NIEÜWSBLAD
VOOR ZEELAND.
Dinsdag 1 ilei.
Icfifsfp laargang.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
lo. 90. 1894.
VERSCHIJNT
G. M. KLEMKERK, te Goes
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Concept Sociaal Program.
elkeN MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. p0,95.
Enkele nummers0,02E.
UITGAVE VAN
EN
van 1 5 regels 25 centiedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 centiedere regel
meer 10 cent.
H«t ministerie Tak heeft zijn ontslag
»an H. M. de Regentes aangeboden.
Door deze daad is de natie geplaatst voor
een voldongen feit, waarop zij niet gere
kend had. Niet het heengaan van het
ministerie Tak, maar het heengaan van
ten minister Tak mag op dit oogenblik een
bijna onoverkomelijk verlies heeten.
Wij hadden zoo gaarne den heer Tak
«venals in het vorige ministerie den
h»er Bergansius werkzaam gezien om
zijn wetsontwerp tot stand te brengen.
See wetsontwerp dat ontspanning zou
gebraiht hebben in den zwoehm politieleen
atmosfeer; een gevoel van billijkheid en
rechtvaardigheid in de natie zou gewekt
hebben; en de mogelijkheid zou hebben
geopend dat wij een toekomst van meerdere
bsvrediging en versterking zouden zijn in
getreden.
Tan meet af hebben wij ons tegen het
denkbeeld verzet, als zou een conservatief
ministerie heil brengen in deze omstan-
Een ministerie Roëll kan den stroom niet
leiden, gelijk het dien ook niet keeren zal.
Daarom hadden wij zoo gaarne den
minister Tak aan het werk zien blijven,
om zij het ook door voorafgaande grond
wetswijziging het kiesrechtontwerp door te
voerenvan den eerlijken steun van me-
nigen zoogenaamden T. ware hij allicht
verzekerd geweest.
Wij hopen en wenschen dat het kwaad
eener conservatieve regeering den lande
bespaard blijveen dat geen onzer herko
zen of uitgeworpen antirevolutionaire
vrieaden zullen toestemmen in een dergelijk
kabinet zitting te nemen.
Ten slotte onze hulde aan een kabinet
constitutioneel tot den einde, nog ka
rakter toonde te bezitten, evenals zijn voor
ganger het kabinet MackayLohman, om
heen te gaan, nu het. geen meerderheid
vinden kon voor de verwezenlijking zijner
plannen, die naar zijn vaste overtuiging,
uitsluitend het heil der natie hebben beoogd*
Wij haasten ons, wijl ook wij een val-
•che voorstelling der zaak blijken gehad
te hebben, om onze bewering als zou het
Centraal Comité de aanbeveling van den
keer Stigter niet hebben aangewild, in te
tr»kken, wijl uit een schrijven van dr.
Kuyper blijkt dat niet het Centraal Comité
maar de Standaard de candidatenlijst had
In verband biermede verwijzen wij naar
onderstaand stukske uit de Middelb. Crt.
(Enkele liberale bladen vallen dr. Kuy-
Pei aan, dat bij zich van bet doen eener aan
beveling in bet kiesdistrict Goes bad ont-
konden.
Tegenover deze heeft bet oordeel van
d# Middelburgsche Courant wel eenige be
tekenis.
Dit blad toch schrijft
"ij nemen de gelegenheid te baat om
over een enkel punt, dr. Kuyper rakende,
tets in 't midden te brengen. Het betreft
mjne bonding, tegenover het district Goes
aangenomen. Over zijn zwijgen inzake de
verkiezing en de herstemming daar is hij
kwd gevallen.
Ons dnnkt ten onrechte.
Wij gelooven dat bij door zijn zwijgen
'genover een man als zijn vriend en geest
verwant Lohman, na al hetgeen er voorge
vallen was, bet grootste bewijs gaf van
q)n tact en zijne zelfverloochening.
Ji arem konden wij ons zeer goed voor-
Jkij liever in 't geheel geen
oord wijdde aan het district Goes dan
on onherstelbare breuk teweeg te brengen
sscben hem en een man die altijd eene
teplaats zal bljjven innemen in de anti-
evolutionaire partij.
Zoo zouden zeker alle leiders, van welke
ook, doen.
het rechtvaardigheidsgevoel jegens een
<«*ier, dien wij altijd door in vele
pzichten zullen blijven bestrijden, gaf
opmerking in de pen.
De Telegraaf wijt de nederlaag van som
mige Voorstanders bij de jongste herstem
mingen aan de Voorstanders onder de kie
zers. En omgekeerd de nederlaag van som
mige Tegenstanders aan de Tegenstanders.
Hij noemt twee voorheelden.
Delft
10 April uitgebracht 2155 stemmen waarvan
de Beaufort lib. T. 929.
v. d. Velde antir. V. 682.
de Lint lib. V. 488.
Op 24 April kwamen 151 kiezers meer op.
Deze stemmen alle aan De Beaufort toe
kennende blijkt dat deze slechts 1080 stem
men had moeten verkrijgen. Thans kreeg
hij er 453 meer de stemmen van De Lint
Enschedé: 10 April uitgebracht 1934 st.
waarvan
Vos de Wael, kath. T. 781.
Hattink, lib. V. 722.
De Beaufort, lib. T. 432.
Op 24 April kwamen 38 kiezers meer
op. Dns bad Vos de Wael 1251 stemmen
moeten hebben. Hij bad er slechts 1042,
dus 202 te weinig. Deze gevoegd bij de
202 stemmen die Hattink op 24 April meer
bad, geven het stemmencijfer van De Beau
fort op 10 April.
Deze berekening kan juist zijn.
Zij kan ook onjuist zijn.
Er is hier namelijk niet met de thuis
blijvers gerekend. De mannen van 10 April
kunnen op 24 April thuisgebleven zijn
Geeft men tenminste voor wat Goes be
treft de 478 stemmen die aldaar op 24
April meer dan op 10 April zijn uitgebracht,
aan den heer Lohman, dan blijkt dat van
de 485 kiezers die op Huvers gestemd had
den 119 zijn thuis gebleven en 366 op
Stigter zijn overgegaan.
Eene rekening die evenveel kans op
waarschijnlijkheid of onwaarschijnlijkheid
heeft als die van een ander blad dat de
stemmen van den heer Huvers op den beer
Lobman meent te hebben zien overgaan.
Stembnsrekeningen berusten in den regel
op ficties.
Ds. Schilstra te Rochester (Staat New
York N. Am.) schrijft van daar aan zijne
vrienden in Nederland af en toe brieven
in „De Vooruitgangaan een van welken
wij bet volgende ontleenen
„Intusschen zijn bier ook weer landver
huizers uit Zeeland aangekomen. De mees
ten komen uit bet zoogenaamde land van
CadzandBreskens, Schoondijke, IJzen-
dijke, Biervliet, Aardenburg, Sluis enz. Of
die goede mensehen zijn verlokt geworden
door de verminderde vrachtprijzen op de
booten? De vracht is nu 5 dollar minder
geworden, doch wie wil voor 5 dollars
in een land komen, waar de inwoners geen,
of weinig werk hebben Misschien is het
onkunde. Enfin, zij zijn er nu eenmaal,
en hier heerscht geen hongersnood. Alles
is nog al tamelijk goedkoop, en er is over
vloed. De hoofdzaak is de geldnood. Wij
leven allen in de hoop dat dit niet zoo
lang meer zal duren, doch kunnen daar
omtrent niets bepalen. En daarom meen
ik dat het een gewetenszaak is, om thans
menschen uit de oude Country over te la
ten komen, want hier te Rochester is er voor-
loopig weinig kans op veel werk. Een
andere zaak is bet, wanneer sommigen in
de verre West boer willen worden en daar
land voor een prikje koopen. Hier leven
wij als in een groote Europeescbe stad, nu
nog zonder de Europeesche ellende."
De Boodschapperde mogelijkheid van
optreden van een minder vooruitstrevend,
van een dood gewoon liberaal kabinet
voorziende geeft de navolgende behartigens
waardige wenken:
„De kiesrecht-hervorming is en blijft aan
de orde. Wie zich de stembus-litteratuur
herinnert, moet dit toegeven. Bovenal,
recht en billijkheid eiscben, dat in ieder
geval aan de mannen van „Patrimonium",
dat aan den „gezeten werkman" bet kies
recht wordt verleend.
„Het Ministerie, dat optreedt, heeft der
halve tot eerste en voornaamste of eenige
taak een kieswet in te dienen, een kies
wet, die wel niet zoo ver gaat als Tak
heeft voorgesteld, maar die toch, overeen
komstig het amendement Roëll-Kolkman,
het kiezers-personeel van 300.000 brengt
op minstens 550.000 kiezers.
„Hoe ook onze gelederen in de Kamer
zijn gedund, toch dunkt ons dat de anti-rev.
party in de Kamer nog wel ter dege
een invloed ten goede zal kunnen uit
oefenen.
„Immers, de heer De Savornin Lohman
en hij niet alleen heeft zich ver
klaard voor een uitbreiding voor zoover
de Grondwet toelaat. Welnu, wanneer hij
en Dr. Kuyper het eens worden om
trent de houding tegenover de te verwach
ten kieswet, zal het Vis unita fortior niet
nalaten van gezegende beteekenis te zijn.
„Niet alleen ten aanzien van de positie,
die «JiJi-revolutionairen in de Kamer hebben
in te nemen en dns van de toenadering
van broeders, die door de kieswet-Tak van
elkander verwijderd zijn, maar ook ten
aanzien van bet welslagen eener kiesrecht-
hervorming, die, zij het dan in eerste instan
tie, zoo mogelijk aan bet finale komt.
„Men vergete niet- de kieswet Tak is
van de baan. Voor een anderen toestand
zijn ook de Kamerleden gebracht, die al
»f niet, uitgeworpen door de Deputaten-
vergadering, willen geacht worden anti-re
volutionair te zijn. Er zijn geen tegenstan
ders of voorstanders van de kieswet-Tak
meer. Dat struikelblok, gelijk bet door
sommigen genoemd werd, is door de kie
zers verwijderd.
„Niet in eenen, maar in tweeën moet
thans de kiesrecht-hervorming tot stand
worden gebracht.
„Daaraan valt niets meer te veranderen.
„Dien toestand beeft ieder te aanvaarden.
„Zij er dan althans by bet eerste
deel der kiesrecht-hervormingeendracht,
samenwerking, gemeenschappelijk overleg
bij onze mannen-broeders.
„Dit is «nze en zij aller innige bede
30 April '94.
Met den zomerdienst op de spoor
wegen die morgen 1 Mei wordt ingevoerd
zal o. a. trein 9 die eerst ten 9.10 des
avonds uit Roosendaal vertrekt dus 45
minuten later dan met den winterdienst,
ook te Bergen op Zoom, Goes en Middel
burg reizigers opnemen, betgeen tot beden
te Bergen op Ztom en Goes niet
was toegestaan, en te Middelburg slechts
aan die reizigers, die voorzien waren
van directe biljetten naar Engeland
en die hunne reis te Middelburg hadden
afgebroken, terwijl wat voorbeen, ook niet
plaats bad, die trein thans te Krniningen-
Ierseke zal stoppen eveneens voor in- en
uitstappen van reizigers.
Hemelvaartsdag, a. s. vergadert te
Arnhem in Musis Sacrum de Nederland-
scbe Bond van Jongelingsvereenigingen
op Gereformeerden Grondslag. Te 10 uur
begint de Huishoudelijke Vergadering, te
1 uur de middagvergadering, welke toe
gankelijk is voor allen die den Bijbel er
kennen als Gods onfeilbaar Woord.
Ingeleid zal worden door N. Koops en
J. Scburinga bet puntBijbelbespreking.
Ds. Fernbout zal spreken over „De gere
formeerde Jongelingsvereeniging, eisch van
ons Nationaal volkskarakter."
Misschien spreekt de heer Kortlang over
„de Christelijke Jongelingsvereeniging en
de Philantropie".
Zij ook deze samenkomst rijk gezegend
en drage zij bij tot verbroedering van alle
chr. Jongelingsvereenigingen die „den Bij
bel erkennen als Gods onfeilbaar Woord".
Naar men aan de Arnh. Ct. mededeelt,
zou de beer Roëll bij H. M. de Regentes
ontboden zijn.
Men brengt dit in verband met zijn even
tueel optreden als minister, wanneer dit
kabinet zijn ontslag mocht hebben aange
vraagd.
Hij zou dan als hoofd van het kabinet
optreden en de portefeuille van binnenland-
sche zaken aanvaarden, terwijl de heer v.
Tienboven zich belasten zou met die van
buitenlandsehe zaken en aan den heer v.
Houten die van financiën zou worden op
gedragen.
De verkiezingsstatistiek leert ons dat
Groningen enkel voorstanders van Tak's
kieswet afvaardigde, Drenthe evenzeer.
Friesland ook enkel voorstanders. O ver-
ij sel 4 voor- en 4 tegenstanders. Gelder
land 6 voor- en 5 tegenstanders; Utrecht
enkel tegenstanders. Noord-Holland 10
voor- en 8 tegenstanders, Zuid-Holland 17
tegen- en 3 voorstanders, Zeeland koos 4
voor- en 1 tegenstander, Brabant en Lim
burg zonden dezelfde 17 afgevaardigden,
allen tegenstanders van Tak's kieswet,
naar de Kamer terug.
Zierikzee. Donderdagavond trad in de
chr. school alhier op uitnoodiging van de
Gereformeerde J. V. op de lieer J. de
Braai Cz. uit Voorschoten, reizend agent
voor Chr. Nationaal Schoolonderwijs met
eene causerie over Schoterland.
Spr. wijst er op hoe daar in ons
Christelijk Nederland 30000 menschen
leven als beidenenen dat men zelfs in
hunne naaste omgeving, in Friesland zelf,
dit ternauwernood opmerkt.
Stuitend zijn daar de maatschappelijke
wanverhoudingen. De groote veenders, rijk
geworden door bun ondernemingen, wonen
thans in hunne villa's te Baarn, c. s. ter
wijl duizenden arbeiders door den achter
uitgang der turfindustrie in de meest on
denkbare ellende verkeeren. Hunne pa
troons hebben ben ontslagen en bekom
meren zich niet meer om hen. Duizenden
zijn daar bijna geheel zonder voeding en
dekking. Het vruchtbare veld, na de turf-
graving in woestenijen herschapen, en dui-
zende van staken en mos opgetrokken hut
ten bezetten de streek. Hutten heeten
het, minder dan varkenshokken zijn het.
Spreker gaf treffende staaltjes van ver
wildering en armoede waarin de ongeluk
kige Schoterlanders leven. Een vrouw met
wie bij over God spreken wilde, vroeg
hem wat dat wasGod. Elders zag bij een
zieke vrouw geweekte korsten zwart brood
als versterkend middel gebruiken.
Het socialisme vond daar een vruchtbaar
arbeidsveld.
Te Gorredijk, Jubbega en Lippenbuizen
heersehen godsdienst- en zedeloosheid in he
vige mate. Daar doet de weldadigheid wat zij
kandoch de haat tegen de regeering en
de bezittende klasse is er levendig. De
meesten hebben geen oor voor den troost
van liet Evangelie, waar zij „huis" en
hart open zetten voor de opruiing door
anarchistische bladen.
Door Zondagschool en Chr. Jongel. ver-
eeniging, door evangelisatie en christelijk
onderwijs tracht men dien stroom te kee
ren. Spreker vraagt daartoe den geldelij-
ken steun van alle christenen.
Het liberalisme ziet in Schoterland de
onrijpe, de wrange vruchten van zijn sy
steem van onderwijs zonder den Godsdienst
bet liberalisme moet in het socialisme zijn
fiasco erkennen en wij zien met smart
de duizenden door bet liberalisme verdor
ven, bet eeuwige verderf tegengaan.
Met een opwekking tot algemeene sa
menwerking om dit deel des volks te
redden uit deh maalstroom der revolutie
eindigde spreker zijne boeiende voordracht.
De vergadering door ds. Keulemans met
gebed geopend, werd door ds. P. F. v. d.
Berg met dankzegging gesloten.
Tegen den 7en Mei a. s. zijn de afgevaar
digden der verschillende „afdeelingen van
„Patrimonium" bijeengeroepen voor het
houden der 14e vergadering. Alsdan zal
ook bet concept sociaal program worden
behandeld. Het behoeft zeker wel niet ge
zegd, dat ook wij de indiening van zulk
een program toejuichen en bet zal ons ver
blijden indien ook „Patrimonium" zegt wat
het wil en dit voor het zeggen van wat men
niet wil heeft plaats gemaakt.
Dat de Bond van Patrimonium's afdee-
lingen in Friesland, die ten vorigen jare op
Paaschmaandag vergaderde te Leeuwarden,
en toen met een ontwerp Sociaal Program
voor den dag kwam, zeker voor het ver
krijgen van dit Concept den krachtigsten
stoot gaf is ongetwijfeld waar. Men be
greep dat lang aarzelen noodlottig zou zijn
en men begon. Deze proeve, uit den nood
geboren, werd reeds spoedig door onze pers
onder handen genomen en sinds dien
tijd hoorde men van dat ontwerp Sociaal
Program niets meer. Eene conferentie met
het Bondsbestuur van Patrimonium met
dat van Eriesland's Bond, daarna gehouden
had dit gevolg dat eene commissie van 5
leden werd benoemd om voor de jaarver
gadering van Patrimonium een Concept-
definitief-Program te ontwerpen, waarbij
dan het Friesehe concept het eerstin aan
merking zou komen. In deze commissie
werden behalve de voorzitter van Patri
monium en die van den Friesehen Bond
benoemd de heeren van Alpben, Heemskerk
en Kuyper, waarvan de 2 laatsten tot de
ontwerpers werden aangewezen.
We zullen niet treden in eene beschou
wing van elk artikel. Dit gedoogt onze
plaatsruimte niet en is reeds o. i. op mees
terlijke wijze door Patrimonium's orgaan
geschied. Wat den considerans betreft zoo
deed het ons goed te lezen dat Patrimonium
uit voorzichtigheid voor de uitvaardiging
van zulk een program is teruggedeinsd.
En dit verstaan wij ten volle. Immers wil
de Patrimonium met een Program voor
den dag komen, dan moest blijken dat ze
op het terrein van bet sociale leven een
ander, beter licht weet te ontsteken dan
die tegenover baar staan, maar tevens dat
men het voelen en tasten kan dat een
positief christelijke geest aan 't woord was.
Dit miste het Friesehe Program en daarom
stierf het in de geboorte. Maar bovendien
blijkt hieruit dat men een sociaal Program
wil, de behoefte daaraan gevoelt en men
wars is van de stelling waaraan helaas nog
duizenden belijders vasthouden dat de we-
reldsche dingen maar aan de wereld over
gelaten moeten worden en die niet besef
fen dat ook het Sociale leven aan Gods
woord is gebonden.
Het overige van den considerans heeft
onze volle goedkeuring. Hieruit spreekt de
echte Calvinistische toonde liefde en
trouw voor het koninklijke stamhuis van
Oranje, waarin het cement van ons volks
bestaan ligt en dat onder de hoede van
Oranje rijken en armen, aanzienlijken en
geringen, elk in hun stand, alleen dan op
Gods zegen, waaraan het al is gelegen, hopen
mogen, zoo Gods woord ons in huisgezin
en maatschappij tot richtsnoer blijft.
Wat het Program zelf betreft zoo zij
het hier gezegd dat het woord van Jezus
„zoek eerst het koninkrijk Gods en zijne
gerechtigheid en al deze dingen zullen U
toegeworpen worden", men hij de samen
stelling er van niet vergeet. Het materieele
wordt niet in de le plaats plaats genoemd
maar komt in de 2e plaats in aanmerking.
De aanhef van artikel 1 doet daarom zoo
goed aan„opdat bet opkomend geslacht
weer naar Gods woord wordt teruggeroe-
Pen- Vooral als men
dagelijks hoort en ziet hoe de massa zich
al meer van de Bron des levens afkeert
en in de zaken het natuurlijk gebied be
treffend, niet meer rekent met God en Zijn
Woord. Doch er is meer. Uit het Program
spreekt een bescheiden toonmen eischt
niet: men vraagt. Maar ook blijkt dat, al
hebben we ook enkele bedenkingen tegen
dit Concept, de juiste lijnen worden aan
gegeven, waar langs Christen-werklieden
zich moeten bewegen. Van een protectoraat
der kerk geen sprake, van het oprichten
van kerkelijke vereenigingen van werklie
den evenmin, maar ook geen scheiding
tusschen de werklieden op sociaal gebied,
nl gaan ze kerkelijk uiteen.
Wordt vervolgd.
