NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
flo. 105. 1895.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Mecdag 8 Ittni
Hegeiufe laatgmiij.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
F.LKEN MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 centiedere regel
meer 10 cent.
Bij dit nummer behoort een bijvoegsel.
In de Vaderlander lazen wij een gulden
woord bij de Gbineezen in gang „Bevor
der vrede en eendracht onder uwe kennissen.
(De Ckineezen zijn uiterst vredelievend
en hebben een afkeer van alle twisten of
„bobbery" (ruzie), zooals het in Pidgin-
Engelsch heet)."
Wanneer deze les onder politieke geest
verwanten meer betracht werd, wij zouden
over het geheele land, niet alleen de
provinciale staten maar ook de tweede
kamer kunnen „om"zetten.
En op zoo menig ander gebied zouden
wij bij eendrachtige optreding, het onge
loof met veelszins goeden uitslag kunnen
weerstaan.
Wat eendracht vermag in eene partij
die weet wat zij wil, dat heeft de school
wet van 1889 ons geleerd. Wat deze ons
gebracht heeft dat wordt nog in geen
land van Europa gevonden.
Zij heeft het groote beginsel aanvaard
dat niet den staat maar den ouders de
school behoort. Nu hebben de beginselen
hier en daar ook elemeuten van vrij wat
minder gewicht, de broeders verdeeld. School
en kerk en zending en zoo menige zaak
in het algemeen belang worden niet naar
vermogen door allen gesteund. En naar de
verschillende richting gaan de strijders voor
deze onmisbare belangen uiteen.
Bij de stembus wordt dit eveneens open
baar.
Zeer ten genoegen van de liberalen. De
len toch danken in st ten en raden hunne
meerderheid slechts aan de verdeeld
heid in onze gelederen.
Overal dan ook, waar kiezers van elke
kerkelijke richting, mits instemmend met
het doel der anti-revolutionaire kiesveree-
gingeü, samenstemden, is het liberalisme
geslagen.
Onder anderen Middelburg bewees het.
Dit was echter niet naar den zin van
De Vaderlanderden lezers der liberale bla
den in onze omgeving bekend als De (antir.)
Nederlander.
Dit blad schreef na de verkiezing, waar
om niet daarvoor
Dat in Zeeland, op het eiland Wal
cheren, de opkomst der kiezers van al
d# partijen betrekkelijk zeer groot is
geweest, strekt hun tot eer. 't Is trou
wens niet meer dan behoorlijk.
Maar wat ons èn in Zeeland èn ook
in een paar andere provincies heeft ver
baasd en geërgerd, is dat de antirevo
lutionairen geposeerd hebben als de chris
tenen, die opkwamen voor het geloof
tegen de cóterie. De Stand, heeft de
Walchersche „boertjes", die geen voor
standers zijn van de moderne theologie
onder één hoedje weten te vangen met
de doleerende keurbenden, en hen we
ten te belezen, om te stemmen op een
„gereformeerden" ijveraar, als bijv. de
heer C. J. Huvers.
Dat had niet" moeten gebeuren. Hier
uit blijkt, hoe achterlijk men op Wal
cheren is. Men schijnt daar niet te
weten, dat men zeer wel een belijder
van Christus kan zij zonder een po
litiek aanhanger van Dr. Kuyper te
wezen, ja, dat er meer voor dan tegen
de stelling valt aan te voeren. Wie
een discipel van Christus wil zijn, kan
geen
volgeling van dr. Kuyper wezen
Als gij 't zoo noe nen wilt, hebben
wij hier een variatie op het welbe
kende: Si cutn Jesuit is, non cum Jesu itis.
Maar in Zeeland is men, naar het
schijnt, daar nog blind voor, en hebben
leden van de Ned. Herv. Kerk, die
alles van Dr. Kuyper hebben te vreezen,
zich laten spannen voor zijn zegekar.
De roomschen hebben ditmaal meege
daan. Het zoogenaamde „monsterver
bond" toonde weer eens al zijn kracht.
Stond de uitslag der verkiezingen op
Walcheren op zichzelf, wij zouden er
van zwijgen. Wij kennen ook de uit
gevallen leden der Zeeuwsche Staten
te weinig, om over hun politiek karak
ter een oordeel uit te spreken.
Maar een nieuwe kieswet is in de
geboorte. Uitbreiding van het kiezers
personeel schijnt onvermijdelijk. Welnu
indien de tegenwoordige kiezers zich zóó
laten verleiden als die op Walcheren
wat kan men dan niet verwachten,
als de derde en vierde ban zal worden
opgeroepen
De demagoog Kuyper zal een macht
verkrijgen, waarvan wij het ergste
duchten voor dynastie en volk.
En terwijl dat gevaar dreigt, en al
nader en nader komt, slapen zij, die
van een anderen geest zijn, en spelen
op zien komen. Ziet, dat is het, wat
ons verontrust, verbaast, bedroeft. Daar
is onraad maar men loopt liever
zijn verderf tegemoet, dan bijtijds tegen
over den Onraad krijgsraad te beleg
gen. Het is onverantwoordelijk.
Wat hier over den „demagoog Kuyper"
en den „gereformeerden ijveraar Huvers"
gezegd wordt, laten wij daar.
De Vaderlander zegt het, en dat is eer
lij k; maar in dat zeggen steekt voor
den goeden naam der gesignaleerden geen
gevaar.
Bovendien de „demagoog" kan tegen een
stootje, en de gereformeerde ijveraar" heeft
nu eenmaal op Walcheren het vertrouwen,
n' en déplaise De Vaderlander en die haar
zoo gaarne citeeren.
Maar als dit blad veronderstelt dat de
Walchersche boertjes en Middelburgsche
burgers die niet van de „doleerende keur
bende" zijn, zulke vijgjes zijn dat zij zich
door den „demagoog Kuyper" hebben laten
„verleiden" dan toont zij hiermede slechts
deze menschen niet te kennen.
Zij behoeft dan ook op dien grond de
uitbreiding van het kiezerspersoneel heusch
niet te vreezen.
Het wordt haar dan ook door den heer
K. uit M. vrij verstaanbaar gezegd.
Deze heer wiens naam met een voor
letter voldoende is aangeduid schrijft
aan de redactie onder meer
Wat Gij zoudt verlangen, is ook
mijn wensch. Maar is er uitzicht op
voldoening aan dat verlangen; op ver
vulling van dien wensch
Als de tijd der verkiezingen voor
staten en raden nadert, spreekt men
telkens den wensch uiter mocht toch
eene kiesvereeuiging worden opgericht,
bestaande uit trouwe leden der N. H.
Kerk. Komt het tot nadere bespreking,
dan ziet men er van af, omdat er toch
geen geschikte candidaten te vinden
zijn.
Een der meest geachte gereformeer
den zeide mij onlangs: „we zouden o
zoo gaarne aanzienlijke mannen candi-
daat stellen, mannen met vijf talenten,
maar als die de christelijke beginselen
niet hoog houden, dan zoeken we on
der de man en met vier en drie talen
ten, en moeten eindelijk vaak voor
den dag komen mjt mannen van éen
talent".
Dit is de Walchersche toestand, in
weinig woorden geteekend
Mannen als van Teylingen, die nu is
uitgeworpen, als van Doorn, die nu
voor de tweede maal het hoofd stootte
moesten onze mannen kunnen en wil
len zijn, en zouden ook gesteund en
gestemd worden door de volgelingen
van Dr. Kuyper even goed als de beer
Siegers, die lid is der N. H. Synode.
Toen de heer van Teylingen eenige
jaren geleden door de anti-revolutio
nairen (die toen ook nog christelijk-
historischen heetten) in de Staten werd
gebracht, schreven de „liberalen" tegen
hem een vinnig artikel over zij n kerk-
gaan.
En wat doet nu dezelfde heer van
Teylingen die evenals de heer van
Doorn door familie-traditiën en kerkbe
zoek tot de goede Ned. Herv. gerekend
wordt? Hij en ook de heer van Doorn
neemt schriftelijk en openlijk het
mandaat imperatief der „liberalen" en
radicalen aannooit iemand ter Eerste
Kamer te zullen helpen afvaardigen,
tenzij hij volbloed „liberaal" zij.
Mag dit volgens art. 131 der Grond
wet? Daar staat: De leden der (Prov.)
Staten stemmen zonder last van of rugge
spraak met hen die benoemen.
„Kan een christen tot de Ned.
Herv. of eenige andere kerk bekooren-
de zoo iemand kiezen, wetende wat
Walchersche „liberalen" onder „liberaal"
verstaan
Dan is Graaf van Lijnden dien men
conservatief durft schelden, nu was hij
niet aan de beurt van aftreden - een
ander man. Deze edelman en edele man
gaat ook ter kerk, steunt tal van chris
telijke en philantropische instellingen
krachtdadig, maar belooft of verpandt
zijne stem aan niemandEn niemand
denkt er aan hem uit te werpen.
Kan een christen Hervormd of
Doleerend mannen steunen, die de
eandidatnur aanvaarden van de Middelt).
Courant?
Dut blad scheldt alle geloovige chris
tenen voor clericalen, behalve wanneer
het pour causein verkiezingsdagen,
een pluimpje geeft aan kerkgaande
heeren, die beloven op „liberalen" te
zullen stemmen.
Dat blad waarschuwt op een niet
te qualificeerofri toon tegen de collecte
voor Chr. Volksonderwijs.
Dat blad verheerlijkt alle comedi-
anten, geen operazangeres in Weenen
of Berlijn kan verkouden zijn, of 't
wordt als een wereldhistorische gebeur
tenis vermeld. Daartegenover grijpt het
elke gelegenheid aan om t« smalen op
al wat christelijk is.
Dat blad heeft ter nauwernood een
oog voor Zondagsrust, en is bepaaldelijk
gekant tegen Zondags heiliging. Hoe meer
muziek op zon- en feestdagen, hoe liever.
Hoe meer de werkman „uitgaat", hoe
beter. Hoe meer „geanimeerde" bals
na voordrachten of uitvoeringen, hoe
mooier. Elk echec der middernachts-
zeniing doet de Middelb. Courant jube
len. Maar genoegwie v^il candidaat
zijn van dat blad En die het wil
zijn, moet niet rekenen op de stem van
een eenvoudig christen.
Wij, Ned. Herv., zouden, om besliste
candidaten te vinden, die niet alleen
ter kerk gaan, maar ook den Zondag
heiligen, zeker ook moeten afdalen tot
mannen van één talent of een breuk
van een talent.
Tot zo)ver deze geachte schrijver, die
het zoo fiks zeggen kan.
Uit zijn schrijven spreekt nog de oude
vriendschap voor de vroegere partijgenoo-
ten en de oude liefde tot de partij, waar
toe hij het zich eene eere rekent niet meer
te behooren.
Misschien zal De Vaderlander zijne op
vatting in zake de ruggespraak wel wra
ken, al maakt ook op ons dat „moeten
beloven" door niet-liberale candidaten aan
de liberale kiezers om een liberaal voor
de eerste kamer te stemmen, een onaan-
genamen iudruk.
Doch waar de schrijver zoo juist den
toestand op Walcheren teekende, zooals deze
onder de inspiratie van de Middelburgsche
Courant is geworden, daar gelooven wi)
niet dat de Vaderlander veel daartegen
in te brengen zal hebben, al heeft zij er
plan op.
Of 't moest zijn dat een Kuyperiaan die
met evenveel liefde op Siegers als op Hu
vers stemt, bij een kerkelijk orthodox man
die de Fokkers in de regeering brengt
per se moet achterstaan.
Ous heeft het verblijd dat de Wal
chersche kiezers, mannen van de Tijd en
van de Nederlander, van de Standaard en
van de Maaabode, van de Vaderlander en
van de Vriend, die allen te zaarn zoo het
christelijk, het nationaal belang begrepen-
hebben. Roomsche en antirevolutionaire
kiezers hebben met terzijdestelling van
kerkelijke of politieke geschillen meege
werkt om het liberale bolwerk te veroveren.
En niet minder het feit dat de
eendrachtige krachtsinspanning der niet-
liberalen op Walcheren de Staten van
Zeeland in antiliberalen geest heeft om
gezet.
De lezer zal zich herinneren dat tijdens
het bestuur van het ministerie Mackay de
heer Goeman Borgesius in de tweeda ka-
mar eens een voorstel deed om allereerst
een door een Kamerlid ingediend belasting
ontwerp in de sectiën te doen onderzoeken.
De centrale sectie dat zijn de voor
zitters der vijf sectiën met den voorzitter
der Kamer hadden genoemd belasting-
ontwerp n:et op de werklijst gezet.
Evengenoemd kamerlid deed hier een
voorstel tegen het gevoelen der Centrale
Sectie in, iit-i wat zelden voorkomt.
De bedoeling van zijn voorstel was eene
zaiver politieke.
De ministers, met name die van finan
ciën en. binnenlandsche zaken, moesten ge
prikkeld, desnoods heengezonden worden.
Het stond toen in de Kamer nog rech
terzijde tegenover linkerzijd#.
Het voorstel viel met 43tegen 39 stemmen.
Een herhaling of althans iets dergelijks
onder andere omstandigheden, is gisteren
in d# tweede kamer gezien.
De centrale sectie had besloten onder
meer in de sectiën aan de orde te stellen
het ontwerp tot herziening der wet op
het personeel en betrekkelijk het zegel
recht op effecten.
De heer Veegens, liberaal lid voor Gro
ningen, stelde toen voor het belastingont-
werp niet in de sectiën te onderzoeken.
Een voorstel waaraan eveneerts politieke
overwegingen niet vreemd waren.
De kieswet, zoo meende hij, moest voor
op gaan.
De heer Heemskerk steunde zijn voorstel
wegens het verband tusschsn Kieswet en
Personeel; terwijl de heer Beelaerts hem
bijviel op dit p\int, dat de beide aange
kondigde aeqnivalenten voor de verminde
ring van het personeel; en ook de Suc
cessiewet nog ontbreken.
Bij dezen laatsten spreker trad derhalve
de politiek niet zoo op den voorgrond.
Evenmin bij de heeren Mutsaers, Pynapp 1
en Sanders, die het zelfs beslist uitspraken
dat zij de wet op het personeel beschouwden
enkel uit een financieel gezichtspunt, los
van de politiek.
Deze laatste was het echter niettemin
eens met de drie eerstgenoemden dat deze
wet nu niet moet worden onderzocht.
Hij was dit op practische gronden. Hij
had zicli indertijd door minister Pierson
laten lijmen, om een belastingwet aan te
nemen, voordat het aoquivalent was aan
gewezen. En nu zitten wij met het half-
werk van dezen bewindsman. Veel belasting
en ter andere zijde geen verlichting. Dien
weg gaat de heer Sanders zoo zegt hij
niet weer op.
Gansch anders echter oordeelde de heer
Schaepmau. Terecht merkte hij op dat
sectie-onderzoek nog geen openbare be
handeling is, en hij ziet in dat uitstel tot
de kieswet er is, ook geen nut. Hij wil
zoo spoedig mogelijk oplossing van de kies-
reehtvraag, maar wil nu alvast maar met
't personeel beginnen. Komen wij in Sep
tember met beide ontwerpen tegelijk, dan
zal er weinig liefhebberij zijn.
Ten slotte werd het voorstel Veegens
met 47 tegen 34 stemmen verworpen.
Deze 34 waren Takkiauen en de antire
volutionairen Staalman, Heemskerk, Bee
laerts, Donner en Van Alphen.
Eene beslissing die ons koud laat, zoo
lang het slechts blijft bij sectie-onderzoek;
doch ons warm maken zou, zoodra blijken
zou dat ook nu weder een belastingwet
voor enkelen een ouflMtin rwetzoa
worden in openbars behandeling ge-
biacht, zonder aanwijzing der middelen om
hen die zij treft, aan den anderen kant
te ontlasten.
Of dan het bezwaar van den heer Heems
kerk dat hier kieswet aan personeel wordt
gekoppeld, niet bij ons weegt?
Zeer zeker zijn wij het met hem eens
dat de kiesrechtregeling zóo onze sympa
thie niet verdienten den kamerleden die
zich er tegen verzetten, brengen wij hulde.
Maar wij hebben hier te doen met het
onvermijdelijke, waarin wij ons zullen
hebben te schikken.
Een kiesrechtuitbreiding in tweeën.
Eerst met, daarna zonder personeel.
Eerst met behoud, daarna met afsnijding
zelfs van den schijn van een censusrecht.
Daarom kunnen wij ons wel vinden in
't betoog van den heer Schaepman. Nn
alvast beginnen met de belastingwetten,
doch met het aangezicht naar de Kieswet
gekeerd, en op den noodigen spoed aan
dringend.
7 Juni '95,
Hieronder volgt nogmaals de uitslag der
Statenverkiezing te Goes.
Gemeenten.
Getal
Kiezers.
Gestemd
5 Juni.
Gestemd
14 Mei.
Goes
715
480
555
Baarland
91
66
56
Borsele
125
82
95
Cats
52
31
33
Colijnsplaat
153
94
107
Cortgene
100
82
86
Driewege
65
43
38
Ellewoutsd.
72
51
53
's Gravenp.
96
70
78
's H. Abtsk.
43
23
28
's H.Arendsk
174
94
99
Nieuwdorp
's Heerenh.
110
71
78
113
59
105
Heinkensz.
203
98
118
Hoedekensk.
109
66
58
Ierseke
283
165
141
Kapeile
228
190
193
Kattendijke
39
28
25
Wilhelminad
66
45
47
Kloetinge
166
89
102
Krabbend.
148
61
96
Kruininge
171
106
117
Hansweert
125
60
73
Nisse
67
43
39
Ondelande
65
44
49
Ovezand
103
35
59
Rilland-Bath
131
68
77
Schore
68
42
44
Waarde
55
33
38
Wemeldinge
230
145
143
Wissekerke
274
148
168
W olfertsdijk
197
103
125
Te zamen
4636
2815
3123
Hiervan gaan af
Blanco 57.
Onwaarde 2.
Dus zijn uitgebracht 2756 geldige stem
men. Volstrekte meerderheid bedraagt dus
1379.
Hiervan verkregen de heeren D. J.
Oggel (antir.) 1383, I. D. Fransen v. d.
Putte 1297.
Verspreide stemmen 80.
Zoodat gekozen is dhr.
D. J. OCCEL.
Bij de verkiezing op 14 Mei waren uit
gebracht 3072 geldige stemmen.
De volstrekte meerderheid bedroeg 1537.
Herkozen werden toen de antirevolutio
naire heeren jhr. mr. J. J. Pompe van
Meerdervoort met 1803, M. Noordijkemet
1719, W. J. Vader van 's Gravenpolder
met 1707 en C. J. Huvers met 1682 stemmen.
Toen waren op de liberale candidaten, de
heeren I. D. Fransen van de Putte 1282,
W. F. K. Lenshoek 1260, W. F. J.
Wagtho 1223 en J. G. P. Timans 1145
stemmen uitgebracht.
Den lOen Mei 1892 werden uitgebracht
3467 geldige stemmen.
Herkozen werden de heeren mr. C.Luoasse
met 1876, B. M. den Boer met 1866, JIJ,