NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK- sr
HISTORISCH
traatkeieii.
oeren
s ECHT
Ho. 148. 1894.
dinsdag 4 Sepfemfier.
Iriifófc Iftacpaiig.
EKRONINGEN
SCUE ORGELS.
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
Baliërs en Sasaks.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
;ers,
en,
en-,
lez
en,
ien.
soorten artikelen voor
s-, Tafel-, Dessert-, Sla-
eermessen, Trocarts en
nieuwste kapperschaar)
de-, navel- en kinder-
oc toren.
t.
iet
TKEIEN van het Btation
naar het dorp Nisse,
mne inschrijvingsbiljet-
óor of op Dinsdag
a. s. bij den Burgemees-
vezand.
een gemiddeld gewicht
s der deugdelijkheid van
zet.
ïO koopers ook ^it
tige attesten ter inzage,
'zen dan de nagemaakte.
n ander te bezichtigen
nten te GoesP. DE
C. BOLUIJT.
STOOMBOOT.
Sept.
2 's morgens 11.30 u.
an. 5 's morg. 7.30 u.
300TDIENST
DDELB.-ROTTERDAM.
damsche tijd.)
Sept.
Van Van
middelburg. Botterdam.
voorm. voorm.
8.45 9.—
8.45 9.—
8.45 9.-
8.45 9.-
8.45 9.-
9— 9.-
8.45 9.-
8.45 9.—
8.45 9.-
8.45 9.-
8.45 9.—
8.45 9.-
8.45 9.—
8.45 9.-
8.45 9.-
8.45 9.—
8.45 9.-
9— 9.-
8.45 9.—
8.45 9.—
8.45 9.-
8.45 9.-
8.45 9.-
8.45 9.-
8.45 9.-
.30
.30
.30
.30
.30
.30
.30
.30
.30
.30
.30
.30
.30
.30
.30
.30
\3o;
.30
.30
.30
.30
'.30
'.30
.30
.30
BOOTDIENST
Jelburg sn Zierikzee.
'ierikzee Spoorweg Goei.
Sept.
rdatnsche tijd.
Van Zierikzee
av. 'smorg. 'smid
5.30
1.30
5.30
5.30
3.30
3,30
3.30
3.30
3.30
3,30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3,30
3,30
3,30
3.30
3.30
3,30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3,30
Zater. 1
Zondag2
Maan. 3
Dins. 4
tVoen
Dond.
Vrijd.
Zater.
Zondag9
Maan. 10
Dins. 31
Woenl2
Dond.13
Vrijd.14
Zater.15
Zond. 16
Maan. 17
Dins. 18
Woenl9
Dond.20
Vrijd.21
Zater.22
Zend. 23
Maan. 24
Dins. 25
Woen26
Dond.27
Vrijd.28
Zater,29
Zond, 30
7.50
7.50
7.50
7.50
7.50
6.30
7.50
7.50
7.50
7.50
7.50
7.50
6
7.50
11.30
7.
7.50
7.50
7.50
6.30
7.50
7.50
7.50
7.50
7.50
7.50
6.
7.50
7.50
'7.50
4.-
4.-
4,-
4.-
4.-
4.-
4.—
4.-
4.-
4.-
4.—
4.-
4.45
4.—
4.-
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
3.30
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. pf 0,95.
Enkele nummers0,025.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
en
Zij die zich met 1 October a. s. op ons
blad wenschen te abonneeren ontvangen
het tot dien datum gratis.
Het Cherchez la femme (zoek de vrouw)
schijnt ook van toepassing te zijn op de
geschiedenis van het ontslag van Stam-
boeloff, Bulgarije's eersten minister.
De Weenensche briefschrijver in de N.
B. C. geeft althans hieromtrent eenige ont
hullingen die in hoofdzaak hierop neer ko
men.
Vorst Ferdinand een Coburger is
gehuwd met Maria Louise van Bourbon,
eene Fransche, volgens Keizer Frans Jozef
„eene verstandige en energieke vrouw".
Nu is ook Stambuloff een verstandig en
energiek man doch die te hoog van zich-
zelven denkt.
Hij toonde door dit aan het hof alle allures
aan te nemen van «en Bismarck. Hij gaf
aan de Vorstin herhaaldelijk grove bewij
zen van ongegeneerdheid doch,die zij zich aan
vankelijk liet welgevallen dewijl zij plan
had hem in zijn eigen zwaard te doen
vallen.
Hij werd met den dag meer aanmatigend.
Hij kwam bijv. op diné's met een gewone
jas, terwijl de vorst een rok aan had zat
in 't bijzijn der Vorstin met de knieën o-
ver elkander of lag lui in den leuning
stoel.
Ook in zijne woordenkeus trachtte hij
haar te krenken.
Niet dat hij geen gelijk kon hebben;
Stamboelof was te veel Bulgaar, te zeer
gekant tegen de Russische vriendschap die
met de oude Turksche overheersching zou
gelijk staan.
Ontmoette men hem op dat terrein dan
kon hij zeer snedig de waarheid zeggen.
Eens toen de Vorstin hem opmerkte dat
er in Bulgarije zoo weinig Engelsche onder
wijzeressen zijn, had hij gezegd„dat is
maar goed ook; onze Bnlgaarsche meisjes
moeten degelijke huismoeders worden en
geen modepoppen zooals de Fransche of
halve mannen zooals de Engelsche die ro
mans schrijven en zich met allerlei dingen
bemoeien die haar niets aangaan en vooral
moeten wij hier geen politieke vrouwen
FEUILLETON.
Het eiland Lombok was vroeger zeer
Truchtbaar. Maar daarin is wel eenige ver
andering gekomen sinds de uitbarsting der
Tambora op het nabijgelegen eiland Soem-
bawa. Nog heden zijn de gevolgen van
die uitbarsting, die verschrikkelijk moet
geweest zijn en geheel onverwacht kwam,
gemakkelijk te zien.
Rijstcultuur is hier hoofdzaak. In de
rijst, hier geoogst, vindt niet alleen de ge-
heele bevolking haar voedsel, maar het is
tevens het eerste artikel van uitvoer, de
bron van alle rijkdom op het eiland wordt
doorsneden door tallooze kleine riviertjes
en die komen juist der rijstcultuur ten goede.
Re rijst door de Sasaks geoogst, is van
een uitmuntende kwaliteit, zij onderscheidt
zich boven alle andere rijstsoorten.
De oorspronkelijke bevolking zijn de
Sasaks, die, in verschillende rijkjes verdeeld
het eiland bevolkten. Zij schijnen reeds
vroeg tot het Mohammedanisme te zijn over-
Ren der vorsten werd in 1723 door een
vorst van Soembawa bedreigd, en had de
domheid,, de hulp der Balineezen in te
roepen.
Gaarne gaven de Balineezen, die reeds
nS naar een gelegenheid gezocht hadden
zich op het vruchtbare eiland te vestigen,
®an die roepstem gehoor. Na -afloop van
den strijd bleven de Balineezen in het rijk
Van den Vorst, die hun hulp had ingeroepen
vonden, vereenigd met nog andere Ba-
deezen, in 1738 gelegenheid het eiland te
Veroveren.
Run hulp werd toen ingeroepen door
l"n Sassakschen vorst of Datoe van Praja
hebben."
De vorstin zeide niets, doch hield haar
„Bismarck" in de gaten, met het gevolg
dat hij spoedig daarop in ongenade viel.
Hij had namelijk op een morgen den vorst
en de vorstin tegelijk beleedigd; door de
vorstin die ongehinderd den vorst zout op
zijn brood liet nemen, toe te voegen TT
moest dat verbieden, Mevrouw Want een
Bulgaarsch spreekwoord zegt dat vrouwen
wier mannen met zout besprenkeld brood
eten, slechts dochters krijgen.
Diep beleedigd stond de Vorstin van
tafel op en kort daarop heeft de vorst zij n
eersten minister ontslag gegeven.
De Avondposteen uitstekend geredigeerd
neutraal blad, dat in de residentie ver
schijnt, beantwoordt wekelijks in de rubriek
Vragenbusvragen over een en ander,
en doet daarmede een verdienstelijk werk.
Zoo verklaart de redactie in haar jongste
nommer o. a. de werking van een torpedo-
boot en de werking van een remtoestel
doch moet het antwoord schuldig blijven
op de vraag wat beteekent „Rehoboth"
Een inzender schreef namelijk
„Een woning te Laag Keppel draagt tot
opschrift Rehoboth. Wie weet de beteeke-
nis en afleiding van dit woord
En de redactie vraagt verlegen „Is er
wellicht onder onze lezers iemand, die
daaromtrent eeriig licht kan verschaffen, dan
honden wij ons ten zeerste aanbevolen."
Daar de Avondpost vele orthodoxe, bijbel-
lezende abonné's schijnt te hebben ver
wachten wij dat het antwoorden regenen zal.
Doch ons verwondert het, daar in de
redactie van de Avondpost minstens één
knappe jood zit, dat de geschiedenis van
Izaak den zoon van Abraham dezen „zoon
van Abraham" zoo weinig hekend schijnt
dat hij zelfs den hebreeuwschen naam van
diens verblijfplaats nooit hoorde noemen.
Ook geeft de vraag ons een nieuwe aan
leiding het te betreuren dat het neutraal
onderwijs der staatsschool den menschen de
mooiste episoden uit de Gewijde Geschie
denis onthoudt. Het te betreuren dat
niet overal christelijke scholen kunnen
verrijzen om in deze leemte te voorzien.
Gen. 2622 geeft den vrager nader in
die door de andere Datoe's werd aangeval
len. Hij zond toen een gezantschap naar
den vorst van Karang Asam op het eiland
Bali met het verzoek hem te helpen.
Ratoe Badé Ngoerah, de betrokken vorst,
haastte zich aan dat tverzoek te voldoen.
Hij zag daarin een middel om zijn macht
op Lombok te vestigen.
En zijn middel bleek probaat.
Hij sloot een verdrag met den vorst van
Praja,waarbij hij zich verhond om dezen
in alle deelen te helpen, zijn onafhanke
lijkheid te handhaven.
Een talrijke expeditie in prauwen stak
van Bali de straat over, die beide eilanden
scheidt.
Tegen deze expeditie waren de vijanden
van den vorst van Praja niet bestand, zij
werden weldra allen ten onder gebracht en
toen nam de Balineesche koning zeker
uit dankbaarheid, ook het land van den
vorst van Praja in bezit.
Van dien tijd dagteekent de overheersching
der Balineezen over de Sassaks, de oor
spronkelijke bevolking.
De Sassaks trachtten herhaalde malen hun
vrijheid te herwinnen, maar vergeefs.
Zij worden door hun overheerschers zeer
slecht behandeld.
Het bestuur is geheel in handen der
Balineezenalle voorname betrekkingen
worden door hen hekleed. De vorst van
Mataram regeert met een onbeperkt despo
tisme, zonder den raad van iemand, als hij
dat niet wil, in te winnen. De verschil
lende districten van zijn land worden be
stuurd door zijn edelen, Ida's en Coesti's.
Elke Sassak, die rijstvelden bewerkt,
moet op Lombok een dollar hoofdgeld aan
den vorst betalen. De rijstvelden van den
vorst moeten de Sassaks bewerken tegen 1/3
lichtingen. Ook in Gen 10: 11 wordt ge
meld van eene stad Rehoboth (Ruimte)
door Assur gesticht in het noorden van het
tegenwoordige Voor Indië.
Te Goes is eene stichting van nu wijlen
ds. Budding onder der naam Rehoboth, voor
weduwen die lid zijn der vrije evangelische
gemeente aldaar.
Vrage
Hoe lang zal het duren eer in alle
plaatsen waar de christelijke kerk nog niet
is uitgesloten de christelijke school zal
kunnen doorbreken en een „Rehoboth"
de Heere heeft mij ruimte gemaakt"
haar gevel zal sieren
Professor Jebb heeft te Norwich eene
redevoering uitgesproken over de moderne
dagbladpers en, waarlijk, zelfs voor den
gewonen lezer is het onderwerp zoo droog
niet als het er den schijn van heeft.
De opvoeder de macht van de pers is
eene aanzienlijke van de goede pers, wel
te verstaan.
Maar de opvoedende macht wordt leelijk
in de bres geschoten door de bedervende
macht van de slechte dagbladpers.
Het woord slechte is inderdaad veelzijdig,
want het blad kan slecht zijn èn in den
vorm, èn in den stijl, èn in de strekking
en van dit oogenblik beantwoordt het
niet meer aan de zending die het te ver
vullen heeft.
Onder de middelen door welke de pers
hare opvoedende macht uitoefent, staat
voorop de verspreiding van kennis. Feiten,
gebeurtenissen, vereischen steeds eenige toe
lichtingen, voor zij den grooten hoop der
lezers begrijpelijk worden. Dit heeft het
eerlijke journalisme zeer levendig ingezien.
Daartegenover staat die pers, bij welke
het geenszins om verspreiding van kennis
is te doen, maar wel om te beantwoorden
aan de ongezonde nieuwsgierigheid van een
publiek, dat men geleidelijk zou kunnen
ontwikkelen en hetwelk men integendeel
den meest onverstandigen kost opdient.
Het dagblad, zegt professor Jebb, is eene
handelsonderneming het moet dus op ge
zonde handelsgrondslagen worden geëxploi
teerd en bijgevolg moet er met den smaak
der lezers rekening gehouden worden.
van het gewas voor zich.
De Balineezen betalen geen hoofdgeld
en zijn vrijgesteld van Heerendiensten, zoo-
als het bewerken van de velden van den
vorst. Wil de Sassak dezelfde voorrechten
genieten, dan moet hij zijn godsdienst ver
zaken en Hindoe worden. En daar gaat
een weldenkend Mohammedaan niet gauw
toe over.
De wetten zijn zeer streng. Kleine ge
schillen of geringe misdrijven berecht het
dorps- of districtshoofd. Zaken van meer
gewicht worden behandeld door de pries
ter-rechtbank van Mataram (Hindoesche
priesters.)
Op Majesteitsschennis staat de dood, zoo
ook op diefstal, wanneer het ontroofde be
hoort aan den vorst of de voornaamsten
des rijks. Balineesche edelen kunnen zelfs
een moord bedrijven en boeten die mis
daad door betaling eener som gelds. Sas
saks worden dikwijls gestraft door ze als
slaaf te verkoopen.
Vroeger werden ze ook uitgevoerd,
thans is alleen hinnenlandsche slavenhandel
geoorloofd.
De slaven bewerken den grond voor
de Balineesche edelen, die zelf hun velden
niet bebouwen, maar alleen er naar kijken,
hoe of hun arme Sassaksche slaven het doen.
Het monopolie van den handel berust
in handen van den vorst. Door hem aan
gestelde ontvangers nemen voor zijn rekening
en tegen bepaalde pachtsom de producten
van de bevolking in ontvangst en zorgen
voor de betaling der in- en uitvoer
rechten.
De inkomsten van den vorst bestaan in
a. de helft der opbrengst van den
geheelen buitenlandsehen handel in rijst
(ter waarde van f150.000);
van 15 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
De ondervinding heeft het geleerd een
dagblad verbetert den smaak der lezers
door het beteren kost voor te zetten. Ergo
dus: het streven van alle dagblad moet
daar heen gericht worden, dat het zijne
inlichtingen inkleedt op die wijze, dat zij
immer den goeden smaak bevorderen.
Wat baat het dat het volk leest, indien
het niet goed leest
Professor Jebb zegt hier waarheden, die
ook toepasselijk zijn buiten Engeland.
Verschil. De verschillende klassen dei-
maatschappij winnen door elkander te na
deren, (christelijk Democratisch) en verlie
zen door zich in elkander op te lossen,
(socialistisch).
s
Zeker gevolg. Men viert zijn geboorte
dag vaak met gejuich, zonder te bedenken,
dat de onvermijdelijke gevolgen van dien
zijn te lijden, te verouderen en te
sterven.
Lest, Best. Het levensboek van velen
onzer begint met beuzelachtige idyllen,
zet zich voort met dorre berekeningen, en
eindigt met sombere sufferijen. Wel
hem die het begint in de kracht des ge-
loofs, voortzet in de oefenschool der liefde
en eindigt in den zonneglans der hoop.
Niet goed. Velen behelpen zich met
-philanthropie om zich zoodoende van de
iefdadigheid af te maken.
Onbeteekenend. Kennis zonder geestkracht
s als een lading hagel zonder kruit.
Schade. Op de schaal der onzekerheden
daalt men van vaste geloofsbegrippen tot
meeningen, van meeningen tot neigingen,
van neigingen tot dwepende hartstochten,
van dwepende hartstochten tot dwaze en
verkeerde grondstellingen de zekerste
van alle dwalingen.
■5?
Blijvend. Het is met de schuld der dank
baarheid gansch anders gelegen als met de
b. de opbrengst der in- en uitgaande
rechten
c. de opbrengst der belastingen op den
bebouwden grond
d. vele andere voordeelen.
De vorst is bovendien eigenaar van alle
onbebouwde gronden.
Uit dit alles blijkt, dat er voor de arme
Sassaksche bevolking niet veel overschiet.
Vandaar ook de vreeselijke toestanden, die
aanleiding gaven tot de tusschenkomst der
Indische regeering.
Bovendien geeft het verschil in gods
dienst aanleiding tot allerlei hotsingen. De
Balineezen brengen hun goden bloedige
offers en gebruiken daarvoor de afgeslagen
hoofden van Sassaks, die door hun huur
lingen worden overvallen in hun afgelegen
woningen. De Balineesche priesters schij
nen voor die moorden stilzwijgend verlof
te geven.
In ontwikkeling staan de Balineezen ver
boven de Sassaks en dat maakt hun het
mogelijk de laatsten zooveel meer in aan
tal te overheerschcn.
Omtrent de gesteldheid van het terrein,
waar de overval van de Lomhoksche ex
peditie heeft plaats gevonden, kan het vol
gende medegedeeld worden
De Bakak en de Narmada, waar de
naar het binnenland gezonden kolonne van
Lawiek van Pabst het eerst met de Baliërs
slaags geraakte, zijn riviertjes, die uit het
bergachtig binnenland naar de westkust
stroomen, zuidelijk van, doch evenwijdig
aan de Djankok, de rivier, waaraan de
hoofdstad Mataram gelegen is en aan wel
ker mond, drie mijlen verder westelijk,
de havenstad Ampenan ligt, waar de-
troepen zich thans hebben versterkt.
Tjakra Negara ligt op niet zeer verr
geldschuldenmen moet ze nog gevoelen
zelfs wanneer men ze heeft afbetaald.
In goede aarde. De openbaarmaking van
juiste en edelo denkbeelden is een regen,
die zoowel de dorre zandwoestijn drenkt
als de vruchtbare oasen maar alleen de
oase heeft er voordeel van.
Zoo gaat het. Het toeval brengt de
gekken in het paleis van Fortunahet
bedrog opent er de deur voor de schurken;
de eerlijke lieden, die met zulke gelei
geesten niets te maken hebben, moeten ex
echter huiten blijven staan toch duurt
eerlijk het langst.
s
Toch verkeerd. De hoogmoed bewaart
somwijlen voor laagheden, maar zijne halvo
zuster de ij delheid, verre van dien, doet
er begaan.
Niet ergdenkend. De logika regeert
misschien de wereld, maar zij bestuurt haax
niet, en de menschen bijv. die zelf het
minste gebreken hebben, zijn vaak het
eerste gereed om die van anderen te ver
geven.
Weinig te vinden. In Indië vindt men
menschen die hun leven wagen om paarlen
te zoeken op den bodem der zee doch
waar vindt men tegenwoordig iemand, die
een uur aan zijn arbeid of aan zijn ver
maak zou willen ontrooven, om de waarheid
te zoeken in de diepten van zijn geweten?
Behoorde te weten. Het is noodig om aan
de jeugd de nietigheid en vergankelijkheid
der aardsche dingen te leerende ouder
dom kent die reeds hij ondervinding, be
hoorde er ten minste genoeg van te weten.
Wie hel meeste plaats noodig heeft. Een
net gekleed meisje ontmoette op straat een
half beschonken jonge heer, die op haar
japon trapte, en daarbij onbeschoft aan
merkte, „dat zij te veel plaats noodig had,"
afstand oostelijk van Mataram, aan den
hoofdweg, die van het westen naar het
oosten door het midden van het eiland
loopt en de havenplaatsen Ampenan (in
het westen) en Lombok (in het oosten)
verbindt.
Het terrein van den strijd is gelegen
in de westelijke vlakte van het eiland,
waar de Balineezen zich hebben geconcen
treerd, rond«m de hoofdplaats Mataram. De
Sassaks wonen hoofdzakelijk in het binnen
land en in het oosten van het eiland.
In die vlakte stichtten de Balineezen
aanvankelijk vier rijkjes, die na hevigen
krijg allen ten slotte onder den radja van
Mataram kwamen. Van de hoofdstad Ma
taram zijn bijna al de bewoners Balineezen.
In den tijd der vier vorstendommen waren
er nog drie andere hoofdsteden, Karang
Asem, Pajassagann enPajoetas: de kratons
liggen daar nu in puin. Karang Asem is
een paal van Mataram verwijderd, Pajas
sagann ligt Vs paal verder. Ook hier is
de bevolking meest Balineesch. Ampenan
heeft als kustplaats een zeer gemengde be
volking. v
De bevolking wordt geschat op 405,0'
zielen. Van dit aantal zonden behor
380,000 tot de Sassaks, 20,000 tot de
lineezen, 5000 tot de Boegineezen en F'
saren vooral als handel
gevestigd. Het eiland
heeft van ruïrn 103
mijlen iets
Noord-Bral- ..f
en daar
zijn, i"
be'