NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Ho. 16. 1895.
Dinsdjig 5 Hoocm6ec.
tipiiife Ittorgang.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
KERKELIJK CONGRES.
GEMENGDE BERICHTEN.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Met genoegen hebben wij gezien dat op
het Kerkelijk (Hervormd) Congres eenige
zeer gewichtige onderwerpen zjjn ter sprake
gekomen.
Of de tijd niet t« kort was voor eene
gronlige bespreking er van, wagen wij
te betwijfelen.
De schoolquaestie kon het niet brengen
tot eene bevestigende beantwoording der
vraag dat het onderwijs de taak der ouders is.
Het Malthusianisme vond zelfs nog een
verdediger in professor Treub.
Ook kwamen de conclusiën in zake Ka
mers van Arbeid niet in stemmingterwijl,
ondanks het warme betoog van den inleider
het opsluiten van arbeidersverenigingen
binnen kerkelijke grenzen door velen, bij
monde van ds. Talma en gedeeltelijk van
de. Karres, zeer werd afgekeurd.
Voor Patrimonium werd overigens door
sommigen, ook weder door ds. Talma
waarvoor wij hem dank zeggen een
flinke lans gebrokenterwijl de heer Van
Oversteeg hoe kwam die er in?
een warm gemoedelijk woord sprak voor
samenwerking desnoods bij naast elkander
wonen.
Tegen het gevaar van sociale samen
komsten op ie basis der kerk alleen werd
geprotesteerd met het constateeren van het
feit dat nog vele sociaal democratische
arbeiders lid zijn der hervormde kerk,
terwijl het feit dat op het Congres zelfs
een lid der hervormde kerk aan den eisch
van 't standpunt van het Cengres vol
doende, nochtans bleek binnen geloodst om
eene lofrede te houden op het Malthu
sianisme, zeker wel niet onopgemerkt zal
zijn gebleven.
Toch was het voor velen een goede
en leerzame dag.
Wij hopen dat de besprekingen van dit
Kerkelijk Congres de maatschappij en het
vrije onderwijs mogen ten goede komen.
Uit de Hollandsche bladen nemen wij
gaarne op een andere plaats van ons blad
een en ander er van over.
In zake het gerucht van het gevonden
lijk op de Zeist erheide is het Nieuws over
tuigd dat het met praatjes is beetgenomen
en 't dus een valsch gerucht is geweest.
Wij, die op haar gezag een en ander
over dit feit hadden aan te merken, zijn
door deze uitkomst beschaamd en verblijd.
Beschaamd omdat wij aan de berichten
geloof gehecht hebben.
Verblijd dat het met de zorg voor het
leven van den soldaat niet zoo bedenke
lijk staat als bedoeld bericht deed ver
moeden.
Het eiland Timor, een der kleine Soen-
da-eilanden, behoort voor de eene helft
aan Portugal, voor de andere helft aan ons.
Nn is 't Portugeesche Noord-Westelijke
deel, de hoofdstad uitgezonderd, tegen het
Portugessch gezag in apenbaren opstand
getreden.
Bij een treffen tusschen de Portugeezen
en de inboorlingen werden eerstgenoemdèn
verslagen.
Reeds hadden enkele moorden en plun
deringen plaats.
Wanneer de hoofdstad zich bij den op
stand aansluit, kan de Portugeesche regee
ring handenvol werks krijgen.
Hoe staat het in het Zuid-Oostelijk deel
dat tot Nederland behoort
Zou de Nederlandsche regeering, gesteld
de geest des oproers sloeg eens over, bij
machte zijn het kwaad te keeren
Wij vragen slechts.
De Amsterdamsche Volksbode plaatste
op den Hervormingsdag de navolgende her
innering, die wij oin den ernst der zaak
gaarne ook in onze kringen verspreiden:
IJsland dat aan Denemarken behoort,
is een geheel Protestantsch (Luthersch?
Red. Z) eiland; op eene bevolking van
70,000 zielen telt het slechts één katholiek
(Roomsch ware juister woord Red. Z.)
huisgezin.
Toch stelt de Paus zich nog altijd voor,
er het katholicisme in te voeren. Een
Fransch priester, die er reeds sedert tien
jaar gevestigd is, heeft er nog geen enkele
overwinning kunnen behalen. Nu zendt
de Paus er twee nieuwe zendelingen heen,
waarvan de een, IJslander van geboorte,
professor is aan een Jezuïetencollege te
Kopenhage.
Zeker kon de Paus de krachten, waar
over hij te beschikken heeft, beter ge
bruiken; want de bevolking van IJsland
staat zeer gunstig aangeschreven, en is
bekend om hare eerlijkheid en zedelijk
heid, ja, als het godsdienstigste volk der
wereld.
„Misdaad, diefstalen geweld", zegt lord
Dufferin (een oud Eugelsch staatsman;
Red. Z.) zijn voor hen zoo goed als on
bekende zaken.
Men zou den Paus in zijn groot geeste
lijk rijk gemakkelijk meer dan ééne pro
vincie kunnen aanwijzen, waar twee zende
lingen hun tijd passender konden besteden
ter verbetering der zeden, ter bestlijding
van het grofste bijgeloof, en ter bevorde
ring van onderwijs en verlichting.
Aan de Roomsche geloofsgenooten wordt
het veTzoek gericht om door hunne gaven
de nieuwe ouderneming te steunen.
Het feit dat telken jare 5 k 6 duizend
Fransche en Vlaamsche visschers een poosje
op het eiland vertoeven, dient tot voor
wendsel voor dezen zendingstocht; en dan
wordt er verder een liefdadig werk aan
vastgeknoopt onder de melaatschen die op
het eiland gevonden worden.
Tot zoover het Amsterdamsche blad.
Wij zijn het er geheel mee eens. Alleen
weten wij op het oogenblik niet of de
arbeid onder de melaatschen van Prote-
stantsche zijde aldaar soms verwaarloosd
wordt. In dat geval toch zou 't optreden
der Roomsche zending aldaar voordeelig
kunnen werken (op ons schaamtegevoel.
In ieder geval moeten deze dingen onzen
Zendingsijver verdubbelen. Zij toch ge
schieden niet bij geval.
4 Nov. 1895.
Bij kon. besluit is J. A. Polderman,
thans telegrafist, bevorderd tot commies
der telegrafie van de 4e klasse.
Deze week vertrekt van Vlis-
singen naar Nieuwediep Hr. Ms. ramschip
Evertsenom ter reede aldaar zijn proeftoch
ten te houden. Na afloop daarvan zal 't schip
weer naar Ylissingen terugkeeren om aan
de Maatschappij „de Schelde" verder in
gereedheid te worden gebracht.
De regeering heeft een gepensioneerd
kapitein van de artillerie aangesteld tot
voorloopig inspecteur van de ontplofbare
stoffen, mot bijzondere opdracht een wa
kend oog te houden op de schepen, gela
den met ontplofbare stoffen, varende of
liggende in de Beneden-Schelde.
Heden vertrekken van het instr. bat.
te Kampen naar de reg. inf. 28 korp-tit.
en zijn in verband daarmede tegen beide
eerst daarop volgende dagen 45 jongelingen
opgeroepen om dienst te nemen.
Middelburg. Heden norgen werd voor
de Arrond.-Reehtb. te Middelburg beëedigd
de bij die rechtbank benoemde subst-griffier
mr. E. L. Umbgrove, terwijl hedennamid-
dag in eene openbare zitting dier Recht
bank de plechtige installatie van dien amb
tenaar plaats had.
Donderdagavond was er eene ure des
gebeds waarin dr. Gheel Gildemeester
voorging.
Vrijdagmorgen opende de voorzitter, dr.
Vos het Congres in Maison Stroucken te
Amsterdam, met eene uiteenzetting van
het doel van het Congres.
Hij gaf een blik op den toestand in het
begin dezer eeuw het optreden van Ko
ning Willem I. „een wel wat forschen
voedsterheer", het Reveil, den arbeid van
Heldring en ook van T. M. Looman, den
80 jarigen eere-voorzitter van het Con
gres, enz.
De weesmeisjes der Herv. Gemeente
zongen een schoon lied. Daarna ging dr.
Vos voort met te wijzen op de velerlei
ellende van onzen tijd, waartegen de Va-
derlandsche kerk niet krachtig was opge
treden op de vijanden der kerk die op
trekken onder gestolen banieren maar ook
op vele lichtpunten, onder anderen op de
getuigenissen van mannen als Marez Oyens,
Adama v. Scheltema, Teding van Berkhout
en anderen.
Vervolgens werden acht afdeelingen ge
vormd. In een er van, die voor Arbei
dersbelangen, sprak het lid der eerste ka
mer, de heer Schimmelpenninck v. d. Oye,
over Kamers van Arbeid.
Deze spreker stelde de vraag wat de
kerk kan doen voor de oplossing der soeiale
vraagstukken. Hij verstaat onder kerk
niet een bepaald kerkgenootschap, maar
alle kerkformatiën.
De oorzaken der ellende zijn ondermeer
de ontwikkeling der techniek, de verhoogde
le\ensstandaard, snellere gemeenschaps
middelen, het muntwezen dat eene Inter
nationale regeling mist, de snelle toene
ming der bevolking, enz.
Hier moet met zedelijke wapenen ge
streden worden, en de vraag of ook de
overheid hierbij niet, zelfs dwingend, zou
behooren op te treden, zon spreker niet
ontkennend durven beantwoorden.
Een van de aangeprezen middelen is
de Kamer van Arbeid. Hij geeft hierbij
de geschiedenis der wetsontwerpen en van
het jongste regeeringsontwerp, van welke
hij den inhoud meededeelt.
Spr. bezwaren tegen dit laatste ontwerp
zijn deze dat de taak der Kamers te be
perkt is opgevatdat de vrouwen kies
recht hebbendat niet zijn uitgesloten
kroeghouders en bordeelhouders.
Ten slotte herinnert hij dat ook de beste
regeling falen zal, zoolang niet patroon en
arbeiders zich buigen voor Gods Woord.
Zijn eonclusies luiden
Het is de roeping van elk lid der kerk
en van ambtsdragers in het bijzonder, pa
troons en werklieden te herinneren aan
de apostolische vermaning „Een iegelijk
zie niet alleen op het zijne maar ook op
hetgeen des anderen is."
Ilet. is zeer gewenscht de Kamers van
arbeid zoo in te richten dat alle gemeenschap
pelijke belangen van patroons en arbeiders
daarin kunnen worden behandeld, en dat
beide partijen daarin hun meening onbe
wimpeld kunnen uitspreken. Uit het debat
stippen wij slechts aan dat dr. de Visser
herinnerde hoe met den val van het oude
gildewezen de weg gebaand werd voor
de wilde concurentie, van daar de onge
lukkige toestanden. En de vraag deed of
ook de landbouw onder de Kamers van
Arbeid begrepen is, welke rechtsbetrekking
er door patroon en arbeider geschapen
wordt; of het toetreden van allen ver-
eischt is; en waarom wel voor Kamers
van Arbeid, niet voor een Wetboek op
den arbeid gepleit wordt.
Voorts dat ds. Sehriecke van Enschedé
een lans brak voor afzonderlijk vergade
ren van patroons en arbeiders, en voor het
recht der Kamers pleitte om ook beslis
send, en niet alleen adviseerend op te
treden.
En eindelijk dat de inleider geantwoord
heeft, dat niemand gedwongen wordt om
toe te treden; dat het Wetboek op den
Arbeid er nog niet is, dewijl de gege
vens er voor nog ontbrekendat de vrucht
der Arbeidskamers zal afhangen vsn den
geest der werklieden, terwijl in Frankrijk
en België verschillende geschillen door
bemiddelling dezer Kamers zijn bijgelegd.
Inleider big ft er echter bij dat de Kamer
gunstiger zal werken wanneer zij niet ge
dwongen wordt tot een rechterlijke beslis
sing omdat daarbij immers altijd de moge
lijkheid blijft dat de in het ongelijk ge
stelde partij door luid protesteeren het
effect der uitspraak zal willen verijdelen.
In een andere sectie behandelde dr. v.
Veen uit Groningen de vraag hoe wij ons
als hervormden hebben te gedragen jegens
de politieke partijen?
De conclusie was dat men zich als afzonder
lijke groep zou organiseeren, en in geen
geval zou samenwerken met ultramontanen,
socialisten en antirevolutionairen.
De heer Huber, oud-antirevolutioneir
kamerlid, die als voorzitter het laatste woord
had, verklaarde zich te verheugen, dat
men het er over eens was dat de hervorm
den niet met de antirevolutionaire party
kunnen medegaan.
In een andere afdeeling trad ds, Malco-
mesius op ter bestrijding van het beginsel
van het Unie-rapport „De vrije school voor
heel de natie." Spr. meende dat de her
vormden hebben te strijden voor de leus
„de Vrije Christelijke school voor heel de
natie."
Eerstgenoemde leus is onmogelijkzij
stelt de deur open voor alle mogelijke sec-
tarische schooltjes. Ook mogen wij den
Staat niet om dergelijke scholen vragen;
het zou terugkeer zijn naar het in 1878
door „Ons Program" verworpen staatsbe
grip, dat rust op Rousseau's eonlrat social.
Ook is zij eene miskenning van de be-
teekenis eener Christelijke overheid. Zij
verloochent de kracht van het Christelijk
beginsel. Spr. beroept zich op Groen wiens
ideaal de Christelijke volksschool is geweest.
Niet deze of gene gemeente een christelijke
school; maar de macht van het christelijk
beginsel behoorde ten slotte geheel den
iiwrloed der Staatsschool te overvleugelen.
Een ideaal dat niet op zij gezet mag worden
door dienaren van Hem die wonderen doet
en gezegd hoeft dat Hij de wereld heeft
overwonnen.
Jammer dat de in de zaal aanwezige
stellers en voorstanders van het Unie-rapport
door hunne tegenwoordigheid in andere
afdeelingen niet tegen de voorstellingen
van dezen spr. konden opkomen. Nu waren
allen het er mede eens.
In eene volgende afdeeling sprak dr. de
Visser over „de organisatie der arbeiders
in verband met de kerk." Hjj ontwikkelde
drie denkbeelden1. de waarde van alle
goed is betrekkelijk; 2. elk bezitter is
rentmeester tegenover God 3. de broeder
schap schrijft voor, elkander te helpen.
Na een kort historisch overzicht van den
eersten tijd der Christenen en de Reformatie
en het werken van Calvijn, wees spr. er
op, dat de beginselen' der Hervorming niet
doorwerkten en deze dus weinig bijbracht
tot verbetering der arbeiderstoestanden. Bij
ons te lande geschiedde dit nog het meest,
getuige de tallooze gasthuizen, hofjes, wees
huizen emz. Van de Ned. Herv. Kerk ging
een heilzame invloed uit op den socialen
toestand, zöolang de echt gereformeerde
geest daarin bleef bestaan.
Tot keering der maatschappelijke mis
standen mseten de chr. beginselen het stuur
aangeven. Het sociale vraagstuk is aller
eerst van Christelijk-godsdienstigen aard,
het Bekeert u moet eerst opgevolgd worden.
De volkskerk moet de arbeiders organisee
ren en de misleiden terechtbrengen. Door
de verkondiging des Woords hoofdzakelijk.
Doch ook door huisbezoek en persoonlijke
kennisneming van de bezwaren der ar
beiders.
Vele arbeiders verlangen en terecht-
organisatie in eigen kring, naar Gods
Woord, en wel tegenover politieke ver-
eenigingea..
Dit gaf ds. Talma aanleiding om een
warm woord te spreken in het belang
van aansluiting bij Patrimonium, terwijl
de heer Van Oversteeg vroeg welke resul
taten de arbeider van deze besprekingen
kan meenemen. Hij drong op organisatie
aan van ieder op eigen terreiD om straks
samen te kunnen optrekken tegen den
gemeenschappelijken vijand.
Nog anderen meenden dat de arbeiders
niet moesten georganiseerd in de herv.
kerk, dat maakte de grenzen te lang. Al
leen het Genadeverbond moet grondslag
zijn. De inleider betoogde echter nogmaals
het tegendeelhij bindt de arbeiders lie
ver aan de Belijdenis dan aan het Sociaal
Program.
Het antirevolutionaire kamerlid baron
Mackay was voorzitter in deze sectie. Hij
sloot met een woord van dank, en zonder
protest tegen de wijze waarop Patrimoni
um aangevallen was zoodat wij 't er voor
houden mogen dat dit Kamerlid in dezen
niet naast ds. Talma, maar naast ds. de
Visser staat en de scheiding der chr.
werklieden in Hervormde en niet-op-ker-
kelijke-indeelingen-lettende arbeiders goed
keurt.
In een andere afdeeling verdedigde ds.
Pierson de stelling
Kraehtens bare eigene beginselen is de
Ned. Herv. Kerk verplicht partij te kie
zen vóór de beginselen der Ned. Ver.
tegen de prostitutie.
Deze vereeniging bestrijdt slechts de
prostitutie, voor zoover zij zich in het
openbaar vertoont. Het innerlijke leven
laat zij onaangerosrd. Zij heeft in dit op
zicht overal getriumpheerd. Overal zjjn
tenminste reglementen en bepérkingen ge
komen.
De kerk heeft een roeping tegenover deu
Staat, de Maatschappij en de individuen
in het bijzonder die slachtoffers der ontucht
geworden zijn, en daarom moet zij met
die Ned. Vereeniging hand aan hand gaan.
De Staat moet ook partij kiezen tegen de
ontucht evenzeer als tegen de veelwijvery.
De Kerk moet tegen de wetenschap op
komen, als deze zondigt tegen de veror
deningen Gods, want deze zijn de waar
heid.
Zij moet zich kanten tegen de prostitu
tie, als de belichaming der ontucht door
de wet. Die reglementen moesten bestreden
worden, daar zij een uitvloeisel zijn van
den geest, die vijandig is aan de reinheid,
door de kerk gewenscht.
Vermelden wij nog dat nog meerder»»
belangrijke referaten, bijvoorbeeld over
Malthusianisme over Evangeliesatie en
andere gehouden zijnen dat des avonds
ds. v. Nes uit Rotterdam en ds. Murray
uit Zuid-Afrika (Kaap), optraden en dr.
Vos het slotwoord sprak.
Het Rijkstelegraaf kantoor te Goes ver
zond gedurende de maand October
1895 1005 telegrammen, ontving 968, over
genomen en verder geseind werden 867,
totaal 2840 telegrammen.
Ont- Ver-
Kantoren. vangen, zonden. Totaal
Baarland52 45 97
Borsele52 60 112
Driewegen 20 16 36
Ellewoutsdijk 53 58 111
's Gravenpolder 71 57 128
's Heer Arendskerke 44 43 87
s Heerenhoek 50 66 116
Heinkenszand 29 17 46
Hoedekenskerke 62 71 133
Kloetinge10 11 21
Nieuwdorp 25 28 53
Nisse 24 21 45
Ovezand34 26 60
Wolfertsdijk 106 58 164
Waarde. Door den landbouwer Over-
beek werd de vorige week een voer peen
naar de haven gebracht, hetwelk een ge
wicht had van 3110, zegge drie duizend
honderd en tien kilo. Ook is alhier
Zaterdag het paard van den landbouwer
