NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Ho. 1895.
HornMag 10 ©cfo6ec.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Evenredige Vertegen
woordiging.
KERKNIEUWS.
SCHOOLNIEUWS.
f
GEMENGDE BERICHTEN-
tienife Iflfttpng,
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,02E.
UITGAVE VAN
en
vasi 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De Nieuwe Provinciale Gron. Crt. van
8, October bevat een stuk ingezonden na
mens het bestuur der A. R. Kiesvereen.
„Voor Nederland en Oranje" te Goes, strek
kende om de Kiesvereenigingen van bet
Noorden op te wekken tot betuigen van
adbaesie aan bet bekende adres ten gunste
van evenredige vertegenwoordiging.
In bet hoofdartikel, getiteld „Repliek",
werd dat stuk opgenomen, gevolgd door
het volgende onderschrift:
Gaarne willen we op dit welwillend en
dringend schrijven antwoordenen wanneer
we daarbij hoofdzakelijk bij ons uitgesproken
gevoelen moeten volharden zal het wel niet
noodig zijn te verzekeren, dat dit geenszins
is om de geestdrift onzer Goesche geestver
wanten te biusschen, noch ook omdat we
van de rechtvaardigheid van het evenredig
kiesstelsel minder overtuigd zouden zijn, dan
vroeger; maar omdat nog geen overwegend
argument ons van de noodzakelijkheid heeft
overtuigd om van gevoelen te veranderen.
Onze moening komt kortelijk hierop neer:
nu de kiesrechtuitbreiding aan de orde is,
staande de behandeling van het daartoe
strekkend wetsontwerpkunnen wij in het
daarvóór schuiven van deze nieuwe quaestie
geen heil zien.
"Vooreen ander kiesstelsel had men moe-
ton ijveren tijdens de Grondwetsherziening.
Toen was het daarvoor het oogenblik. Want
zal dit stelsel worden ingovoerd, dan moet
het in de Grondwet worden geschreven of
althans moet dan uit de Grondwet worden
geschrapt, alles wat daarmee in strijd is
(kiesdistricten enz.)
Om welke reden de Grondwetsherziening
doorgegaan is, zonder dat ze ons dit beter
kiesstelsel bezorgd heeft, onderzooken we
thans niet.
We nemen het feit zooals het is, en dan
wijzen we hierop, dat er toen geen werk
van gemaakt is, en dat men er nu niet
voor ijveren kan, zonder de aandacht van
de uitbreiding af te ieiden.
Misschien zou het lukken er een algemeen
debat over te krijgen in de pers; maar op
de Kamer zou dit geen invloed hebben.
Die zou, en terecht, denken: „Deze zaak
gaat ons niet aan. Immers zijn we op dit
oogenblik aan geen Grondwetsherziening
bezig
Zoo kreeg men dan twee quaesties voor
éen.
En het gevolg kon wel eens wezen, dat
van geen van beide iets kwam! Of zou
men in ernst van deze Kamer een Grond
wetsherziening willen uitlokken?
We vragen dus, of het zaak is, nu weër
de quaestie van het s t e 1 s e 1 voor die van
de uitbreiding te schuiven.
Er komt nog bij, dat de Goesche Kies
vereenigirig de invoering van het evenredig
stelsel enkel voor de Gemeenteraden en de
Provinciale Staten vraagt, waar we natuur
lijk op zichzelf besc houwd, niets tegen hebben.
Maar wij kunnen niet vergeten, dat juis t
de politieke verkiezingen, dat zijn die
voorde Tweede Kamer, inde eerste plaats
de toepassing van den rechtvaardigheids
maatregel behoevenomdat juist in de Ka
mer, bij de behandeling der hoogere
belangen, het recht der minderheden be
hoort te worden beveiligd,
Zeer zeker zou bet evenredigheidsstelsel
ook voorde Gemeenteraden en de Provinciale
Staten heilzaam werken; 6maar het Goesche
adres zegt zelf, dat dez. lichamen toch
eigenlijk meer een adm nistratieve taak
hebben te verrichten. De Kamer daarente
gen heeft een veel hoogere taak.
Ook uit dit oogpunt is de zaak ons dus
nog niet heider.
Na een woord van lof over de welwil-
lende en waardeerende houding van de
OS N. Prov. Gron. wenschen wij op deze re-
Jgliek te dupliceeren.
OtU Voor hetgeen in het adres der Goesche
■j(: Kiesvereeniging gevraagd wordt is grond-
Ot;'wetsherzieninge niet noodig.
Er wordt g vraagd om invoering van
een proportioneel kiesstelsel voor Prov.
Staten en Gemeenteraden.
f) Aan dit artikel van den bekenden
woordvoerder der Propagandisten voor Even-
A redige Vertegenwoordiging ruimen wij gaarne
de plaat3 van het hoofdartikel in. Red,
Bij Gemeenteraads-verkiezingen bestaat
de indeeling in kiesdistricten niet, en bij
de verkiezingen voor de Prov. staten is
die indeeling niet door de Grondwet voor
geschreven.
De quaestie der kicslistricten is hier
dus geen beletsel dat Grondwetsherziening
noodzakelijk maakt.
Wel komt de Grondwet, hij verkiezin
gen voor de Prov. Staten, op een andere
wijze afbreuk doen aan dc zuiverheid der
toepassing van een proportioneel kiesstel
sel, waar zij in art. 127 all. 3 bepaalt
dat de helft der leden om de drie jaar
aftreedt.
Wij zouden wenschen periodieke aftreding
der Staten in haar geheel.
Neem bijv. de Staten van Friesland,
tellende 50 leden.
Traden deze 50 tegelijkertijd af, dan zou
onder een proportioneel stelsel, elke mee
ning, aangehangen door 1/50 der kiezers
één afgevaardigde kunnen verkrijgen.
Nu echter, nu telkens de helft, dus 25,
aftreedt, is dit onmogelijk, en kan een
partij met minder aanhangers dan 1/25 dei
kiezers zich niet doen hooren in de staten.
Maar dit is geen grondwettig beletsel
ondanks deze kleine onzuiverheid zal toch
een ieder moeten erkennen dat het resul
taat nog zéér gunstig isgeen enkele
meening, aangehangen door 1/25 der kie
zers, wordt uitgesloten
Hoe is dat nu Aan de N. Prov. Gron.
laten wij het antwoord over.
Bij verkiezingen voor de Tweede Kamer
legt art. 81 bepalende dat de leden der
Tweede Kamer zullen verkozen worden in
kiesdistricteneen beletsel in den weg voor
de invoering van een zuiver proportioneel
kiesstelsel.
Het ware dus te wenschen geweest dat,
men bij de laatste grondwetsherziening,
dit art. gewijzigd had.
Wanneer echter de N. Prov. Gron. zegt
dat er toen van deze zaak geen werk ge
maakt is, dan is het blad niet voldoende
ingelicht.
Bij de behandeling van art. 81 der voor
gestelde nieuwe Grondwet, in 1886, waren,
met de staatscommissie sommige leden van
oordeel dat de besbssing der vraag of het
Rij k in kiesdistricten zal worden verdeeld,
aan den gewonen wetgever moet worden
overgelaten, aangezien nog voortdurend
nieuwe stehels worden uitgedacht, die de
vertegenwoordiging beter maken tot de uit
drukking van de verschillende stroomingen
der openbare meening.
In het voorloopig verslag van 12 Aug.
1886 staat o. a.„Nog werd in eene Af-
deeling door sommigen in overweging ge
geven de bepaling van het regeerings-
voorstel te handhaven, doch het woord
rechtstreeksweg te laten ten einde den
wetgever ruimte te laten tot invoering van
eenig stelsel van evenredige vertegenwoordi
ging." Waarom rechtstreeksche verkiezin
gen een evenredigheidsstelsel uitsluiten,
was echter der Regeering, zeer terecht,
niet duidelijk.
In het voorloopig verslag in 1885 lezen
wij dat verschillende leden in overweging
geven om, overeenkomstig het advies van
de heeren Lobman en dc Geer, bij het
rapport der staatscommissie gevoegd, op
verkiezingen voor de le Kamer toe te
passen het stelsel Hare of een dergelijk
stelsel.
Gewerkt ten gunste van proportioneele
vertegenwoordiging heeft men hij de laat
ste grondwetsherziening dus wel.
Grondwetsherziening is nu niet aan de
orde, en werd er iets gevraagd, waarvoor
zulk eeh herziening vereischt werd, dan
zou de Kamer, zooals de N. Prov. Gron. zegt,
terecht denken „Deze zaak gaat ons niet
aan. Daar zijn wij op het oogenblik niet
aan bezig."
Eigenaardig het blad geeft hier sélve
een krachtig motief vóór het veroordeelde
tijdstip der Goesche propaganda.
Immers, vroeg men een ander kiesstelsel
op een oogenblik waarop de Kieswet niet
in behandeling was, dan zou de Kamer
eveneens kunnen denken „Deze zaak gaat
ons niet aan. Daar ziju wij op het oogen.
blik niet aan bezig."
De Nieuwe Prov. Gron. vreesi dat, door
vragen om een auder kiess/eM, gevaar
zal voortvloeien voor de uitbreiding van
het kies recht.
Wij vreezen dat niet. Deze twee quaes
ties, beiden een onderdeel der kieswet, loo-
pen volmaakt parallel.
Maar moesten wij kiezen tusschen veran
dering van kies stelsel, en uitbreiding van
kiesrecht, wij kozen het eerste, en wij zou
den met die keuze ongetwijfeld staan op
den bodem van „Ons Program."
Men zie slechts do bijlagen achter het
hoofdstuk „Staten en Raden", en dan zal
men daar op blz. 432 het volgende vinden
„Elke wijziging, hoe schijnbaar onderge
schikt ook, behoort getoetst te worden aan
de beginselenen deze liggen noch in de
Kieswet, noch in de Censuswet, maar in het
Kiesstelsel.
Of, wil men nog beslister taal, zoo leze
men op blz. 459 dezen zin „Het Christe
lijk Historisch staatsrecht eischt organische
vertegenwoordiging, en heeft met daling
of rijzing van den Census niets van doen."
Wij herhalen echter: het een hoeft het.
ander niet uit te sluiten.
Overtredingen.
Wij kunnen niet zeggen, dat de heer
A. P. Staalman, lid van de tweeds kamer
ons een zeer sympathiek persoon is.
Toch hindert ons een weinig de wijze,
waarop Justitia hem voor zich gedaagd
heeft.
Eerst stond hij voor den Kantonrechter,
daarna in hooger beroep voor de Arrond.
Rechtbank.
Waarom
Blijkens het rapport van den daartoe
benoemden rechter-rapportear is de beklaag
de beschuldigd vanals hoofd van een
bedrijf niet in het bezit zijn van de ver-
eisehte arbeidskaart ten aanzien van éen
persoon, de bij artikel 11 der arbeidswet
vereischte door den burgemeester gewaar
merkte lijst niet op een zichtbare wijze
te hebben opgehangen in zijn fabriek of
werkplaats, en ten aanzien van éen persoon
de arbeidskaart niet binnen 2 maal 24
uur te hebben teruggegeven, na dat de be
trekking was geëindigd. Bij vonnis van den
kantonrechrer te Helder was de beklaagde
wegens de heide eerstgenoemde feiten ver-
eerdeeld tot twee boeten ven f 1, subsi
diair een dag hechtenis en vrijgesproken
van het meerder ten laste gelegde.
Yoor de rechtbank werd nog meerder
straf geëischt.
Waarom
Zijn-de ten laste gelegde nu zulke ern
stige overtredingen Is 't gebleken, dat de
heer Staalman zichzelven door 't geen hij
deed heeft bevoordeeld, anderen benadeeld V
Vermijdt Justitia zoo den schijn ook van
partijdig de oogen te kunnen opendoen en
te sluiten
Is de arbeidswet tot in tittel en jota
zoo bizonder heilig
Zijn bij Zondagswet en drankwet niet heel
wat grooter overtredingen te achterhalen
Men zijge niet de mug uit om don kemel
door te zwelgen. Dat verzwakt 's volks
besef van rechtvaardigheid.
Vaderlander.
9 Oct. '95-
Met ingang van den len November
a. s. is verplaatst de kommies te water
le klasse W. Comijs van Hansweert naar
Dordrecht en A. de Waard van Millingen
naar Hansweert. N. R. C.
Benoemd tot surnumerair der po?;
terijen en telegrafie: te Steenbergen M,
A. J. J. Blankert; en te Zierikzee A.
Donkersloot.
Loting nationale militie.
Vlissi ngen, Donderdag 10 Oct. voor
Vlissingen.
Vlissingen, Vrijdag 11 Oct. voor
Westkapelle, Zoutelande, Biggekerke Ritt-
bem, Oost- en West-Souburg en Koude-
kerke.
Cortgene, Zaterdag 12 Oct. voor
Wissekerke, Cortgene, Cats en Colijnsplaat.
IJ z e n d ij k e, Dinsdag 15 Oct. voor
Schoondjke, Biervliet, Waterlandkerkje,
Hoofdplaat en IJzendijke.
Oostburg, Woensdag 16 Oct, voor
Nieuwvliet, C roede, Breskens, Zuidzande
en Oostburg.
Ned. Herv. Kerk
Beroepen te Haamstede dbr. J. A. Voor
duin oand. te Nijmegen.
Aangenomen naar Oud Beijerland door
ds. J. C. Klomp te Lunteren.
De afdeeling Goes van den „Nederl.
Protestantenbond" is, bij gebrek aan be
langstelling, opgeheven.
Goes. Van dhr. J. de Kr. ontvingen
wij een verslag van de plechtige inwijding
van een nieuw lokaal voor de vergaderin
gen van diakenentevens dienstig tot het
geven van catechetiseh onderwijs door de
HH. predikanten.
De oudste diaken, dhr. I. Wessel, was
door het college aangewezen om bij de
inwijding den vergaderden een hartelijk
„welkom" toe te roepen, nadat Ds. van
Koetsveld de bijeenkomst met gebed geo
pend had. Aan HH. kerkvoogden werd
in genoemde toespraak de dank gebracht
voor hun vele bemoeienissen aan den aan
nemer, dhr. Dekker, voor diens keurig op
geleverd werk en voorts herdacht de oude
diaken-kamer met haar vele blijde en droeve
herinneringen; alsmede wijlen de BB. Meyer,
Adriaanse, Stokmans, De Jonge, Van de
Weert en de Beste; zoomede wijlen de
bode Johannis v. d. Horst. Ten slotte hoop
te spreker dat in de nieuwe localiteit, de
oude eensgezindheid mocht worden over
gebracht en dat waar het nieuwe gebouw
eigenlijk rustte boven het stof van het
voorgeslacht, allen mochten gegrond zijn
of worden op een vaster fondament op
Jezus Christus, de Rots der eeuwen.
Na den hoofdspreker traden nog andere
BB. op en werd de blijde samenkomst met
dankgebed gesloten door ds. Leljveld.
Hec lokaal is gezellig ingericht; de
nieuwe archief-kast ziet er keurig uit
ook treft men aan den waud een eopie
aan van de oudste diaconie-rekeningen van
1579 1586, terwijl eerstdaags een Ijst
opgehangen wordt van de Goesche predi
kanten sinds 1578 met (zooveel mogeljk)
hun beeltenissen. Nieuwe Zondagsbode.
Geref. kerken.
Ds. S. de Jager te Serooskerke komt
voor op het tweetal voor een beroep naar
Waddingsveen.
Beroepen te Axel B. ds. H. R. Nieborg
te Reeuwjk-Haastrecht.
Bedankt voor Zierikzee door ds. W.
Breukelaar te Halfweg.
Bij kon. besluit is voor het tjdvak van
1 November 1895 tot en met 31 October
1896, benoemd tot leeraar aan de rjks
hoogere burgerschool te Middelburg dhr.
W. A. Poort, doctorandus in de wis- en
natuurkunde te Groningen.
Aan de Universiteit te Amsterdam is af
gelegd het theoretisch geneeskundig examen
door den heer W. V. d. Hamme.
Aan de hooareschool te Utrecht slaagde
voor het candidaat examen Theologie dhr.
P. J. Roscam Abbing.
ötrechtsche Zendingsvereeni-
g'ng-
Boeroe. Met Kerstfeest noodigde Br.
Storm de voornaamste hoofden uit in het
kerkje te komen. Niemand had tijd. Doch
na kerktjd kwamen zj, evenals men zulks
op jaardagen pleegt te doen hem kleine
geschenken brengen. Beleefdheid eischt
dan een waardig tegengeschenk, en daarop
vlammen de luidjes. Toch kwamen ook
Heidenen naar de prediking luisteren.
Moeiljk gaat 't een school te openen
de ouders willen hun kinderen wel zenden,
doch. alleen als de (Mohamm.) priester 't
goed vindt, en die vindt 't natuurljk
nooit goed. Toch heeft Br. S. zeven
scholieren, die naar 't schjnt schik in 't
leeren hebben. Als hj hun prenten uit
de Bjb. Geschiedenis laat zien, groeten ze
eiken Oosterling een beêvaartganger Enfin
zijn ze al niet in 't net des Evangelies,
ze zwemmen er toch omheen. Niet zelden
doet Br. Storm een tocht naar 't binnen
land, maar 't gelukt hem niet dikwjls, de
mensehen te spreken te krjgen. En als
hj ze aanspreekt luisteren ze wel, maar
meer ook niet, en eigenljk houden ze nog
meer van de hoeveelheid tabak, die ze zoo
nu en dan eens krjgen, als van de woorden
des Evangelies en van ter kerk komen,
willen ze niet hooren.
Op Paaschzondag doopte Br. Storm een
drietal eerstelingen. Al is de zaai- en
wachttjd lang tochmettert jd rjpt
vrucht.
Halmaheira. Br. Van Djken meldt een
aardigen karaktertrek van 't volk. Hj zag
een vaartuigje, door een hoofd, kapita, met
moeite voortroeien, terwijl zjn broeder geen
hand uitstak, om hem te helpen en't hoofd
hem daartoe volstrekt niet aanspoorde'.
Waarvandaan die vreemde handelwjze
„Had de kapita zjn broeder tot roeien
aangespoord, dan zou hj hem daarmede
voor een luiaard uitgemaakt hebben, en de
kapita had moeten betalen." B j een scheeps
timmerman vond Van Djken twee volwas
sen zoons slapende, terwjl de vader hard
werkte: zj waren pas van een feest terug.
In de tuinen waar men de rjst verbouwt,
werken man, vrouw en elk der kinderen
op een afzonderlijk stuk, waar elk vrj en
bij zicb een eigen but bouwt. Vrj en
bij leven toch in 't algemeen de Alfoeren
zj zorgen voor tjd nocb eeuwigheid na
bun dood wordt hun ziel immers „een
godheid, of een bron die alles bevat, waar
aan men behoefte heeft, en die door het
brengen van offers steeds vloeiende wordt
gehouden." Die zorgeloosheid is geen goede
akker voor 't zaad des Woords.
Voor een woning stond een koker met
Spaansche peperdeze moest den dief van
een beteldoos treffen da* zou 't gestolene
weer op geheimzinnige wjze terugkomen.
Bj een der dorpshoofden was een vrouw
nog wel, zooals bleek, zjn moeder, op
gesloten, beschuldigd van hekserj. Om
te toonen, dat zij valsch beschuldigd werd
liet zj Van Djken zien, dat zj geen tanden
meer had en „dus 't binnenste van een
mensch niet kon opeten." De haren lieten
haar aan heur lot over. Men laat zulk
een ongelukkige verwaarloosd sterven, om
later haar ziel als een godheid te aanbid
den. 't Dorpshoofd had reeds een ham iu
den rook hangen voor moeders dooden-
feest! „O, 't is zoo pijnlijk daartegen niets
te kunnen doen", schrjft Van Djken.
Bruinisse. De rivier de Grevelingen
had Dinsdag voor onze gemeente, een
levendig aanzien. Ongeveer 230 visschers-
vaartuigen doorkruisten met hunne korren
de heden geopende mosselzaadbank.
Dat het geheel een fraai gezicht op
leverde, begrijpt men wanneer men zich
een oppervlak van 800 M. lengte bj 90-
M. breedte denkt vaarop al die hoog
