk.
Admiraal Jones te Londen, oud 98 jaar.
Andere titularissen:
Professor Huxley te Londen.
Professor Pasteur-te Parijs.
Engels socialist te Londen, vriend van
Marx.
Professor Stieltjes tej Toulouse.
Jan Volders te Gent, leider der sociaal
democraten.
Gustav Freytagh, schrijver.
Bonghi (oud-minister Italië).
Alexander Dumas, letterkundige te Parij s
num.—mbnHB—nraMagMB—H—
den brand in 1665 verwoest. Onze stad
huistoren zag er toen gansch anders uit.
De verbrande of oude toren op het stad
huis werd in de 14de eeuw gebouwd, de
toren was gedekt met een platte kap.
Zoo men ziet in Smallegange cronyk
van Zeeland, of nog duidelijker op
en afbeelding der Markt, Stadhuis en
groote kerk uitgegeven door Georg Bal-
thasar, welke afbeelding men nog by enke
le ingezetenen vindt. In 1771 ontving de
toren de tegenwoordige gedaante en werd
de klok (Merten) er in gebracht. Deze
klok schijnt vroeger ergens anders ge
hangen te hebben waar is mij onbekend
Zij werd in 1484 te Mechelen gegoten
