NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
DoiiiMag 20 CÏ) I'}l Initio
De Reraonstrantsche Troebelen.
150. 1894.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
DE TROONREDE.
Troonrede:
Vrijdag 28 Sept.
serf door not. de Vos voor mr. C-de
Hamer 10 uur een huis, erf en tuin
groot 312 cA. En een partij antiek
bilair enz. antiek staand horloge met
tenten, dito pendule, mahoniehouten
net, enz. 4 veeren bedden, t'apnaaima-
e met preparaten, hondenhok, koperen
in, kleerbakken, gootsteen, goud en zilver.
:dag daags te voren van 10—12 en 2—4
Inl. de Groot en Hondius.
Maandag 1 Oct.
aarland, bij Traas door not. v. d. Kloes
r 7 jaar verpachten voor het waterschap
|rland 19 H. bouw- en weiland, dijken enz.
de not. en dhr. v. d. Bilt la Motthe te
8.
"Woensdag 3 Oct.
Uttheiu, op Plantlust door not. Tak 10
2 merriën 4 en 12 jr., 4 melkkoeien, 1
j. vaars, 2 kweekkalvers, 1 varken, 40
nders en haan, Veerwagen, menwagen,
iwielskar, ploeg, 4 eggen, rolblok, hand-
Ie, aardappels, mangels, mutsaards, mest,
[xdenwant, karn, roomtonnen, emmers,enz.
*ortgene, 6 uur in de Stads wijnkelder
"W Roelof
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Zij die zich met 1 October a. s. op ons
blad wenschen te abonneeren ontvangen
het. tot dien datum gratis.
De opening der nieuwe zitting van de
heide Kamers der Staten Generaal blijft altijd
een belangrijke gebeurtenis voorde Koningin
en de Nederlandsche Natie.
De derde Dinsdag in September is de
historisch aangewezen dag waarop Vorstin
en Volk elkander naderen, de Vorstin om
de taak voor te lezen die zij voor de eerst
volgende jaren op zich neemt, en het volk
om naar deze voorlezing met aandacht te
luisteren.
Ook wat aan de voorlezing voorafgaat
en wat er op volgt is zoo schoon.
Die Koninklijke rit door de straten der
residentie, plechtig en langzaam, van het
Paleis naar het Binnenhof, waar de Kamers
de Staten Kamers, zooals het Haagsche
volk ze noemtvergaderen;die ontvangst
op de straten door tienduizendtallen Hage
naars en Vreemdelingen; die ontmoeting in
het Gebouwdie langzame, deftige terugrit
met huzaren en hofwaardigheidsbekleeders
vergezeld, en door ministers en andere
hooggeplaatsten in hun rijtuig gevolgd
het is en zal immer blijven eene der aan
trekkelijkste schilderyen in het nationale
leven, wel waardig gezien en bezongen te
worden.
Volge na deze inleiding een kort verslag
der plechtigheid.
Begunstigd door schoon weder en begroet
door de hoera's uit duizenden kelen, toog
de Regentes, in de traditioneele staatsiekoets,
„de glazen" koets, naar de Troonzaal.
De aanblik dezer zaal het gewone
vergaderlokaal der Tweede Kamer was
weder schitterend, door de kleeding en
uniformen der verschillende leden van eerste
en tweede kamer, en andere gerechtigden
om voor deze ure dit heiligdom binnen
te gaan.
Onder deze laatsten was ook de grij ze
4)
FEUILLETON.
Hoe ging het inmiddels met Vorstius?
De Amsterdamsohe predikant, ds. Plan-
cius, had j geen te beste inlichtingen om
trent de leer des benoemden en protesteerde
dientengevolge tegen zijne komst.
De gevolgen ondervond Vorstius hij zijn
daarop volgend bezoek aan Nederland.
Op een der zondagen begaf hp zich in
de kerk te Amsterdam met zpn vriend
Uytenbogaart onder het gehoor van ds.
Plancius, wien hp met vuur hoorde uitva
ren tegen deze „nieuwigheiddrpvers".
Toen de kerk uit was ging hp terstond
zijn beklag doen bij de burgemeesters van
Amsterdam, die in het bijzijn van Uyten
bogaart en Vorstius den gereformeerden
prediker ter verantwoording riepen.
Plancius kwam, doch verzocht dringend
een dag uitstel der samenkomst, daar hp
om familiezaken thuis moest zpn.
Dit werd toegestaan. En zoo^ zien wp
het drietal des anderen daags in burge
meesterskamer met de vier burgemeesteren
onder welke ook mr. Pieter Corneliszoon
Hooft zich bevond, bijeen.
Elk kreeg zpn beurt om te spreken.
Eerst de beschuldiger, daarna de beschul
digde. En het slot was dat burgemeester
Hooft ds. Plancius het zwijgen oplei. Met
een hartelijke vermaning en de toezegging
dat Vorstius nog wel eens met hem in
briefwisseling hoopte te treden, werd hp
weggezonden.
Hp bracht daarop zpn klacht in de ver
gadering der staten, welke hem uitnoodigden
Het vpf amhtgenooten in een vergadering
vice-admiraal de Casembroot, die sinds zijn
uittreden uit de tweede kamer, voor het
eerst daar weder zpn kortstondige intrede
deed als kanselier der orden.
Ook verschillende huitenlandsche gezanten
waren aanwezig de journalisten-tribune was
bezet door journalisten, dames en genoo-
digden.
De afgevaardigden waren in ambtscos-
tuum met uitzondering van dr. Schaepman,
Heldt, Tpdens, Knpff en Pyttersen.
Voorzitter was de heer v. Naamen van
Eemnes, de voorzitter der eerste kamer.
Na voorlezing van het koninklijk besluit,
waarbp hp benoemd is tot president der
eerste kamer voor deze zitring die heden
aanvangt, droeg hij aan een commissie uit
beide kamers op om de Koningin-Regentes
in- en uitgeleide te doen.
Die commissie bestond uit de heeren Ve-
ning Meinesz (burgemeester van Amsterdam,
leider der commissie) Geertsema, Verheijen,
v. Lpnden en Schimmelpenninck v. d. Oye
leden der eerste Rutgers, van Dedem,
Beelaerts, Vos de Wael, Heemskerk, v. Gijn,
GuyïTt, Conrad, jhr. de Beaufort en Drucker,
leden der tweede kamer.
Door deze commissie binnengeleid, plaatste
de Koningin-Regentes, door hare grootmees
teres, baronesse Van Hardenbroek, en eene
hofdame gevolgd, zich links van den troon.
De verschillende hofheeren, de groot-officie-
ren der Kroon en de opperceremoniemeester
volgden en plaatsten zich achter haar.
Daarna las zp, snel en luid, de navolgende
„Mpne Heeren!
Het is Mp aangenaam Mp wederom te
bevinden te midden der Volksvertegen
woordigers, gereed om hunnen gewichtigen
arbeid te hervatten.
Met erkentelijkheid mag Ik er op wpzen
dat de toestand des Lands in menig opzicht
tot tevredenheid stemt.
De betrekkingen tot alle huitenlandsche
Mogendheden zpn van den meest vriend-
schappelpken aardaan de sedert 1875
te verschpnen, waar ook Uytenbogaart met
vpf van diens geestverwanten komen zou
om op vredelievende wpze over de geschil
punten te redetwisten.
Den 23 Februari van het jaar 1611
werd in een vergadering uit de klasses
van Noord- en Zuid-Holland het zestal
broeders voor de bedoelde vergadering
aangewezen.
Deze zes stelden naar aanleiding van
het betoog de remonstrantie een
tegenbetoog de contra-remonstrantie
op, waarin zp het betoog der Arminianen
punt voor punt vteerleiden.
In de Haagsche Conferentie werd dit
contra-betoog ingediend.
In langgerekte besprekingen werden de
verschillende punten toegelicht en over en
weer verdedigddoch de vergadering
werkte niets uit.
Onverrichter zake ging men uiteen.
Inmiddels had Vorstius de benoeming
aangenomen.
Evenwel en ziehier het einde van de
zaak Vorstius bleef toch ten slotte bui
ten ons land en buiten de kerk.
Koning Jacobus I van Engeland, een
puritein, dien men ontzien moest wegens
zpn napver op de macht der staten, eischte
onder de bedenkelpkste bedreigingen, dat
men Vorstius ontslaan zou. Oldenbarneveldt
moest toegeven, en Vorstius kwam dus niet.
Doch tegelpk ontstond nog eene tweede
vacature aan de Leidsche hoogeschool, we
gens het door Gomarus genomen ontslag
als hoogleeraar.
Zpn heengaan had voor de partpen
althans dit voordeel dat de strpd voortaan
zonder aanzien des persoons kon gestreden
worden. Om de zaak zelve toch moest
het te doen zpnen hoe licht kon daar
een predikant uit liefde voor zpn ouden
leermeester gedrongen zpn geworden om
tusschen Nederland en de Vereenigde Staten
van Venezuela bestaande geschillen is, tot
Mpne voldoening, op bevredigende wpze
een einde gemaakt.
Zee- en landmacht gaan voort zich,
zoowel hier te lande als in de Koloniën
op loffelpke wijze van hare taak te kwij
ten. Van onze krijgsmacht in Nederlandsch-
Indië werden opnieuw? zware offers gevor
derd, welke Ik met diepen weemoed her
denk, Ik vertrouw, dat de eer onzer
wapenen ep Lombok, ook na ondervonden
tegenspoed, krachtig zal worden gehand
haafd.
De algemeene gezondheidstoestand is
bevredigend voor eene ernstige uitbreiding
der Aziatische cholera mochten wp bewaard
blijven.
De gunstige verwachtingen, die de te
velde staande oogst aanvankelijk opwekte,
zpn, tot Mpn leedwezen, in onderscheidene
deelen des Lands niet verwezenlpkt aan-
hondende regens hebben daaraan veel
schade toegebracht. Ofschoon de veestapel
van ernstige ziekten bevrpd bleef, heeft
het daaronder uitgebroken mond- en klauw
zeer aanleiding gegeven tot verbod van
veeinvoer in de aangrenzende Rpken.
De toestand van handel en np verheid is
overigens, in het algemeen niet onbevre
digend.
Tot belangrpke werkzaamheden zult Gp
worden geroepen.
Ontwerpen tot regeling van het kiesrecht,
alsmede tot herziening der personeele be
lasting zullen in dit zittingsjaar bp U
worden ingediend, terwpl met de voor
bereiding eener andere regeling van de-
gemeéntefinanciën inmiddels wordt voort
gegaan.
De Conferentie voor internationaal pri
vaatrecht, op Mpne uitnoodiging ook dit
jaar te 's Gravenhage bpeengekomen, zal,
naar ik grond heb te verwachten leiden
tot verdragen, welke Uwe goedkeuring
zullen behoeven.
Ontwerpen tot vaststelling van een wet-
met meerdere heftigheid bp mindere over
tuigdheid den strpd te voeren.
Maar het was geen blpk van onpartp-
digheid dat de curatoren wel aan Yorstius,
doch niet aan Gomarus gedeeltelpk behoud
van zpn tractement toestonden.
Inmiddels werd in de plaats der heide
hoogleeraren voorzien, door de benoeming
van twee hoogleeraren van tegenstrijdige
gevoelens. Arminius' zetel werd door Epis-
copius, een remonstrant, ingenomen. Gomarus'
plaats werd door den contra-remonstrant
Polyander bezet.
Oldenbarneveld kwam nu weer met zpn
Kerkordening voor den dag, een kerkor
dening die hp in 1591 niet had kunnen
doordrpven. Wel gelukte hem dit nu ook
nietdoch hp kreeg dan toch gedaan dat
aan de magistraten der steden en dorpen
het recht gegeven werd er gebruik vau te
maken zoo zp 't goedvonden ten einde in
de kerk meester te zijn.
Zoo werden zegt Wagenaar, een on-
partpdig geschiedschrpver, zelf remonstrant
door deze Kerkenordening, zoowel de
leer als de tucht en de ceremoniën aan
den willekeur van een voorzittenden
Burgemeester of Boerenschout overgeleverd.
Gevolg van dit besluit was dat de stede
lijke magistraten al driester werden in hun
optreden.
Rotterdam zette den prediker Geselius
af, die tegen de remonstrantsche leer had
gesproken, en toen hij daarna in een parti-
culire woning met prediking voortging, zette
men hem met „dienders" de stad uit. Hij
ging nu te Schiedam en Delftshaven pre
diken, waar de Rotterdammers hem ijverig
kwamen hooren en dezen lieten de remon
strantsche predikers voor stoelen en banken
optreden.
Inmiddels kwamen de gereformeerden ook
in de stad bpeen, doch de magistraat legde
boek van militair strafrecht en van eene
wet op de krpgstucht zullen Uwe aandacht
vorderenomtrent onderscheidene onder
werpen van handelsrecht en strafvordering
zullen U voorstellen tot aanvulling of wpzi-
ging der bestaande wetgeving worden
gedaan.
Wetsvoordrachten betreffende het land
en tuinbouwonderwijs, alsmede omtrent
het subsidieereu van scholen van middelbaar
onderwps voor meisjes, zijn in bewerking.
Tot vermeerdering van de weerbaarheid
des lands door verdere vernieuwing van
het materieel der zeemacht, betere bewa
pening der krijgsmacht te land en te water
en instelling eener herhalingsoefening voor
de zeemilitie zult Gp worden in de gele
genheid gesteld, terwijl ontwerpen tot aan
vulling der bepalingen op de bevordering
der officieren van de landmacht, betreffende
den staat van oorlog en beleg en aangaande
het stellen Van militaire inundatiën U
zullen bereiken.
Tot verhooging der opbrengst van bestaande
belastingen en tot herziening der belastbare
opbrengst van de gebouwde eigendommen
zullen U voorstellen worden aangeboden.
Wetsvoordrachten tot instelling van
kamers va.i arbeidtot regeling van het
toezicht bij de op- en inrichting van
fabrieken en werkplaatsen met het oog op
belangen der arbeiders en tot het openen
der gelegenheid om door het Rpk gewaar
borgde lpfrenten te verkrpgen, worden in
gereedheid gebracht. De verplichte verze
kering van werklieden door hunne werk
gevers tegen de gevolgen van ongelukken
wordt voorbereid.
De toestand onzer overzeesche bezittingen
geeft, over het algemeen stof tot tevreden
heid. Tot blijvende versterking der mid
delen, door verhooging van het tarief dei-
in- en uitvoerrechten in Nederlandsch-Indië,
alsmede tot maatregelen Iter bevordering
van den welvaart in de kolonie Suriname
zal Uwe medewerking worden ingeroepen.
Op Uwe toewijding ter vervulling Uwer
ernstige en moeielijke taak, doe Ik, met
hun daarvoor zware boeten op. Zij trokken
daarop naar buiten de stad, waar zp op
weiden en in velden den tpd der oude
hagepreeken terugriepen.
Anderen gingen heelemaal niet meer ter
preek, verklarende liever een varken te
willen hooren dan de remonstrantsche pre
dikanten. Een uitdrukking die onder anderen
door een makelaar gebezigd werd, welke
makelaar deswege gestraft werd met het
verlies van zpn makelaarschap en zijn
burgerrecht.
Langzamerhand begonnen de Staten der
verschillende gewesten positie te kiezen.
Waren Holland en Utrecht overwegend
remonstrantsch gezindZeeland, Friesland,
Groningen „met de Ommolanden" en Gel
derland hielden het met de oude leer, ter
wijl in laatstgenoemd gewest een sterke
minderheid voor Oldenbarneveld partij koos.
Toch wane niemand dat deze laatste een
Remonstrant was. Integendeel, hij hield
zich liefst hij de leer, met welker belij
denis hp oud geworden was. Van het ge-
heele geschil tusschen de theologische stu
denten begreep deze oude staatsman dan ook
niets, evenmin als Prins Maurits, die zpn
eigen gehechtheid aan de oude leer slechts
verklaarde uit het feit dat de aanhangers
dier oude leer van ouds vrienden van Oranje
waren geweest.
Maar wat dreef dan Oldenbarneveld om
het met zooveel overtuiging voor de Re
monstranten op te nemen?
Hij had daartoe twee redenen. Vooreerst
had hp een ouden wrok tegen de gerefor
meerde predikanten die zich tegen de in
menging der Staten in kerkelpke zaken
steeds hadden verzet. En voorts dreef zpn
heersehzueht hem om partp te kiezen voo>
allen die de kerk aan de politieke macl
wilden onderwerpen. En dit was het st
ven der remonstranten. Daarom kend<
vertrouwen, bp vernieuwing een beroep.
Moge Uw arbeid, onder Gods zegen,
strekken tof. het welzijn van ons dierbaar
Vaderland
In naam der Koningin verklaar Ik de
gewone zitting der Staten-Generaal te zijn
geopend."
Na de voorlezing van deze rede verliet
H. M., npgende naar alle zijden, de zaal
en ondernam de stoet den terugrit, naar
het Paleis waar H. M. de Koningin, het
voorwerp eener hartelpke begroeting, voor
het raam hare Moeder verwelkomde.
Nog Jang daarna bewoog zich eene tal
rijke schare buitensteders nabij het Paleis
en nabp het Binnenhof of elders in de
stad om het natuur- en kunstschoon dat
de „coquette" in zoo ruime mate bood, te
genieten.
v.
j .Tegenover een zoo lange Troonrede als
zp dit jaar te zetten kreeg, voegt de pers
een zeer kort woord van beoordeeling.
De Troonrede biedt wel wat veel. Het
schpnt, naarmate de parlementaire molen
langzamer werkt, dat er meer wordt heen
gedragen.
Toch is bij het bekende spreekwoord
dat 't 'm in de lengte niet zit, deze hebbe
lijkheid ons geen oorzaak om daarom de
Troonrede af te keuren.
Ook niet dat er een en ander niet in
staat wat er wél, en wel in staat wat er
niet in gewenscht werd al hadden wij bp-
voorbeeld de subsidiëering der meisjesscho
len liever door tpdelpke invoering van
schaalrecht, vervangen gezien.
Ons troost slechts dat wat wp er niet
op vonden, al even ver van de invoering
zal zijn als veel van wat er wel in staat.
't Verheugt ons dat de kiesrechtregeling
zp het ook al naast de herziening van
het personeel in de eerste plaats "werd
toegezegd.
De ministers zijn liberalen en de liberale
partij wie de kracht tot scheiding als die
slechts twee oogmerkenóf de contra-remon
stranten moesten er onder; óf de Remon
stranten moesten door dezen geduld. En
voor het eerste ontbraken hem de midde
len, dus legde hp 't toe op de verkrijging
van het laatste. Hij gaf den Remonstranten
den raad het daarop aan te sturen dat hun
in zake de bekende vpf punten volkomen
vrpheid werd gelaten.
Inmiddels schreef hp geheime brieven
aan den Koning van Engeland (Jacobus I)
om hem te bewegen de vijf punten goed te
keuren en de kerken tot toegeven te be
wegen, Jacobus liet zich daartoe vinden en
gaf aan de leiders der Contra-Remonstran
ten zpn ongenoegen te kennen over hunne
halsstarrigheid jegens zijn koninklpk oor
deel.
Hugo de Groot werd door Oldenbarne
veld naar Engeland gezonden om deze zaak
te bevorderen. Hij schreef een werk, de
„Pietas Ord. Hollandiae", waarin hp het
goed recht der Remonstranten uiteenzette.
Wel verscheen kort daarop een afdoend"
bestrpding ervan, geschreven doo"
Franeker professor Sybrand Lu 4
Oldenbarneveld noemde dit
werkte de verspreiding
Door Oldenbarp"
Staten van F
kerken op
voorhescb
kansel
eenip
