NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
lo. 100. 1894.
3itfecifitg 26 fllet.
Hcflfsfc laargatig.
CHRISTELIJK- sr
HISTORISCH
VERSCHIJNT
IJK.
Neutraliteit en Mislukking.
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,02E.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
en
Zierikzee ook voor Kerkwerve, 4, 5, 6,
7,8,9,11, 12, 13, 14,15 on 16 Juni.
Cortgene 7 Aug., Wissekerke 8 en 9
Aug., Colijnsplaat ook voor Cats 10 en
11 Aug.
i.
„De afdeeling Middelburg van den Bond
van Nederlandsche Onderwijzers heeft met
10 tegen 8 stemmen besloten instemming
te betuigen (adhaesie) met eene door de
afdeeling Rotterdam aan het hoofdbestuur
verwinden motie, waarin wordt afgekeurd
het raadsbesluit der gemeente Menalduma-
deel om den onderwijzer Dijkstra te ont
slaan om redenen buiten diens zedelijkheid,
bekwaamheid en plichtsbetrachting".
Zooals men weet is de onderwijzer Dijk
stra van de openbare school in bovenbe
doeld dorp ontslagen door den raad wegens
het openlyk verspreiden zijner anarchisti
sche gevoelens.
De raad telt leden van verschillende
staatkundige kleur.
Gedeputeerde Staten van Friesland heb
ben het besluit goedgekeurd en de Koningin
Regentes zal het wel vernietigen. De heer
Dijkstra had zich tot den minister gewend
met het verzoek om op de bedoelde ver
nietiging bij Haar te willen aandringen.
De heer Dijkstra was een neutraal-oyen-
baar onderwijzer.
Dit, in verband met zijn ontslag, geeft
ons aanleiding tot de vraag of neutraal
onderwijs wel mogelijk is.
Het korte debat, kort geleden in de eerste
kamer door de heeren Lobman en Pijnappel
ter eene, Wertheim en Tak aan de andere
zijde gevoerd, heeft opnieuw doen zien, hoe
algemeen de erkenning ook van neutrale
zijde wordt, dat het met de neutraliteit en
de openbare onderwijzers scheef loopt.
Jaren geleden hebben Groen v. Prin
ster er en anderen van onze zijde na hem
den liberalen wetgevers toegeroepen dat
neutraal zijn op de volksschool eene on
mogelijkheid was.
Dat men onder den schijn van neutra
liteit aanbidders van de moderne beginse
len kweekte.
Dat een Godsdienstlooze opleiding tot
Christelijke deugden op vergissingen moest
uitloopen.
Dat de openbare school op die wijze
secteschool der modernen was.
Thorbecke had bij het hooren van dio
klacht getoorndhij de man die de koste
lijke uitvinding deed van een „christendom
hoven geloofsverdeeldheid."
„Indien onze overheidsscholen", zoo had
hij Groen toegevoegd, „indien onze over
heidsscholen Godsdienstloos zijn, dan mo
gen zij verdwijnen"
De onzen hielden echter vol en, als om
te toonen dat hnnne grief ernstig gemeend
was, stichtten zij christelijkë scholen, waar
het maar immer mogelijk was.
Helaas dat de tegenstanders blind waren
voor dit offer van onze zijde, endoofvoor
de waarschuwing tegen hun onderwijs bui
ten liet Fondament van Gods Woord
Het openbaar onderwijs moest en zou
neutraal zijn. Daarin lag het geheim zij
ner kracht, meenden zij.
Wat hinderde het dat de onderwijzers
in en buiten de school propaganda maakten
voor het modernisme.
Het was juist koren-op hun molen.
De moderne domine's van die dagen
hebben het met ingenomenheid erkend.
Rauwenhoff zei„Uit den Bijbel leeren
de menschen allerlei schadelijke begrippen.
Wij modernen die deze begrippen ver-
Werpen hebben onder de onderwijzers
een aantal geestverwanten. Wij (modernen)
knnnen dus op de school een niet onbe-
l&ngrijken invloed uitoefenen."
Hugenholtz zei
„Laten wij in de lagere school niet bren
gen een bijbel, maar de vorming van ge-
toped en karakter zooals onze beginselen
ons daartoe dringen."
De Veer althans het Nieuws van den
Dag zei„De Staatsschool moet dienst
doen om de heerschappij der kerkelijke
leerstellingen af te breken".
En de Zutfensche Courant eveneens
door een modernen dominé geschreven
zeiDe volksschool is de practische be
lichaming van de moderne Staatsidee, de
vrucht der beginselen van 1789".
Met tal van andere uitspraken in dien
geest zouden wij dit viertal kunnen ver
meerderen.
Doch de lezer heeft er voorloopig ge
noeg om in te zien dat de openbare onder
wijzers volkomen vrij waren niet alleen,
maar ook aangemoedigd werden door kunno
geestelijke herdersom het modernisme t»
bevorderen door de openbare school.
Neutraal zijn kan trouwens niet.
De Beaufort, een onverdacht voorstander
der openbare school, klaagde in de tweede
kamer, dat vele openbare onderwijzers vol
gelingen van den ongeloovigen Multatuli
waren.
Spectator, een liberaal weebblad, schreef
„Ach, laat men het toch inzien, en inge
zien het erkennen, het onderwijs kan niet
volstrekt neutraal zijn, en het is onkerke
lijk, ja kerkondermijnend."
Dr. Allard Pierson schreef „Een Staat,
die op zijn scholen aan de jeugd eon
godsdienst meedeelt, welke dien naam niet
meer verdient, heelt zijn onderwijs niet
geregeld met eerbiediging van elks gods
dienstige begrippen. Eerbiedig ik n als ik
u niet uitlach i
Van der Wijck erkent„De godsdienstige
richting van hon die geen godsdienstige
richting hebben, is de eenige die met onze
neutrale school vrede kan hebben, en wordt
dus door den modernen Staat thans een
zijdig begunstigd."
En deze zelfde schrijver komt er dan
ook rond voor uit in zijn De Schoolstrijd
bl. 21 „Ja, breien kan neutraal onder
wezen worden. Ook rekenen misschien.
Maar bij het lezen raakt de neutraliteit al
in de klem."
Maar deze theorie der neutraliteit heeft
dan ook totaal fiasco gemaakt.
Allereerst in Indië.
Reeds in 1889 klaagde de moderne ds.
Van Hasselt„Ik kan gerust verzekeren
dat bij geen der Amboineezen ook maai
de wensch naar neutraal onderwijs ooit is
opgekomenintegendeel het is hun opge
drongen bij de lagere klasse leed het
onderwijs schade door dien maatregel en
bij de hoofden, de onderwijzers en andere
regeeringsambtenaren werd aan de belang
stelling in den godsdienst een zware slag
toegebracht".
Maar ook in Nederland.
Bijvoorbeeld op het punt van karakter
vorming.
Het moderne Weekblad De Hervorming
klaagde eenige jaren geleden:
„De neutraliteit heeft ontzaglijk veel
kwaad gedaan. Ging men na welk nauw
verband er is tusschen haar en de groote
onverschilligheid, het gebrek aan pit, de
verregaande flauwheid en oppervlakkigheid
van onzen tijd men zou haar verfoeien.
„In plaats van karakters te vormen heeft
zij medegewerkt om de natie karakterloos
te maken. De onderwijzer moet voorzich
tig zijn om zich niet te brandenen dit
komt hem op verlies van karakter te staan
er gaat van hem geen bezieling meer uit".
En dat het denkbeeld door den keer
Lohman thans aan de hand gedaan, schoon
door de Puttee en Wertheims niet begrepen
en door Tak op zij geschoven, niet nieuw
is, mag wel blij ken uit wat De Hervorming
op hare klacht volgen liet
„Met dit stelsel moet onvoorwaardelijk
worden gebroken. Ieder moet in de opvoe
ding den weg gaan, die hem het best toe
schijnt. Ook de modernen moeten het met
hunne beginselen er even goed op durven
wagen als de orthodoxen, en eigen scholen
naar hunne overtuiging ingericht, vestigen."
Nu is dit wel niet hetzelfde als wat de
heer Lohman bedoeltmaar de doorvoering
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
van het beginsel van vrij onderwijs wordt
dan tooh aangewezen.
Alleen hierin verschilt de schrijver met-
den oud-minister. De schrijver wil de mo
dernen uit eigen beurs scholen leeren stich
ten. Lohtnan wil den staat deze school
stichting opdragen, en den modernen vader
het recht en de vrijheid geven om voor zijn
kind de moderne school te kiezenen
natuurlijk den orthodoxen voogd het
zelfde recht verleenen in betrekking tot
het christelijk onderwijs voor hot zijne.
Doch op dit punt wenschen wij niet vooruit
te loopen.
Wij haalden het oordeel van bovenge
noemd modern blad slechts aan om te doen
zien hoe ook van moderne zijde zelve wordt
ingezien dat de neutrale school een misluk
king is geweest.
Ook op het punt van verdraagzaamheid.
Het lid der le kamer mr. Sickesz, zeide
eens
„Wij stelden ons voor dat, wanneer kin
deren van dezelfde natie op dezelfde school
banken werden samengebracht om onderwijs
te ontvangen zonder dogmatische kleur, dat
men dan bij het volk zou zien ontstaan
een christendom boven geloofsverdeeldheid.
„En wat is gebleken? Nu de neutrale
school zoovele jaren bestaan heeft, is toch
het land op godsdienstig gebied verdeeld
op een wijze die ons aan vroeger eeuwen
doet denken".
De Beaufort - wij herinnerden het reeds
klaagde dat de openbare onderwijzers meer
wisten van de geschriften van Multatuli
dan van den Bijbel.
Voor enkele jaren maakten eenige ouders
bezwaar hunne kinderen naar een orthodox
predikant ter catecliesatie te zenden, wijl
zij dan orthodoxe denkbeelden zonden over
nemen. Het algemeen gevoelen was dat dit
bezwaar niets beteekende, want dat de open
bare school er al het verkeerde wel weer
uit zou krijgen.
Reeds in 1875 schreef prof. v. Manen,
destijds modern predikant te Winckel, in
„De Tijdspiegel":
„Het is toch bekend genoeg dat onder de
aankomende hulponderwijzers hoe langer
hoe meer worden aangetroffen die zich sie
ren met het modekleed der openbare ver
achting van allen godsdienst. Hier een
kwasterig heertje dat (in het voorlezers-
baekje) zijn uiterste best doet door allerlei
bewegingen voor de gemeente te toonen,
dat dominé's preek voor hem niets te be-
teekenen heeft. Ginds een dito exemplaar,
dat de kerk alleen bezoekt als hij zijn
gaven op het orgel kan doen hooren. El
ders minder ploertige verschijningen doch
maar al te zeer geneigd om als neuswijze
theologantjes van het ongeloof dienst te
doen in allerlei kringen".
Toen gingen zij dus nog naar de kerk,
en waren minder ploertig.
Thans zijn er helaas vele openbare on
derwijzers die hunne heerlijkheid zoeken
in hunne schande.
Want ook op het punt van beschaving
leest er De Bodehet orgaan van den
Bond van Nederlandsche openbare onder
wijzers maar eens op na heeft het neu
traal onde.wijs de natie teleurgesteld.
En het Handelsblad, een vriend die den
Bond zijn feilen toont, heeft van de jongste
vergadering van openbare onderwijzers uit
alle oorden, saamgekomen een alierakelig-
sten indruk meegebracht.
Een volgende maal deelen wij daarvan
iets med e.
„Hoe eerlijk
„Alle anti-Kuyperiaansche Hervormden
die in 't belang der Hervormde Kerk geen
flnanciëele scheiding van Kerk e« Staat
wenschen, zullen een reden te meer
vinden om te stemmen op mr. Bevers".
Alzoo het Haagsche Dagblad tot aanbe
veling van een roomschen candidaat.
Na LevyBevers.
Een paar jaar geleden een Jood pleitbe
zorger voor de Haagsche Synodethans
«aiwcr.-isr n-vmmritta
een Boomsche strijder voor de immers
volgens alle Roomschen van hen gestolen
rechten der Hervormde kerk.
Waarlijk-wij onderschrijven vanganscher
harte de eerste alinea van bovenstaande
aanhaling uit het Dagblad. „Hoe eerlijk
Men moet wel geen hoogen dunk hebben
van de tegenwoordige, nota bene de Haag
sche censuskiezers, als men hun zoo iets
durft wijsmaken.
Durft wijs maken met de wetenschap
dat het juist de Kuyperianen zijn die met
misschien wel wat weinig gemotiveerde
mildheid, bij mogelij ke scheiding van kerk
en staat, volle uitkeering aan de rechtheb
benden, in casu de hervormde kerken,
modernen incluis, bedoelen.
Het is niet bemoedigend dat dit leugen
argument van „scheiding zonder verre
kering" nog zoo telkens bij verkiezingen
dienst moet doen.
Men zag het ook te Sneek bezigen, nota
bene om een radicaal V. Gilse in
de Kamer te brengen en den antirevolu
tionair, die voor de gewenschte afrekening
is en zonder deze geen scheiding wil, den
heer Heemskerk te weren.
Die nog nimmer voor scheiding van kerk
en staat was, zou bijna aan deze onop
rechte tactiek van liberale en conservatieve
kerkelijken een argument kunnen ontleenen
om het te worden.
s
Een belangrijke broederlijke discussie
werd velgens het verslag in de Zondags-
bode dezer dagen gehouden in de ver
gadering der Ned. Herv. Predikanten-Ver-
eeniging, naar aanleiding van een referaat
van dr. J. Th. de Visser van Amsterdam,
waarvan het onderwerp luidde
„Onze roeping tegenover de democratische
stroomingen onzer lagen." Hij ving aan
met een beeld, waarmee hij den tegenwoor-
digen toestand der maatschappij teekende.
Er bevinden zich twee spoortreinen op
eene lijn en het heeft er allen schijn van,
dat zij elkander straks zullen verpletteren.
In de eene bevinden zich rijken en gegoe
den, in de andere hebben alleen derde-
klassepassagiers plaats genomen. Maar op
het beslissende oogenblik verplaatst de wis
selwachter zijn wissel en zonder stoornis
gaan beide gevaarten elkander voorbij.
Zulke wissel wachters moeten volgens den
referent wij predikanten zijn. Hij schetste
daarop in levendige kleuren, wat hij onder
„de democratie" verstond, en trachtte de
middelen aantewijzen, die in 't werk moe
ten werden gesteld om aan den demos een
karakter te geven. Daartoe beval hij aan
de oprichting van werklieden-vereenigin-
gen, van cursussen, van zieken- en wedu-
wenfondsen en ambachtscholen. Reeds
hebben predikanten te Rotterdam en Am
sterdam, te 's Gravenhage en Utrecht in
die richting gearbeid en Ned. Herv. werk-
liedenvoreenigingen zijn ontstaan, op welker
arbeid mag worden gewezen. Doch nog
een bizondere roeping meende Referent
dat de predikanten der Ned. Herv. Kerk
hadden, nu er van zoogenaamd Christelij ke
ij de een democratische beweging wordt
geleid. Hij betreurde het ten zeerste,
dat de politiek ons christendom voortdu
rend bederven zou ter wille van een sturen
in democratische richting en hij wenschte
wel, dat die broeders, welke in den afge-
loopen verkiezingsstrijd daaraan mede ge
daan hadden door openlijk op te treden
voor Dr. Kuyper, zoo zij aanwezig mochten
zijn, zich hier verantwoorden zouden. Hij
zelf riep alle dienaren der kerk op om
zich aaneen te sluiten tet het vormen
eener krachtige centrumpartij, die arbeidde
aan de taak, welke der kerk is opgedragen
tegenover de democratische stroomingen
van onzen tijd. „Het woord van Jan
Pietersz. Coen „en desespereert niet", zoo
eindigde hij, moge ook onze leuze zijn, en
eindelijk zal Gods kleurrijke zon opgaan
over ons als overwinnaars."
Nadat Dr. van Gheel Gildemeester er
op gewezen had, dat tegenover de demo
cratie onze eenige houding mocht wezen,
dat wij volksvrienden waren en dat hoe
langer hoe meer werden, verkreeg Ds. A.
S. Talma van Vlissingen het woord om te
antwoorden op 'tgeen Dr. de Visser liud
gezegd naar aanleiding van die predikanten
der Ned. Herv. Kerk, die in den jongsten
strijd aan de zijde van Dr. Kuyper stonden.
Hij begon met te zeggen, dat hij hier niet
tot verantwoording geroepen kon worden,
omdat hij zich niet voor een competente
rechtbank bevond, maar wel wilde hij tot
opheldering van zijn gedragslijn rekenschap
van zijn gevoelen geven. Hij deelde mede,
hoe hij voor onze kerk in deze dagen er
alleen heil in zag om aan de zijde der
democratie te staan en in den vollen zin
des woords volkskerk te zijn, hij wees er
op, dat Mr. J. J. L. van der Brugghen,
een staatsman, wiens naam in deze verga
dering een goeden klank had, zich reeds
35 jaren geleden had uitgesproken voor
een algemeen stemrecht en zeide, dat hij
voor onze kerk niets vreesde van Dr. Kuyper
maar wel van hare vrienden, die in dezen
tijd zich tegenover het volk gingen stellen,
zooals eigenlijk Dr. de Visser gedaan had.
Wat Dr. de Visser in zijn beUd van do
botsende treinen had beschouwd als de roe
ping der predikanten, beschouwt hij niet
als een ideaal, want zoo blijft er in het
volk een scheiding. Neen, als het moet
met de roode vlag der democratie, tusschen
de treinen, opdat de treinen stilstaan, en
de reizigers, die uitstappen, tot elkander
komen.
■si-
De Amerikaansche Senaat vergadert thans
tot behandeling der tariefwet. Van een
toevallige afwezigheid van. vele democra
ten in dit hoogste Staatslichaam maakte
een republikein Teller heet hij en deed
dus zijn naam eer aan, want hij telde de
neuzen gebruik om voor te stellen het
ontwerp te verwerpen.
Het voorstel wekte den schrik der aan
wezige democraten, die terstond naar
alle kanten boden uitzonden om de demo
cratische leden uit de gangen en andere
vertrekken van het gebouw op te roepen voor
de stemming. Een der senatoren Butler
was juist onder het mes van den barbier.
Aan den eenen kant geschoren en aan den
anderen nog ingezeept, verscheen hij nog
juist bijtijds om zijn tegen te' kunnen doen
hooren.
De stemming viel ten voordeele der
overrompelden uit.
Teller verloor den slag met 38 tegen 28
stemmen.
De aanneming der tarief-hervorming,
waardoor de gehate Mac Kinley-AÏ/ haar
kracht verliest, is dus waarschijnlijk.
Kerknieuws.
Ned. Herv. Kerk.
Drietal te Harlingen ds. Schriecke te
Lemmer, Van Melle te Renswoude en Muller
Massis te Arnhem.
Beroepen te Domburg dhr. W. v. Griet-
huijsen, cand. te Fijnaartte Ouwerkerk
dhr. H. G. Oldeman, cand. te Eerbeek
te Hoedekenskerke dhr. H. J. Schouten
cand. te Utrecht.
Bedankt voor Gapinge door dhr. H. J.
Schouten cand. te Utrecht.
Geref. Kerken.
Beroepen te Enschede ds. J. Gideonse te
Broek op Langendijk.
Rotterdam. Gisteren had in de geref.
kerk (A) alhier de stemming plaats voor
een predikant in de vacature Biesterveld.
Ingeleverd waren 418 biljetten. Volstrekte
meerderheid 210. Hiervan bekwamen de
heeren ds. v. d. Linden uit den Haag
180 C. B. Bavinck 139 en A. M. Donner
uit Assen 93 zoodat herstemming noodig
tusschen ds. J. v. d. Linden en ds. Bavinck
uit Hazerswoude.
Na afgelegd peremptoir examen werd
gisteren de heer 1'. M. Out, cand. van de
Vrije Universiteit, beroepen predikant te
Oostburg, door de classis Axel tot de be
diening des Woords toegelaten.