NIEUWSBLAD
VOOR ZEELAND.
CHRISTELIJK-
HISTORISCH
VERSCHIJNT
F. P. D'HUIJ, te Middelburg.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
IJK.
Een anderen weg op.
Schetsen over Middelburg
Ho. 81. 1884.
«gangggg i i gg
Hoifitfafl Upcit.
Mfste Jaargang.
elken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
Prijs per drie maanden franco p. pf 0,95.
Enkele nummers0,026.
UITGAVE VAN
G. M. KLEMKERK, te Goes
EN
van 1 5 regels 25 cent, iedere regel meer 5 cent.
Familieberichten van 1 5 regels 50 cent, iedere regel
meer 10 cent.
Arnemuiden, ook voor Nieuw- en St.
Joosland, 16 April.
De belanghebbenden worden er op ge
wezen, dat het laatstgeplaatste goedkeur-
ringsmerk, voortaan gedurende twee jaren,
op gevaar van straf, ongeschonden moet
worden bewaard.
Belanghebbenden worden verder herin
nerd, dat de verificatie van gewichten
beneden het gram (milligram gewichten)
uithoofde der daartoe noodige fijne balans,
uitsluitend aan het ijkkantoor te Middel
burg geschiedt.
0
Op het oogenhlik dat wij dit schrijven
verkeert de beslissing der kiezers in zake
de kiesrechtuitbreiding in de gesloten
stembusen kan dus niet gezegd worden,
wat zij zal willen.
Toch durven wij beweren dat de over-
groote meerderheid, in ons land, in onze
provincie en in elk der districten, voorzoo
ver zij ter stembus kwamen, en de op
komst in onze districten, zelfs in het zoo
fel bewerkte Goes, was geriiur „beslist
heeft voor den nieuwen koers, gelijk die
door de Deputatenvergadering was aange
wezen.
De dag van gisteren heeft een punt gezet
ahcter ean tijdperk van wee eu teleurstel
ling op zoo menig gebied. Van een tijdperk
waarin het conservatisme, de zucht van
eene partij om te behouden wat zij zich
'ten koste der andere, van wat een stand
zich ten koste der mindere had verworven.
Er is lang genoeg op middelen gezonnen
om dit fijn berekenend conservatisme dat
beurtelings witgedast en rood, stemmig en
wild kon zijn, al naar dat het pas gaf, eens
voor goed de poort uit te drijven, doch de
macht was te groot.
Thans ligt het ongetwijfeld, zoo niet
verslagen, dan toch geslagen.
Allen die het conservatisme, hetzij uit
familiehaat, of uit kracht van smadelijke
ondervinding gram zijn, kunnen thans rui
mer ademhalen.
En niet het minst mag de tot heden al
FEUILLETON.
Het merkwaardigste jaar d&r 17e eeuw.
Zestienhonderd acht en veerrig!
Doorgeworsteld was de kamp,
En ten eind de schriktafereelen.
Van een dertigjaar'ge ramp,
En vergaan de laatste vonken
Van den tachtigjaai'gen brand 1
Vrede! Vrede! galmde Europa,
Vrede, Duitsch- en Nederland 1
Dit de grauwe kruitdampwolken
Steeg een koosterende zon
Nieuwe tijden zijn voldragen,
En een nieuwe loop begon.
Zoo teekent Da Costa in zijn schoon lied
16481648 het jubeljaar der vrijmaking.
Het toen levende geslacht had haar va
derland niet andere gekend dan zuchtende
°nder den geesel des oorlogs. Nog levendig
was de herinnering aan de martelvuren en
kerkerstraffen den beminnaars der gewetens
vrijheid opgelegd. Nog levendig was de
herinnering aan de door de soldaten plat
getreden landen en uitgemoorde steden.
Eu nu erkende de Koning van Spanje
mj art. 1 van den vrede van Munster de
Nederlanden als vrije en onafhankelijke
landen. Art. 3 en 5 bepaalden dat de Staten
Generaal hunne veroveringen in Brabant,
Limburg en Vlaanderen alsmede in vreemde
^erelddeelen behielden. Nog bepaalde art.
de voorwaarde dat de Spanjaarden zich
zouden beperken tot de vaart op Oost-
lndië, gelijk ze toen was, zonder zich verder
mogen nitbreiden.
Met blister omstraald, trad de Republiek
der Vereenigde Nederlanden in de rij van
Europa's mogendheden op. Na een hard.
te veel van toongevende zijde verzuimde
vierde stand zich verblijden in de be
vochten zege. Er is nu kans op dat wij
een nieuw tijdperk tegemoet gaaneen
tijdperk waarin ook het volk achter de
kiezers zijn invloed op het staatsgebied mag
doen gelden en zich vertegenwoordigers
kiezen die meer dan do mannen uit de
toongevende klassen met de nooden des
volks bekend, voor de rechten van deze
lang verdrukte kaste zullen opkomen.
Althans dit hopen wij.
Want zoo deze verwachting moest wor
den teleurgesteld, en het evenals in Frank
rijk, blijken mocht, dat zelfs het algemeen
stemrecht den zegen niet brengt, en zelfs
de meest radicale of sociale regeering van
Staat of Stad, uit dat uitgebreid stemrecht
voortgekomen niet vermag de nooden des
volks te lenigen, te bitterder zal de teleur
stelling zijn en het teleurgestelde volk zal
zich niet onbetuigd laten jegens de partijen
die het zoodanige verbeteringen, natuur
lijk geheel te goeder trouw, halden „voor
gespiegeld".
Intusschen, de strijd is nog slechts ten
halve gestreden.
In slechts weinige districten zal het pleit
reeds bij eerste stemming beslist zijn.
XX
VEV V7 V 111 ft Ill'lill"
op het conservatisme dienen te voltooien.
Doch ook dan zal men er nog niet wezen.
Dan komt eerst de eigenlijke strijd. De
strijd om zich voor te bereiden, dat ditzelfde
conservatisme in de nieuwe aere, die aan
staande is, op wetgevend terrein niet terug-
keere opdat er geene belemmeringen zijn op
den weg naar de betrachting van sociale
rechtvaardigheid.
En het allermeest zal daarbij wel gevor
derd worden van de mannen van Patrimo
nium die hun proeve van een sociaal pro
gram reeds gereed hebben, en in de aan
staande Meivergadering de uitvoering daar
van zullen kunnen voorbereiden.
Daarom juichen wij dan ook elke over
winning toe die op het conservatisme van
alle gading werd behaaldofschoon wij
niet blind zijn voor het gevaar dat men
hier en daar ook goede, verre van conser
vatieve elementen zal hebben verwijderd.
Alle partijen zullen hier en daar mannen
hebben losgelaten die niet conservatief wa-
nekkigen strijd was nu een eervolle vrede
haar deel.
Het wapen der Unie stelde voor eea gou
den steigerende leeuw op een rood schild,
houdende met den voorsten rechterpoot een
zwaard en met den linker een bundel van
zeven bijeengebonden pijlen. Rondom het
schild las men in 't latijn eendracht maakt
macht. De leeuw droeg een hoed op zijn
kop, als teeken der vrijheid. Die hoed kon
bij het sluiten van den vrede vervangen
worden door een kroon.
Is het wonder dat in 1648 in alle Neder-
landiche steden en dorpen het schoone lied
weerklonk dat Israel eenmaal zong bij zijne
groote volksfeesten. Het lied in onzen 126en
Psalm te vinden
„Godt die heeft op ditmael voorwaar
Bü ons |gedaen een werk seer klaer,
Daerin dat wij tot dosen tijt
Hertelijk vrolick zjjn, en verbljjt.
Heer, wilt genadelick afwenden
Ons gevangenis en elenden,
Dat wij mogen wesen geljjck
Een schoon wolgewatert aardtryek.
Sjj die met tranen en verdriet
Haer goot zaet zaeyen, soo men siet,
Sullen wederkeeren met vreught,
En dat maayen, zijnde verheught,
Slj zaeyen haer goet zaet met weenen
En sullen haest groot ende kleenen
Komen, en brengen met vreught groot
Haor volle schooven ia den schoot.
Toch, met de geschiedenis achter ons
mogen wij al hoogelijk den vrede roemen
die in 1648 werd gesloten het zou met
de waarheid in strijd zijn indien we meen
den dat die vrede onverdeelde instemming
vond. De groote meerderheid moge dank
baar dien vrede hebben aanvaard, ook toen
ren, wier geheele staatkundige leven een
protest was tegen ditzelfde conservatisme,
waartegen de kiezers, hier en daar onder
wel wat al te wild, misschien ook minder
christelijk krijgsgeschrei, thans te velde
trokken.
Misschien heeft de dokter hier en daar
den gezonden voor den zieken arm geam
puteerd. Een ramp, die niet te herstellen,
een vergissing die niet te vergeven zou
zijn.
Maar over het algemeen is de uitzuive
ring, vooral in onze groote steden, van
het conservatisme datjden handel boven den
landbouw, den meer gegoede boven den min
der gegoede, den eersten stand boven den vier
den, de niet godsdienstige schare boven de
godsdienstige, de niet kerkelijke boven de
kerkelijke, de liberale partij boven de an
tiliberale, den werkgever boven den ar
beider beschermde en bevoordeelde, een
noodzakelijk kwaad geweest; en, niet om
Tak te believen of Kuyper na te praten
of Soliaepuiaii gelijk te geven of Treub
er boven op te helpen, of Troelstre in de
Ka ner te krijgen, maar uit zelfbehoud
hebben de kiezers door hunne leiders
voorgelicht tegen overigens waardige en
Fouten daarbij begaan komen niet voor
rekening der kiezers en oneerlijkheid gelijk
die hier en daar zelfs tegen niet-conserva-
tieven gepleegd werd, zal op het hoofd van
den bedrijver neerkomen het volk heeft
slechts zijn voorgangers gevolgd.
Doch over het algemeen zal de thans
gevoerde strijd in den lande een goeden
indruk achterlaten, voorzoover hij bedoeld
heeft den waren vooruitgang en de voor
bereiding van het tijdperk van meer ge
trouwe betrachting der maatschappelijke en
staatkundige rechtvaardigheid.
Voor den derden druk van Aya Sofia
zoo schrijft Het Centrum heeft Dr.
Schaepman een Voorzang geplaatst, die
tintelt van heilige geestdrift voor het nieuwe
democratische leven. Daarin schildert hij
eerst den boozen geest van het Conserva
tisme
ontbrak het niet aan oppositie.
In Zeeland vooral was de oppositie vrij
sterk. Op 5 Juni werd de vrede alom in
de Nederlanden afgskondigd, een plechtige
dankdag gehouden en allerlei feesten ge
vierd. De uitwisseling der wederzijdsche
bekrachtigingen had plaats op 15 Mei, maar
Zeeland trad eerst den 30sten dier maand
toe, en alzoo was 5 Juni eerst de groote dag.
Ónder de opposanten in Zeeland tegen
het sluiten van den vrede schijnt Maxi-
miliaan Teelink, toen predikant te Middel
burg, wel de voornaamste geweest te zijn.
Hij gaf o. a. een Grondigh Bewijs dat
het een christelijke Mogistraet ongeoorloofd
is de Paepsche supurstitiën ende afgoderijen
toe te latenen hield den vrede met Spanje
voor een verdorven gordeldie nergens toe
zou deugen. Vondel stuurde hem daarvoor
een Groote Bloedbullingthuis in den
vorm van een gedichtje vol bittere scheld
woorden.
De oppositie tegen de vredes-prelimi-
nairen liep hoofdzakelijk over de uitsluiting
van Frankrijk en over de vrijheid aan de
Roomschen in deze streken gewaarborgd.
De oppositie gevoelde zich bezwaard
omdat geen genoegzaam acht was geslagen
op de zorg den Magistraat op te dragen
voor de ware Gereformeerde Relegie, de
eenige.Tand en zegen voor onzen Staat,
zoomin* hier te lande als in de Meijerij
of in de Baronie. Er waren naar het in
zien der oppositie te vele disputahele
termen'''' die de Papisten, gelijk te vreezen
is, door haar faveur alhier tot haar voor
deel genoegzaam zullen uitwerken.
Daar was ook niet genoeg vrijheid be
dongen voor „onze Religions-verwanten in
Duitschland, Vlaanderen en Brabant, die
Een geest die alle banden
Van recht en liefde scheurt,
Op bergen van ellende
De hoogen hooger beurt.
Een geest die vrijheid predikt
Gij, worstelaren, op 1
Elk staat de heirbaan open
Naar 's levens hoogsten top.
Den sterkste zij de krone,
Of heel de menschheid lijdt
Ik wordt de mensch geboren,
Ik blijft hij 't allen tijd.
Den weinigen zij de eere,
Den weinigen de macht
Of duizend duizend sneven
In ongekenden nacht.
Of iuillioenen worstlen
Met honger en met pijn,
Wat maakt het zoo de grooten
Slechts waarlijk grooten zijn.
Aan hen behoort de wereld
Het volk, de maatschappij,
De wijsheid en de| waarheid,
Het recht, de macht ziin zii 1
Dan de geest van het Anarchisme, die
hier tegen inwoelt
Maar uit de diepte komen
Ook geesten, wreed en fel
En roepen om vergelding
Na 't lange logenspel,
En schennen de ijdelheden
Van hoogmoed en van waan,
Bewierookt en aanbeden,
Met schampre woorden aan
En roepen tot de scharen
Het volk, het volk zijt gij,
Gij, hongermartelaren,
Hebt recht tot heerschappij.
Vernietigt gij de wereld,
Die u zoo lang bedroog,
Dan rijst uit de oude puinen,
Een nieuwe wereld hoog!
zoovele gebeden voor ons hebben uitge
stort tot God, om door onze overwinning,
ten minste van den conscientie-dwang ge
lijk de Papisten hier te lande vrij te zijn.
Daarop was, naar het gezonden request,
niet genoegzaam achtgeslagen, en evenmin
was er voldoende satisfactie aan Frankrijk
gegeven.
Daar kwam nog bij dat de Provincie
Zeeland niet zou kunnen deelen in de
rechtmatige voordeelen, zoowel ten opzichte
van de West-Indische compagnie, als door
het sluiten der havens van Vlaanderen.
Bovendien behoorde een cordon van vestin
gen aan de grenzen van Zeeuwsch-Vlaan-
deren 'opgeworpen gesloopt te worden.
Dat waren de wenschen der oppositie,
die evenwel niet verwezenlijkt zijn ge
worden.
De geschiedenis ging ondanks de protesten
van Zeeland voort, en onder de Staten van
Europa nam Nederland voortaan een eer
volle plaats in.
Handel en scheepvaart stonden op een
hoog standpunt. Naar de Levant en de
Middellandsche zee, zoowel als langs den
Rijn gingen de schepen der Unie. Uit
Oost- en West-Indië werden schatten aan
gebracht.
Naast den handel ontwikkelde zich
een leven van wetenschap en kunst.
De eene Hoogeschool verrees na de
andere. Na Leiden, Franeker, Gro
ningen, Amsterdam, Utrecht en Harder
wijk. Latijnsche scholen ontstonden in tal
van onze steden. Hooft, Vondel, Cats en
Huygens zijn vier namen in staat om de
gulden eeuw der letterkunde te vormen
van de Republiek.
Hugo de Groot vereeuwigde zijn naam
De logen roept den logen,
Dat is het wraakgericht
Van waarheid, recht en vrijheid
In 't wreede vlammonlicht.
En dan ten slotte de zegekreet der
Christelijke Democratie
Het volk is van den Heere
Zijn eenheid is van God,
Zijn éenheid wonder stralend
In hoog en lager lot.
Zijn éenheid, die voor allen
Eén liefde kent, éen recht,
Door d'éenen geest de velen
Onbreekbaar samenhecht.
Die allen safiin doet dragen
Der zonde leed en smaad.
Slechts tegen haat en logen
Den strijd kent en den haat.
Die honger en ellende
Bevrijdt met koningshand,
Uit alle levenskringen
Den geest der zelfzucht bant.
Duitsche bladen vermelden een nieuw
plan om een kolonie op communistischen
grondslag te stichten, thans in den omtrek
van den Mont Kenia, ten zuiden van het
Viktoriameer in Afrika.
De grond zou in deze kolonie, noch het
eigendom der individuen, noch dat der ge
meenschap zijn, doch aan ieder ter beschik
king staan zonder betaling.
De eerste groep kolonisten, samengesteld
uit een twintigtal personen, behoorende tot
verschillende nationaliteiten, zal bij het
begin van het volgend jaar uit Hamburg
vertrekken.
Zoo bericht Recht voor allen en de Getuige
knoopt er de volgende juiste opmerkingen
aan vast
„De grond niet in persoonlijken eigendom
ook niet het eigendom van Staatook niet
von de gemeenschap, doch aan ieder de be
schikking zonder betaling.
Daar zijn de gewone Socialisten nog maar
conservatieven en achterlijken by.
en illustreerde zijn tijd door zijn rechtsge
leerde werken, gelijk van der Does door
zijne geschiedkundige. Het land dat een
Rembrand voortbracht stak het land dat
een Rubens had voortgebracht, op 't ge
bied der schilderkunst naar de kroon.
Van der Helst, Bakhuizen, Van de Velde,
Jan Steen, Gerard Don, Potter, Frans van
Mieris vormden de lijfgarde van den Koning
onder de schilders.
Zoo ging de Republiek, thans vrij en
frank een schoone toekomst tegemoet. De
vrede van Munster was het stempel doorEuro-
pa gedrukt op een langdurigen strijd voor
de gewichtigste levensbeginselen. Door de
Republiek der Vereenigde Nederlanden te
erkennen, huldigden de Mogendheden der
Germaansche, maar ook die der Latijnsche
rassen de groote waarheid, dat geen Sou-
verein het recht heeft, zijne eeden te bre
ken of bestaande wetten af te schaffen en
zijn wil in geloofszaken aan anderen op te
dringen en dat ieder volk het recht heeft
om God te dieaei^ zooals het door zijn
Woord meent te verstaan.
En dan nog ditdoor dien strijd voor
gewetensvrijheid had het Nederlandsche
volk de eigenaardige roeping ontvangen
om, gelijk eenmaal Israel te midden der
Heidenen, de deugden Gods te verkondigen,
en in de christelijke wereld de vrijheid der
Protestantsche kerken en volken voort te
planten en te handhaven.
In hoeverre het Nederlandsche volk die
roeping heeft vervuld, tracht ik met te
betoogen, als niet tot mijn bestek behoo
rende.
