NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
Ho. 149. 1894.
Dinsdag 18 Scpfcmficc.
HcRfsfc laargang.
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
GELIJKE RECHTEN.
VERSCHIJNT
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,02s.
UITGAVE VAN
en
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 centiedere regel
meer 10 cent.
Zij die zich met 1 October a. s. op ons
blad wenschen te abonneeren ontvangen
het. tot dien datum gratis.
Opdat het komend geslacht weer naar
God en zijn Wojrd worde teruggeroepen,
vraagt Patrimonium om wegnemiog van alle
beletselen, die nog altijd aan de oprichting
van scholen met den Bijbel in den weg
staanmet name om wegneming van de
geldelijke bevoorrechting, die nog altijd aan
de zoogenaamde neutrale sshool ten deel alt.
(Artikel 1 van het Sociaal Program van
het Nederlandsch Werkliedenverbond Pa
trimonium").
Het Sociaal Program begintmet de school.
Zijne eerste gedachte is gewijd niet aan
de stoffelijke maar aan de geestelijke be
langen des volks; niet aan eigen voordeel,
maar aan het heil onzer kinderen.
Een feit waarvoor Patrimonium aanspraak
heeft op den dank van alle christenen in
Nederland: en waarvoor het Sociaal Pro
gram aller aandacht en overweging verdient.
Patrimonium protesteert tegen de zoo
genaamd neutrale volksschool.
Daarin heeft het alle antirevolutionairen
aan zijne zijde.
De openbare schoei ten onzent leeft uit
het revolutionaire beginsel der neutraliteit.
Een beginsel dat verdraagzaamheid voor
wendt „gjj moogt niemand krenken"
maar in werkelijkheid verzwijging van de
waarheid en de met haar in verband staande
waarheden bedoelt.
De neutraliteit der volksschool berust
op terzijdestelling van de Goddelijke open
baring en vloeit voort uit de beginselen
der fransche revolutie.
Had de school vroeger gesteund op de
kerk; nadat de scheiding van Kerk en
Staat geproclameerd was, moest zij enkel
en alleen op den Staat gaan steunen.
De school moest zich niet langer naar
de waarheid; de waarheid moest zich naar
de school schikken.
Zoo kreeg men op de Staatsschool een
onderwijs zoo afschuwelijk onzijdig dat het
niemand meer ergerde, en daardoor ook
niemand voldeed.
De waarheid door haar gepredikt was
zoodanig vervormd en ontzenuwd, dat zij
den jood geen ergernis en den griek (atheïst)
geen dwaasheid meer was.
'tls waar deze prachtige neutraliteit is
door dichters van allerlei aard en kleur be
zongen. Een enkele geloovige is er voor
in geestdrift geweest; terwijl het verzet
van Groen en da Costa, Heldring en Ca-
padose met spot werd begroet.
Doch de illusie van een heerlijken toe
komststaat uit den zegen der openbare
school geboren, is reeds lang voorhij.
De teleurstelling heeft de meest hart
roerende bekentenissen ontlokt van de
grootsten en edelsten harer voorstanders.
Wij herinnerden reeds meermalen aan
uitspraken van liberale leden onzer Eerste
en Tweede Kamer, die hun teleurstelling
niet meer verbergen
De openbare school heeft geene ver
draagzaamheid gekweekt.
De kosten voor onderwijs zijn niet uit
gespaard op die voor de gevangenissen.
In De Gids van 1891, blz. 134, schreef
nu wijlen professor Buys als volgt
„Men heeft ook moeite nog vast te hou
den aan de gedachte dat wij ten slotte
nog leden zijn van éeu zelfde volksge
meenschap, tot samenwerken geroepen en
tot samenroepen verplicht. De illusie
onzer vaderen, dat men de kiemen der ver
deeldheid het best zou verstikken door aan
de gemengde volksschool vast te houden,
is op bittere teleurstelling uitgeloopen, want
de instelling die vrede brengen moest, is
juist de steen des aanstoots bij uitnemend
heid geworden".
En prof. v. d. Wijck zie zijn School
strijd blz. 49 bekent
„Door eene hersenschimmige eenheid
na te jagen, heeft men juist het tegendeel
erlangd en het vuur der tweedracht, zonder
het te willen, in den boezem der natie
aangeblazen."
En wat het gehalte van het onderwijs
aangaat, kunnen de verschillende schoolop
zieners, waaronder zeervele erkende voor
standers der staatsschool, verklaren dat het
aan menige bijzondere school met dat van de
„openbare" kan wedijveren.
Om deze en vele andere redenen is het
dus niet noodig de eene school hoven de
andere te bevoorrechten.
Jaren lang is door de voorstanders van
het bijzonder onderwijs gevraagd dat de
Regeering rechtvaardig zou zijn en niet
langer het openhaar onderwijs uit de Staats
kas zou bekostigen, mede van de belasting
penningen van de voorstanders der vrije
school terwijl de vrije school geheel op kosten
van particulieren moest worden onderhouden.
Dat was geen eerlijke concurrentie.
Alle antirevolutionaire woordvoerders, van
Groen af, hebben dit betoogd, jaren lang;
tot eindelijk, in 1889, van liberale zijde het
bestaan van dat onrecht werd toegegeven
en de schoolwet Mackay werd aangenomen.
Eene wet die, naar beweerd wordt, den
roomschen vele voordeelen, den liberalen
geen nadeelen bezorgde en den vrienden
der christelijke school eenige verademing
bracht in den strijd.
Yele schoolbesturen konden den strijd om
het bestaan bijna niet volhouden. Hun was
dus de Rijks-subsidie een uitkomst.
Een uitkomst, waarvan men echter niet
te hoog behoeft op te geven. De begunstigers
der vrije school behoefden er geen cent
minder om bij te dragen. Immers de Staat
stelde nu ook hoogere eischen wat de lo
kaliteit en het aantal leerlingen per omder-
wijzer, het getal onderwijzers en de sala
rissen betreft. Een groot deel der rijks
subsidie wordt thans tot het aanbrengen dier
noodige verbeteringen besteed.
Dit is echter een gelukkig verschijnsel.
Immers voor de bijzondere school moet de
Christelijke vrijgevigheid hoofdbron van
inkomsten blijven.
En nimmer mag de gelegenheid bestaan
tot de veronderstelling dat wij ons eerstge
boorterecht in zake de vrije school voor een
schotel linzenmoes hadden verkocht.
Reoht was dan ook in de eerste plaats
niet gevraagd in den zin vanik evenveel
als gij. Doch omgekeerd in den zin van:
gij even weinig als ik.
Niet subsidie voor de bijzondere school
gelijk de staatsschool dit genoot. Maar op
heffing van het subsidie der staatsschool wijl
de vrije school immers evenzeer zichzelf
bedruipt, zonder Staatsgeld.
Tegen dit laatste hebben staatslieden van
verschillende richting overwegend bezwaar
gemaakt.
Men begreep dat hij opheffing der Rijks
bijdrage aan de staatsschool, tal van open
bare Bcholen zouden moeten gesloten wor
den en onder onze staatslieden waren er
die meenden dat de bijzondere school niet
zoo maar op eenmaal in den dan te ont-
stanen nood zou voorzien.
Zoo kwam de Wetgever er toe den an
deren weg in te slaan en naast het Rij ks-
subsidie aan de „openbare" school een
kleiner rijks-subsidie voor de „bijzondere"
school in te voeren.
Dit rijks-subsidie is door de ohristelij ke
schoolbesturen aanvaard en ook Patrimonium
heeft er zich in verblijd, echter met het
protest er bij dat de gelijkheid van rech
ten en lasten nog lang niet bestaaten
wij dus niet rusten mogen tot deze alge-
heele rechtsgelijkheid zal zijn ingevoerd.
„Wegneming van de geldelijke bevoor
rechting die nog altijd aan de zoogenaamde
neutrale school kleeft".
Tot heden ontvangen onze christelijke
schoolbesturen nog geen cent voor school-
bouw de staatsschool wordt uit de open
bare kas geheel gebouwd.
De staatsschool ontvangt gelden van het
rijk voor de opleiding van onderwijzers
de christelijke school niets.
De openbare onderwijzers krijgen rijks-
pensioen, de christelijke onderwijzers niets.
De openbare school krijgt e«n bevoor
deeling uit de gemeentekas van 60 a 70
cent percent in de kosten van het onder
wijs, de bijzondere school niets.
De bijzondere school geniet slechts de
rijksbijdrage voor de onderwijzers.
Er is dus wel degelijk nog altijd gelde
lijke bevoorrechting. Natuurlijk nu niet
meer, dewijl de Overheid in de Staatsschool
het criterium van het volksgeluk ziet,
gelijk voorheen. Thans behandelt zij de
Openbare school meer als het in weelde groot
geworden kind, dat een weinig verminde
ren moet, maar met wien men niettemin
zeer voorzichtig moet zijn.
Op het standpunt van den Wetgever
moet de openbare school, na de nieuwe
regeling van '89, evenals verschillende
andere openbare instellingen, met Staats
geld op de been gehouden worden.
Toch dient van lieverlee deze bescher
ming op te houden toch schijnen maat
regelen niet ongewenscht dat óf door
langzame intrekking van subsidiën eenerzijds
of door langzame vermeerdering van de
Rijksbijdrage andererzijds, de afstanden
tusschen beide scholen worden ingekort.
Het eerste ware het verkieselijkst, en
zon ons het meest toelachen.
De openbare school aanvulling, de bijzon
dere regel, blijft de gezonde leus, onder
welke alle voorstanders der vrije school
zich hebben te verecnigen.
Een enkele dag in Nederland zonder
alcohol doorgebracht, zou aan nationaal
vermogen eene hesparing geven van ge
middeld minstens 219 duizend guldens. Dat
is gemiddeld vier en een halve cent per
inwoner. Per inwoner en per dag, of 18
gulden per inwoner en per jaar.
Natuurlijk verondersteld dat van het be
spaarde drankgeld een nationaal potje werd
gemaakt.
LOMBOK.
In bet jaarboekje van den hoofdcursus
te Kampen voor het jaar 1889 komt bet-
onderstaande gedicht voor, vervaardigd
door den sergeant jhr. P. A. Alting van
Geusau, thans als 2e luitenant gesneuveld
op Lombok. Weinig zal hij toen vermoed
hebben, dat „Gevallen" zoo spoedig op
hem toepasselijk zou zijn en dat de wensch,
in de beide laatste regels uitgedrukt, reeds in
het begin van zijne loopbaan vervuld zou
worden.
Gevallen.
Gevallen, de slapen met lau wren omkroond»
Neen, ook hem heeft de grijnzende dood niet
(verschoond,
Want noch jeugd, noch verwachting wordt
(door hem geteld.
En het moordende lood lieeft hem nedergeveld.
Gevallen zjjn roeping vervuld.
Gevallen bezield met dat hemelsche vuur,
Dat den krijgsman verzeltin het hachlijkste
(uur,
Ging hg voorwaarts in 't felst van den woe-
denden kamp,
In een nevel van stof en van aschgrauwen
(damp,
Gevallen zjjn roeping vervuld-
Gevallen de gapende wonde in de borst,
En de lippen ontkleurd door den brandenden
(dorst,
Het nog drupplende bloed en het brekende oog,
't Zendt alles het bitter verwijt naar omhoog:
Gevallen zijn roeping vervuld.
Gevallen en straks, als met plechtigen tred
Men hem wegdragen doet van het eervolle bed,
Ja, dan slaken zijn makkers een droevige
(klacht,
En bij de opene groeve daar fluisteren ze zacht:
Gevallen z(jn roeping vervuld.
Gevallen - en straks, als door tranen ver-
(blind.
De moeder komt bidden op 't graf van haar
(kind,
En zij stil nog eenzuchtvan vertwyfeiingloost
Dan weerklink in hare ooren de zalige troost
Gevallen zijn roeping vervuld.
Gevallen o krijgsman, uw streven is
(schoon,
Gij verwerftu op aard een onsterflijke kroon.
En in stilte blijft steeds ons de smeekbede bij
Dat, o God, ook bij ons eens de lijkrede zij
Gevallen zjjn roeping vervuld.
Omtrent het vorstelijk lustverblijf
te Tjakro Negara ontving bet N. v. d. D.
uit een particulier schrijven van een oog
getuige op Lombok de volgende beschrijving:
Op het voorplein ziet men een paar
loodsen met oude stukken geschut en eenige
paardenstallen. Des avonds komt hier een
hoofdwacht van 32 man met een le luite
nant. Achter dat voorplein volgen nog drie
pleintjes, allen met hooge kleimuren en
nauwe toegangen, afdaken en stalletjes. In
het achterste steenen hoofdgebouw, tot
hiertoe het tijdelijk verblijf van Djilantik,
die nu er achter in eene vuile inlandscbe
woning zijn intrek genomen beeft, is thans
bet hoofdkwartier gevestigd. Hier achter
bevindt zich een schilderachtige vijver met
stroomend water, omgeven door rozen en
melatistruiken, en voorts een aantal vrucht-
hoomen. Van een en ander is eene photo-
graphie genomen.
De eigenlijke poort aan de overzijde van
een twintig el breeden weg is de woon
plaats van den ouden radja, omgeven door
een hoogen muur. Hier bevindt zich de
harem, de schatkamer en het arsenaal, als
mede een kolossale vijver. Eindelijk kre
gen we permissie hier een kijkje te nemen,
doch alleen van den vijver, omgeven door
een allée van de kostelij kste vruchtboomon,
met een steenen koepel in het midden,
waaronder de schatkamer moet zijn, en van
het arsenaal op een afzonderlijk pleintje.
De vijver is 200 el lang en 150 el breed.
Een steenen draak met uitslaande vleugels
laat uit zijn hek een breeden stroom van
het helderste water vloeien.
De vijver zelf is keurig met steenen
geplaveid en ongeveer 4 el diep. De
koepel, uit baksteen opgetrokken, is van
buiten versierd met portretten vnn schier
alle Europeesche vorsten, zelfs van den paus,
maar ons Vorstenhuis ontbreekt. De deu
ren zijn keurig gebeeldhouwd en om den
steenen omgang zijn aan de vier zijden
beelden geplaatst. Het geheel maakt inder
daad een betooverenden indruk.
Ook de lustverblijven te Nadema, met
groote vijvers, die amphitbeatersgewijze
zijn aangelegd te Goenoegd Sarie en Lisar,
waar mede kolossale vijvers zijn, moeten zoer
schoon wezen. Niet zonder voorkennis en
toestemming kan men er toegang verkrij
gen.
De briefschrijver bezocht- ook een der
kleine hoog ommuurde kampongs. Aan den
ingang stond een altaartje, waarop men,
telkens als men iets nuttigde, een klein
gedeelte van het eten als offer neerlegde.
Bijzonder trof hem het snijwerk voor de
eikenhouten deuren. Andere deuren waren
geschilderd met randen in de vaderlandsche
driekleur.
Zaterdag heeft op de gewone wijze de
sluiting van deze zitting der Staten Gene
raal plaats gehad.
De minister van binnenlandsche zaken,
door een eerewacht uit de eerste en tweede
kamer ingehaald, hield de volgende rede
„De bijzondere omstandigheden, waaronder
deze buitengewone zitting der Staten-Ge
neraal werd bijeengeroepen, waren oorzaak
dat op wetgevend gebied slechts weinig
werd tot stand gebracht.
De proeftijd der gemengde rechtspraak
in Egypte werd met uwe instemming op
nieuw voor den tijd van vijf jaren ver
lengd.
Eene internationale overeenkomst, strek
kende om met inachtneming der belangen
van het personen- en goederenverkeer de
meest doeltreffende maatregelen vast te
stellen tegen het overbrengen van cholera,
mocht uwe goedkeuring verwerven.
Door inwilliging van de vereischte gel
middelen hebt gij de voortzetting ee
krachtige bestrijding van besmette'
ziekten mogelijk gemaakt.
De Koningin-Weduwe, Regentes
mij opgedragen u, Mijne Heeren, Haren
dank te betuigen voor hetgeen door u werd
verricht tot behartiging van de belangen
des lands.
Door de Koningin-Weduwe, Regentes
daartoe gemachtigd, verklaar ik deze bui
tengewone zitting der Staten-Generaal' sn
naam der Koningin te zijn gesloten."
De vergadering werd daarna op de gewone
wijze door den voorzitter gesloten.
Voorzitter was, gelijk bij de wet is voor
geschreven, de voorzitter der eerste kamer;
de eerewacht bestond uit de heeren Rahu-
sen, Faure, Breebaart en Merkelbacb, leden
der eerste-; v. d. Berch van Heemstede
Pijnacker, Hordijk, Bouwman en van Lim
burg Stirum, leden der tweede kamer.
s-
Wij waren reeds meermalen in de ge
legenheid om op te merken dat, met
name in de liberale pers, de gewoonte om
het hart rond uit te spreken nog meer hij
de buitenlandsche correspondenten dan bij
de redacteuren gevonden wordt.
Eerstgenoemden durven in den regel ook
den zielstoestand hunner partij meer onbe
wimpeld blootleggen.
De Duitsche correspondent in de Nieuwe
Botterdamsche Courant het hoofdblad
van het tot conservatisme neigend deel der
liberalen levert hiervan weder een sterk
sprekend staaltje.
Dezer dagen heeft de Keizer van Duitsch-
land, op een feestmaal te Koningsbergen,
zich in eene politieke rede schrap gezet
tegenover den conservatieven adel, die zijne
(economische plannen tegenwerkt.
Doeh tegelij k strekte de Keizer de hand
der verzoening naar hen uit, en dit doet
den Duitschen correspondent in bovenge
noemd liberaal blad het volgende opmerken
aangaande zijne partij
In weerwil van dezen achtergrond der rede
ziet men langs de geheele lange ry der
burgerlijke liberale pers bijna niets anders dan
hoffelijk gekromde ruggenslechts hier en
daar een, die het hoofd eenigszins stout
opsteekt en niets van eene diplomatisee-
rende houding wil weten, en overigens, on
der het mom van zelfverloochening, overal
kenteekenen van den hartstochtelijken
wensch, dat de keizer ook verder met zijn
„oproerige jonkers" overhoop moge liggen, om
alsdan het liberalisme in de armen te vallen.
Het vroeger zelfbewustzijn onzer tiberalen
zoowel gematigden als radicalen, is langza
merhand meer en meer verflauwd. Door de
sociaal-democratie aan de eene en het anti
semietisme aan de andere zijde is hun po
litiek bezit b(j de kiezers aanmerkelijk in
gekrompen. Het algemeen stemrecht heeft
nieuwe massa's in het politieke leven bin-
nengeschoven, die voor alle andere partijen
gevaarlijk zijn, niet het minst voorde liberalen.
Vandaar dat het liberalisme in Duitschland
meer dan vroeger bescherming zoekt bij de
Kroon, die vooral in Pruisen nog eene ge
wichtige macht vertegenwoordigt. Met hare
hulp hoopt het naar rechts het terrein te
winnen, hetwelk het zich naar links door
de sociaal-democratie onverbiddelijk ziet afge
sloten. Doch hoe hoofscher het officieel li
beralisme wordt, zooveel te meer verliest het
de rest zijner democratische elementen aan
de socialisten.
Wij veroorloofden ons eenige zinsneden
te cursiveeren.
Niet dewijl zij nieuwe waarbeden be
helzen.
Wie niet geheel blind is, heeft de ]»-"
voorspelde ineenstorting van het T"
hand in alle partgen, ook ten
nen zien.
Doch geheel ee-'
liberale part'4
revolutie
rechts
kc
