CHRISTELIJK-
N1EUWSBLAD
HISTORISCH
VOOR ZEELAND.
105%
69%
_m
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
De Sociale Roeping van het
Christendom.
Gemengde Berichten.
elburg.
Amsterdam, 12 Februari.
Uaatsheningen.
W. S.
dito
dito
;iën
inp 1876
-93
1888
62-81
m. Lamaii
leen.
ei Not. f 1000
sbr.-Aug.
an.-Juli
>ril-Oct.
Vorig
2% 93% It
8 101% 1011/
3% i0!»/, 1011'I
3i/a 101% 101sa
5 103 1013/1
4 101V. 1011/*
41/a 103 /4
83%
80
88
81%
82%
82%
Schatk.1844
'63-84 m. ««up. 3
met ticket 3
nl>. 1880
822.
Serie '54
o 125-625 Z.R. 4
tsehild
9 bij Hope
0 bij Roticb,
'67-'69
0
Lat 100
;n.
1884
erp. Sch.
C. L.
88
•io D.
C.
80
76
1883 081.
id. '83
1888
1389
102
9t
26%
25%
5% 71%
6 124
5 72Vs
91%
9b%
®8%
81%
79
90
81
81%
81%
1011/8
®8%
25
73%
123
70
97
98
4
4
ion/s lOi//
101% 10 6^
3* -
10#
71%
94%
98%
2«%
29%
52
94
26%
2»%
81
7»%
71%
75
49
41%
1041/, 105
7» 72
4% 78%
4% 79%
4 74%
f/i 15%
6 49%
4 44%
0» Stedelyke Leeningen
100% 180%
886 8% 100% ioo%
Financiëele Ondernemingen,
i. Aand.
id.
nk Pdbr.
dito
Pdb.
dito
:enl. Aaud.
r.
Pdb.
lelde"
A.
Aaud.
Oblig.
'aadb.
Aaud.
)kl.
ad.
1. Ad.
db.
Aand.
dit*
Pandbr.
dito
Ipw. Aand.
Oblig.
>bl.
and.
Ï50-1000
75/80
89.
lito
Ir. A.
iauiaa. f.
O.
1893
nd.
aid.
125 Obl.
I
)bl.
OOI
4 lil
88%
173
4%
4
102%
4%
4
1017/8
65
4%
102%
4
101%
3%
130
4%
108
_4%
105
147
4
104
4
107% 107%
4%
102%
27%
4
«0%
212
li
4%
102%
15
1&
3
5
-
4%
997/,
99
O.
625 Oblig.
-N.C.T.O
ifia
to Oblig.
>1.'
to
;o
H. Oblo.
dito
T. A.
Aand.
goud
t. A.
Ad.
Ad.
Obl.
C, T. A.
Oblig.
C. T. A.
)U.
Dial.
166
8 98%
S% 96
3% 101
22
181%
59%
5-%
8 51%
145
182
4% 99
4 3»%
3 65%
6 101%
4% 99%
102%
108%
98
105%
leei/a
•«Va
•7%
977/,
1
13%
100%
14
102%
1007/g
57
110%
- 15%
- 85%
4 1007/8
- «1%
- 10%
- 20%
6 98%
101
102%
104
101%
102%
87
97 Vt
18%
100%
51%
116%
108
6 1128,
i
9
102%
tgmaattthappyen.
aai.
blig.
dita
Aaad
Oblig. 4%
ïie-Leeningen.
210
100% 1007/g
91% _'8
58%
102%
f 100
100
8
8
i
is Aand.
7 7r. 100 27L
100 21/*
fl- 100
250 4
5
100
a 100
5 Z. K. 100
5 100
Ut. 100
400
.118% -
lC97/g HO
108
84
104%
104% 1QS%
126%
128
128
la 2%
1581/*
1441/2
151
147% 146
63 »A2
30% '*4
Ho. 59. 1895.
Satecifag 16 leficttaci.
Hegeiufe laacgang.
blkkn MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. pf 0,95.
Enkele nummers0,02 5.
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Bij dit nummir behoort een bijvoegsel.
ii.
Om dan broeder te helpen en nood en
ellende te bestrijden zoo gaat Harnack
voort heeft de kerk van den beginne
drie middelen gebruikt en die ataan haar
nog ten dienste. Z\j; zijn gericht op dsn
enkelen persoon, op de kerk en op de natie.
Die middelen zijn scherping der gewe
tens ontwikkeling der plaatselijke gemeen
te protest bij de overheid tegen nationale
zonden. Daar moeten zijn krachtige, wederge
borene, zelfopofferende personendoor den
band der liefde tot een broederlijke ge
meenschap vereenigd; en door een reinen
"wandel aan die buiten zijn ten voorbeeld
strekkend. De eerste christenen mogen de
kerk van onzen tijd ook hierin ten voor
beeld zijn, dat zjj bij niet-christelijke Over
heid en Maatschappij nooit hebben aange
drongen op otconomische hervormingen maar
op wegneming van grove openlijke mis
bruiken. Instellingen als bijv. de slavernij
hebben zij niet aangetast, wel die zonden
en schandelijkheden, welke ook een Griekscb
ef Romeinseh geweten als zoodanig veroor
deelden. Als daar zijn ontucht met den
aankleve van dien.
Maar is dan het christendom in zijn ge
schiedenis neoit voorop gegaan bij (econo
mische hervormingen Het heeft de ge
moederen voor groot» maatschappelijke om
keeringen voorbereid, de nieuwe zedelijke
eischen die deze stellen te voren beseft en
het aanknoopi.igspunt gekozen om er zijne
krachten op te richten. En dat is genoeg.
Een Godsdienst die h»t het heil der ziel
ten doel heeft, kan slechts achter de ver
andering van aardsche verhoudingen aan
komen; en is niet geschikt (economische
ontwikkelingen te leiden. Maar van deze
wet is misbruik gemaakt. Reeds Jacobus
klaagde over hen die den hongerig denden
broeder afscheepten met een beroep op zijn
zieleheil. Daarom had dit Rustige, dit
conservatieve element in den slechten zin
het Radicalisme ten gevolge dat van gelijk
•p deelen droomde. Het een sluit op het
aader.
Over dit Radicalisme leze men vooral
wat de schrijver hiervan zegt
„Als een schaduw heeft het, uit de oude
wereld komende, phantastische denkbeeld
van e»ne communistisch» ordening der maat-
FEUILLETON.
Een Dorpsdokter uit de vorige eeuw.
In de eerste helft der vorige eeuw leefde
te Biggekerke meester Tobias de Potter,
die, zooals wijlen zijn vader Michiel de
Potter 't beroep van chirurgijn uitoefende
waaraan destijds vooral dat van barbier
en haarsnijder verbonde* was. Onze mees
ter Tobias sohijnt echter bij scheermes en
laneet nog geen genoegzaam bestaan te
hebben gevonden, althans hij hield herberg
en versmaadde geenerlei middel, om dez»
laatste broodwinning zoo profijtelijk te
maken als hem mogelijk was, Dit bracht
hem meer dan eensin moeielijkheden met
den k»rkeraad, die, met den professorszoon
Ds. Johannes Regius aan 't hoofd, stipte-
lijk toezag op den wandel der leden. En
toch was 'tin de Potters belang met de-
miné en kerkeraad op goeden voet te
blij ven immers hij was ten deele van hen
afhankeljjk. In 't begin van 1734 hadden
beide party ea een contract gesloten, waar-
bg meester D» Potter aannam voor 7 pond
Ylaamseh per jaar bij alle armlastigen,
„'t zy groot of klein, jong of »ud te cu-
reeren en genezen alle ziekten», krankheden,
wonden en breuken aan eenige ledematen
des lichaam», dat Godt verhoeden wil, en
verder den baardt te scheeren van alle
manspersonen, die op den armen zyn ver
vallen, haar hayr te snijden, alsmede van
schappp de kerk begeleid op haar weg'
Verbonden met gedachten van ontvluchting
aan de wereld gold zy voor de beste op
lossing van de evangelisch-sociale roeping
en verklaarde den oorlog aan de trage on
verschilligheid. Naïef voorgesteld, nooit
werkelyk doorgevoerd of uitvoerbaar, heeft
deze gedachte deze verdienste gehad dat
zp de luie christenen wakker schudde, op
merkzaam maakte op de gebleken der be
staande maatschappelijke ordeningen en het
strenge eigendomsrecht verzachtte. Maar hare
nadeelen waren grooter.Waar het kwam tot
eene poging om haar te verwerkelijken;
of ook maar gehoor voor haar te krijgen,
daar heeft zij het oog voor de eerste een
voudige roeping en het bereikbare verblind,
daar beeft zij het werk van eenvoudige
persoonlijke barmhartigheid altijd gering
geschat tegenover hare instellingen die,
naar het heette, alle ellende zouden over
winnen daar is zij ten slotte omgeslagen
in haar tegendeel en heeft de religie ge
profaneerd door haren „hemel op aarde".
En let ook hierop.
„Daarbij, de eeuwen der kerk waarin
de theorie het meest tot |het communisme
naderde, waren in de religie de zelfzuch-
tigste. Want by na nooit is broederliefde
het sterkste motief geweest, dat tot com
munisme bracht; maar nu eens was het
een ontvluchten aan de wereld, dat toch
eigenlyk niet samengaat met zorg voorden
naaste, dan weer een verlangen naar aard
sche welvaart, die zichzelve bedroog met
de illusie, den hemel op aarde te brengen".
De schry ver komt nu op de geschiedenis.
Hij waarschuwt dat onderscheiden word»
tusschen woorden en dadenin de theorie,
in de levensopvatting der christenen waren
conservatieve «n radicaleelementen gemengd;
beurtelings de een en de ander den boventoon
voerend. Over het geheel was het echter
niet de radicale opvatting die naar het
nieuwenaar het naderend wereldeinde ge
richt, de gemeenschap van goederen zocht;
maar de rustige, de quiëtistiache riohting
die heerschte. In den hoofdstroom der
kerkelijke ontwikkeling is veeleer alles in
den besten zin des woords nuchter. Iu
een brief van de Romeinseh» gemeente aan
de Corintisch» staat onder meer:
„Heil moge onze geheel e gemeenschap
vinden in Jezus Christus, en ieder schikke
zich onder zijnen naaste, naar de genade
gave, die den naast» toebetronwd is. De
sterke verwaarlooze den zwakke niet, de
zwakke eere den sterke. De rijke onder-
«teune den arme, en de arme danke God
dat Hy hem iemand gegeven heeft door
alle kinderen, die op onzen armen zyn
vervallen". De kerkeraad zou bg zware
wonden „oud linnen, bezorgen, om er win
delen van te maken" en zou extra vergoeding
geven, zoo onze ohirurgyn meer dan een
uur buitan 't dorp patiënten t» bezoeken
had, „dog alleen voor het loopen". Alle
materialen had hg zelf te leveren. Dat
er armlastigen verder dan een uur buiten
't dorp konden wonen, waarvoor de diaoonie
van Biggekerke te zorgen had, ofschoon de
gemeente zich toen, evenmin als nu, zoo
ver uitstrekte, vindt zjjn verklaring hierin,
dat allen, die op een plaats geboren waren,
ze mochten er blyven wonen of niet, ten
laste der diaconie van die plaats bleven.
En voor 't gaan, meer dan een uur buiten
't dorp, mocht meester Tobia» ook wel een
extraatje hebben, want de wegen waren
veelal zoo slecht, dat men te winter alleen
op 't dorp huiihezoekkondoen(gelgk zulks
nog hier ea daar gescniedt), en zelfs daar
was de weg „door regen »n slik zeer on-
gemakk»lik, voornamelijk in de duistere
avonden", zooal» Ds. Regius klaagt.
Later vernemen we intuuchen, dat meester
De Potter in een nieuw contraet moest be
willigen, waarbij zyn salaris tot 4 pond
Vlaamsch v»rlaagd werd; in aanmerking
werd genomen, dat 't aantal armlastigen
zeer gering was. Was 't dan, in een jaar
of drie, sedert 't eerste contract verloopen,
zoo sterk verminderd? of had de dokter
wien zijn gebrek weggenomen wordt. De
wyze toone zgne wijsheid niet in woorden,
maar in geede werken. De ootmoedige
pry ze zichzelven niet, maar late het aan
anderen over van zgnen ootmoed getuige
nis te geven. Wie ongehuwd leeft pronke
daarmede niet, maar erkenne, dat een an
der hem de macht tot onthouding heeft
verleend."
Dit geldt de eerste eeuw. En zoo gaat
de sehryver de kerk na van alle eeuwen.
Wij hopen hierop terug te komen, doch
om den lust tot kennismaking te prikke
len, laten w» hier, uit den verderen inhoud,
volgen de redenen, waarom volgens Harnack
de sooiale taak der Kerk in het heden nieuw
en meer brandend is dan in het verleden.
Niet zegt hg omdat armoede en
ellende grooter zijn dan vroeger niet,
omdat offervaardige en bekwame helpers
minder talrijk zijn dan vroeger, maar:
1. Omdat wy niet meer te doen hebben
met stande», die onder voogdg staan, maar
met gelijkgerechtigde, doch ten deel» hulpe
loos e en e»n zeker» mate van beschaving
gemeengoed is geworden.
2. Omdat plicht en geweten in betrek
king tot de welvaart van alle leden der
maatsehappij meer gescherpt zgn dan vroe
ger, en omdat wg in geheel and»ren zin
dan vroeger armoede c ellende hebban
leeren kennen als een groot zedelyk ge
vaar, maar tevens hebben begrepen, dat
zonder voorkomende maatregelen niets af-
doenée kan worden verholpen.
3. Omdat wij overal de groote macht
der wereldhuishouding voor ons zien, die
alles in zich opneemt, alle overgeleverde
verhoudingen oplost en vervormt en bet
maatschappelyk bestaan van geheele beroeps
klassen voortdurend met onzekerheid be
dreigt.
4. Omdat wg niet meer alleen staan
tegenover naïef-communistiiche ideeën, maar
tegenover wetenschappelyk ontwikkelde,
op den grondslag der materialistische we
reldbeschouwing rustende, sociale stelsels.
5. Omdat groote groepen van ons volk
beslist en principieel niet alleen van de
kerken, maar ook van het Christelijk ge
loof en van het Chriatelyk heil zich los
maken, en het theoretische en practische
materialisme een macht is in onzen tgd.
Het adre» aan d» Tweede Kamer der
Staten Generaal tot heffing van graanrechten,
uitgaande van landbouwers op Walcheren
en N.- »n St. Joosland, was voorzien van
290 handteekeningen.
dien naam matigde Tobias De Potter
zich zeker nimmer aan wellicht niet tot
voldoening zyner superieuren gepractiseerd,
en was 't argument slechts een voorwendsel
Toch niet, althans daarvan merken we
niet» er zat wat anders. We lieten reeds
doorschemeren, dat onze Tobias niet met
een gerust geweten zgn naamgenoot nit de
Apocrifen kon nazeggen„Ik, Tobias, heb
al de dagen myns levens gewandeld
in de wegen der waarheid en der gerech
tigheid." Niet, dat hg niet min of meer
godsdienstig was, o ja wel, hg kwam ge-
tronwelgk ter preek en zat ook met de
gemeente aan 's Heeren Naohtmaal aan,
maar zulks sproot meer uit berekening, dan
uit behoefte voort. Wie 't niet deed, gold
voor gaen man van fatsoen, allerminst ten
platten lande. Meester de Potter hield een
herberg, zooals we zagen, en zulk een her
berg op een Walohersch dorp had in die
dagen veel drukker nering dan thans, en
de drukste dag was de Zondag. We zgn
ni«t in alles achteruitgegaan. Nauwelyks
was de preek geëindigd, of 'tjonge volk,
en dit niet alleen, ging ter taveerne. Dit
baarde natuurlijk ergernis by 't ernstiger
deel der Gemeente. Toch war» misschien
de zaak nog zoo kwaad niet geloopen voor
onzen chirurgyn-herbergier, had hg do er
gernis maar binnen de deur gehouden, maar
dat deed hij niet. De derde Pinkster is
van oudj voor onze plattelandsbevolking een
Wolfertsdijk. Vermoedelijk, wel ten
gevolge van het natte en koude najaar,
werpen verscheidene koeien onder deze
gemeente een dood kalf af, waaronder enkele
nog al eenige dagen of weken voor hare
rekening. Daar de veehoudery en melkerij
met deze lage graanprgzen nog al van de
beste uitkomsten geeft, is dit nog al een
belangryk» schadepost.
Bg kon. besluit is op pensioen gesteld
d£ kolonel A. E. L. Welian, commandant
van het 3de regiment infanterie te Bergen
op Zoom, en het bedrag van zijn pensioen
bepaald op f2100 'sjaars.
Tot lid van den raad te Hontcnisse
ter voorziening in da vacature-Thomaes
is gekozen de heer Jac. de Waal Dzn,
met 141 van de 262 geldig uitgobraohte
stemmen.
Op den heer P. van Mieghem waren er
85 uitgebrachtterwijl de overige stemmen
over verschillende personen waren verdeeld
Met ingang van 1 Maart is benoemd
tot commies-ontvanger der belastingen te
Clinge de heer A. de Vlieger, thans
commies-ontTanger te St Kruis.
Tot lid der Provinciale Staten in het
kiesdistrict Hulst is gekozen de heer F.
Hombach (k.) met 931 stemmen. Voorts
verkregen de heeren J. Vogelvanger (1.)
415, D. J. Oggel, (a.r.) 254, mr. P. H. W.
van Alphen (k.) 83 en R. J. B. van Sons-
beek (k.) 39 stemmen.
Op voorstel van Burg. en Weth. is
door den Raad van Bruinisse met algemeene
stemmen benoemd tot plaatsvervangend se
cretaris de heer J. M. K. Visser, ambtenaar
ter secretarie aldaar.
Emigratie naar Canada. Den 24en
Juni 1893 werd voor rekening der„Ver-
eeniging tot bevordering van Emigratie",
seeretaris de heer J. H. F. Gangel Cz.,
te Harder wyk, voor de tweede maal een
aantal huisgezinnen naar Canada uitgezon
den. Van zekeren S. Broersma werd thans
een schry ven ontvangen, dat door den heer
Gangel in Het Oosten wordt gepubliceerd.
Daaraan is het volgende ontleend:
Ieder die dit wil, roep ik toe kom hier,
en gij kunt vooruitkomen. Werkelgk, het
is hier niet slecht. Maar kom niet in deze
streek als timmerman, schilder, stukadoor
of andere ambachten. Gg kunt bier met
uw vak alleen niets uitvoeren. Het is
heel goed, dat gg het kentsoms kan het
goed te pas komen. Maar gij moet met
farmen beginnen. En als gij een beetje
wilskracht bezit, en niet bang zyt om soms
dag „der vreugd gewyd." 't Is of immer bij
dat heerlgk feest, tegenover den geest des
Heeren, aan Wiens uitstorting de Gemeente
denkt, zich de geest der wereld in zgn volle
kracht wil openbaren. Ongetwyfeld werd
ook in die dagen reeds op de dorpen „den
ring gereden" en was 't kermis. En meester
De Potter hielp dan dapper mee, om de
„vreugd" te vergrooten; hij wist wel waarom.
Hg noodigde een speelman in zijn huis,
om „voor de jonkheid te spelen," en dit
viel wel in den smaak, ook bg ouder jn. Men
luisterde, men zong en danste, men dronk
en vocht, want 't laatste moest er altyd
hg komen. Met diepe droefheid hoerden
predikant en kerkeraad van deze handel
wijze des dokters, die ze aanmerkte „als
een middel tot alle lichtvaardigheid en
zondige ydelheden." Reeds in 1662 in
de dagen toen vader Lodensteijn te Utrecht
zoo g verig tegen allerlei dartelheden de
stem verhief had Ds. De Swaef ean
strenge waarschuwing in de kerk moeten
voorlezen tegen allen, die in hun huis
„speelluyden" duldden, of naar 't spelen
van „lichtveerdighe deunkens ende dans
liedekens" gingen luisteren herhaaldelyk
waren personen deswege van 's Heeren tafel
geweerd. En zulks geschiedde ook nu, wel
opmerkelyk niet met een beroep op de
Schrift, maai met een op de oude usan-
lie. De schoolmeester-koster, de rg van
titels ware nog vry wat langer te maken
wat heel hard te werken, dan beloont het
u zeker. Het is hier een gezond klimaat.
In den winter is het hier streng koud
doch men kan er zich naar inrichten, beter
dan in Holland en met minder koude.
Maar ik raad ook ieder, die hier wil komen,
kom niet later dan Aprildan kunt gg
is het dan geen koren, toch nog genoeg
winterprovisie in den grond poten, zoo-
als aardappelen en andere gzoenten.
Wat de huismoeders betreft, dien bevalt
het hier allen goed. Zg kunnen hier
meer en beter voedsel op de tafel plaat
sen, dan men in Holland ooit durft te
denken. Eieren heeft men altijd genoeg,
als men tenminste wilwant de kippen
zijn zeer goedkoop. Vleesch kost 3% a
4 cent het pond bij een vierde deel. Wat
het brood betreft, dit bakt een ieder zelf,
wat een ieder spoedig leert, want het
meel is hier bijzonder goed, 2.60 dir. de
100 pond. Suiker kost 10 cent per pond.
Het is beter zich hier op de veeteelt
toe te leggen, dan op den graanbouw, daar
hier voor den laatsten te veel risico is.
Het voeder kost in den zomer nietsde
provisie is ruim en als men vroeg genoeg
oppast, kan men hooi genoeg maken, ook
bijna voor niets.
Voor ongehuwde personen om uit werken
te gaan, zou ik deze streek niet aanraden,
daar men hier bijna nimmer het loon kan
krygen. Sommige farmers laten het jaar
in jaar uit oploopen en gaat men weg, dan
heeft men kans nooit geld te krijgen. An
deren betalen met vee. Een paar ossen heb
ik voor het eerste loon gekregendeze
kosten mg 100 dollars.
Een er van is een heele bestemaar
de andere te slechter uitgevallen; hg is
te loom en misschien ook te oud. Zeer
noodig zou ik hiervoor een jonge stier of;
een os hebben, die reeds werken kan
want ik denk niet, dat ik met dien toom
in het voorjaar land kan breken. Ook kan
ik onmogelijk zonder een wagen. De wagen
van het comité is altijd bg M., dat is 24
mijlen van hier en |het zou dus een dag
heen en een dag terug kosten om dien te
gebruiken. Er i» onmogelijk tgd voor bg
al het werk, dat moet geschieden, zooals
het land bebouwen, stallen en huis bouwen;
terwijl M. hem in denzelfden tijd ook moet
gebruiken.
Zeer zou ik wenschen, dat met het voor
jaar |meer menschen h»rwaarts kwamen.
Men kon meer met elkander iets overleg
gen en elkander in de drukke bezigheden
Cornelis Pleite, moestal de schuldigen
hiervan mededeeling gaan doen. Later
toonden ze eenparig berouw. Dit berouw
schgnt echter bg De Potter weinig diep
gegaan te zijn. Spoedig daarna staan weer,
als de namiddagkerk uitkomt, de vensters
der herberg open en verstoort muziek en
dans de plechtige ruste en de gewyde stem
ming op den „dag des Heeren." Ds. Re
gius vermaande meester Tobias wel, e»
hij beloofde dan ook geregeld beterschap,
maar zgn beloften te houden schgnt hem
te schadelijk voorgekomen te zgn. Zgn
vrouw, die buiten 't bereik der kerktucht
bleef, daar ze geen lidmaat der gemeente
was, gaf evenmin een loffelijk voorbeeld
als haar man. Van haar hooren we, dat
ze de vrouw van een der kerkeraadsledeu
„bont en blauw" sloeg, in tegenwoordig
heid nog al van heider mannen, zonder
dat een hunner v»or de mishandelde ook
trouwens geen katje, om zonder handschoe
nen aan te vatten in de bres iprong.
Voor dit geval trof èn de beide mannen
èn de geslagene de kerkelgke tucht; de
eersten omdat ze niet toegesprongen waren,
de laatste omdat ze haar man harde woor
den toegevoegd had.
Waren die oude dagen wezenlyk zooveel
beter dan die van heden
B- K. W.
