NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
De Remonstrantsche Troebelen.
lo. 11. 1894.
Hl-
Stad Zierikzee
eland.
'ELEGRAAF".
liip „Schelde"
midienst
Maldeghem,
►otdienst
Hulst-Vlake
idienst.
ist Midd.-Vliss.
(DoïuCecifttg 25 0cfo6et.
flegmtfr laacptio-
VERSCHIJNT
PRIJS DER ADVERTENTIËN
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
GR VANRECHTEN.
12)
-
OTDIENST.
liegen plaatsen,
it.
ische tyd).
Van Rotterdam:
Dinsdag 23 11.
Woensdag 24 10.30
Donderdag25 10.30
Vrijdag 26 10.30
Zaterdag 27 10.30
Zondag 28 10.30
Maandag 29 11.
Dinsdag 30 11.
Woensdag 31 10.30
ct.
van Antwerpen
Woensdag 24 2.30
Vrijdag 26 3.30
Zondag 28 5.30
Woensdag 31 7.
ct.
Van Rotterdam
Woensdag 24 9.30
Vrijdag 26 10.
Maandag 29 10.30
Woensdag 31 10.
Draaibrug 6,23, 8,28
L3.
iar Maldeghem 5,31,
35, 5,20, 8,26.
laar Draaibrug 7,45,
35.
ir Breskens 6,50, 8,50,
0.
Sluis 5,31, 6,9, 7,43,
2, 5,25, 7,40, 8,24.
ibrug 5,51, 6,29, 8,15,
,1, 7,20, 803,, 8,43.
OTDIENST
ury en Zierikzee.
kzee Spoorweg Goes
Oct.
nsche tijd.
Van Zierikzee
'amorg. 'smid
Maan.22 7.50 3.—
2.—
Dins. 23
Woen24
Dond.25
Vrijd.26
Zater.27
Zond. 28
Maan.29
Dins. 30
Woen31
7.50
7.50
6.—
7.50
7.50
11.30
6.30
7.—
7.50
3.—
3.—
3.—
3.—
3.—
3.—
3.—
OTDIENST
•ELB.-ROTTERDAM.
•nsche tijd.)
1st
Van Van
[iddelbnrg. Rottordam.
voorm. voorm.
8.45 8.15
8.45
8.45
8,45
8.45
8.45
8.45
9.—
8.15
8.15
8.15
8.15
8.15
8.15
8.15
10 min. na kloktijd)
iLIJKS.
liar Vlake
3.35 uur.
ralsoorden
uur.
Isoorden vm.
vm. 4,50
7,50
vm.
7, 11,
onmiddellijk na aan-
8,50, inm. 12,50,
rSDIENST
"HE VEER—GOES,
ondering Tan Dinsdag.
Vertrek Veer 's morg.
's avonds 5,uur.
's morg. 8,21, 'snamid.
's avonds 6,30. Des
's morg. 9,—, 's av.
(Slot Ostende), 'g nam.
30 van het Veer ver
lig) door naar den trein,
irtrekt.
trek ongeveer
Voorm. *5,20, *6.35
11,Namid. 12,
6,—, 6,45, 8,—.
oormiddag 5,05, 7,10,
-. Namid. 12,05,1,40,
0, 7,05, 8,05.
,20, en 6,35, uitMid-
erkdagen.
UITGAVE VAN
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Prijs per drie maanden franco p. p
0,95.
en
Familieberichten van 1 5 regels 50 centiedere regel
Enkele nummers
0,025.
meer 10 cent.
in.
Een belangrijk rapport is dat van den
heer A. van Leeuwen, landbouwer te Lei
derdorp.
Ook hij wijst op de schade die de land
bouw lijdt door aen onbeleminerden invoer
van buiten en weerlegt enkele bezwaren.
De landbouw is de hoofdbron van ons
volksbestaan. Het is toch van algemeene
bekendheid, dat een krachtige boerenstand
in 't belang was van land en volkook
in onze dagen is dit weder in hooge mate
zichtbaar. Toen voor een 15tal jaren kon
gezegd worden, dat het den boeren goed
ging, was er algemeene welvaart en nu de
prijzen van onze voortbrengselen zeer ge
drukt zijn en alzoo de levensbehoeften
voor weinig geld te krijgen zijn, wordt er
allerwegen geklaagd. En geen wonder, wat
de handel en industrie niet geven kan, na
melijk winsten zonder korting van grond
stoffen, dat is bij den landbouw geheel an
ders; de bruto ontvangsten van den boer
komen wel niet zonder onkosten uit den
grond, maar die uitgaven komen geheel ten
nutte van de Maatschappij.
1. De uitgaven van de landbouwers
komen allereerst ten goede aan den arbei
denden stand, vervolgens aan ambachtslie
den, kleinhandelaars en winkeliers enz. enz.
die hun artikelen weder uit kleine en
groote steden betrekken, zoodat minstens
s/b van onze bevolking haar bestaan uit
den landbouw vindt, en alzoo de stelling,
dat een land staat of valt met het welzij n
van den boerenstand niet te gewaagd is.
Volgens de statistiek zijn de bruto ont
vangsten van onzen landbouw, ondanks de
lage prijzen van onze producten, jaarlijks
nog ongeveer 700.000.000, zoodat een be-
sehermrecht, waardoor de ontvangsten Vi
konden stijgen, zeker in 't belang van
't algemeen wezen zou.
Ten 2e wordt deze bron van inkomsten,
door den vrijen invoer van granen, meel,
FEULLETON.
Tegen de staten van Holland had hij
zich niet minder vergrepen, steeds had zijn
optreden zich door factiezucht (het maken
van een party in de partij, het bestoken
van de leiders der party zijnde zelve in
de partij) gekenmerkt. Eerst tegen Marnix
en andere edelen, later tegen Leycester,
toen tegen de Unie en vervolgens tegen
Maurits. Het scheen een tweede natuur
by hem te zijn. Ja zelfs in zyn eigen factie
partygroep werkte bij nog achter
baks om de leden der eigen groep te
verschalken.
Zyn eigen vrienden op het kussen bren
gende in Staat en Kerk, was het zijne be
doeling de Contra-Remonstranten overal af
te breken en onmogelijk te ma ken.
Oude privilegiën had hij geschonden,
onder andere het sinds eeuwen bestaande
jus de non evocando, het recht dat een
vrije burger eener stad niet mocht getrok
ken worden voor een vreemde rechtbank,
doch alleen voor die in de plaats zijner
inwoning.
Hij had voornamelijk door de aanstelling
en handhaving, zelfs tegen het besluit
der staten-generaal in, van wuardgelders
gezondigd tegen het recht der Statenden
lands vrede grootelyks in gevaar gebracht;
de revolutie bevorderd: en zoo God het
niet had verhoed, deze landen gedompeld
in een bloedigen bnrgerkryg. Hy had de
gisting niet weinig vermeerderd door aan
stelling en afzetting van magistraten, al
naar mate hun bestuur hem meer of mind er
gcwenscht toescheen.
En als het nu waar is dat de straf te
grooter moest zyn naarmate het standpunt
van den overtreder hooger is, dan zal
niemand het kwalijk nemen, dat een groo-
tere straf op hem werd toegepast dan op
margarine, spek, vet, wol en huiden, zeer
gedrukt.
Voor een twintigtal jaren werd van deze
artikelen voor geen noemenswaardig be
drag ingevoerd, terwijl den laatsten tijd
jaarlijks, voor eigen gebruik, wordt be
steed voor granen en meel ongeveer 120
millioen gulden, voor margarine 43 milli-
oen, voor bereide en onbereide huiden 3
millioen; voor spek en vet zijn geen cij
fers te vinden, enz. enz.zoodat thans de
buitenlanders zeker voor een derde in onze
behoeften voorzien, terwijl wij al deze ar
tikelen voor een groot deel zelf kunnen
voortbrengen.
Inzonderheid wijzen wij op de belangen
van die kleine landbouwers, die op de
heidegronden hun bestaan vinden door het
telen van boekweit. Van dit artikel is het
voorlaatste jaar voor 2Vü millioen gulden
ingevoerd, zoodat deze teelt voor goed on
mogelijk is gemaakt.
Ten 3e zijn bij het concurreeren met
het buitenland de wapens niet gelijk. Ten
eerste moet de boer zorgen voor zijn lasten,
de buitenlander voert wij in, deze lasten
zijn ongeveer 16 pCt. van de bruto op
brengstzij zyn: a. Grondlasten, b. Ver
mogensbelasting, c. Personeel, d. Registra
tie by verkoop en successie by versterf,
en e. 10 pCt. accijns, alvorens onze bees
ten worden geslachtvervolgens onderhoud
van kaden, waterkerken en wegen. Ten
tweede kan de buitenlander gebruik ma
ken van roofbouw bij verarming van zijn
land, terwijl wij door bemesting ons land
krachtig moeten houden.
Ten 4e zyn door den vrijen invoer van
onze hoofdproducten onze boeren genood
zaakt mindere gewassen te telen.
Vruchten als tarwe, oliezaad, boonen
en vlas enz., eiscken niet alleen een sterk
bemesten grond, maar ook groote uitgaven
aan arbeidsloon, en ook eens in de zeven
jaar een jaar rust, zoodat de ontvangsten
van genoemde artikelen de uitgaven bijna
niet kunnen dekken. Dnardoor zijn wy ge-
de andere beschuldigden, die min of meer
onder zijn invloed hadden geageerd.
Dit gold althans van Ledenberg en De
Lange.
Doch als men hier nu nog by bedenkt dat
hy zich van den blaam nimmer heeft kunnen
zuiveren als zou hij geheime briefwisseling
hebben gehouden met vreemde gezanten,
ja zelfs met Nederlands grootsten vijand
den aartshertog Albertus, den vertegen
woordiger der verraderlijke natie, met welke
wij sinds 1568 in een hardnekkigen oorlog
gewikkeld waren, wat dus gelijk staat met
landverraad, dan kunnen wij het ons eenigs-
zins verklaren dat in dien tijd, door eene
rechtbank, waarin dan toch ook oprechte
vrienden van den raadpensionaris zitting
hadden, eenparig het doodvonnis over hem
kon worden uitgesproken al verhelen wy
ons niet dat door mannen als Pauw en
Duyck en GockingaKromhout, Muys en
Van de Sande, om van Van Aarssen niet
te spreken, wat meer mocht gelet zijn op
de vele en velerlei groote en gewichtige
diensten, door Johan van Oldenbarnevelt,
ridder, heer van Berkel en Rodenrijs aan
den lande bewezen.
Wy zouden dit oordeel niet durven
handhaven, wanneer wy niet tal van on
partijdige getuigen bezaten, op welke wij
ons beroepen kunnen.
Reeds jaren geleden was het de geschied
schrijver, professor Fruin, die de legende
omtrent een onrechtvaardigen moord op
een onschuldige gepleegd, met talent wist
te weerstaanen de roomsch remonstrant
sche traditie, uit Vondels zangen medege
bracht, voor een groot deel uitwischte.
Reeds Bilderdyk had het gepoogd; doch
met den besten wil ter wereld valt het ons
moeilijk in dezen feilen Calvinist den on-
partydigen geschiedschrijver te erkennen.
De eere, om een geheel nieuw onbevangen
onderzoek in te stellen, de waarheid der
feiten aan de bronnen te toetsen en het
voor de Calvinisten en hun leiders, voor
Maurits en de mannen van Dordt met warmte
noodzaakt tot 't telen van minder eischende
producten, maar by een eenigszins groei-
zamen zomer is de markt van deze arti
kelen zoo overvoerd, dat ze bijna goen
prijs kunnen opbrengen.
Ten 5e zyn onze weleer bedrijvige teel-
streken in weilanden herschapen.
In 1860 waren in ons land 1.037.000 heet.
bouwland en860.000 wei-; in 1891 760.000
bouwland en 1.129.000 wei-; de provinciën
Zuid- en Noord-Holland zyn bijipi geheel
groen, Zeeland, Friesland en Groningen
gaan spoedig deuzelfden weg op. Was deze
verandering gezond, dan was hier weinig
tegen te zeggen, maar de lage graanprijzen
zijn oorzaak, dat de bouwman het hoofd
niet boven kan houdenduizenden van
heet. weiland zijn er evenwel, die wel
bijna niets opbrengen, maar, zoo redeneert
de boer, het kost weinig aan arbeidsloon;
de schade, die hieruit voortvloeit voor het
algemeen, is onberekenbaar.
Ten 6e geraakte dientengevolge onze ar
beidersbevolking in de klem.
De berekening, dat door elk bunder in
wei gebracht land, voor onze arbeiders
50 gulden verlies wordt (veroorzaakt, is niet
overdrevenalzoo gaat door het gebruik
van buitenlandsche producten voor onze
eigen bevolking 18 millioen gulden aan
arbeid verloren. De gevolgen van deze
toestanden zijn dan ook op het platteland
alom zichtbaar bij duizenden trekken onze
arbeiders naar de groote steden, om brood
voor zich en het gezin te verdienen. Hoe
het hun daar thans vergaat, is helaas maar
al te goed bekendvooral in de vroeger
zoo welvarende TYeZstreken is de ellende
onbeschrijfelijk, niet alleen voor de arbei
ders maar ook voor anderen; bijvoorbeeld,
huizen die vóór een tiental jaren gebouwd
zijn, zijn door deze veranderiug wel 300
pCt. gedaald.
Ten 7e, zijn mede hierdoor de aanfok
van vee, en de productie van boter en
kaas zeer sterk vermeerderd.
De aanvoeren van deze artikelen zijn in
op te nemen, was voor liberale geschied
schrijvers weggelegd.
Zonder den Calvinisten, zonder Maurits
in alles gelijk te geven heben ook Bak-
huysen v. d. Brink, Motley en Busken
Huet met beslistheid voor hen partij ge
kozen, nadat reeds onze Groen van Prin-
sterer met zachte hand den zwadder van
hun nagedachtenis had verwijderd.
Vergeten wij toch niet dat Busken Huet
naar aanleiding van de quaestie Maurits
Oldenbarneveld geschreven heeft: „Naar
mate het Calvinistisch liart der Nederlanders
flauwer is gaan kloppen, werd Nederland
allengs een mogendheid van den tweeden
rang".
Maar wij hebben nog een ander onwraak
baar getuige in den heer F. van Rijsens,
leeraar aan de Hoogere Burgerschool te
Groningen, die in Kollewijn's Tijdschrift
voor Geschiedenis, Vie jaargang (1891) 5e
aflevering, een opstel schreef over de twis
ten tijdens het Bestand en waarin hij zijne
meening op dit betwiste punt aldus weer
geeft
De veroordeeling van Oldenbarneveld recht
vaardig of niet? is een punt dat tijdgenoot
en nakomeling vaak met hartstocht hebben
besproken. Er zijn er, die zjjnen dood eenen
gerechtelijken moord genoemd hebben. In
dien dit zoo is, dan heeft Oldenbarnevelt
het lot ondergaan, wat hij zelf vroeger
Pecarengis en Maulde heeft beschoren, die
in Leiden de oppermacht van Leicester tegen
de Staten van Holland voorstonden, welke
handelwijze door den Advocaat tot hoogver
raad jegens de provinciale souvereiniteit
werd gestempeld. Wagenaar geeft in
deze kwestie g en beslist antwoord. Hij
zegt: „Het gatische geschil over de recht
vaardigheid of onrechtvaa digheid der von
nissen hangt af van dit andere, of den Al
gemeenen Staten de opperste macht toekomt
over do vereenigde gowesten, dan of de Staten
van elk gewest, binnen elk gewest, do oppor-
ste macht hebben over alles, wat niet ran
het bondgenootschap is afgestaan, 't Laatste
is nu 't gemeen gevoelen, en 't was ook het
gevoelen van Oldonbarnevelt en van lien
de laatste jaren zoo toegenomen, dat de
prijzen op sommige tijden van het jaar voor
bijna de helft gedaald zijn.
Ten 8e, is de waarde van het land ondanks
den veel lagerenrentestandaard zeer gedaald.
Dat een eigengeërfde boerenstand in het
belang is van staat en maatschappij, be
hoeft geen betoog, maar door de groote
daling van het land geraken de meeste
eigenaars, doordien ze geen hypotheek
kunnen krijgen, onder den voet.
Ten 9e, zullen de kapitalisten spoedig al
het land in bezit krijgen.
Dit blijkt zeer bij de verkoopingen, die
de laatste jaren gehouden zijn 't is thans
een hooge zeldzaamheid wanneer een boer
derij door een landbouwer gekocht wordt,
en daaruit blijkt ten duidelijkste dat het
geld onder de boeren verdwenen is. Gevolg
hiervan is dat de zoozeer gewenschte kracht
tegenover het kapitaal over het algemeen
verloren gaat.
En ten 10e, wordt het droogleggen van
pkrsen en meren door den vrijen invoer
van landbouwproducten onmogelijk ge
maakt.
Sedert 1850 is onze bevolking met ruim
l'/s millioen zielen vermeerderd. Zoolang
nu de opbrengsten van ons land flink wa
ren, konden onderscheidene plassen en
meren, zooalsHaarlemmermeer, Prins
Alexander- en IJpolders, benevens de beide
Lekmeren en vele andere zoo groote als
kleine polders, met goed succes worden
drooggelegd, alwaar onze overbevolking
gevoegelijk kon geplaatst worden. Dat dit
thans niet meer geschieden kan wordt ver
oorzaakt door de lage pryzen van onze
granen. De wenschelij kheid en de uitvoer
baarheid wordt wel telkens uitgesproken,
maar het ontbreekt steeds aan het kapitaal
de kapitalist doet dan ook veel wijzer
zijn geld te besteden aan bewerkt land.
De vermeerdering van de bevolking blijft
intusschen maar steeds doorgaan, daar
door verdringen onze jonge boeren elkan
der wanneer er een boerderij of los land
die het mot hem hielden, 't Eerste werd
door prins Maurits en door vele anderen,
staande gehouden. En wij hebben bij eene
andere gelegenheid aangemerkt, dat dit
stuk, ook in vroeger tyd, niet even
eens begrepen is geweest, waarom het
niet vreemd schijnen moet, dat men des
wege oek in den tfjd waarvan wij hands-
len, verschillende gedachten had. Maar
hieruit moest ook een verschillend oor
deel volgen over het gedrag der beschul
digden. Zoo den Algemeenen Staten de
oppe ste macht toekwame, waren zij zeker
lijk schuldig omdat zij zich dikwijls gekant
hadden tegen de besluiten der Algemeene
Staten. Doch zoo de opperste macht ware
bij de Stater, der bijzondere gewesten, waren
zü onschuldig, omdat zij niets gedaan had
den dan op last dier Staten en binnen de
palen van derzelver gebied." De Advocaat
zeide„ik wil de rechters niet beschuldigen
doch ik kom in eenen tijd, waarin men an
dere regels van regeering volgt dan men
plach". Maurits voerde daartegen aan „De
Advocaat heeft die grondregels in den Staat
niet gevonden doch zoeken in te voeren."
Dit was niet geheel juist, Toen Oldenbar
nevelt aan het bewind kwam bestond reeds
een krachtige beweging ten gunste van ge
westelijke en plaatselijke zelfregeering. Doch
voor zijnen tjjd had men nooit aa i eene
zoo groote onafhankelijkheid gedacht, als
hij durfde doordrijven, en toen het bleek dat
die onafhankelijkheid moest strekken tot
aanranding van het Gereformeerde geloof,
kreeg hij het meerendeel des volks tegen
zich. En dit bracht Oldenbarnevelt niet tot
inkeerintegendeel hy hield aan de autono
mie zijner provincie met zoodanige eigenzin
nigheid en vermetelheid vast dat hij het
land in gevaar bracht. Toen traden Maurits
en de Staten-Generaal op voor het welbe
grepen belang des lands.
De gestrengheid van het vonnis en 's mans
groote verdiensten hebben er toe meegewerkt
eene scheve voorstelling van de twisten in
omloop te brengen. Arminiaansche en Staats
gezinde schiijvers(De Groot, Brandt, Wage
naar, Vondel bovenal) hebben uit partijharts
tocht Oldenbarnevelt, het proces, Maurits'
houding in eenzijdig daglicht geplaatst, en
gedurende 2 eeuwen heeft hunne voorstel-
i ug als de ware gegolden. Vooral de 24
te huur komt, en drijven de pachtsommen
op eea onnatuurlijke hoogte, waar de land-
keeren zeker wel bij varen. Vroeger zeide
men (en zeer terecht): heefteen boer geld
dan heeft het iedereen, maar thans is het,
als de boer verarmt dan warden de groot
handelaar en de kapitalist gebaat, en dat
ten koste van minstens van onze be
volking.
Om aan al de ellende welke sedert de
laatste jaren is ontstaan, te ontkomen, kun
nen wij niet anders adviseeren, dan met
kracht bij onze Regeering aan te dringen,
zoo spoedig mogelijk zoodanige invoerrech
ten te heffen, van al de artikelen die wij
zelf kunnen telen of produceereu, dat onze
landbouwers hij de concurrentie met de
buitenlanders met gelijke wapens kunnen
strijden, niet twijfelende of het weinige
duurdere leven voor de burgerij zal tot
algemeene welvaart leiden.
Ten allen tijde zijn er wel allorlei doc
toren geweest, die de kwalen van den land
bouw trachtten te genezen en vele zijn de
hulpmiddelen, die ons kranken tot herstel
worden aangeprezen, om de gevolgen van
de kwaal tegen te gaan maar telkens en
telkens komen ze met nieuwe woede voor
den dagen die hoofdkwaal is niet anders
dan de alles vernielende concurrentie van
het buitenland. Wanneer dan ook deze
vijand aan banden zal gelegd zijn dan kun
nen vele van die hulpmiddelen aangewend
worden om de verloren krachten van dé
kranken weder terug te doen keeren.
LOMBOK.
Nog eenige bijzonderheden over het
detachement Lindgreen.
Toen den 6den dag alle hoop op ontzet
was opgegeven en men ellendig zou hebben
moeten verhongeren, capituleerde kapitein
Lindgreen door middel van een Maleisch
briefje op de bekende voorwaarden.
Na de capitulatie werden de officieren
en soldaten door vele voorname Balineezen
rechters, die zich, zoo het heette, bloot door
persoonlijken haat lieten leiden, hebben het
zwaar te verantwoorden gehad. Toch weet
men alieen met zekerhiid dat Reinier Pauw
een persoonlijk vyarrd des Advocaats was
Al de voorstellingen van het schrikkelijk na
berouw en het ellendig uiteinde van vele
rechters zijn volkomen uit de lucht gegre
pen. Door de verheerlijking dier scli rij vors
werd langzamerhand wegge wischt de we
tenschap, dat Oldenbarnevelt-) patriottisme
in partijdrift, zijn gevoel van eigenwaarde
in heerschzucht, zijne wilskracht in hals
starrigheid is ontaard." (Wenzelburger). „Door
het dichterlijk genie van Vondel is ten aan
zien van Oldenbarnevelt een andere légen
de napoléonienne ontstaan aan wier
bekoring wij, nog na zoovele jaren zelfs,
moeite hebben ons te onttrekken. Niette
min zjjn de legendaire bestanddeelen der
voorstelling tastbaar genoeg. Reeds de dag-
teekening dier kleine beroemde geschriften
(Geuze-Vesper, Jaergetiide, Het Stoekske,
Op de afbeelding. De Waegschael van Hol
land) wijst uit, dat zy niet geschreven zijn
onder den onmiddellyken indruk der ge
beurtenissen, maar eene poos daarna, toen
er in de openbare meening eene wending
had plaats gehad.
Allen of de meesten en eveazoo Palamedes
zijn van 1625 en 1626 de twee eerste regee-
ringsjaren van Frederik Hendrik. Men her
innerde zich toen niet moer of wilde niet
weten door welke geweldenarijen Oldenbar
nevelt beproefd had zich en de hem aanhan
gende hollandsche steden te handhaven. Men
deed het voorkomen alsof met uitzondering
van zeker aantal ultra-kalvinistische duis-
terlingen het geheeleland altijd op de huid
van den Advocaat geweest was, en Olden-
barneveltsgezind of welgezind op hetzeltde
neerkwam. Men herdacht alleen de vroegere
vaderlandsliefde van den man „in alles sin
gulier". (Busken Huet). Zoo is hij door
zijn aanhangers met den lichtkrans der on
schuld getooid geworden, die hem niet toe
komt. De Oldonbarnevelt der werkelijk.leid
komt weinig overeen met het beeld door
Vondels dichtveder van hem ontworpen."
Wordt vervolgd.