NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
una DiroMwr
CHRISTELIJK- r
HISTORISCH
M
Provinciale Staten
SOES.
m
iddelburg.
BORRENDAMME.
0,-
n Stad Zierikzee
Zeeland.
E-33ÖTTSBÖAM
schip „Schelde"
te
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
C. J. Huvers.
H. M. Kloppers.
J. Bos AJz., en
W. Maas, burgemeester van Serooskerke.
Jhr. mr. J. J. Poinpe van Meerdervoort.
M. Noordijkc.
C J. Huvers, en
W. J. Vader van 's Gravenpolder.
Jhr. inr. J. J. Poinpe van Meerdervoort.
P. Moes, aftredend lid, en
H. J. Oggel, oud-lid.
IMBOOTDIENST
iddelburg en Zierikzee.
Zierikzee Spoorweg Goes.
Mei.
tterdamsche tijd.
rg
s mid.
O
0-
0,-
0-
0-
0,
0,
0-
4,
5,
0,
5,-
5,
5)-
*V
5,-
0,-
5,-
5,-
5,-
5,"
5r
Van Zierikzee
'smorg. 's midd
3,-
3,45
3,45
3,45
3,45
3,45
3,45
3,45
0,-
3,45
0-
3.45
3,45
3,45
3,45
0-
3,45
0,-
3,45
3,45
3,45
3,45
3,45
Dond. 9
Yrijd.10
Zater.ll
Zond. 12
Maan. 13
Dins. 14
Woenl5
Dond.16
Vrijd.17 11^30
Zater.18 7,50
Zond. 19
Maan.20
Dins. 21
Woen22
Dond.23
Vrij (1.24
Zater.25
Zond. 26
Maan. 2 7
Dins. 28
Woen29
Dond.30
Vrijd.31
0,
0|
0,
0,-
o,—
0-
0,-
11.30
7,50
7,50
6,-
7,50
7,50
7,50
11,30
7,50
7,50
7,50
6,30
7,50
kIBOOTDIENST
1IDDELB.-R0TTERDAM.
erdamsclie tijd.)
Mei.
;ezonderd des Zondags, van
niddags, 7.30van Middel-
lotterdam 10.
irg Donderdag 30 9 uur.
IBUSDIENST
KSCHE VEER—GOES.
uitzondering van Dinsdag.,
snst. Vertrek Veer's morgs
2,30, 's avonds 5,uur.
aon) 'smorg. 8,21,'snamid.
de), 's avonds 6,30. Des
Veer 'smorg. 9,—, 's av.
'es (Slot Ostende), 's nam.
12.30 van het Veerver-
noodig) door naar den trein
vertrekt.
BOOTDIENST.
gelegen plaatsen.
Mei.
rdamsehe tijd).
e:
Van Rotterdam
1
Dond. 9
11,—
,30
Vrijdag 10
11,—
Zaterdag 11
11-
Zondag 12
11,—
Maandag 13
1,—
Dinsdag 14
12,—
Woensdag 15
11,—
Donderdagl6
2,
Vrijdag 17
11,—
Zaterdag 18
11,—
Zondag 19
11,—
Maandag 20
1,—
30
Dinsdag 21
12,—
Woensdag22
ll-
Dond. 23
ll,—
30
Vrijdag 24
11—
7"
Zaterdag 25
11,
-
Zondag 26
11,
Maandag 27
1,
Dinsdag 28
12,
Woensd. 29
11,
Donderdag30
7
lu
Vrijdag 31
ll,-
Mei.
van Antwerpen
's morgens.
30 Vrijdag 10 7,—
i V' ndag 12 8,—
VVoensdaglö 9,
Vrijdag 17 1,—
Zondag 19 3,
ÏO I Woensd. 22 5,
iO Vrijdag 24 G,
Zondag 26 8,
10 Woensdag29 9,
Vrijdag 31 1,—
Mei.
lamsche tijd.
Van Rotterdam
s morgens.
Woensdag 8
1 Zaterdag 11
Maandag 13
Woensdagl5
Zaterdag 18
Maandag 20
W oensdag'!2
Donderdag23
Zaterdag 25
Maandag 27
Woensdag 29
Vrijdag 31
10.45
10.45
11,30
11.—
10,30
11.—
4.—
10.45
11.30
10.45
10.45
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p pf 0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
ONZE CANDIDATEN ZIJN:
HOOFDKIESDISTRICT MIDDELBURG,
mi*. P. J. F. v. Voorst Vader.
P. J. Siegers.
heide aftredende, en voorts
HOOFDKIESDISTRICT GOES.
HOOFDKIESDISTRICT THOLEN.
HOOFDKIESDISTRICT HULST.
Bij dit nummer behoort een bijvoegsel.
H E R IJ K.
Hansweert, 11 Mei.
Kruiningen, met uitzondering van
Hansweert13 Mei.
Krabbendijke, ook voor Waarde,
14 Mei en 15 Mei des voorm.
Rilland-Bath; 15 Mei des nam. en
16 Mei.
FEUILLETON.
Zoo dikwijls we, de haven van Zierikzee
verlatende, het genot smaken bij helder
zonnig weer op de kabbelende blauwe
golfjes der Ooster-Schelde te dobberen en
daar het ruime watervlak overzien, dat
zich ver in 't Westen in de Noordzee ver
liest, komt ons telkens het aangrijpende
visioen van Heine voor oogen, waar hij
onze verzonken steden uit de diepte der
wateren doet rijzen met hare kerken en
torens, haar mensch enge woel en handels
drukte, haar levendige markten en mid-
deleeuwsehe raadhuizen. Dan* denken we
eraan, dat onder de kalme, lachende, stra
lende oppervlakte dezer breede rivier menig
vlek, menig dorp, menige hoeve slaapt en
de belangstelling in hetgeen eenmaal was
wil beloond worden met het verhaal van
het worden en vergaan dier plaatsen.
Schouwen, dat wellicht meer dan eenig
deel van den vaderlandschen bodem ge
durende eeuwen schier onafgebroken door
het geweld der golven on vooral doordat
der stroomen is geteisterd geworden, heeft
aan zijne Zuidzijde ontzettend veel land
verloren. In hst tijdvak 14751559 alleen
3100 gemeten
Van het Westhavenhoofd beginnende an
eindigende bij de duinstreek, omvat Schou-
wens halve maan eene reeks van verzonken
dorpen.
Het dichtst bij het Hoofd lag Borren-
damme en van deze plaats volgt hier een
en ander, dat onze weetgierigheid zal trach
ten tevreden te stellen.
De naam der plaats verschijnt voor 't
eerst in 1297 als Bordendamme, toen in
Mei van dat jaar Graaf Jan I aan zijn ge
trouwen Hildecope Hobuxsone het veer
van Bordendamme gaf, onder voorwaarde,
da,t alle heden uit 's Graven dienst zonder
DE AANBEVELINGEN.
Aan bovenstaand lijstje hebben wij wei.
nig meer toe te voegen.
Wij hopen dat al onze vrienden dinsdag
a. s. hun plicht zullen doen.
Alleen door trouwe opkomst kunnen wij
slagen.
«B—BMB—
veergeld zouden overvarenhierbij ver
dient opgemerkt te worden, dat nog heden
ten Westen van Zierikzee de .Hellecorps-
of Krengeweg te vinden is.
In de Vlaamsche oorlogen werd hier
meermalen gestreden en toen gedurende
het beleg van Zierikzee door de Vlamingen
in 1304, de Zierikzeeënaars een uitval
deden, werd het bij Borrendamme liggende
slot Blodenburg door hen genomen en ver
woest, zoodat de toenmaligej heer Hobnck,
die vroeger veel goeds van den Holland-
schen Graaf had genoten, maar nu de partij
der Vlamingen was toegedaan, loon naar
werken ontving.
Toen Graaf Willem III kort daarna
Zierikzee bezocht had, voer hij „ten Borden
damme over" naar Noord-Beveland.
Was de plaats in 't begin der 14e eeuw
door het oorlogsgeweld zeer geteisterd, ge
durende den loop dier eeuw schijnt Bor
rendamme door geen groote rampen ge
troffen te zijn; althans de kroniekschrijvers
melden het niet.
Men mag evenwel aannemen, dat de lot
gevallen van het dorp veel overeenkomst
zullen gehad hebben met die van het na-
bijliggende Zierikzee, waarmede het door
den Borrendamschen weg (nu Miereweg
geheeten) verbonden was, terwijl het door
het bezit van een overzetveer, steeds een
bezochte plaats moest blij ven.
Vlak voor Borrendamme, in de Schelde,
vond men een gors, later Oriezand genoemd,
dat in 1361 onderden naam „Worigezand"
ter bedijking werd uitgegeven. Dit smalle
eiland, dat door de Vysekreek nog in twee
deolen was geseheiden, had steeds veel
van het water t.e lijden.
Omstreeks 1580 was het door het weg
slaan der dijken een begroeid schor, aan
den West- en Noordwestkant met enkele
duinen voorzien en had toen eene lengte
van vier-en-twintig honderd roeden, bij
eene breedte van tweehonderd roeden. In
1602 opnieuw bedijkt, heeft het echter
n et lang meer het hoofd kunnnen boven
houden. Omstreeks 1640 was het door
de bewoners verlaten eu' slechts een stel-
Vooral in het kiesdistrict Goes zij men
waakzaam en ij verig, tegenover de roomsch-
liberale candidaturen.
Nu de Roomsche en Liberale leiders er
weder geen been inzien samen te gaan met
gemeenschappelijke candidaten, met de zon
derlinge combinatie Lenshoek -Timans-Put-
tenu behooren al onze vrienden zich
aan te sluiten, alle persoonlijke bezwaren
het zwijgen op te leggen, en al ware
het slechts om te zorgen dat de liberalen
hun spel niet winnen, te stemmen op alle
vier de candidaten der Kiesvereenigingen.
Het stemmencijfer in de Kiesvereenigin
gen op onze candidaten uitgebracht getuigt
van eenparigheid van optreden.
Goes gaf 36 van de 36 stemmen aan alle
vier de candidaten.
Hontenisse gaf er 57 aan Pompe en Noor-
dijke, 56 aan Vader, 55 aan Huversvan
de 57 stemmen.
Kolijnsplaat 15 aan Pompe en Noordijke)
14 aan Huvers, 12 aan Vader van de 15
stemmen. Wemeldinge deed ons geen op
gaaf van het stemmencijfer.
De Roomsche kiezers begrijpen misschien
zeer wel dat de candidatuur Timans een
lokaasje voor de Roomsche kiezers is, om
op de Liberale candidaten te stemmen en
den Liberalen de meerderheid te bezorgen.
En de leiders der Liberalen weten zeer
goed dat velen hunner volgelingen nooit
op een Roomschen candidaat stemmenbo"
vendien brengen de Roomschen die nu op
de combinatie Lenshoek-Timans-Putte stem
men den zetel van hun eigen geestverwant
v. Waesherge Jansens in gedeputeerde sta-
leman met eenige schapen was de laatste
bewoner van deze eenzame plaats, die spoe
dig daarna verdween en waarvan de zand
plaat Vuilbaard, voor de haven van Zierik
zee liggende, nog een overblijfsel vormt.
Door het langzaam afnemen van dezen
voormuur werd Borrendamme met de ge-
heele Zuidkust van Schouwen meer en
meer aan het geweld der wateren en
stroomen blootgesteld en tengevolge van
Cosmus- en Damianus-vloed van 27 Septem
ber 1477 werd hier reeds veel land buiten-
gedijkt.
Kort vóór dezen stormvloed, in 1468,
had op den dijk van Borrendamme eene
belangrijke plechtigheid plaats. Toen n.l.
werd daar Hertog Karei de Stoute wegens
Zierikzee als Graaf van Zeeland gehuldigd,
omdat de Vorst het niet geraden achtte
onze stad te bezoeken, waar toen door de
pest eene groote sterfte heerschte.
Op een schoonen zomerdag, den 24 Juli
1529, had men voor Borrendamme weer
eene grondbraak ter lengte van 13
roeden, op eene plaats waar men daags te
voren nog 10 a 11 vademen vooroever
vond.
Door den St-Felixvloed van 5 Novem
ber 1530 had bij dit dorp eene doorbraak
plaats, waardoor het ingeloopen land acht
tien dagen lang met het water is bedekt
geweest. Het gevaar, waaraan dit bedreigde
deel blootstond en dat opnieuw bij den
stormvloed van 2 November 1532 bleek,
gaf Keizer Karei V aanleiding, om op 20
Augustus 1533 te bevelen,' dat de dijk bij
Borrendamme met 3 voet verhoogd zou
worden, terwijl de nood aldaar zoo groot
werd geacht, dat hij, de erkende vrome
katholiek, verbood eenige giften voor mis
sen, kerken of kloosters te bestemmen,
maar die aan te wenden tot het versterken
der zeewering op dit punt.
Al deze krachtsinspanning kon evenwel
niet verhinderen, dat zich op 25 October
1537 weder een val hij Borrendamme
voordeed ter lengte van 63 roeden, waar
door 8 gemeten lands verloren gingen.
Ongetwijfeld heeft Karei V, toen hij in
ten zeer in gevaar. Dit weet de heer Ti.
mans zelf ook zeer wel. Daarom schijnt
de houding van dezen heer ons onverklaar.
baar.
Bovendien als de Staten nu niet om
gaan en het hangt aan één stem dan
behouden de Liberalen hnnne overmacht
weder voor -vele jaren wij verliezen den
zetel van Godin de Beaufort in de eerste
kamer en winnen dan ook niet den zetel
van het liberale Eerste-kamerlid.
Doen echter alle antirevolutionairen ook
op Walcheren wat hunne hand vindt om
te doen, dan gaan Zeelands Staten om.
Beseffe een ieder der onzen welke ge-'
wichtige belangen er thans op het spel
staan, en welk eene verantwoording hij
op zich laden zou, met aaa de poging om
daartoe te geraken; zijne medewerking ts
ontzeggen.
Tot het hoofdkiesdistrict Goes, bij de
verkiezing van leden der provinciale sta
ten behooren de gemeenten Goes, Baarland,
Borsele, Cats, Colijnsplaat, Cortgene, Drie
wegen, Ellewoutsdijk, 's Gravenpolder'
's Heer Abtskerke, 's Heer-Arendskerke,
Nieuwdorp, 's Heerenhoek, Heinkenszand,
Hoedekenskerke, Kapelle, Kattendijke. Wil-
helminadorp, Kloetinge, Krabbendijke, Krui
ningen, Hansweert, Nisse, Oudelande, Ove-
zande, Rilladd-Batb, Schore, Waarde, We
meldinge, Wissenkerke, Welfaartsdijk, Ier-
seke.
Jnli 1540 te Zierikzee in „de Mossel"
logeerde bij Lieven Jacobszoon de Huijbert
en dagelijks van Schouwen ging bezich
tigen, ook) Borrendamme bezocht.
Een inlaag van 198 roeden lengte, in
1564 gelegd, die aan den hoek van Bor
rendamme aansloot, werd spoedig gevolgd
door oen nieuwen inlaagdijk, waaraan men
in 1568 begon en die, in zijne kolossale
lengte van Borrendamme tot Burghsluis
(de geheele Zuidkust van Schouwen), eene
afmeting had van 4200 Schouwsche roeden.
De Allerheiligen-vloed van 1570 deed
met de bovengenoemde rampen het dorp
snel vervallen. De parochie was niet meer
in staat uit eigen middelen hare armen te
onderhouden en in 1573 maest Zierikzee
hierin te hulp komen en worden de Hei-
lige-Geest-goederen van Borrendamme met
die onzer stad vereenigd.
't Spreekt van zelf dat door het grond-
verlies de kerke- inkomsten ook zeer af
namen, waarom het kapittel van Sint-
Lievens-Monster te Zierikzee op 30 Sep-
iember 1573 besloot den laatsten pastoor
van Borrendamme, Cornelis Rutte 12
's jaars toe te leggen.
Het kort hierop gevolgde beleg van
Zierikzee in 1575 en 1576 bracht Borren
damme weer een schrede nader tot zijn
ondergang, vooral toen men hier de dijken
doorstak. Uit gebrek aan tijd kon dit
echter niet volkomen geschieden en liet
men een dorpel van een voet of drie bo
ven het meiland staan. Ook is dicht bij
Borrendamme in Febru.tri 1576 nog een
bolwerk opgeworpen.
Het graven der nieuwe haven van Zie
rikzee, in 1597, waarvan het Westerhoofd
met de aldaar in 1602 gestichte woning
niet ver van Borrendamme te liggen kwam,
bracht aan dezen kant eene groote veran
dering te weeg, maar kon toch den onder
gang van het dorp niet verhoeden.
In 1613 lag de kerk reeds in puin en
in Januari van dat jaar werd die bouwval
met den toren en eene hoogte in de buurt
(Waarop wellicht vroeger het kasteel ge
staan had) grootendeels vergraven om voor
De Midd. Crt. gaat nog steeds voort de
antirevolutionairen tegen elkander uit te
spelen. Op de sommatie van de Nederlan
der om haar woorden waar te maken, heeft
zij een lang antwoord gegeven waarvan
de korte zin deze is.
Het „gematigd antirevolutionaire" (nota
bene en er zaten 2 roomschen, 1 liberaal
en 1 conservatief in. Red. Zeeuw.) ministerie
Mackay heeft aan „zijn vrienden" de graan
rechten onthouden en heeft juist van zijne
calvinistische aanhangers het meeste last
gehad. De liberalen hebben dat ministerie
gesteund, anders was het veel eerder ge
vallen, en drijvers als wijlen Keuehenius
„het is toen gebleken" konden als
regeeringspersonen geen macht uitoefenen.
De bewijzen door de Nederlander te
leveren dat de liberale regeeringen aan
andersdenkenden allen invloed hebben ont
houden, heeft zij niet noodig Zou de
Nederlander ze dan toch maar niet geven
Red. Zeeuw). En dan de gematigde
antirevolutionairen, type M'ackay, zijn zoo
kwaad niet, maar die Calvinisten, zooals
er hier in Middelburg den toon aangeven,
die drijven, en vallen ons lastig met hunne
belijdenis, die lijden aan kleingeestigen
overmoed, die staan niet hoog, die zijn on
beschaafd, onontwikkeld, „in 't kort niet
gentlemanlike," en zeer velen in de partij
zullen zich door hen, die hier het gezag
willen uitoefenen in de partij, niet laten
regeeren.
Dit is het antwoord van de Middelburg-
sche. Dat de Nederlander op dergelijk
gebazel zal willen ingaan, is wel niet te
denken.
b
Het jongste nummer van De Nederlandsche
Krijgsman bevat een artikel herinnerend
aan den 80sten geboortedag, 22 April jl.
gevierd, van den voorzitter van den Ned.
den schier vernielden zeedijk te worden
gebezigd. Dit hielp echter slechts tijdelijk
want zestien jaren later moest hier weder
opnieuw worden gedijkt.
Door al dit grondverlies geraakte Bor
rendamme langzamerhand ontvolkt en de
meeste inwouers verplaatsten zich naar het
naburige Zierikzee. Sommigen hunner, die
naar hnnne afkomst van Borrendamme
werden geheeten geraakten in hunne nieuwe
woonplaats tot welstand, werden door hu
welijk vermaagschapt aan de geslachten
Mogge en de Jonge en zijn de stamvaders
geweest van de nog heden bestaande fa
milie van Borrendamme.
Toen ten jare 1822 de zeedijk bij Bor
rendamme werd overgehaald,zijn de grond:
slagen met opstaande stukken muur van
kerk en toren en in de nabijheid er van
vele doodkisten ontdekt geworden. Voorts
werd toen ook niet ver van die puinhoo-
pen eene partij stroo gevonden, die, hoe
wel zwart geworden en bij aanraking
uiteenvallende, zijn oorspronkelijke gedaan
te nog bezat en daaronder eenige tarwe,
welk, hoewel mede zwart geworden, na
ruim 200 jaren nog volkomen hard was
en waarvan nog heden een monster in het
museum van het Zeeuwsch Genootcshap
te Middelburg bewaard wordt.
Nadat de in 1642 nog aanwezige twee
of drie huizen van het voormalige dorp
naderhand zijn opgernimd, was alles ver
dwenen, wat aan deze eenmaal niet onbe
langrijke plaats herinnerde.
Dat was het einde van Bosrendamme.
Voor dit dorp faalde het Zeeuwsche
devies. Het heeft geworsteld met de wa
teren, maar is bezweken. En wanneer,
nog korte jaren geleden, bij zeer lage eb
be de oude grondslag droog viel, zag men
aldaar de fondamenten der weggespoelde
huizen en den loop der uitgewischte stra
ten ontroerende sporen van ondergegaan
leven, als de voetstappen dier „voorwereld
lijke" vogelen, voor immer afgedrukt in
het slijk.
Nieuwsbode,
